Tài liệu NHI ĐỒNG TRONG CA DAO potx

NHI ĐỒNG TRONG CA DAO




Cội nguồn tinh hoa văn hóa dân tộc nằm trong ca dao, kho tàng vô
giá của văn học. Theo định nghĩa của Ban Văn học Hội Khai Trí
Tiến Đức, qua tập Việt Nam Tự Điển do Mặc Lâm xuất bản tại Hà
Nội năm 1931, ca dao là những câu hát phổ thông trong dân gian:
ca là những bài hát thành khúc, dao là những câu hát ngắn độ một
vài dòng.

Xưa Đức Khổng Tử suốt đời chu du thiên hạ mong gặp cơ hội thực
hành chính giáo giúp người đời sống an bình hạnh phúc, nhưng đã
gặp từ thất vọng này tiếp thất vọng khác, ngót bảy mươi lui về quê
cũ dạy học, sọan kinh sách, san định Kinh Thi, là tập sách ghi lại
những bài thơ dân gian, hầu hết tác giả khuyết danh, tức là những
bài ca dao. Vị thầy của hàng vạn thế hệ - Vạn Thế Sư Biểu - cuối
đời đã quyết dùng nghệ thuật thi ca hạ tầng cơ sở để giúp người đời
tu thân tạo đức, xây dựng căn bản gia đình, xã hội và nhân loại.

Rằm tháng Tám âm lịch, Trung Thu, Ngày Nhi Đồng Việt Nam,
nghĩ đến những thế hệ trẻ mới ra đời, vừa vào đời, vừa có gia đình

và sẽ tiếp nối dòng dõi giống nòi, lần giở kho tàng văn hóa dân tộc
trong ca dao, sưu tầm đặc biệt những câu liên hệ đến trẻ thơ, tôi
ước mong góp phần giúp giới trẻ có cơ hội tiếp nối truyền đạt và
gìn vàng giữ ngọc. Bài này gồm hai phần: Ca dao qua những điệu
ru, và những trò chơi trẻ con qua ca dao , đồng dao.


ĐIỆU RU CA DAO

Tôi yêu tiếng nước tôi
Từ khi mới ra đời
Mẹ hiền ru những câu xa vời
ạ à ơi … tiếng ru muôn đời …
(Phạm Duy, Tình Ca)





Điệu ru ca dao với âm hưởng tiếng mẹ là cánh tay yêu thương âu
yếm ôm ấp, là tấm chăn ấm áp ấp ủ, là làn gió mát dịu dàng mơn
man, mang ước vọng trang bị tâm thức trẻ thơ từ khi vừa mới chào
đời, thấm nhuần cách ăn lối ở, hiểu biết cách xử thế, trau dồi ý chí
và nghị lực, để khi trưởng thành có thể sống trong thanh thản an
bình hạnh phúc.

Thế giới tràn đầy điệu ru, từ những bộ lạc bán khai khuất lấp sau
những cánh rừng già hoang vu, cho đến những quốc gia xưa cổ có
nền văn minh sáng chói quanh Địa Trung Hải, Đại Tây dương, Ấn
Độ Dương hay Thái Bình Dương, và ngay cả đến những quốc gia

văn minh hiện đại với vũ khí hạch nhân và hỏa tiễn liên hành tinh
liên lục địa.

Tìm hiểu về những điệu ru, được biết mãi đến cuối năm 1930, nước
Anh mới bắt đầu ghi nhận giá trị những điệu ru con và cố công thu
thập, khuyến khích thực hiện. Từ bấy đến nay, có rất nhiều băng
cũng như đĩa nhạc ru con. Bài ru gốc Đức nhạc Brahms tựa đề
Brahm’s Lullaby bắt đầu bằng Guten Abend, gute Nacht …có lời ru
ca ngợi hương sắc hoa hồng hoa huệ và nói đến những thiên thần
che chở trẻ thơ yên ngủ giấc lành. Đĩa nhạc Lullaby Magic của
Joanie Bartels cũng hát những lời ca tụng thiên nhiên, ca tụng trăng
sao theo nhạc cổ điển Morart, Brahms, và nhạc rock The Beatles
… Đĩa Honest Lullaby của Joan Baer có nhắc nhở xưa được mẹ ru,
hoặc nói về tình thương yêu của mẹ. Nhưng phải xác nhận không
quốc gia nào có những điệu ru ca dao phong phú như tại Việt
Nam.

