SKKN Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng toán có chứa dấu giá trị tuyệt đối trong môn Toán THCS

Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

SKKN Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có
chứa dấu giá trị tuyệt đối trong mơn Tốn THCS
I. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Tốn học là một bộ mơn khoa học tự nhiên mang tính logíc, tính trừu tượng
cao. Trong chương trình Tốn ở cấp THCS hiện nay thì phần lớn hệ thống câu hỏi
và bài tập đã được biên soạn khá phù hợp với trình độ kiến thức và năng lực của
số đơng học sinh.Tuy vậy có một số bài tập địi hỏi học sinh phải có năng lực học
nhất định mới có thể nắm được, đó là dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối. Các
bài tốn này rất phổ biến trong các đề thi học sinh giỏi văn hóa các cấp, các đề thi
giải tốn trên máy tính cầm tay, các đề thi giải tốn bằng tiếng Việt và đề thi giải
toán bằng tiếng Anh qua mạng internet. Việc bồi dưỡng học sinh học Tốn khơng
đơn thuần chỉ cung cấp cho các em một số kiến thức cơ bản thông qua việc làm
bài tập hoặc làm nhiều bài tập khó mà giáo viên phải biết phân chia theo từng kiểu
loại bài tập và định hướng phương pháp giải cho từng dạng, đồng thời rèn luyện
cho học sinh có thói quen suy nghĩ tìm tịi lời giải của một bài toán trên cơ sở các
kiến thức đã học.
Qua nhiều năm thực tế giảng dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi khối lớp 9, tơi
nhận thấy học sinh cịn lúng túng rất nhiều khi gặp phải dạng tốn có chứa dấu giá
trị tuyệt đối và thường mắc phải những sai sót khi giải dạng bài tập này, học sinh
cịn vướng mắc về phương pháp giải, quá trình giải thiếu logic và chưa chặt chẽ,
chưa xét hết các trường hợp xảy ra. Lí do là học sinh chưa nắm vững quy tắc xét
Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krông Ana, tỉnh Đăk Lăk

1


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

dấu của nhị thức bậc nhất, chưa phân biệt và chưa nắm được các phương pháp
giải đối với từng dạng bài tập. Do đó người giáo viên cần phân loại được các dạng
bài tập và định hướng phương pháp giải cho từng dạng để các em có thể vận dụng
linh hoạt trong từng tình huống cụ thể, giúp học sinh hiểu sâu sắc bản chất của
từng dạng toán và giải được các dạng bài toán một cách thành thạo. Từ đó rèn
luyện cho học sinh kĩ năng giải tốn và tư duy sáng tạo.
Với những lý do trên đây, tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Một vài kinh nghiệm
bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối” với
mong muốn được chia sẻ một vài kinh nghiệm của mình trong cơng tác bồi dưỡng
học sinh giỏi để các đồng nghiệp tham khảo, rất mong nhận được sự góp ý chân
thành của các đồng chí để đề tài được phát huy hiệu quả.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
Đề tài: “Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có
chứa dấu giá trị tuyệt đối” giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn bản chất của từng dạng
bài toán và nắm vững phương pháp giải của từng dạng, giúp cho học sinh biết
phân loại và vận dụng phương pháp giải một cách linh hoạt và có hiệu quả. Qua đó
giúp học sinh phát huy được tính tích cực và tinh thần sáng tạo trong học tập, phát
triển năng lực tư duy toán học cho học sinh, tạo động lực thúc đẩy giúp các em học
sinh có được sự tự tin trong học tập, hình thành phẩm chất sáng tạo khi giải tốn
và niềm đam mê bộ mơn.
Thơng qua đề tài này nhằm cung cấp những kiến thức cần thiết về phương
pháp giải toán, những kinh nghiệm cụ thể trong q trình tìm tịi lời giải giúp học

