BÀI THẢO LUẬN NHÓM MÔN TRIẾT HỌC Ý THỨC XÃ HỘI

BÀI THẢO LUẬN NHĨM
MƠN TRIẾT HỌC
CHƯƠNG 7 : Ý THỨC XÃ HỘI
Giảng viên hướng dẫn: TS. Đặng Minh Tiến

Hà Nội, Tháng 06/2022


Quote
2

Thế giới quan duy vật biện chứng về bản chất của xã hội.
Trong đó : Tồn tại xã hội chính là nói đến mặt vật chất của đời sống xã hội. Ý
thức xã hội nói đến mặt tinh thần của đời sống xã hội.


TỒN TẠI XÃ HỘI VÀ KẾT CẤU
Tồn tại xã hội dùng để chỉ toàn bộ sinh hoạt vật chất và điều kiện sinh hoạt vật chất của mỗi cộng đồng người trong những điều kiện lịch sử xác định.


Kết cấu của tồn tại xã
hội
4

Phương thức SX

Điều kiện

Dân cư

Phương thức sản xuất ra của

Các yếu tố thuộc về điều

Các yếu tố thuộc về điều

cải vật chất của xã hội đó.

kiện tự nhiên - hồn cảnh

kiện tự nhiên - hồn cảnh

địa lý.

địa lý.


Kết cấu của tồn tại xã
hội
5

Các yếu tố đó tồn tại trong mối quan hệ thống nhất biện
chứng, tác động lẫn nhau tạo thành điều kiện sinh tồn
và phát triển của xã hội, trong đó phương thức sản xuất
vật chất là yếu tố cơ bản nhất.

Ví dụ:
Trong điều kiện địa lý tự nhiên nhiệt đới, gió mùa, nhiều sơng ngịi,... tất yếu làm
hình thành nên phương thức canh tác lúa nước là thích hợp nhất đối với người Việt
Nam trong suốt chiều dài lịch sử hàng nghìn năm qua. Để tiến hành được phương
thức đó, người Việt buộc phải co cụm lại thành tổ chức dân cư làng, xã, có tính ổn

định bền vững...


Ý THỨC XÃ HỘI VÀ KẾT CẤU
Là mặt tinh thần của đời sống xã hội bao gồm những quan điểm tư tưởng, cùng với tình cảm, tập quán, truyền thống… của xã hội phản ánh
TTXH trong nhưng giai đoạn phát triển nhất định.


Kết cấu của ý thức
xã hội
7

Ý thức xã hội: Là mặt tinh thần của đời sống xã hội

bao gồm những quan điểm tư ưởng, cùng với tình

cảm, tập quán, truyền thống… của xã hội phản ánh

TTXH trong nhưng giai đoạn phát triển nhất định


Kết cấu của
ý thức xã hội
Tâm lý xã hội

Hệ tư tưởng
hệ thống những tư tưởng và quan điểm lý
luận thể hiện sự nhận thức và đánh giá hiện

là những hiện tượng tâm lý chung của một nhóm xã hội nảy sinh từ tác

thực xung quanh, xuất phát từ những lợi ích

động qua lại trong hoạt động và giao tiếp giữa các thành viên trong
nhóm, chi phối thái độ hành vi của các cá nhân khi hiện diện trong nhóm.
Những hiện tượng tâm lý xã hội có mối liên hệ mật thiết với nhau, chi phối

xã hội nhất định. Hệ tư tưởng mang tính lý
luận, nghĩa là được hệ thống hóa một cách

lẫn nhau. Nó có diễn biến rất phức tạp mặc dù được hình thành và phát

duy lý. Khác với tâm lý xã hội gắn liền với
triển có quy luật.. Khi xã hội ngày càng phát triển, các mối quan hệ xã hội
ngày càng trở nên phức tạp và đa dạng. Chính trong q trình đó nảy
sinh nhiều các hiện tượng tâm lý xã hội khác nhau.

cảm giác sống của ý thức đời thường, hệ tư
tưởng gồm các quan điểm và tư tưởng về
chính trị, kinh tế, xã hội, pháp quyền, tôn
giáo, đạo đức, thẩm mỹ, triết học”

8


Ý thức thông thường & Ý
thức lý luận
9

Ý thức lý luận

Phản ánh trừu tượng, khái
quát
Ý thức thông thường

Phản ánh trực tiếp cuộc sống
hàng ngày

Ý thức lý luận
Ý thức thông thường

Các quan điểm được khái
quát thành học thuyết xã

Phản ánh cảm tính kinh
nghiệm

hội


Ý thức thông thường & Ý
thức lý luận

10

Là các tri thức những quan niệm của con người hình thành một cách trực tiếp trong các hoạt
động trực tiếp hàng ngày nhưng chưa được hệ thống hóa, chưa được tổng hợp và khái qt hóa

Ví dụ: cách thức trồng trọt, chăn nuôi của người dân hiện nay phần lớn là các kinh nghiệm canh tác được truyền miệng từ người này qua người khác, từ thế hệ
Ý thức thông thường

này sang thế hệ khác.

