Xây dựng hệ thống tư liệu điện tử dùng trong dạy học Địa lí lớp 11 trung học phổ thông

KỶ YẾU HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN

| 12/2019

XÂY DỰNG HỆ THỐNG TƯ LIỆU ĐIỆN TỬ DÙNG TRONG DẠY HỌC
ĐỊA LÍ LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THƠNG
TRƯƠNG THỊ NGỌC TRINH*
NGƠ THỊ KIM CHI, NGUYỄN VĂN THÁI
Khoa Địa lý, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế
*
Email:
Tóm tắt: Ngày này công nghệ thông tin được ứng dụng trong mọi mặt xã hội. Sự
phát triển của tin học làm cho con người có nhiều nhận thức mới về cách thức tổ
chức hoạt động. Bài viết tập trung nghiên cứu để xây dựng được hệ thống tư liệu
điện tử dùng trong dạy học Địa lí lớp 11 trung học phổ thơng.
Từ khóa: Hệ thống, tư liệu, điện tử, Địa lí.

1. DẪN NHẬP
Đối với giáo dục, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong việc đổi mới phương pháp
giảng dạy, nhằm nâng cao chất lượng giáo dục đang được ngành giáo dục quan tâm, đặc biệt
trong lĩnh vực cải tiến và nâng cấp các hệ thống tư liệu điện tử trong trường học.
Dạy học Địa lí do sử dụng rất nhiều tư liệu, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy
học cho phép sử dụng tư liệu với khối lượng đồ sộ và có hiệu quả cao. Tuy nhiên việc khai thác,
xử lí, biên tập và hệ thống hóa thành kho tư liệu địi hỏi nhiều thời gian và cơng sức, nhiều lúc
khó thực hiện đối với nhiều giáo viên. Do vậy, đề tài này góp phần đắc lực vào việc xây dựng
hệ thống tư liệu có sẵn cho phép nhiều người cùng thụ hưởng trong dạy học Địa lí.
2. NỘI DUNG
2.1. Cơ sở lí luận và thực tiễn về xây dựng hệ thống tư liệu điện tử
Phương tiện dạy học mà đặc biệt là một bộ phận quan trọng, đóng vai trị lớn trong q
trình đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động học của học sinh. Bởi nó
vừa là phương tiện hỗ trợ của hoạt động học, hoạt động dạy đồng thời là nguồn tri thức, nguồn

thông tin bổ trợ cho cả hoạt động dạy và học. Chính vì vậy việc nghiên cứu thiết kế Hệ thống tư
liệu điện tử là nhu cầu thiết yếu góp phần trong q trình đổi mới phương pháp dạy học.
Tư liệu điện tử là tài liệu được sử dụng qua các thiết bị điện tử, nó có thể thay thế người
giáo viên để truyền đạt kiến thức đồng thời học sinh có thể phần nào tìm kiếm được các giải
đáp khi có thắc mắc cần hỏi. Ngồi ra tư liệu điện tử cịn có khả năng rèn luyện tư duy và kĩ
năng cho học sinh, có thể tạo ra tương tác hai chiều người - máy.
Tư liệu điện tử có những ưu điểm sau:
- Giáo viên sử dụng tư liệu điện tử tổ chức, điều khiển, hướng dẫn học sinh nghiên cứu bài
học. Học sinh cũng có thể sử dụng đĩa tư liệu để tự học trên máy tính.
- Chuyển tải được thông tin kiến thức bằng đầy đủ các media: văn bản, hình ảnh, âm thanh
và tiếng nói, hình ảnh động (video).
- Có thể sử dụng mọi nơi, mọi lúc, sử dụng nhiều lần, lặp lại từng phần tùy nhu cầu.
- Kích thước gọn nhẹ, dễ dàng mang theo, sử dụng dễ dàng, chỉ cần có một máy tính với
cấu hình vừa phải.
- Giá thành rẻ, chỉ bằng 25-30% so với giáo trình in cùng khối lượng nội dung.
83