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krơng Ana, tỉnh Đăk Lăk

2


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

sinh rèn luyện các thao tác tư duy lô-gic, phương pháp suy luận và khả năng sáng
tạo cho học sinh. Trong đề tài lời giải được chọn lọc với cách giải hợp lí, chặt chẽ,
dễ hiểu đảm bảo tính chính xác, tính sư phạm. Học sinh tự đọc có thể giải được
nhiều dạng Tốn cực trị, giúp học sinh có những kiến thức tốn học phong phú để
học tốt mơn Tốn và các mơn khoa học khác.
3. Đối tượng nghiên cứu
Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa
dấu giá trị tuyệt đối.
4. Giới hạn của đề tài
Đề tài này được nghiên cứu trong khn khổ một số dạng tốn có chứa dấu
giá trị tuyệt đối.
Đối tượng khảo sát: học sinh giỏi khối 9 trường THCS Lê Đình Chinh, xã
Quảng Điền, huyện Krơng Ana, tỉnh Đăk Lăk.
Thời gian nghiên cứu: Qua các năm học: 2014 – 2015, 2015 – 2016 và 2017
- 2018
5. Phương pháp nghiên cứu
a) Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
- Nghiên cứu lí thuyết, tra cứu tài liệu tham khảo, nghiên cứu các tài liệu trên
mạng internet, các bài tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối trong các đề thi học sinh
giỏi các cấp qua các năm.

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krơng Ana, tỉnh Đăk Lăk

3


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

- Tiến hành phân theo từng dạng bài tập và đề xuất phương pháp giải cho
từng thể loại bài tập.

- Đưa ra tập thể tổ chuyên môn thảo luận, thống nhất.
b) Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Điều tra, khảo sát kết quả học tập của học sinh.
- Thực nghiệm trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi khối lớp 9 trường THCS
Lê Đình Chinh, xã Quảng Điền, huyện Krông Ana, tỉnh Đăk Lăk qua các năm học:
2014 – 2015, 2015 – 2016 và 2017 - 2018
- Đánh giá kết quả học tập của học sinh sau khi thực nghiệm giảng dạy
c) Phương pháp thống kê toán học:
- Thống kê kết quả học tập của học sinh sau khi áp dụng đề tài.
- Đối chiếu so sánh giữa các năm học với nhau.

II. PHẦN NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận
Nhằm đáp ứng được mục tiêu giáo dục toàn diện cho học sinh, con đường
duy nhất là nâng cao chất lượng học tập của học sinh ngay từ nhà trường phổ
thông. Là giáo viên ai cũng mong muốn học sinh của mình tiến bộ, lĩnh hội kiến
thức dễ dàng, phát huy tư duy sáng tạo, rèn tính tự học, thì mơn Tốn là mơn học
đáp ứng đầy đủ những u cầu đó. Việc học Tốn khơng phải chỉ là học trong sách
giáo khoa, không chỉ làm những bài tập do thầy, cô đưa ra mà phải nghiên cứu đào
sâu suy nghĩ, tìm tịi vấn đề, tổng qt hố vấn đề và rút ra được những điều gì bổ
Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krơng Ana, tỉnh Đăk Lăk

4


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

ích. Dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối là dạng toán rất quan trọng trong
chương đại số 9, đây là những bài tốn khó thường xuất hiện trong các đề thi học
sinh giỏi, các bài toán này rất phong phú về thể loại và về cách giải, đòi hỏi học

sinh phải vận dụng nhiều kiến thức, linh hoạt trong biến đổi, sắc sảo trong lập luận
và phát huy tối đa khả năng phán đốn. Với mục đích nhằm nâng cao chất lượng
dạy và học Tốn, tơi thiết nghĩ cần phải trang bị cho học sinh phương pháp giải cho
từng kiểu loại bài tập. Để thực hiện tốt điều này, đòi hỏi giáo viên cần xây dựng cho
học sinh những kĩ năng như quan sát, phân tích, nhận dạng bài tốn, lựa chọn
phương pháp giải phù hợp. Từ đó, hình thành cho học sinh tư duy tích cực, độc
lập, kích thích tị mị ham tìm hiểu và đem lại niềm vui cho các em, đồng thời khơi
dậy cho các em sự tự tin trong học tập và niềm đam mê bộ môn.
2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu
Trong những năm qua, tôi đã trực tiếp tham gia bồi dưỡng đội tuyển học sinh
giỏi 9 của trường THCS Lê Đình Chinh và cũng đã trải nghiệm rất nhiều chuyên đề
bồi dưỡng học sinh giỏi, trong đó có chuyên đề “Một số dạng tốn có chứa dấu giá
trị tuyệt đối” và tơi cũng đạt được thành tích trong cơng tác bồi dưỡng học sinh giỏi.
Tuy nhiên, khi áp dụng chuyên đề trên cịn nặng về phương pháp liệt kê các bài
tốn, chưa phát huy được hiệu quả học tập của học sinh. Chính vì vậy, để học sinh
nắm vững và giải thành thạo các bài tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối thì giáo viên
nên phân theo từng kiểu loại bài tập, mỗi loại bài tập phân theo từng dạng khác
nhau, qua mỗi dạng có ví dụ minh chứng và xây dựng phương pháp giải chung cho
từng dạng. Với những ý tưởng đó tơi đã thể hiện trong đề tài nghiên cứu “Kinh

