Dù bài văn thuộc bất cứ dạng đề nào trong hai loại trên đây thì nó vẫn phải đảm bảo đầy đủ bố cục 3 phần là mở bài (đặt vấn đề), thân bài(giải quyết vấn đề) và kết luận( kết thúc vấn đề)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ THU

RÈN LUYỆN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN VỀ VẤN ĐỀ XÃ HỘI ĐẶT RA
TRONG TÁC PHẨM VĂN HỌC

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM NGỮ VĂN

HÀ NỘI – 2013

TIEU LUAN MOI download :


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ THU

RÈN LUYỆN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN VỀ VẤN ĐỀ XÃ HỘI ĐẶT RA
TRONG TÁC PHẨM VĂN HỌC

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM NGỮ VĂN

Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN NGỮ VĂN)
Mã số: 60 14 10

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS TRẦN KHÁNH THÀNH

HÀ NỘI – 2013
1

TIEU LUAN MOI download :


LỜI CẢM ƠN
Luận văn của tơi hồn thành tại Trường Đại học Giáo Dục - Đại học
Quốc gia Hà Nội.
Để hồn thành luận văn này, tơi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu,
Cán bộ quản lý và các thầy cô giáo trong Trường Đại Giáo Dục - Đại học
Quốc gia Hà Nội đã tham gia giảng dạy và tạo điều kiện để tơi hồn thành
khóa học.
Tơi xin cảm ơn Ban giám hiệu Trường THPT Hàn Thuyên - Bắc Ninh
và các thầy cô giáo đã tạo điều kiện giúp đỡ tơi trong suốt q trình làm luận
văn này.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng song chắc chắn luận văn vẫn cịn nhiều
thiếu sót, tơi rất mong nhận được sự quan tâm và đóng góp ý kiến, bổ sung
của tất cả những ai quan tâm đến vấn đề này.
Trân trọng cảm ơn !
Hà Nội, tháng 12 năm 2013
Học viên

Nguyễn Thị Thu

2

TIEU LUAN MOI download :

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
GV
HS
NLVH
NLXH
THPT
TPVH
TB

Giáo viên
Học sinh
Nghị luận văn học
Nghị luận xã hội
Trung học phổ thông
Tác phẩm văn học
Trung bình

3

TIEU LUAN MOI download :


MỤC LỤC
Lời cảm ơn…………………………………………………………………… i
Danh mục các chữ viết tắt............................................................................... ii
Mục lục .......................................................................................................... iii
Danh mục các bảng ………………………………………………………... vi
Danh mục các biểu đồ, đồ thị …………………………………………….. .vii

MỞ ĐẦU

1

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................................9
2. Lịch sử vấn đề ................................................................................................................11
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................14
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. ..............................................................................14
5. Phương pháp nghiên cứu. .............................................................................................15
6. Cấu trúc luận văn ...........................................................................................................16
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

17

1.1.Cơ sở lý luận của đề tài ...............................................................................................17
1.1.1. Khái lược văn nghị luận xã hội ........................................................................17
1.1. 2. Việc phân chia các dạng bài nghị luận xã hội ở trường phổ thông..............21
1.1.3. Về dạng bài nghị luận về vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học .......26
1.1.4. Ý nghĩa của việc làm văn nghị luận xã hội về vấn đề xã hội đặt ra trong
tác phẩm văn học..........................................................................................................31
1.1.5 Hiệu quả của cách thức giúp học sinh tích cực, chủ động phát hiện vấn
đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học.....................................................................33
1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài...........................................................................................34
1.2.1. Thực trạng của việc dạy học kiểu bài nghị luận về vấn đề xã hội đặt ra
trong tác phẩm văn học ở trường THPT ...................................................................34
1.2.2. Những khó khăn của giáo viên và học sinh khi dạy - học dạng bài nghị
luận về vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học. ..............................................40
1.2.3. Khảo sát hệ thống đề bài nghị luận về vấn đề xã hội đặt ra trong tác
phẩm văn học................................................................................................................37
4

TIEU LUAN MOI download :


Tiểu kết chương 1 ..............................................................................................................40
Chƣơng 2. DẠY HỌC KỸ NĂNG LÀM VĂN NGHỊ LUẬN VỀ VẤN ĐỀ
XÃ HỘI ĐẶT RA TRONG TÁC PHẨM VĂN HỌC

49

2.1. Dạy học kỹ năng phát hiện vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học......49
2.1.1. Một số vấn đề trọng tâm trong tác phẩm văn học ..........................................49
2.1.2. Kỹ năng phát hiện vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học ..................50
2.2. Rèn kỹ năng cho học sinh THPT làm bài văn nghị luận về vấn đề xã hội đặt ra
trong tác phẩm văn học qua một số phương pháp dạy học tích cực.............................54
2.2.1. Phương pháp vấn đáp .......................................................................................54
2.2.2. Phương pháp thảo luận nhóm...........................................................................58
2.2.3. Phương pháp dạy học nêu vấn đề ....................................................................63
2.3. Vận dụng các kỹ năng làm văn nghị luận để làm tốt dạng bài nghị luận về vấn
đề xã hội trong tác phẩm văn học.....................................................................................66
2.3.1. Kỹ năng thu thập và chắt lọc xử lý thông tin trong tác phẩm văn học và
ngoài đời sống xã hội ...................................................................................................66
2.3.2. Vận dụng kĩ năng tìm hiểu đề: .........................................................................67
2.3.3. Vận dụng kĩ năng xác định luận điểm và lập dàn ý ......................................69
2.3.4.Vận dụng các kĩ năng diễn đạt khi làm dạng bài nghị luận về vấn đề xã
hội trong tác phẩm văn học .........................................................................................72
2.4. Các bước tiến hành làm bài nghị luận về vấn đề xã hội đặt ra trong tác
phẩm văn học ....................................................................................................................80
2.4.1. Nhận diện đề bài ................................................................................................80
2.4.2. Định ra dàn ý thích hợp .....................................................................................80