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ

| HNKH 2019

- Khả năng tái sử dụng rất cao: có thể chỉnh sửa (cỡ chữ, màu sắc, các thao tác cá nhân
hóa tùy theo sở thích người sử dụng) nếu cần, sử dụng độc lập trên web và trên các phương tiện
lưu trữ khác (USB, CD…).
- Dễ vận chuyển đến mọi nơi thông qua gửi e-mail hoặc truyền tệp trên mạng.
- Dễ dàng đưa vào các thư viện điện tử hiện đang rất phát triển.
Phân tích cơ sở lí luận và thực tiễn áp dụng cho thấy việc sử dụng Hệ thống tư liệu điện
tử dạy học vào các tiến trình dạy học nói chung và dạy học Địa lí nói riêng là hồn tồn phù
hợp với cơ sở lí luận dạy học hiện đại. Qua cơ sở thực tiễn của việc dạy học đã đạt được, chứng

tỏ tính ưu việt của Hệ thống tư liệu điện tử, nó đã đáp ứng được đầy đủ các khâu của quá trình
dạy học, phù hợp với phương pháp dạy học hiện đại theo hướng tích cực hóa hoạt động nhận
thức của học sinh.
2.2. Hệ thống tư liệu và phương pháp sử dụng hệ thống tư liệu điện tử phục vụ dạy học
Địa lí lớp 11 trung học phổ thơng
Qua q trình nghiên cứu, tìm hiểu kỹ thuật xây dựng Hệ thống tư liệu điện tử, người thiết
kế cần hướng tới những mục tiêu cần đạt được trong Hệ thống tư liệu điện tử về mặt sư phạm, về
kĩ thuật, mỹ thuật và nội dung kiến thức. Lựa chọn phần mềm xây dựng Hệ thống tư liệu điện tử
hiện đại đáp ứng được yêu cầu mục tiêu thiết kế đặt ra, đáp ứng được yêu cầu của người sử dụng.
Hệ thống tư liệu điện tử thiết kế phải đạt được về hình thức, phong phú về nội dung, đảm bảo về
mặt kỹ thuật, dễ sử dụng và phù hợp với trình độ tin học của giáo viên và học sinh.
Hệ thống tư liệu điện tử Địa lí lớp 11 được chia thành từng nước và khu vực theo cấu trúc
chương trình: Hợp chúng quốc Hoa Kỳ, Liên minh Châu Âu, Liên Bang Nga, Nhật Bản, Cộng
hịa nhân dân Trung Hoa, Đơng Nam Á, Ơ-xtrây-li-a. Hệ thống tư liệu điện tử được sắp xếp
thành các mục: tranh ảnh; bản đồ, lược đồ, tập bản đồ; bảng số liệu và các số liệu mới; tài liệu
thành văn (đoạn trích văn bản, câu nói, đoạn mơ tả thiên nhiên); biểu đồ, sơ đồ; video, clip.
Bảng 1. Thống kê loại tư liệu theo quốc gia, khu vực
TT

Loại tư liệu

13

Liên
minh
châu Âu
12

11

7

10

12

13

7

15

6

4

4

6

4

4

4

2

2

1

1

2

2

1

9
7

8
4

8
9

9
7

9
5

19
7

7
4

Hoa
Kỳ
1
2
3
4
5
6

Tranh ảnh
Bản đồ, lược
đồ, tập bản đồ
Bảng số liệu,
các số liệu mới
Tài liệu thành
văn
Biểu đồ, sơ đồ
Video, clip

Quốc gia, khu vực
Liên
Nhật
Trung
Bang
Bản
Quốc
Nga
14
14

15

Đơng
Nam
Á
13

Ơxtrây-lia
15

Khả năng ứng dụng Hệ thống tư liệu điện tử trong trường phổ thơng có tính khả thi cao,
nó có khả năng góp phần hỗ trợ tích cực cho q trình dạy học của giáo viên và học sinh. Hệ
thống tư liệu điện tử được xây dựng trên trình duyệt Facebook dễ dàng tiếp cận với học sinh và
giáo diện. Khả năng có thể xây dựng 1 hệ thống điện tử tư liệu sẽ dễ dàng hơn so với lập một
trang web. Facebook là một mạng xã hội với tính năng dễ dàng chia sẻ và lan truyền thông tin
một cách dễ dàng hơn, nhất là với lứa tuổi học sinh THPT, hầu hết điều sử dụng trang mạng xã
hội này.
84


KỶ YẾU HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN

| 12/2019

Với trình độ tin học hiện nay việc tiếp cận thường xuyên với thông tin sẽ giúp học sinh
tiếp cận nhanh với Hệ thống tư liệu điện tử. Giáo viên sử dụng Hệ thống tư liệu điện tử đã thiết
kế để thực hiện vào các giai đoạn của tiến trình dạy học trên lớp, sử dụng trong dạy học thực
hàng và khâu kiểm tra, đánh giá kiến thức, kỹ năng học sinh. Sử dụng Hệ thống tư liệu điện tử
còn tạo ra mơi trường tự học cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng học tập của học sinh
trên nhiều mặt.