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krông Ana, tỉnh Đăk Lăk

5


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối”
sau khi đưa ra tập thể tổ chuyên môn thảo luận và áp dụng vào thực tiễn tôi nhận
thấy rèn luyện được cho học sinh kĩ năng giải tốn có khoa học, lập luận logic và

chặt chẽ. Học sinh hứng thú, chủ động hơn trong học tập.
3. Nội dung và hình thức của giải pháp
a) Mục tiêu của giải pháp
Đề tài “Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có
chứa dấu giá trị tuyệt đối” nhằm mục đích tìm tịi, tích lũy các đề tốn ở nhiều dạng
khác nhau trên cơ sở vận dụng được các kiến thức cơ bản đã học, trang bị cho
học sinh giỏi lớp 9 một cách có hệ thống về phương pháp giải các dạng tốn có
chứa dấu giá trị tuyệt đối từ cơ bản đến nâng cao, giúp học sinh nhận dạng và đề
ra phương pháp giải thích hợp trong từng trường hợp cụ thể, giúp học sinh có tư
duy linh hoạt và sáng tạo. Tạo hứng thú, niềm đam mê, u thích các dạng tốn có
tính tư duy.
b) Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp
b.1. Loại bài tập vẽ đồ thị của hàm số có chứa biến trong dấu giá trị
tuyệt đối
* Phương pháp giải
Để vẽ đồ thị của hàm số có chứa biến trong dấu giá trị tuyệt đối ta xét các
trường hợp để bỏ dấu giá trị tuyệt đối rồi vẽ đồ thị của hàm số trong từng trường
hợp.

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krơng Ana, tỉnh Đăk Lăk

6


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

Lưu ý: Đồ thị của hàm số có chứa biến trong dấu giá trị tuyệt đối là một
đường gấp khúc.
* Các ví dụ minh họa
Ví dụ 1. Vẽ đồ thị của hàm số y  x

Giải

y x
+ Với x < 0 thì y = -x

y

m

n

4

+ Với x  0 thì y = x
Đồ thị của hàm số là đường

2

gấp khúc mOn như trên hình vẽ

1

Nhận xét:
-1

O

1

x

Khi thay x bởi –x, giá trị của
hàm số y  x không đổi nên đồ thị
của hàm số nhận trục Oy làm trục
đối xứng. Do đó sau khi vẽ đồ thị
của hàm số y  x ứng với x < 0 ta
có thể lấy đối xứng qua trục tung
phần đồ thị nói trên.
Ví dụ 2. Vẽ đồ thị của hàm số y  2 x  1
Giải

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krông Ana, tỉnh Đăk Lăk

7


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

y  2 x 1

y

+ Với x < 0 thì y = -2x - 1

m

n

4

+ Với x  0 thì y = 2x - 1
Đồ thị của hàm số là đường

2

gấp khúc mAn như trên hình vẽ

1

-1 -

1

O

2

1
2

A

1

-1

Ví dụ 3. Vẽ đồ thị của hàm số y  x  1
Giải

y  x 1

y

+ Với x < 1 thì y = -x - 1

4

m

+ Với x  1 thì y = x - 1

n

Đồ thị của hàm số là đường

2

gấp khúc mAn như trên hình vẽ

1
A
-1

O

1

x

-1

Ví dụ 4. Vẽ đồ thị của hàm số y  2  x  1
Giải

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krông Ana, tỉnh Đăk Lăk

8


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.
4

y  2  x 1

y
3

+ Với x < 1 thì y = x + 1

A
2

+ Với x  1 thì y = -x + 3

1

Đồ thị của hàm số là đường
-1

gấp khúc mAn như trên hình vẽ

m

O

1

x

3

-1

n

Ví dụ 5. Vẽ đồ thị của hàm số y  2x  1  2x
Giải

y  2x  1  2x

y

1
+ Với x < thì y = 1
2

+ Với x 

1
thì y = 4x - 1

2

Đồ thị của hàm số là đường

n

4

2

m

gấp khúc mAn như trên hình vẽ

1
O

-1

A
1

1

x

2

Ví dụ 6. Vẽ đồ thị của hàm số y  x  1  x
Lưu ý: Khi gặp dạng tốn có nhiều dấu giá trị tuyệt đối thì trước hết ta cần

lập bảng xét dấu của nhị thức bậc nhất và cần nắm vững định lý sau đây:
Nhị thức bậc nhất ax + b cùng dấu với hệ số a khi x lớn hơn nghiệm và trái
dấu với hệ số a khi x nhỏ hơn nghiệm của nó.
Giải
Bước 1: Lập bảng xét dấu