2.4.3.Viết và hoàn chỉnh bài văn nghị luận về vấn đề xã hội đặt ra trong tác
phẩm văn học................................................................................................................87
Tiểu kết chương 2 .............................................................................................................88
Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM

90

3.1. Các vấn đề chung .......................................................................................................90
3.1.1. Mục đích thực nghiệm ......................................................................................90
5

TIEU LUAN MOI download :


3.1.2. Nội dung và phương pháp thực nghiệm .........................................................91
3.1.3. Đối tượng thực nghiệm và đối chứng ..............................................................91
3.1.4. Chuẩn bị và tổ chức thể nghiệm......................................................................92
3.2. Thiết kế thực nghiệm .................................................................................................95
3.2.1. Giáo án đối chứng..............................................................................................95
3.2.2.Giáo án thực nghiệm ..........................................................................................99
3.3. Kết quả thực nghiệm và đánh giá .......................................................................... 109
3.3.1. Kết quả thực nghiệm .......................................................................................109
3.3.2. Phân tích, đánh giá...........................................................................................111
3.4. Kết luận và đề xuất .................................................................................................. 113
Tiểu kết chương 3 ........................................................................................................... 114
KẾT LUẬN

115

TÀI LIỆU THAM KHẢO

118

6

TIEU LUAN MOI download :


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1.Thống kê kết quả bài làm của học sinh ........................................... 28
Bảng 1.2.Thống kê kết quả lỗi học sinh thường gặp khi lập dàn ý ................ 28
Bảng 1.3.Thống kê kết quả bài làm của học sinh ........................................... 28
Bảng 1.4.Thống kê kết quả lỗi học sinh thường gặp khi viết bài ................... 28
Bảng 1.5. Thống kê phiếu khảo sát của học sinh ............................................ 29
Bảng 1.6. Thống kê phiếu khảo sát của GV.................................................... 30
Bảng 3.1. Khảo sát lực học của các lớp .......................................................... 84
Bảng 3.2. Phân công giáo viên dạy thực nghiệm và đối chứng ...................... 84
Bảng 3.3. Kết quả khảo sát bài làm của học sinh lớp thực nghiệm
và lớp đối chứng............................................................................ 102
Bảng 3.4.Tổng hợp so sánh bảng kết quả lớp thực nghiệm và lớp
đối chứng....................................................................................... 102

7

TIEU LUAN MOI download :


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ
Sơ đồ 2.1. Diễn giải sơ đồ cấu trúc tổng quát cách làm cho dạng bài nghị
luận về vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học .............................. 73

Biểu đồ 3.1. So sánh kết quả kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.... 103

8

TIEU LUAN MOI download :


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Môn Ngữ văn trong nhà trường hiện nay gồm ba phân môn là Tiếng
Việt, Đọc văn và Làm văn, mỗi phân môn đảm nhận những nhiệm vụ khác
nhau. Trong đó Làm văn là phân mơn mang tính chất thực hành tổng hợp
giữa các phân môn tiếng Việt với phân môn Đọc văn. Mỗi bài làm văn có thể
coi là một “tác phẩm nhỏ” của HS, phản ánh khá rõ nhận thức, kĩ năng, tình
cảm của HS, là cơ hội để HS bộc lộ rõ nét nhất, tập trung nhất vốn hiểu biết
nhiều mặt cũng như các phẩm chất và năng lực của mình. Bên cạnh đó, sách
giáo khoa Ngữ văn phổ thơng hiện nay rất chú trọng vào chức năng ứng dụng
của văn bản. Nếu như trước đây, người ta chú ý nhiều đến các tác phẩm thuộc
các thể loại như thơ trữ tình, tự sự, kịch, thì hiện nay chương trình cịn đặc
biệt quan tâm đến văn nghị luận. Vì vậy trong quá trình dạy học, việc cung
cấp cho các em những tri thức về cách làm từng dạng bài văn nghị luậnlà vô
cùng quan trọng. Đối với văn nghị luận, khi viết, nếu không thành thạo kĩ
năng lập luận, học sinh sẽ rất lúng túng, và với kĩ năng lập luận kém, học sinh
cũng không thể viết được một bài văn nghị luận có sức thuyết phục. Nghị luận
về một vấn đề xã hội trong tác phẩm văn học là dạng bài giúp học sinh hình
thành và rèn luyện được kĩ năng lập luận.
Hiện nay, chương trình Ngữ văn bậc phổ thơng trung học được biên
soạn theo hướng rèn luyện kĩ năng đọc - hiểu theo hướng cảm nhận của HS
và thực hiện tính tích hợp từ nội dung đến phương pháp giảng dạy. Các phân
môn Văn học, Tiếng Việt và Làm văn được giảng dạy theo hướng tích hợp

dọc và tích hợp ngang với nội dung tương ứng và bổ trợ lẫn nhau. Ở lớp 10,
HS được chủ yếu rèn luyện kĩ năng đọc văn bản. Đến lớp 11, các bài học
được sắp xếp theo đặc trưng thể loại trong từng giai đoạn văn học. Ở lớp 12,
nội dung giảng dạy lại chú trọng vào việc cảm thụ tác phẩm một cách sáng tạo
và vận dụng ngữ cảnh xã hội rộng lớn để tìm hiểu tác phẩm. Như vậy, tính