Là những tư tưởng, những quan điểm được tổng hợp, được hệ thống hóa và khái quát
hóa thành học thuyết xã hội dưới dạng các khái niệm, các phạm trù và các quy luật

Ví dụ: ý thức về tư tưởng Hồ Chí Minh là những khái niệm, phạm trù được tổng hợp, hệ thống hóa thành hệ tư tưởng.
Ý thức lý luận


thường & Ý
thức lý luận
11

Ý thức thông thường

Ý thức lý luận
Là những tư tưởng, những quan điểm

Là các tri thức, những quan niệm của con người hình thành
một cách trực tiếp trong các hoạt động trực tiếp hàng ngày

được tổng hợp, được hệ thống hóa và

nhưng chưa được hệ thống hóa, chưa được tổng hợp và

khái quát hóa thành học thuyết xã hội

khái quát hóa

dưới dạng các khái niệm, các phạm trù

và các quy luật

Ví dụ: cách thức trồng trọt, chăn ni của người dân hiện

Ví dụ: ý thức về tư tưởng Hồ Chí Minh là những khái niệm,

nay phần lớn là các kinh nghiệm canh tác được truyền

phạm trù được tổng hợp, hệ thống hóa thành hệ tư tưởng.

miệng từ người này qua người khác, từ thế hệ này sang thế
hệ khác.


Ý thức thơng thường & Ý
thức lý luận
12

Tóm lại

Ý thức thơng thường mặc dù ở trình độ thấp hơn ý thức
lý luận, nhưng lại phong phú hơn và là chất liệu, cơ sở
tiền đề quan trọng cho sự hình thành của ý thức lý luận.


Tính giai cấp của ý thức
xã hội
13

Tính giai cấp của
Ý thức xã hội
Tính chất của ý thức xã hội

14

Tính giai cấp
Các giai cấp khác nhau có điều kiện sống, cơ sở kinh tế khác nhau nên
thường có tư tưởng, quan điểm khác nhau.

Tính dân tộc
Các giai cấp trong cùng một dân tộc luôn chịu sự tác
động của một số yếu tố chung (điều kiện tự nhiên, lịch
sử…) và được thể hiện tập trung ở tâm lý xã hội.
Tính nhân loại
Những giá trị mang tính phổ biến tồn nhân loại và những
nội dung, những vấn đề địi hỏi mối quan tâm chung của cả
nhân loại.


Bản chất của ý thức xã
hội
15

Bản chất của ý thức xã hội

 Ý thức xã hội là sự phản ánh tồn tại xã hội, do tồn tại xã hội quyết
định. 

 Ý thức xã hội có tính độc lập tương đối trong mối quan hệ với tồn

tại xã hội. 

 Giữa các hình thái ý thức xã hội ln có sự xâm nhập, ảnh hưởng,
tác động qua lại lẫn nhau.


VAI TRÒ QUYẾT ĐỊNH
CỦA TỒN TẠI XÃ HỘI ĐỐI VỚI Ý THỨC XÃ HỘI
TÍNH ĐỘC LẬP TƯƠNG ĐỐI CỦA Ý THỨC XÃ HỘI


Vai trò quyết định của
tồn tại xã hội
17



YTXH là sự phản ánh TTXH. TTXH như thế nào thì YTXH như thế đó. Khi TTXH thay đổi sớm hay muộn YTXH cũng thay đổi theo, TTXH
quyết định nội dung, tính chất, đặc điểm xu hướng phát triển của YTXH.



TTXH quyết định đến sự hình thành và phát triển của YTXH, TTXH có trước rồi YTXH có sau. TTXH phát triển theo chiều hướng như thế
nào thì YTXH sẽ phát triển theo chiều hướng như thế.