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krơng Ana, tỉnh Đăk Lăk

9


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

x
x
1-x

+

0
0

1
+
+

+
-

0

Bước 2: Dựa vào bảng xét dấu ta có các trường hợp xảy ra theo các khoảng giá trị của biến
cụ thể như sau:

y  x  1 x

y
m

+ Với x < 0 thì y = -x + (1 - x) hay

n
4

y = -2x + 1
+ Với 0  x  1 thì y = x + (1 - x)
hay y = 1
+ Với x > 1 thì y = x + (x - 1) hay
y = 2x - 1

2

1
A
O
-1

B
1

1

x

2

Đồ thị của hàm số là đường gấp
khúc mABn như trên hình vẽ
Ví dụ 7. (Trích đề thi học sinh giỏi Tốn 9 huyện Krơng Ana khóa thi ngày
09/02/2015)
Vẽ đồ thị của hàm số y  x  2  x  3
Giải
Bước 1. Lập bảng xét dấu
x
2
3
x-2
0
+
+
x-3
0
+
Bước 2. Dựa vào bảng xét dấu ta có các trường hợp xảy ra theo các khoảng giá trị của biến
cụ thể như sau:

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krơng Ana, tỉnh Đăk Lăk

10

Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.
y

y  x 2  x 3

6

m

+ Với x < 2 thì y = (2 – x) + (3 - x)

n
5

hay y = -2x + 5

4

+Với 2  x  3 thì y = (x – 2)+(3 - x)
hay y = 1

2

1

+ Với x > 3 thì y = (x – 2)+(x - 3)
hay y = 2x - 5

O

A

1

B
2

3

5

x

Đồ thị của hàm số là đường gấp
khúc mABn như trên hình vẽ

b.2. Loại bài tập giải phương trình có chứa ẩn trong dấu giá trị tuyệt đối
Để giải tốt phương trình chứa dấu giá trị tuyệt đối, yêu cầu học sinh cần phải
nắm vững một số vấn đề lý thuyết liên quan đến giải phương trình chứa dấu giá trị
tuyệt đối cụ thể như sau:
- Qui tắc bỏ dấu ngoặc, qui tắc chuyển vế.
- Cách tìm nghiệm x trong phương trình: Thực hiện phép tính , chuyển vế,

đưa phương trình về dạng ax = b  x = 

b
a

- Nắm vững định nghĩa và tính chất về giá trị tuyệt đối.

 A khi A  0
| A | 
  A khi A  0

|A| = |-A|
|A|  0|
Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krơng Ana, tỉnh Đăk Lăk

11


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

- Định lí về dấu nhị thức bậc nhất:
Nhị thức bậc nhất ax + b cùng dấu với hệ số a khi x lớn hơn nghiệm và trái
dấu với hệ số a khi x nhỏ hơn nghiệm của nó.
Bên cạnh những yêu cầu trên, học sinh cần nhận biết được những dạng cơ
bản của phương trình có chứa dấu giá trị tuyệt đối, đồng thời nắm vững phương
pháp giải cụ thể cho từng dạng bài tập, cụ thể như sau:
Dạng 1. Phương trình dạng

A(x)  k

Trong đó A(x) là biểu thức chứa x và k  R.
Ở dạng này yêu cầu học sinh cần nắm rõ vế trái là một biểu thức khơng âm.
Nếu k < 0 thì đẳng thức khơng xảy ra. Nếu k > 0 ta tìm cách bỏ dấu giá trị tuyệt đối
rồi giải phương trình vừa tìm được.
* Phương pháp giải
Trường hợp k > 0:

 A(x)  k
A(x)  k  
 A(x)   k
Từ đó ta lần lượt giải hai phương trình A(x) = k và A(x) = -k rồi kết luận
nghiệm.
* Các ví dụ minh họa.
Ví dụ 1. Giải phương trình 2 x 1  5