9

TIEU LUAN MOI download :


tích cực, chủ động trong tiếp nhận văn học dần được hình thành và nâng cao ở
HS. Ngày nay, trước những yêu cầu bức thiết của xã hội, học các tác phẩm
văn học trong nhà trường không chỉ để cảm nhận, để thưởng thức mà còn phải
thấy được ý nghĩa xã hội, thấy được tính thời sự ở đó, vì thế dạng bài nghị
luận một vấn đề xã hội trong tác phẩm văn học là một dạng bài nghị luận xã
hội góp phần gắn chặt mối quan hệ giữa dạy Đọc - hiểu văn bản văn học với
thực tế cuộc sống, làm cho HS sau khi học tác phẩm văn học còn biết liên hệ
đến các vấn đề xã hội đang diễn ra xung quanh, đây cũng là một trong những
mục tiêu lớn của việc dạy học Ngữ văn trong nhà trường phổ thơng hiện nay.
Trong chương trình sách giáo khoa bậc phổ thông hai thể loại nghị luận
văn học và nghị luận xã hội tuy có một số điểm chung về các kĩ năng làm văn
nhưng phạm vi các vấn đề được bàn đến có một khoảng cách khá xa. Nghị
luận văn học chỉ bàn đến những vấn đề thuộc lĩnh vực văn học, nghị luận xã
hội chỉ bàn đến những vấn đề thuộc lĩnh vực xã hội và dường như với quan
niệm trên, hai kiểu bài đang có một khoảng cách đáng kể ảnh hưởng đến tư
duy, nhận thức của người học. Vì vậy rất cần tạo một mối quan hệ giữa nghị
luận văn học và nghị luận xã hội. Trong yêu cầu học văn hiện nay, học sinh
vừa phải có kĩ năng đọc hiểu tác phẩm văn học (có kiến thức về tác phẩm văn
học), vừa phải biết vận dụng những kiến thức đó để bày tỏ quan điểm, lập

trường của mình về một vấn đề xã hội có liên quan đến vấn đề trong tác phẩm
văn học. Dạng bài nghị luận về một vấn đề xã hội trong tác phẩm văn học đã
tạo được mối quan hệ mật thiết giữa nghị luận văn học và nghị luận xã hội.
Qua thực tế giảng dạy, tôi nhận thấy rằng kiểu bài này cịn tương đối
mới trong chương trình phổ thơng nên trong thực tế dạy học cịn gặp nhiều
lúng túng, thậm chí cịn rất xa lạ với cả GV và HS, nhất là chương trình
Chuẩn. Minh chứng cụ thể như sau: Ở chương trình Chuẩn, nghị luận xã hội
chỉ được nhắc đến với hai kiểu bài: Nghị luận về một tư tưởng đạo lí và nghị
luận về một hiện tượng đời sống (chương trình lớp 12) nhưng trong phần bài
tập thì vẫn có bài thuộc dạng nghị luận về một vấn đề xã hội trong tác phẩm
10

TIEU LUAN MOI download :


văn học mà học sinh vẫn chưa được học về cách làm dạng bài này; cịn ở
chương trình Nâng cao, ngồi hai kiểu bài trên, trong chương trình cịn có
thêm bài: Luyện tập nghị luận về một vấn đề xã hội trong tác phẩm văn học
(chương trình lớp 12 - 1 tiết)trong khi chưa xây dựng được tiết học lí thuyết
nào. Khó khăn nhất đối với học sinh là khơng phân biệt được đây là nghị luận
văn học hay là nghị luận xã hội, không biết phải bắt đầu triển khai vấn đề từ
đâu và triển khai như thế nào.Vì vậy, thực hiện đề tài người viết mong muốn
góp phần giảm bớt đi những lúng túng hiện tại của giáo viên và học sinh
trong thực tế dạy học hiện nay. Xuất phát từ những lí do cơ bản trên, tơi chọn
đề tài: Rèn luyện cho học sinh trung học phổ thông làm bài văn nghị luận
về vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học. Qua đó người viết mong
muốn giúp các nhà sư phạm sẽ có thể truyền đạt và hướng dẫn học trị của
mình rèn luyện được tư duy logic, khả năng sáng tạo và biết vận dụng tốt để
viết bài văn nghị luận xã hội. Đồng thời qua đó người viết muốn đóng góp
cơng sức nhỏ bé của mình vào việc dạy học văn nghị luận ở trường trung học

phổ thơng qua đó, nâng cao chất lượng dạy và học góp phần đổi mới giáo dục
nước nhà.
2. Lịch sử vấn đề
Trong khoảng vài năm trở lại đây, cùng với việc thay đổi chương trình
sách giáo khoa, Bộ Giáo Dục đã đưa vào chương trình giảng dạy một phương
diện phản ánh mới của văn nghị luận, đó chính là mảng nghị luận xã hội.Tìm
hiểu về lịch sử nghiên cứu để tìm ra phương pháp dạy và học nghị luận về
một vấn đề xã hội trong tác phẩm văn học thì đã có những cơng trình nghiên
cứu như:
Bàn về phương pháp làm bài văn nghị luận của ông Nguyễn Hữu Xuân
Quang (giáo viên Trường THCS,Quận Thủ Đức). Ở bài viết này tác giả tập trung
phân biệt sự giống và khác nhau giữa nghị luận về tư tưởng đạo lý và nghị luận
về hiện tượng đời sống, giúp các em tránh nhầm lẫn trong khi làm bài.

11

TIEU LUAN MOI download :


Ông Trương Văn Quang - Chuyên viên Sở giáo dục tỉnh Quảng Nam
cũng có bài viết đăng trên diễn đàn dạy học của Bộ giáo dục. Ở bài viết này,
tác giả đã chỉ Phương pháp làm bài văn nghị luận xã hội, giúp người dạy và
học nắm vững được những bước cơ bản khi dạy và học văn nghị luận.
Trên diễn dàn văn học, đã có khơng ít những góp để xây dựng một bài
dạy và học nghị luận xã hội như: Cấu trúc bài văn nghị luận xã hội, Cơng
thức làm văn nghị luận xã hội. Thậm chí có những bài viết bàn về Cách tiếp
cận một đề văn nghị luận xã hội và phạm vi dẫn chứng của bài văn. Trên báo
giáo dục của Bộ đang tải trên mạng cũng đưa ra bài viết: Cách ghi điểm của
bài văn nghị luận xã hội và Cách làm bài văn nghị luận xã hội. Những bài
viết này đã chỉ rõ cho người dạy và người học biết cách nắm bắt thơng tin,