Giữa hình thái YTXH và TTXH vẫn ln có sự tác động quan lại lẫn nhau. Cụ thể trong mỗi thời đại tùy vào từng hoàn cảnh lịch sử, có
những hình thái YTXH nào đó nổi lên hàng đầu tác động và chi phối các hình thái YTXH khác. Điều này nói lên rằng, các hình thái
YTXH không chỉ chịu sự tác động quyết định của TTXH, ngồi ra cịn chịu sự tác động qua lại lẫn nhau. Sự tác động này làm cho mỗi

hình thái YTXH có những tính chất và những mặt khơng thể giải thích trực tiếp bằng các quan hệ vật chất.


Vai trị quyết định của
tồn tại xã hội
18
Ví dụ:
Về TTXH là đời sống vật chất của xã hội, là phương diện sinh hoạt vật chất và điều kiện
tự nhiên, phương thức sản xuất xã hội. Như thời tiền sử là thời đại Việt Nam được tính
từ tính từ khi con người bắt đầu có mặt trên lãnh thổ Việt Nam cho tới khoảng thế kỉ I
trước công nguyên.
Thời tiền sử là các bộ lạc săn bắt, hái lượm, dùng đá cuội để chế tác cơng cụ. Cơng cụ
cịn rất thơ sơ song đã có những bước tiến lớn trong kỉ thuật chế tác, đã có nhiều hình
loại ổn định nhằm phục vụ đời sống. Thời kì này con người nhận biết, tận dụng và sử
dụng nhiều loại nguyên vật liệu như đá, đất sét, xương, sừng, tre gỗ…
Bên cạnh đó điều kiện khí hậu thuận lợi cho đời sống con người cộng với sự đa dạng
phong phú của các loài quán động thực vật phương Nam nên nguồn tài nguyên rất
phong phú.


Tính độc lập tương đối của
ý thức xã hội

19

Ý thức xã hội thường lạc hậu so với
tồn tại xã hội
Lịch sử xã hội cho thấy, nhiều khi TTXH cũ đã mất đi, nhưng YTXH cũ tương ứng vẫn còn tồn tại dai dẳng; điều đó biểu hiện
YTXH muốn thốt ly khỏi sự ràng buộc của TTXH, biểu hiện tính độc lập tương đối. Sở dĩ có biểu hiện đó là do những nguyên
nhân sau:



Sự biến đổi của tồn tại xã hội thường diễn ra với tốc độ nhanh mà ý thức xã hội không phản ánh kịp sự thay đổi đó và
trở nên lạc hậu.



Do sức mạnh của thói quen, truyền thống, tập quán cũng như do tính lạc hậu, bảo thủ của một số hình thái ý thức xã
hội.



Trong xã hội có giai cấp, các giai cấp và lực lượng phản tiến bộ thường lưu giữ một số tư tưởng có lợi cho họ nhằm chống
lại các lực lượng xã hội tiến bộ.


Tính độc lập tương đối của
ý thức xã hội

20

Ý thức xã hội có thể vượt trước
tồn tại xã hội

 Trong những điều kiện nhất định tư tưởng của con người, đặc biệt những tư tưởng khoa học tiên tiến có thể vượt trước
sự phát triển của tồn tại xã hội, dự báo được tương lai và có tác dụng tổ chức, chỉ đạo hoạt động thực tiễn của con
người.

 Tư tưởng khoa học thường khái quát tồn tại xã hội đã có và hiện có để rút ra những quy luật phát triển chung của xã

hội, quy luật đó khơng những phản ánh đúng quá khứ, hiện tại mà còn dự báo đúng tồn tại xã hội mai sau.

 Tư tưởng tiên tiến có thể vượt trước tồn tại xã hội thì khơng có nghĩa ý thức xã hội khơng còn bị tồn tại xã hội quyết
định. Mà là, cho đến cùng nó ln bị tồn tại xã hội quy định.


tương đối của ý
thức xã hội
21

Tính kế thừa của ý thức xã hội

Kế thừa

Là quy luật chung của các sự vật, hiện tượng.



Ý thức xã hội
Là mặt tinh thần của đời
sống xã hội bao gồm những

Trong quá trình vận động của ý thức xã hội

quan điểm tư tưởng, cùng

nó cũng phải có tính kế thừa.

với

tình

cảm,

tập

qn,

truyền thống … của xã hội.

 Tồn
Phán ánh tồn tại xã hội
trong những giai đoạn phát
triển nhất định

tại xã hội cũng có

tính kế thừa, nó vận động
liên tục.

Ý

thức xã hội phản ảnh

q trình đó và cũng có
tính kế thừa.