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krông Ana, tỉnh Đăk Lăk

12


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

Giáo viên đặt câu hỏi cho bài toán: Đẳng thức 2 x 1  5 có xảy ra khơng? Vì
sao? (có xảy ra vì 2 x  1  0, 5>0).
Cần áp dụng kiến thức nào để bỏ được dấu giá trị tuyệt đối? (áp dụng tính
chất giá trị tuyệt đối của hai số đối nhau thì bằng nhau).
Giải
 2x  1  5
 2x  6
x  3
2 x 1  5  


 2x  1  5  2x  4
 x  2

Vậy phương trình đã cho có tập nghiệm là S   2;3

Ví dụ 2. Giải phương trình: 2x  3  1
Giải
Đẳng thức 2x  3  1khơng xảy ra vì 2x  3  0 và -1<0
Vậy phương trình đã cho vơ nghiệm
Ví dụ 3. Giải phương trình 3|9 - 2x| - 17 = 16
Với bài này nên đặt câu hỏi: Làm thế nào để đưa được về dạng cơ bản đã
học? Từ đó học sinh phải biến đổi để đưa về dạng |9 - 2x |= 11
Giải
3|9 - 2x| - 17 = 16  3|9 - 2x| = 33  |9 - 2x| = 11

9  2x  11
 2x  2
 x  1



9  2x  11  2x  20
 x  10

Vậy phương trình đã cho có tập nghiệm là S   1;10

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krơng Ana, tỉnh Đăk Lăk

13


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

Ví dụ 4. Giải phương trình

x1
-2=0
x

Giải
Điều kiện xác định của phương trình là x  0.

x1
x  1
 x 2
x  1 2x
x  1 
x1
 2 



1 (thỏa mãn)

x
x

1
x

1


2x
3x



1
x




 2

3
 x
 1 
 3 

Vậy phương trình đã cho có tập nghiệm là S   ;1
Dạng 2. Phương trình dạng |A(x)| = B(x)
Trong đó A(x); B(x) là các biểu thức chứa x.
Cũng đặt câu hỏi gợi mở như ở dạng 1, học sinh thấy được rằng đẳng thức
không xảy ra Nếu B(x) < 0. Do đó để đẳng thức luôn xảy ra cần phải đặt điều kiện:
B(x)  0
* Phương pháp giải
Cách 1: Đặt điều kiện: B(x)  0. Từ đó suy ra điều kiện của x
 A(x)  B(x)

Ta có |A(x)| = B(x)  
 A(x)  B(x)
Từ đó ta lần lượt giải hai phương trình A(x) = B(x) và A(x) = - B(x), sau đó
đối chiếu với điều kiện rồi kết luận nghiệm.
Cách 2: Dựa vào định nghĩa xét các quá trình của biến của biểu thức chứa

dấu giá trị tuyệt đối để bỏ dấu giá trị tuyệt đối.
|A(x) | = B(x)
Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krơng Ana, tỉnh Đăk Lăk

14


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

+ Xét A(x) 0. Từ đó suy ra điều kiện của x
Ta có A(x) = B(x) ( giải để tìm x thoả mãn A(x) 0)
+ Xét A(x) < 0. Từ đó suy ra điều kiện của x
Ta có A(x) = - B(x) ( giải để tìm x thoả mãn A(x) < 0)
+ Kết luận nghiệm.
* Các ví dụ minh họa
Ví dụ 1. Giải phương trình |9 - 7x| = 5x -3
Giải
Cách 1: Điều kiện: 5x – 3 ≥0  5x  3  x

3
5

Ta có 9 - 7x = 5x - 3 hoặc 9 – 7x = - (5x - 3)
+ Nếu 9 - 7x = 5x - 3  12x = 12  x = 1 (thoả mãn điều kiện)
+ Nếu 9 - 7x = -(5x - 3)  2x = 6  x = 3 (thoả mãn điều kiện)
Vậy phương trình đã cho có tập nghiệm là S   1;3
Cách 2:
Với 9 - 7x  0 hay x ≤

9

thì ta có phương trình: 9 – 7x = 5x – 3
7

 x = 1 (thoả mãn điều kiện)

Với 9 - 7x < 0 hay x >

9
thì ta có phương trình: -9 + 7x = 5x – 3
7

 x = 3 (thoả mãn điều kiện)

Vậy phương trình đã cho có tập nghiệm là S   1;3
Ví dụ 2. Giải phương trình |x- 5| - x = 3
Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krơng Ana, tỉnh Đăk Lăk