Phương pháp sử dụng Hệ thống tư liệu điện tử Địa lí 11 có những điểm chú ý sau:
- Sử dụng trong dạy học trên lớp: Hệ thống tư liệu điện tử phục vụ dạy học Địa lí lớp 11
trung học phổ thông được xây dựng nhằm phục vụ cho việc dạy học bộ mơn Địa lí lớp 11.
Phương pháp sử dụng hệ thống tư liệu điện tử trong dạy học có liên quan chặt chẽ với các
phương pháp dạy học. Với mỗi bài học phương pháp sử dụng hệ thống tư liệu điện tử khác
nhau, nhằm giải quyết một nội dung dạy học cụ thể. Vì vậy phải căn cứ vào phương pháp dạy
học bộ môn, vào nội dung và tính năng của hệ thống tư liệu điện tử , vào mục đích của từng bài
cụ thể mà lựa chọn phương pháp sử dụng hệ thống tư liệu điện tử phù hợp, nhằm phát huy hết
tính năng, tác dụng của dụng hệ thống tư liệu điện tử trong quá trình dạy học.
- Sử dụng trong tự học của học sinh: Vai trò của hệ thống tư liệu điện tử phục vụ dạy
học Địa lí lớp 11 trung học phổ thơng không chỉ được sử dụng như một phương tiện trực quan
trong dạy học, mà còn được sử dụng như một nguồn tri, được khai thác ở mức độ cao hơn thức
trong việc tự học của học sinh nhằm góp phần tạo hứng thú, phát huy tính tích cực chủ động
của học sinh trong học tập. Sử dụng hệ thống tư liệu dạy học Địa lí lớp 11 trong tự học của học
sinh rất đơn giản. Học sinh chỉ cần nhập vào đường link, màn hình máy tính sẽ hiện ra trang
chủ của hệ thống tư liệu dạy học điện tử lớp 11 trung học phổ thơng. Kích chuột vào một bài
bất kì thư mục bài nào, giao diện sẽ hiện ra một trang mới bao gồm các tư liệu trong bài như
tranh ảnh, bảo đồ, lược đồ, tập bản đồ, bảng số liệu, tài liệu thành văn, video.
- Sử dụng trong thực hành Địa lí: Chương trình giáo dục mơn Địa lí mới coi trọng thực
hành địa lí. Thực hành sẽ là một nội dung quan trọng của môn học và là công cụ thiết thực, hiệu
quả để phát triển năng lực học sinh. Tăng cường phần thực hành trong chương trình cả về thời
lượng (chiếm 50% thời gian thực học của chương trình) lẫn các hình thức. Khi sử dụng hệ thống
tư liệu điện tử, giáo viên tiết kiệm được kinh phí, vì khơng phải in ấn các bản đồ, các hình ảnh
liên quan đến bài dạy. Một giáo viên đã trao đổi: “Sử dụng hệ thống tư liệu điện tử này giáo
viên vừa khơng tốn chi phí in ấn bản đồ vừa không mất quá nhiều thời gian ghi bảng vì các nội
dung đã có sẵn trên màn hình, từ đó giáo viên có thể dùng hiệu ứng hoặc liên kết làm nổi bật
nội dung cần dạy trên bản đồ. Hơn nữa những thiết kế này được lưu trữ qua files nên rất dễ
dàng lưu lại và chỉnh sửa cho các lần dạy sau”.
- Sử dụng trong kiểm tra, đánh giá: Sử dụng hệ thống tư liệu điện tử giáo viên dễ chốt
lại kiến thức bài học và dễ củng cố bài bằng nhiều hình thức như: sơ đồ tư duy, bản đồ, bảng

số liệu… từ đó phát triển được tư duy, óc nhạy bén cho học sinh, giúp học sinh ghi nhớ bài hiệu
quả hơn. Giáo viên có thể kết hợp sử dụng nhiều bản đồ, hình ảnh,… cùng một lúc nhờ các hiệu
ứng trình chiếu của máy tính, các nội dung bài học được gắn kết với nhau dễ dàng. Đặc biệt,
giáo viên có thể sử dụng các bản đồ, số liệu, thông tin trong biểu đồ điện tử để ra câu hỏi kiểm
tra miệng, kiểm tra 15 phút và nhiều dạng đánh giá khác rất tiện lợi.
2.3. Thực nghiệm sử dụng hệ thống tư liệu điện tử phục vụ dạy học Địa lí lớp 11 trung học
phổ thông
Trong đề tài thực nghiệm nhằm kiểm nghiệm tính khả thi, tính hiệu quả của việc xây dựng
hệ thống tư liệu điện tử dùng trong dạy học Địa lí lớp 11 Trung học phổ thơng so với cách học
85