phân tích được dạng đề, và đặc biệt là cách hành văn sao cho phù hợp với
từng dạng đề cụ thể.
Tác giả Nguyễn Xuân Lạc trong cuốn Chuẩn bị kiến thức và kỹ năng
làm bài thi môn văn khi bàn bạc về đề văn nghị luận xã hội đã cho rằng “đề
nghị luận xã hội gồm các vấn đề đặt ra trong cuộc sống xã hội của con người
ngày hơm nay như mơi trường giáo dục, văn hố, truyền thống dân tộc, hội
nhập quốc tế, lối sống cách ứng xử của con người thế kỉ XX”.
Trong cuốn Dạy và học Nghị luận xã hội do tác giả Đỗ Ngọc Thống
chủ biên ngồi việc giói thiệu kiến thức cơ bản về nghị luận xã hội, các tác
giả đã đưa ra các yêu cầu và cách làm một bài văn nghị luận xã hội giúp học
sinh có định hướng, tránh sự lúng túng khi làm bài.
Hai tác giả là Nguyễn Xuân Lạc và Đặng Hiển đã xuất bản cuốn Dạy
học nghị luận xã hội. Cuốn này đã trình bày chi tiết những kỹ năng cần có
khi khi làm dạng bài nghị luận xã hội. Theo các tác giả thì điều quan trọng là
cần nắm được các bước làm một bài văn nghị luận và các thao tác lập luận
trong một bài văn nghị luận.
Cuốn Cácdạng đề và hướng dẫn làm bài nghị luận xã hội của NXB GD
do tác giả Lê A - Nguyễn Thị Ngân Hoa và một số tác giả khác biên soạn có

12

TIEU LUAN MOI download :


đưa ra 6 đề bài cho kiểu bài nghị luận về một vấn đề xã hội trong tác phẩm
văn học; ngồi ra có cuốn “Rèn kĩ năng làm bài thi TN THPT và thi ĐH môn
Ngữ văn- nghị luận xã hội” của NXB ĐHQG Hà Nội do Lê Anh Xuân và một
số tác giả khác biên soạn. Tuy nhiên so với tài liệu nghiên cứu của các dạng
bài nghị luận văn học thì các cơng trình nghiên cứu của dạng bài nghị luận
xã hội vẫn còn rất khiêm tốn. Thực trạng này đã dẫn đến một số khó khăn

cho giáo viên và học sinh khi dạy học dạng bài này. Ngay đến cả sách giáo
khoa và sách giáo viên là những tài liệu mang tính chất pháp lí, đó là những
tài liệu định hướng cho việc dạy học đi đúng quy trình để đạt được mục tiêu
nhưng trong chương trình Ngữ văn THPT hiện nay ở cả hai chương trình
Chuẩn và Nâng cao phần lí thuyết về dạng bài này đều khơng có và chưa
được cụ thể hóa thành một bài học riêng biệt. Ở chương trình Chuẩn, dạng bài
này chỉ được nhắc đến với một đề bài ở phần tổng kết Làm văn (lớp 12), sách
giáo viên hướng dẫn thực hiện bài tập này cũng rất chung chung. Ở chương
trình Nâng cao, kiểu bài này được nhắc đến với 1 tiết: Luyện tập nghị luận về
một vấn đề xã hội trong tác phẩm văn học (lớp 12-HK I), sách giáo viên cũng
hướng dẫn khá chi tiết từng bước thực hiện khi tiến hành dạy học bài học này
trên lớp nhưng vẫn chưa xứng tầm với một dạng bài khó và tính ứng dụng cao
như đã nêu ở phần trước.
Tài liệu nghiên cứu là một trong những phương tiện quan trọng củaquá
trình dạy học, các phương tiện dạy học giúp giảm nhẹ công việc của giáo viên
và giúp cho học sinh tiếp thu kiến thức một cách thuận lợi. Có được các
phương tiện thích hợp, người giáo viên sẽ phát huy hết năng lực sáng tạo của
mình trong cơng tác giảng dạy, làm cho hoạt động nhận thức của học sinh trở
nên nhẹ nhàng hơn, tạo cho học sinh những tình cảm tốt đẹp với mơn học.
Nói đến các tài liệu dạy học là nói đến các cơng cụ cần thiết cho q trình dạy
và học. Thiếu cơng cụ lao động sẽ dẫn đến hiệu quả lao động không được như
mong đợi. Công việc dạy học cũng là một lao động đặc thù với sự hỗ trợ của
các công cụ là sách giáo khoa, sách giáo viên, sách tham khảo. Đây là hạn chế

13

TIEU LUAN MOI download :


cần phải điều chỉnh ngay trong thời gian tới để hiệu quả dạy - học được nâng

cao hơn.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên quan điểm xây dựng cơ sở lí thuyết và cơ sở thực tiễn, muốn đề
xuất việc hiểu đúng kiểu bài nghị luận về vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm
văn học, đồng thời đề xuất một cách giải quyết sao cho hợp lí nhất đối với
kiểu bài này, giúp việc học tập của học sinh đạt kết quả cao nhất.
Đề xuất được cách làm bài nghị luận về vấn đề xã hội đặt ra trong tác
phẩm văn học ở trường phổ thơng vừa có cơ sở khoa học, vừa có tính khả thi
phù hợp với tình hình thực tế trong việc dạy học ở trường phổ thông hiện nay.
Xác định được các hình thức, biện pháp tổ chức, phương pháp dạy và
học nghị luận về ở trường phổ thông theo hướng phát huy tính tích cực của
học sinh.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Đề tài có nhiệm vụ khảo sát thực trạng việc dạy học dạng bài nghị luận
về vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học trong thực tế dạy học làm văn
hiện nay ở trường phổ thơng, xây dựng một sơ sở lí thuyết và cơ sở thực tiễn
cho việc dạy học kiểu bài này, từ đó đề xuất một phương pháp dạy học cụ thể.
Ngồi ra, đề tài cịn có nhiệm vụ khảo nghiệm tính khả thi bằng thực nghiệm
sư phạm để tổng hợp xem những vấn đề mà đề tài đề xuất có khả năng thực
thi đến đâu và có hiệu quả như thế nào trong thực tế dạy học làm văn ở trường
THPT hiện nay.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu.
- Đối tượng mà luận văn nghiên cứu là văn nghị luận: Phương pháp dạy
và học nghị luận về vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học.
- Phạm vi nghiên cứu của luận văn là đề tài nghiên cứu lý thuyết về dạng
bài nghị luận về vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học và cách làm dạng