15


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

Giải
Cách 1: | x – 5| - x = 3  |x – 5| = 3 + x
Điều kiện: 3 + x  0  x  - 3
Ta có x- 5 = 3 + x hoặc x – 5 = -(3 + x)
+ Nếu x – 5 = 3 + x  0x = 8( loại)
+ Nếu x – 5 = -3 – x  2x = 2  x = 1 (thoả mãn điều kiện).
Vậy phương trình đã cho có tập nghiệm là S   1
Cách 2: | x – 5| - x = 3

Với x - 50 hay x 5 thì ta có phương trình: x – 5 – x = 3  0x = 8 (loại)
Với x – 5 < 0 hay x < 5 thì ta có phương trình: –x + 5 – x = 3  -2x = -2
 x = 1 (thoả mãn điều kiện)

Vậy phương trình đã cho có tập nghiệm là S   1
Lưu ý: Qua hai dạng trên, cần nhấn mạnh cho học sinh phân biệt rõ sự giống
nhau (đều chứa một dấu giá trị tuyệt đối ) và khác nhau là dạng 1 là trường hợp
đặc biệt của dạng 2. Thơng qua đó nhấn mạnh cho học sinh thấy rõ được phương
pháp giải loại đẳng thức chứa một dấu giá trị tuyệt đối , đó là đưa về dạng A = B.
Nếu B 0 đó là dạng đặc biệt (dạng 1), cịn B<0 thì đẳng thức khơng xảy ra . Nếu B
là biểu thức có chứa x thì đó là dạng 2 và giải bằng cách 1 hoặc ta đi xét các
trường hợp xảy ra đối với biểu thức trong giá trị tuyệt đối.
Ví dụ 3. (Trích đề thi học sinh giỏi Tốn 9 huyện Krơng Ana khóa thi ngày
10/02/2012)

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krông Ana, tỉnh Đăk Lăk

16


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

1. Giải các phương trình sau: a) x  2x  1
b) x   x  5
2. Dùng đồ thị để kiểm tra lại các kết luận trong câu 1.
Giải
a) x  2x  1
Với x  0 thì ta có phương trình: x = 2x - 1  x = 1 (thoả mãn điều kiện).
Với x < 0 thì ta có phương trình: -x = 2x - 1  x 

1
(loại).
3

Vậy nghiệm của phương trình là x = 1
b) x   x  5
Nếu x  0 thì x = -x - 5  x  2,5 (loại).
Nếu x < 0 thì -x = -x - 5  0x = -5 (vơ nghiệm).
Vậy phương trình đã cho vô nghiệm.
2. Vẽ đồ thị của hai hàm số y  x và y = 2x – 1 trên cùng một hệ trục tọa độ.
Giao điểm của hai đồ thị trên là điểm (1; 1). Do đó nghiệm của phương trình
x  2x  1 là x = 1

Vẽ tiếp đồ thị của hàm số y = -x – 5 ta thấy đồ thị của hai hàm số y  x và y
= -x – 5 không cắt nhau. Do đó phương trình x   x  5 vơ nghiệm.

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krông Ana, tỉnh Đăk Lăk

17


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.
y
5

y = 2x - 1
y= x

4

y= x

2

1

-1

-5

O
-1

y = -x - 5

B
1

1

2

3

5

x

2

-2

-4

-5
-6

Dạng 3. Phương trình dạng A(x)  B(x) = 0
Trong đó A(x); B(x) là các biểu thức chứa x.
Với dạng này yêu cầu học sinh nhắc lại kiến thức về đặc điểm của giá trị
tuyệt đối của một số (giá trị tuyệt đối của một số là một số không âm).Vậy tổng của
hai số không âm bằng không khi nào? (cả hai số bằng 0). Vậy ở bài này tổng trên
bằng 0 khi nào? (A(x) = 0 và B(x) =0). Từ đó ta tìm x thoả mãn hai điều kiện: A(x) =
0 và B(x) = 0.
* Phương pháp giải
 A(x)  0
A(x)  B(x) = 0  
 B(x)  0
Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krông Ana, tỉnh Đăk Lăk

18


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

Từ đó ta lần lượt giải hai phương trình f(x) = 0 và g(x) = 0
Sau đó ta tìm x thỏa mãn đồng thời hai điều kiện A(x) = 0 và B(x) = 0 rồi kết
luận nghiệm.
* Các ví dụ minh họa
Ví dụ 1, Giải phương trình x  3,5  4,5  x = 0