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ

| HNKH 2019

truyền thống để chứng minh tính đúng đắn và tính khả thi cuả giả thuyết khoa học đề ra trong
đề tài nghiên cứu.
Cụ thể là kiểm tra hệ thống thông tin điện tử được xây dựng đã đảm bảo tính khoa học,
tính sư phạm, tính thẩm mỹ và tính phổ dụng; việc sử dụng của giáo viên và học sinh sau khi
hướng dẫn sử dụng Hệ thống thông tin điện tử đã đạt hiệu quả của mục tiêu đề ra trong việc hỗ
trợ và dạy học Địa lí 11 THPT. Từ đó tìm ra những thiếu sót, kịp thời chỉnh lí, bổ sung để hệ
thống tư liệu điện tử được hoàn thiện hỗ trợ cho việc dạy và học Địa lí 11 THPT nói riêng và
mơn Địa lí nói chung.
Thực nghiệm sư phạm dựa trên số lượng truy cập vào các nội dung Hệ thống tư liệu điện
tử và những đánh giá của giáo viên và học sinh về hiệu quả của việc sử dụng hệ thống tư liệu
điện tử hỗ trợ cho q trình dạy và học Địa lí
Qua kết quả thực nghiệm sư phạm đã khẳng định hiệu quả của việc sử dụng Hệ thống tư
liệu điện tử trong quá trình dạy học. Hệ thống tư liệu điện tử Địa lí 11 THPT được ứng dụng
trong dạy học Địa lí 11 THPT đã góp phần tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh, nâng

cao được chất lượng học tập mơn Địa lí, góp phần hiệu quả vào đổi mới phương pháp dạy học.
3. KẾT LUẬN
Đối với học sinh: Khi sử dụng Hệ thống tư liệu điện tử, các em có thêm nguồn tri thức
mở bổ sung cho kiến thức các em đã được học trên lớp, dễ dàng hệ thống hóa lại kiến thức cũ,
tìm hiểu bài mới. Đồng thời, học sinh cũng có thể tự đánh giá việc học bản thân, tự điều chỉnh
cho phù hợp, nắm vững kiến thức cơ bản nhất. Vì thế làm học sinh u thích bộ mơn hơn và
làm cho chất lượng học tập mơn Địa lí của các em cũng được nâng cao.
Đối với giáo viên: Hệ thống tư liệu điện tử hỗ trợ dạy học giúp giáo viên có nguồn tư liệu
tham khảo phong phú, giúp giáo viên chủ động trong việc tổ chức các hoạt động nhận thức cho
học sinh, đặc biệt thông qua thống kê chất lượng các bài kiểm tra của học sinh, giáo viên dễ
dàng đánh giá được chất lượng giảng dạy của bản thân để điều chỉnh các hoạt động dạy và học
sao cho đạt hiệu quả cao nhất. Với Hệ thống tư liệu điện tử hỗ trợ dạy học giáo viên thuận lợi
hơn trong việc quan tâm, theo dõi, chỉ đạo đến hoạt động học của học sinh, rút ngắn được thời
gian để đưa ra các biện pháp, phương pháp dạy học nhằm thúc đẩy và chỉ đạo các hoạt động
nhận thức mới cho học sinh.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]

Chính phủ (1993). Nghị quyết của chính phủ số 49/CP ngày 04/08/1993 về phát triển CNTT ở
nước ta trong những năm 90, Hà Nội.
Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng Phúc (2006). Lí luận dạy học Địa lí, NXB Đại học Sư phạm.
Đặng Văn Đức, Nguyễn Thu Hằng (2004). Phương pháp dạy học Địa lí theo hướng tích cực,
NXB Đại học Sư phạm.
Nguyễn Kế Hào, Nguyễn Quang Uẩn (2007). Giáo trình tâm lí học lứa tuổi và tâm lí học sư
phạm, Nhà xuất bản đại học sư phạm

Lê Công Triêm , Nguyễn Đức Vũ (2006). Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học, NXB
Giáo dục.
Nguyễn Đức Vũ (2015). Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục trong Địa lí, NXB Giáo
dục.

86