14

TIEU LUAN MOI download :


bài trên, chủ yếu trong chương trình Ngữ văn lớp 12 ở cả hai chương trình
chuẩn và nâng cao.
- Phạm vi khảo sát: Các lớp 12A7, 12A8, 12A9, 12A10 của trường
THPT Hàn Thuyên
5. Phƣơng pháp nghiên cứu.
- Phƣơng pháp phân tích loại hình
Để rèn luyện cho học sinh THPT, người viết tiến hành phân tích các
đặc điểm của người dạy người học, phân tích đặc trưng của văn nghị luận xã
hội, đặc biệt phân tích kĩ kiểu bài nghị luận về vấn đề xã hội đặt ra trong tác
phẩm văn học, để từ đó giúp học sinh có cách thức tiếp cận đối với các đề
văn nghị luận.
- Phƣơng pháp điều tra, khảo sát
Phương pháp điều tra, khảo sát, phỏng vấn trực tiếp giáo viên và học
sinh về việc tổ chức dạy học nghị luận xã hội trong dạy học Ngữ văn ở trường
THPT.
Tìm hiểu việc dạy học dạng bài nghị luận về vấn đề xã hội đặt ra trong
tác phẩm văn học của trường THPT hiện nay, để từ đó có thể đưa ra những
giải pháp phù hợp.
- Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm
Phương pháp thực nghiệm sư phạm từng phần và tồn phần.
+ Xử lí số liệu kết quả khảo sát và kết quả sau thực nghiệm sư phạm.
+ Phân tích số liệu khảo sát và số liệu thực nghiệm.
+ Sử dụng phương pháp thống kê toán học và các thành tựu của công
nghệ thông tin để xử lí kết quả thực nghiệm.
Với phương pháp thực nghiệm giúp người viết bước đầu đưa những
vấn đề mà đề tài đề xuất vào thực tế dạy học ở trường THPT, từ do có thể rút
ra những kết luận cần thiết cho đề tài.

Ngồi những phương pháp trên, người viết cịn sử dụng kết hợp một số
thao tác khác như: Thao tác thống kê - phân loại, thao tác phân tích, thao tác
15

TIEU LUAN MOI download :


đối chiếu so sánh …và các phương pháp này không tiến hành đơn lẻ mà được
vận dụng một cách tổng hợp có tác dụng hỗ trợ cho nhau một cách linh hoạt
trong suốt quá trình nghiên cứu.
6. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phần phụ lục, bố
cục luận văn gồm 3 chương
Chương 1: Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của đề tài
Chương 2: Dạy học kỹ năng làm văn nghị luận về vấn đề xã hội đặt ra trong
tác phẩm văn học
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

16

TIEU LUAN MOI download :


CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1.Cơ sở lý luận của đề tài
1.1.1. Khái lược về văn nghị luận xã hội
1.1.1.1. Khái niệm
Văn nghị luận nói chung và nghị luận xã hội nói riêng đang ngày càng
khẳng định vị trí quan trọng của mình trong nhà trường phổ thông cũng như

trong thực tiễn cuộc sống. Trong nhà trường từ lâu văn nghị luận đã được đưa
vào giảng dạy để trang bị cho học sinh kiến thức kỹ năng, giúp các em biết
đưa ra những lý lẽ dẫn chứng để trình bày quan điểm của bản thân về một vấn
đề nào đó nhằm thuyết phục người đọc.
Văn nghị luận đã có từ rất lâu. Ở Trung Hoa văn nghị luận có từ thời
Khổng Tử. Ở nước ta văn nghị luận cũng là một thể loại có truyền thống lâu
đời, nó có giá trị và tác dụng hết sức to lớn trong trường kì lịch sử của cơng
cuộc dựng nước và giữ nước. Tác phẩm Chiếu dời đô của Lí Cơng Uẩn, Đại
Cáo bình Ngơ của Nguyễn Trãi, Chiếu cầu hiền của Nguyễn Trường Tộ, Hịch
tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn...và đặc biệt thế kỉ XX, văn nghị luận phát triển
mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Hàng loạt tên tuổi các nhà chính luận xuất sắc với
những áng văn nghị luận bất hủ mà tiêu biểu nhất là Chủ tịch Hồ Chí Minh
với Tun ngơn độc lập và với biết bao nhà văn viết nghị luận nổi tiếng sau
này: Hoài Thanh, Xuân Diệu, Đặng Thai Mai...
Văn nghị luận là loại văn viết ra để phát biểu ý kiến, bày tỏ nhận thức
đánh giá thái độ đối với cuộc sống bằng những luận điểm, lí lẽ, dẫn chứng.
Nếu tác phẩm văn học nghệ thuật phát biểu ý kiến bày tỏ thái độ cuộc sống
bằng những hình tượng nghệ thuật gợi cảm thì văn nghị luận điễn đạt bằng
những mệnh đề, phán đốn lơgic thuyết phục.