Giải
 x  3,5 0
 4,5  x 0

x  3,5  4,5  x = 0  

 x 3,5
 
(Điều này không đồng thời xãy ra)
 x 4,5

Vậy phương trình đã cho vơ nghiệm.
2
Ví dụ 2. Giải phương trình x  3x   x  1  x  3  0

Giải.
 x 2

 3x 0
 ( x 1)( x  3) 0

x 2  3x   x  1  x  3   0  

  x 0

 x( x  3) 0
  x 3
 
 
 x 3

 ( x 1)( x  3) 0
  x  1
  x 3


Vậy phương trình đã cho có tập nghiệm là S   3
Ví dụ 3. Giải các phương trình sau:
a)  x  1  x  4    x  1  x  3  0
b) 2x  1  x  2  0

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krơng Ana, tỉnh Đăk Lăk

19


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

Giải
a)  x  1  x  4    x  1  x  3  0
x  1

 x  1  x  4   0
 x  4


 x 1
x

1


 x  1  x  3  0

  x  3


Vậy phương trình đã cho có tập nghiệm là S   1
b) 2x  1  x  2  0
1

2x 1  0
x 


2 (Điều này không đồng thời xảy ra)
x  2  0
 x  2

Vậy phương trình đã cho vơ nghiệm.
Lưu ý: Ở dạng này cần lưu ý học sinh khi kết luận nghiệm của phương trình
thì nghiệm đó phải thỏa mãn đồng thời cả hai phương trình A  x   0 và B  x   0
Dạng 4. Phương trình dạng A(x)  B(x) = k
Trong đó A(x); B(x) là các biểu thức chứa x; k  R; k  0.
Ở dạng này yêu cầu học sinh cần nắm rõ vế trái là một biểu thức không âm.
Nếu k < 0 thì đẳng thức khơng xảy ra. Nếu k > 0 ta tìm cách bỏ dấu giá trị tuyệt đối
rồi giải phương trình vừa tìm được.
* Phương pháp giải
-Lập bảng xét dấu.
-Dựa vào bảng xét dấu, xét các trường hợp xảy ra theo các khoảng giá trị
của biến.
Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krơng Ana, tỉnh Đăk Lăk

20


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

-Kết luận nghiệm.
* Các ví dụ minh họa
Ví dụ 1. Giải phương trình: x  2  x  9 = 1
Giải
Bước 1. Lập bảng xét dấu
x
x-2
x-9

-

2
0

9
+
-

+
+

0

Bước 2. Dựa vào bảng xét dấu các trường hợp xảy ra theo các khoảng giá

trị của biến. Khi xét các trường hợp xảy ra không được bỏ qua điều kiện để A (x) =
0 mà kết hợp với điều kiện để A >0 ( ví dụ 2  x <9). Cụ thể: Dựa vào bảng xét dấu
ta có các trường hợp sau:
Với x < 2 thì ta có phương trình: 2  x  9  x  1

 2x  10  x  5 (loại)
Với 2  x  9 thì ta có phương trình: x – 2 + 9 – x = 1

 0x  6 . Phương trình vơ nghiệm.
Với x  9 thì ta có phương trình: x  2  x  9  1  2x  12  x  6 (loại)
Vậy phương trình đã cho vơ nghiệm.
Ví dụ 2. Giải phương trình |x - 3| + |x + 2| =7
Giải.
Giải tương tự như ví dụ 1
x
x+2

-

-2
0

3
+

+

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krông Ana, tỉnh Đăk Lăk

21

Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

x-3
0
+
Với x < -2 thì ta có phương trình: 3 - x – x –2 = 7  -2x + 1 = 7
 -2x = 6  x = -3 (thỏa mãn)

Với - 2  x  3 thì ta có phương trình: 3 - x + x + 2 = 7
 0x + 5 = 7 (vô nghiệm)

Với

x  3 thì ta có phương trình: x - 3 + x + 2 = 7

 2x – 1 = 7

 2x = 8  x = 4 (thoả mãn )

Vậy phương trình đã cho có tập nghiệm là S   3; 4
Ví dụ 3. (Trích đề thi học sinh giỏi Tốn 9 huyện Krơng Ana khóa thi ngày
25/02/2010)
Giải phương trình: x  1  x  2  3  x  2010
Giải.
Thực hiện tương tự như ví dụ 1 và ví dụ 2
x
x+1
x-2

3-x

+

-1
0

2
+
+

0

3
+
+
+

0

+
+
-

Với x < -1 thì ta có phương trình: -x - 1 + 2 – x + x - 3 = 2010
 x = -2012 (thỏa mãn)