Tính kế thừa của
ý thức xã hội

Lịch sử phát triển đời sống tinh thần của xã hội cho thấy rằng những quan

Chủ nghĩa Mác không chỉ đã tiếp thu tất cả những gì là tinh hoa trong
22

điểm lý luận của một thời đại không xuất hiện trong mảng đất trống khơng

lịch sử văn minh nhân loại mà cịn kế thừa trực tiếp từ nền triết học cổ

mà được tạo ra trên cơ sở kế thừa những tài liệu lý luận đã có từ thời đại

điển Đức, kinh tế chính trị học Anh và chủ nghĩa xã hội không tưởng

trước.

Pháp.

Ý thức xã hội có tính kế thừa trong q trình phát triển nên khơng thế
giải thích được một tư tưởng, quan điểm nào đó nếu chỉ dựa vào những
quan hệ kinh tế hiện có mà khơng chú ý đến giai đoạn phát triển tư
tưởng lịch sử của văn hóa truyền thống trước đó.

Nước Pháp thế kỷ XVIII có nền kinh tế phát triển kém nước Anh, nhưng tư tưởng thì lại tiên tiến hơn nước Anh.;
So với Anh, Pháp thì nước Đức ở nửa đầu thế kỷ XIX lạc hậu về kinh tế, nhưng đã đứng ở trình độ cao hơn về triết học.


Trong xã hội có giai cấp, tính chất kế thừa của ý thức xã hội gắn với tính chất giai cấp của
nó

23

Các giai cấp tiên tiến tiếp nhận những di sản tư tưởng tiến bộ của xã hội cũ để lại

Liên hệ: Khi làm cuộc cách mạng tư sản chống phong kiến, các nhà tư tưởng của giai cấp tư sản đã khôi phục những tư tưởng duy vật và nhân bản của thời kì cổ đại mà đỉnh cao của nó là
trong triết học Hi Lạp và La Mã cổ đại.

Ngược lại,những giai cấp lỗi thời phản tiến bộ thường tiếp thu, hồi phục những tư tưởng những lý thuyết xã hội phản tiến bộ
của những thời kỳ lịch sử trước đó

Liên hệ: Như là vào nửa sau thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, các thế lực tư sản phản động đã khôi phục và phát triển những trào lưu triết học duy tâm, tôn giáo dưới những cái tên mới như
chủ nghĩa Cantơ mới, chủ nghĩa Tômát mới, để chống lại phong trào cách mạng của giai cấp công nhân và hệ tư tưởng tiến tiến của nó, đó chính là chủ nghĩa Mac-Lenin

Liên hệ: Lênin nhấn mạnh rằng, văn hoá xã hội chủ nghĩa cần phải
Khi nghiên cứu các hiện tượng ý thức xã hội, phải nghiên cứu: Bối cảnh xuất hiện tư tưởng đó (tồn tại xã hội) và cả những tư tưởng tiền bối

phát huy những thành tựu và truyền thống tốt đẹp nhất của nền văn
hố nhân loại từ cổ chí kim trên cơ sở thế giới quan mác-xít.
Nắm vững quan điểm trên đây của triết học Mác – Lênin về tính kế


24

Tùy theo những hồn cảnh lịch sử cụ thể có những hình thái ý
thức nào đó nổi lên hàng đầu và tác động mạnh đến các hình thái
ý thức khác

Liên hệ:
Từ vấn đề này chúng ta có thể liên hệ tới đời sống tinh thần của xã hội Việt Nam: mặc
dù tồn tại nhiều quan điểm, tư tưởng , học thuyết , lý luận khác nhau nhưng chúng ta

thấy rằng ở thời kỳ Lý, Trần, Phật giáo chi phối đời sống tinh thần của xã hội .Từ thời Lê
đến hết chế độ phong kiến Việt Nam mặc dù tồn tại nhiều hệ tư tưởng ,quan điểm, học
thuyết ,lý luận khác nhau nhưng Nho giáo lại giữ vai trò chi phối đời sống tinh thần của
xã hội.


Sự tác động qua lại giữa các hình thái ý thức xã hội
25

Ở các thời đại lịch sử khác nhau, trong những hồn
cảnh khác nhau, dù vai trị các hình thái ý thức xã
hội không giống nhau nhưng chúng vẫn có sự tác
động qua lại với nhau

Liên hệ:
Ở Hi Lạp cổ đại thì triết học và nghệ tht đóng vai trị cực kì to lớn. Cịn Tây Âu thời kì trung cổ thì tơn giáo (trực tiếp ở đây là Cơ Đốc giáo ) ảnh hưởng mạnh mẽ đến đời sống
tinh thần của xã hội đặc biệt là tác động mạnh đến triết học, nghệ thuật, chính trị, pháp quyền ... Ngày nay thì hệ tư tưởng.