17

TIEU LUAN MOI download :


Văn nghị luận xã hội là loại văn nghị luận về một vấn đề xã hội, bao
gồm những vấn đề thuộc mọi quan hệ hoạt động của con người trong mọi lĩnh
vực đời sống, xã hội như chính trị, kinh tế giáo dục, đạo đức môi trường, dân số...
Văn nghị luận xã hội là thể văn hướng tới phân tích, bàn bạc về các vấn
đề liên quan đến các mối quan hệ của con người trong đời sống xã hội. Mục

đích cuối cùng của nó là tạo ra những tác động tích cực đến con người và
những mối quan hệ giữa người với người trong xã hội.
Là phương pháp nghị luận lấy đề tài từ các lĩnh vực xã hội, chính trị
đạo đức làm nội dung bàn bạc nhằm làm sáng rõ cái đúng cái sai tốt xấu của
vấn đề được nêu ra từ đó đưa ra một cách hiểu thấu đáo về vấn đề nghị luận
cũng như vận dụng nó vào đời sống bản thân.
Nội dung nghị luận trong bài văn nghị luận xã hội thường cô đúc trong
các câu tục ngữ, danh ngôn hay một lời nhận xét, đánh giá khái quát nào đó
thể hiện những quan niệm đánh giá về các vấn đề xã hội.
Là những bài văn bàn về các vấn đề xã hội nhân sinh như một tư tưởng
đạo lý, một lối sống cao đẹp một hiện tượng tích cực hoặc tiêu biểu của đời
sống, một vấn đề thiên nhiên mơi trường.
Như trên có thể đưa ra một khái niệm chung cho bài văn NLXH như sau:
Văn NLXH là bài văn mà người viết sử dụng lý lẽ dẫn chứng để đưa ra
ý kiến mang tính cá nhân của mình về một vấn đề xã hội đời sống nhằm
thuyết phục người đọc người nghe.
Giữa văn bản NLVH và NLXH cũng có những điểm khác nhau rõ nét.
Trước hết về đối tượng của bài văn NLXH là loại văn bàn luận về các vấn đề
tư tưởng đạo lý, các vấn đề đời sống xã hội trong thưc tiễn cuộc sống hoặc có
thể là vấn đề được đặt ra trong tác phẩm văn học. Các vấn đề đó có thể là vấn
đề tích cực cũng có thể là mặt trái của xã hội. Còn nghị luận văn học là loại
văn lấy đối tượng chính là các tác phẩm văn học. Nội dung được lựa chọn
nghị luận trước hết là cái hay cái đẹp mang tính hồn chỉnh cả về phương diện
nội dung cũng như về nghệ thuật. Do đặc trưng đối tượng lựa chọn nghị luận
18

TIEU LUAN MOI download :


nên văn nghị luận xã hội chủ yếu huy động các kiến thức từ thực tế cuộc sống

trong khi đó đối tượng của NLVH chủ yếu là các kiến thức về văn học bên
cạnh đó cũng khơng thể thiếu được các kiến thức về đời sống xã hội. Xét về
hình thức nghệ thuật thì văn NLXH thường có cấu trúc ngắn gọn, chặt chẽ,
trong khi đó văn NLVH thì ngơn từ thường giàu sức biểu cảm, hình tượng
mang đậm tính nghệ thuật.
Như vậy về cơ bản làm văn NLXH có sự khu biệt so với làm văn
NLVH. Đây là thể văn đưa ra các lý lẽ dẫn chứng bằng việc sử dụng ngơn từ
cơ đọng, súc tích nhằm thuyết phục người đọc người nghe về một vấn đề
thuộc đời sốngxã hội con người.
1.1.1.2. Cấu trúc
Dù bài văn thuộc bất cứ dạng đề nào trong hai loại trên đây thì nó vẫn
phải đảm bảo đầy đủ bố cục 3 phần là Mở bài (Đặt vấn đề), Thân bài (Giải
quyết vấn đề) và Kết luận (Kết thúc vấn đề).
Phần Mở bài: Cần trình bày được vấn đề đặt ra trong bài làm (nội dung
đề bài) để người đọc có thể biết được bài làm đề cập tới nội dung chính nào,
tránh tình trạng mở bài dài nhưng không đúng chủ đề hay làm lạc đề. Cần có
phần dẫn dắt nhất định để đi vào bài một cách tự nhiên, tránh gị bó, gượng ép
gây cảm giác khó chịu cho người đọc. Theo đánh giá chung, mở bài sáng tạo,
tự nhiên thường được đánh giá cao và gây ấn tượng đầu tiên đối với người
chấm bài.
Về hình thức phần mở bài thường là một đoạn văn ngắn gọn, nội dung
nêu lên những những ý khái quát của đề bài, nó có nhiệm vụ khơi gợi dẫn dắt
vấn đề cần nghị luận. Có thể mở bài theo hai cách trực tiếp hoặc gián tiếp.
Phần Thân bài: Được xem như phần chính, phần xương sống của cả bài
viết bởi nó làm nhiệm vụ giải quyết những vấn đề chính của đề bài đặt ra.
Phần này thường trả lời cho các câu hỏi: Vấn đề đó nghĩa là gì? Vấn đề là
đúng hay sai, tại sao? Trong thực tế cuộc sống, nó diễn ra phổ biến như thế
nào? Cần làm gì để phát huy những mặt tốt và hạn chế những tiêu cực (nếu là
19