Với 1  x  2 thì ta có phương trình: x + 1 + 2 – x + x - 3 = 2010
 x = 2010 (loại)

Với 2  x  3 thì ta có phương trình: x + 1 + x - 2 + x - 3 = 2010
 x =

2014
(loại)
3

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krông Ana, tỉnh Đăk Lăk

22


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

Với x  3 thì ta có phương trình: x + 1 + x - 2 - x + 3 = 2010
 x = 2008 (thoả mãn )

Vậy phương trình đã cho có tập nghiệm là S   2012; 2008
Dạng 5. Phương trình dạng A(x)  B(x)  C  x 
Trong đó A(x); B(x); C(x) là các biểu thức chứa x.
* Phương pháp giải
Sử dụng phương pháp giải như ở dạng 4
* Ví dụ minh họa
Giải phương trình x  5  x  3  3x  1
Giải
x
-3
5
x+3
0

+
+
x–5
0
+
Với x < -3 thì ta có phương trình: 5 - x - x - 3 = 3x - 1  -5x = - 3
 x

3 (loại)
5

Với 3  x  5 thì ta có phương trình: 5 - x + x + 3 = 3x - 1
 -3x = - 9  x  3 (thoả mãn )

Với x  5 thì ta có phương trình: x - 5 + x + 3 = 3x - 1   x = - 1 (loại)
Vậy phương trình đã cho có tập nghiệm là S   3
Dạng 6. Phương trình dạng A(x)  B(x) hay A(x)  B(x)  0

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krơng Ana, tỉnh Đăk Lăk

23


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

Trong đó A(x); B(x) là các biểu thức chứa x.
Ở dạng này cần nhấn mạnh cho học sinh thấy đẳng thức ln xảy ra vì cả
hai vế đều khơng âm, từ đó áp dụng tính chất: “Hai số đối nhau có giá trị tuyệt đối
bằng nhau” để suy ra ngay A(x) =B(x) ; A(x) = -B(x)
* Phương pháp giải

 A(x)  B(x)

Ta có |A(x)| = |B(x)|  
 A(x)  B(x)
Từ đó ta lần lượt giải hai phương trình A(x) = B(x) và A(x) = - B(x) rồi kết
luận nghiệm.
* Các ví dụ minh họa
Ví dụ 1. Giải phương trình 2x  3  x  3
Giải

2x  3  x  3
2x  x  3 3 x  6
2x  3  x  3  


2x

3


x

3
2x

x

3

3



x  0
Vậy phương trình đã cho có tập nghiệm là S   6;0
Ví dụ 2. Giải phương trình 17 x  5  17 x  5 0
Giải

17 x  5  17 x  5 0  17 x  5 17 x  5
17 x  5 17 x  5
 
17 x  5  (17 x  5



m)
17 x  17 x 5  5
 0x  10(vônghiệ
 

34x  0 x  0
17 x  17 x  5  5

Vậy phương trình đã cho có tập nghiệm là S   0

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krơng Ana, tỉnh Đăk Lăk

24


Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi về một số dạng tốn có chứa dấu giá trị tuyệt đối.

Ví dụ 3. Giải phương trình 2 2 x  9 3 x  4
Ở bài này học sinh sẽ lúng túng ở thừa số 2 của vế trái nên giáo viên hướng
dẫn các em giải bình thường.
Giải
 2(2 x  9) 3 x  4

 4 x  14 3 x  4

 
Cách 1: 2 2 x  9  3x  4  
 2(2 x  9)  (3 x  4)
 4 x  18  3 x  4



 4 x  3 x 4  18
 x 22
 4 x  3 x  4  18   x 2



Vậy phương trình đã cho có tập nghiệm là S   2; 22
Cách 2:
Vì 2 > 0 nên: 2 2 x  9  3x  4  2(2 x  9)  3 x  4
 2(2 x  9) 3 x  4
 4 x  14 3 x  4
 
 
 2(2 x  9)  (3 x  4)

 4 x  18  3 x  4
 4 x  3 x 4  18
 x 22
 
 
 4 x  3 x  4  18
 x 2

Vậy phương trình đã cho có tập nghiệm là S   2; 22
b.3. Loại bài tập giải phương trình vơ tỉ đưa được về phương trình có
chứa ẩn trong dấu giá trị tuyệt đối.
* Phương pháp giải

Nguyễn Văn Dũng – Trường THCS Lê Đình Chinh, huyện Krông Ana, tỉnh Đăk Lăk

25