TIEU LUAN MOI download :


mặt xấu) đó trong xã hội hiện nay? Cần làm gì và làm như thế nào để góp
phần hiện thực hóa nó vào trong thực tế? Đây là những yêu cầu cơ bản trong
việc viết một thân bài của dạng bài NLXH.
Phần kết bài: Tuy ngắn nhưng nó có vai trị vơ cùng quan trọng vì nó
khép lại vấn đề mà cả bài viết bài đang đề cập tới và mở rộng ra những ý kiến
cá nhân nhằm làm người đọc có những liên tưởng rõ hơn về cả bài viết.
1.1.1.3. Đặc trưng
Đặc trưng đầu tiên khi đề cập đến văn bản NLXH là tính nghị luận của
văn bản. Các vấn đề đưa ra bàn luận bằng các sử dụng lý lẽ dẫn chứng để làm
nổi bật vấn đề, dẫn chứng càng xác thực bao nhiêu lý lẽ càng chặt chẽ thì
càng làm tăng sức thuyết phục bấy nhiêu, văn phong sử dụng mang tính mẫu
mực cao. Các luận điểm, luận cứ đưa ra là một chỉnh thể logic nhất quán về
nội dung để tạo thành một lập luận soi sáng vấn đề cần bàn luận.
Thứ hai là phương diện ngôn ngữ, nếu như ngôn ngữ trong văn bản
nghị luận văn học thiên về tính nghệ thuật giàu hình tượng, giàu sắc thái biểu
cảm thì ngơn ngữ trong văn bản nghị luận xã hội phải là ngôn ngữ được chọn
lọc mang tính chuẩn mực. Ngơn ngữ phải mang phong cách ngơn ngữ chính
luận. Nó ln địi hỏi phải đảm bảo tính chính xác chặt chẽ, điều này phù hợp
với mục đích diễn đạt trong văn nghị luận làm rõ vấn đề thuộc về chân lý để
thuyết phục người đọc người nghe. Bởi vậy mà ngôn ngữ sử dụng trong
NLXH phải phản ánh rõ và chính xác q trình tư duy để đạt đến việc nhận
thức chân lý. Vì vậy mà nó địi hỏi người viết cần hết sức đúng và nhất quán
các thuật ngữ từ ngữ một cách chính xác, sử dụng các kiểu câu và mở rộng
thành phần câu hợp lý khi trình bày lý lẽ. Khơng chỉ lý trí mà cịn cả tình cảm,
cảm xúc. Thơng qua đó HS sẽ được rèn giũa cách lựa chọn từ để lập luận
được chặt chẽ tăng khả năng thuyết phục của bài viết.
Phương diện thứ ba là đề tài và nội dung đề cập đến phải mang tính

thời sự, xã hội nóng hổi. Đề tài đó phải liên quan đến thực tế đời sống hàng
ngày, là vấn đề mọi người đang quan tâm, muốn tìm hiểu và tìm cách giải

20

TIEU LUAN MOI download :


quyết để mang lại sự hữu ích cho xã hội. Các vấn đề thời sự nóng hổi thì có
nhiều nhưng quan trọng là phải tìm được vấn đề phù hợp với tâm lý lứa tuổi
của các em, đó cũng là bài học để các em ngày càng lớn hơn và có thêm kinh
nghiệm sống cho mình.
Một phương diện nữa là dẫn chứng sử dụng trong bài văn NLXH phải
gắn liền với thực tiễn đời sống. Điều đó địi hỏi người viết không chỉ học
trong sách vở mà phải biết tự tìm hiểu nhừng tri thức trong cuộc sống hàng
ngày. Đó là tất cà những điều các em được trải nghiệm trong cuộc sống hàng
ngày. Đó có thể là một câu nói một cử chỉ hành vi, một việc làm tuy rất nhỏ
nhưng lại mang đến những bài học nhân sinh lớn lao cho các em. HS cũng
cần mài sắc cho mình các giác quan để nhận thấy cuộc sống đang biến đổi
từng ngày để thu lượm cho mình những dấn chứng xác đáng cho bài viết.
“Dẫn chứng phải mang tính chính xác tiêu biểu và chon lọc”[24, tr.18].
Để làm tốt một bài văn nghị luận đòi hỏi người viết cần hội tụ trong
mình nhiều yếu tố như cần có hiểu biết về các tin tức, thời sự nóng hổi đang
diễn ra hàng ngày, có những kiến thức về truyền thống văn hóa tốt đẹp của
dân tộc từ ngàn xưa để lại. Người viết cũng cần trang bị cho mình thêm nhiều
vốn sống ở nhiều lĩnh vực trong xã hội để bài viết vừa phong phú lại vừa sâu
sắc. Ngoài ra người viết cũng cần sử dụng các thao tác nghị luận, có phương
pháp luận để làm bài để bài viết sao cho ngắn súc tích chặt chẽ giàu sức
thuyết phục với người đọc người nghe.
1.1.2. Việc phân chia các dạng bài nghị luận xã hội ở trường phổ thông

1.1.2.1. Nghị luận về một tư tưởng đạo lý
* Khái luận chung về kiểu bài nghị luân về tư tưởng đạo lý
Nghị luận về một tư tưởng đạo lí là q trình kết hợp những thao tác
lập luận để làm rõ những vấn đề tư tưởng đạo lí trong cuộc đời.
Đề tài của nghị luận về tư tưởng, đạo lí là vơ cùng phong phú, bao
gồm: Các vấn đề về nhận thức như lí tưởng, mục đích sống,… Các vấn đề về
tâm hồn, tính cách như: Lịng u nước, lịng nhân ái, vị tha, bao dung, ðộ
lýợng,… Tính trung thực, dũng cảm, chãm chỉ, cần cù, thái độ hòa nhã, khiêm
21

TIEU LUAN MOI download :


tốn. Về các quan hệ gia đình như tình mẫu tử, anh em... Về quan hệ xã hội
như tình đồng bào, tình thầy trị, bạn bè,… Về cách ứng xử, những hành động
của mỗi người trong cuộc sống.
Kiểu bài văn nghị luận về một tư tưởng đạo lý hướng cho HS trong
việc rèn luyện nhân cách, giúp các em có cái nhìn tinh tế hơn trước các vấn
đề của cuộc sống. GV đưa ra những quan điểm đúng đắn tiến bộ để từ đó giúp
các em có suy nghĩ đúng hành động đúng phù hợp với chuẩn mực của xă hội.
Thông qua kiểu bài này các em sẽ thấy thấm thía hơn câu nói văn học chính là
nhân học, dạy văn cũng chính là dạy người. Để làm sao cho mỗi bạn HS đều
thấm nhuần được tư tưởng đạo lý, biết yêu thương, biết chia sẻ, biết vươn lên
mỗi khi vấp ngã trong đường đời đầy chông gai này.
Cũng từ kiểu bài nghị luận về một tư tưởng đạo lý, GV sẽ rèn cho HS
các kỹ năng và thao tác tổng hợp thông tin, lập luận và vận dụng các kỹ năng
lập luận vào vào viết bài văn nhằm đáp ứng yêu cầu học tập phần làm văn nói
riêng và yêu cầu xã hội đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn đời sống.
Thông qua đề văn HS cần xác định được được vấn đề nghị luận ở đây
là gì, nó được thể hiện ra sao, nguồn gốc, nguyên nhân của các tư tưởng đó.

Tuy nhiên cũng cần nhìn vấn đề quan điểm đạo đức đó sao cho phù hợp với
từng thời đại, chỉ ra các điểm còn sai lệch chậm tiến và phát huy những mặt
ưu điểm đúng đắn tiến bộ của nó. Từ đó rút ra bài học về tư tưởng đạo lý, để
áp dụng vào thực tiễn cuộc sống.
* Dàn bài chung của bài nghị luận về một tư tưởng, đạo lí:
Mở bài: Giới thiệu vấn đề cần bàn luận.
Thân bài
- Giải thích tư tưởng, đạo lí cần bàn luận.
- Nêu lên các biểu hiện mang tính khái quát để làm rõ hơn cho phần giải thích.
- Phân tích:
+ Trình bày các giá trị của tư tưởng, đạo lí.
+ Ảnh hưởng của nó đối với đời sống.
+ Hệ quả.
22

TIEU LUAN MOI download :


- Chứng minh: Đưa ra các dẫn chứng.
- Đề xuất ý kiến: Giới thiệu một số phương hướng, phương pháp, cách thức
rèn luyện và học tập.
- Bình luận: Nêu phản đề
+ Đặt vấn đề ngược lại với tư tưởng, đạo lí được nêu.
+ Giải thích sơ lượt.
+ Ảnh hưởng của nó đối với đời sống.
+ Hệ quả
- Liên hệ bản thân: Rút ra bài học cho bản thân và cộng đồng xã hội.
Kết bài: Khẳng định vấn đề.
*Một số đề bài về tư tưởng đạo lý
- Hãy phát biểu ý kiến của mình về mục đích học tập do UNESCO đề

xướng: “Học để biết, học để làm, học để chung sống, học để tự khẳng định
mình”.
- Suy nghĩ của em về triết lí sau: “Đừng xin người khác con cá, mà hãy
tìm học cách làm cần câu và cách câu cá”.
- Trả lời câu hỏi điều tra của nhà bác học Hantơn, nhà bác học Đacuyn
nói về kinh nghiệm thành cơng của mình như sau: “Tơi nghĩ rằng tất cả
những gì có giá trị một chút, tơi đều đã thu nhận được bằng cách tự học.”
Bình luận câu nói trên. Anh (chị) có suy nghĩ gì về con đường học tập
sắp tới của mình?
- “Nếu đứa trẻ dửng dưng với những gì đang diễn ra trong trái tim của
nguời bạn, người anh em, của bố mẹ mình hoặc của bất cứ một đồng bào nào
mà em gặp, nếu đứa trẻ không biết đọc trong mắt người khác điều đang xảy
ra trong trái tim người đó thì đứa trẻ chẳng bao giờ trở thành con người chân
chính.”
Anh (chị) có suy nghĩ gì về câu nói trên.
1.1.2.2. Nghị luận về một hiện tượng đời sống xã hội
* Khái luận chung về kiểu bài nghị luận về một hiện tượng đời sống

23

TIEU LUAN MOI download :


Kiểu bài này hướng vào việc nghị luận về một hiện tượng, sự kiện xảy
ra trong đời sống. Vấn đề đó có thể có ý nghĩa tích cực cũng có thể tác động
tiêu cực đến xã hội. Vì vậy đây có thể nói là kiểu bài có ý nghĩa thiết thực
trong văn nghị luận xã hội. Với kiểu bài này học sinh cần có những kiến thức
thiết thực về xã hội và làm nổi bật được ý kiến chủ quan của riêng mình như
ủng hộ cái đẹp, cái thiện cái tốt và lên án phê phán vạch trần cái xấu, cái ác từ
đó rút ra vấn đề tư tưởng cần đề cập tới.

Khơng mang tính khái qt cao như kiểu bài nghị luận về một tư tưởng
đạo lý, đề tài của kiểu bài về một hiện tượng trong đời sống xã hội thường cụ
thể hơn, đó có thể là vấn đề đang gây nhức nhối bức xúc cho người dân như
hiện tượng ơ nhiễm mơi trường, hay bệnh thành tích, tình trạng chạy chức
chạy quyền, vấn đề tham nhũng v…v do tính chất linh biến của cuộc sống
hang ngày nên đề tài cũng khá phong phú phức tạp.
Với kiểu bài này yêu cầu người viết thường xuyên phải cập nhật thông
tin, nắm vững các kiến thức xã hội để qua đó làm nổi bật được ý kiến riêng
của mình với vấn đề đặt ra trong bài viết. Người viết cũng cần đưa ra những ý
kiến chủ quan của mình, đánh giá vấn đề đó là tích cực hay tiêu cực từ đó đưa
ra được giải pháp khắc phục đối với vấn đề tiêu cực và phát huy đối với vấn
đề tích cực.
*Dàn bài chung về dạng bài nghị luận một hiện tượng xã hội
Mở bài: Giới thiệu vấn đề cần bàn luận.
Thân bài:
- Giải thích hiện tượng
- Nêu lên các biểu hiện mang tính khái quát để làm rõ hơn cho phần
giải thích.
- Phân tích hiện tượng:
+ Nguyên nhân
+ Ảnh hưởng của nó đối với đồi sống
+ Hệ quả (Kết quả tốt hoặc xấu)
24

TIEU LUAN MOI download :