Chỉ có trẻ sơ sinh Việt Nam khi vừa mở mắt chào đời đã được
chính người mẹ và những người thân trong gia đình dẫn dắt vào
dòng văn học dân gian bằng những điệu ru đong đưa theo võng nôi
kẽo kẹt. Nghệ thuật thi ca bắt nguồn từ văn hóa mẹ được truyền
đạt, dìu dắt tâm hồn trẻ thơ vào nền giáo huấn căn bản của con
người, thấm đậm vào tâm thức vào tim óc vào máu thịt vào hơi thở
vào giọng cười hạnh phúc và cả tiếng khóc đau thương.
Qua lời mẹ ru, trẻ vỡ lòng tình yêu quê hương :
Ạ ơi ời … à ơi …
Con chim bay lưng trời còn có tông có tổ
Con cá lội giữa dòng nước vẫn có lổ có hang
Người trên đời có tổ quốc giang san
Tinh thần ý chí phải nhịp nhàng với non sông

Uống nước ta phải nhớ nguồn
Thấy non sông rộng nhớ ơn cao dày

Và tri ân những anh hùng liệt nữ có công giữ gìn đất nước :
Ạ ơi ời … à ơi …
Bà Trưng quê ở Châu Phong
Giận người tham bạo, thù chồng chẳng quên
Chị em nặng một lời nguyền
Phất cờ nương tử thay quyền tướng quân
Ngàn Tây nổi áng phong trần
Ầm ầm binh mã xuống gần Long Biên
Hồng quần nhẹ bước chinh yên
Đuổi ngay Tô Định dẹp yên biên thành
Đô kỳ đóng ở Mê Linh
Lĩnh Nam riêng một triều đình nước ta
Ạ ơi ời … à ơi …

Ru con, con ngủ an lành
Cho mẹ gánh nước rửa bành con voi
Ạ à ạ ơi …
Muốn coi lên núi mà coi
Noi gương bà Triệu cỡi voi đánh cồng …

Qua lời ru, mẹ dạy con tình đồng bào :
Nhiễu điều phủ lấy giá gương
Người trong một nước phải thương nhau cùng
Bầu ơi thương lấy bí cùng
Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn …
Và đạo nghĩa làm người con hiếu thảo :
Ru hời ru hỡi là ru… à ơi

Công cha như núi ngất trời
Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển Đông
Núi cao biển rộng mênh mông
Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi !





Mẹ ngồi ru con, đong đưa võng buồn giọt lệ rưng rưng tự nhắc
mình về ơn nghĩa sinh thành dưỡng dục :
Có con, mẹ nghĩ thương thay
Chín tháng mười ngày mang nặng đẻ đau …
Lên non mới biết non cao
Nuôi con mới biết công lao mẫu từ …

Mẹ than thở với con thơ :
Chiều chiều lại nhớ chiều chiều
Bâng khuâng nhớ mẹ chín chiều ruột đau
Chiều chiều xách giỏ hái rau
Ngó lên mả mẹ ruột đau chín chiều

Qua lời mẹ ru, trẻ biết cảnh gia đình có cha đi xa :
Đêm khuya trăng tà, mẹ ru con ngủ … ạ à ạ ơi …
Ngoan ngoan con nhoẻn miệng cười
Thương con, mẹ tưởng như đời nở hoa … ạ à ạ ơi …
Sương nắng miền xa, con ơi, cha con sương nắng miền xa
Mong sao con trẻ quê nhà được vui …

Mẹ thở than cùng con :

Ru con, con ngủ cho rồi
Mẹ ra chỗ vắng mẹ ngồi mẹ than
Miệng ru mắt nhỏ hai hàng
Nuôi con càng lớn mẹ càng lo thêm …

Con cò mà đi ăn đêm
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao !
Ông ơi, ông vớt tôi nao
tôi có lòng nào ông hãy xáo măng
Có xáo thì xáo nước trong
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con …

Cái cò cái vạc cái nông
Sao mày dậm lúa nhà ông hỡi cò
Không không tôi đứng trên bờ
Mẹ con cái vạc đổ ngờ cho tôi
Chẳng tin thì ông đi dôi
Mẹ con nhà nó còn ngồi đây kia …

Bài ru con được phổ biến rộng rãi trong Nam còn kèm điệu đàn bầu
thiết tha áo não :
Gió mùa Thu, mẹ ru con ngủ
Năm canh chầy, là năm canh chầy, thức đủ vừa năm
Nín, nín đi con ! Con nín, nín đi con !
Con hỡi, con là hời !
Con hỡi con hời !
Hỡi chàng là chàng à ơi !
Hỡi người là người à ơi !
Em nhớ tới chàng ! Em nhớ tới người !
Hãy nín, nín đi con ! Hãy ngủ, ngủ đi con !

Con hỡi con hời … Con hỡi con hời … hỡi con !





Ngoài mẹ hiền, trẻ thơ còn được bà nội bà ngọai truyền ru để biết
nết ăn thói ở trong gia đình :
Cái ngủ mày ngủ cho lâu
Mẹ mày đi cấy ruộng sâu chưa về
Bắt được mười tám mười chín con trê
Cắm cổ lôi về cho cái ngủ ăn
Cái ngủ mày ăn chẳng hết
Để dành đến Tết mồng ba … à ơi à … à ạ ơi …

À ơi … cái ngủ mày ngủ cho say
Mẹ mày vất vả chân tay tối ngày …

Bà nội bà ngọai cũng ru cháu bằng những lời nhắc nhở :
Ạ à ơi … ơi à ạ ơi …
Có cha có mẹ thì hơn
Không cha không mẹ như đờn đứt giây
Đờn đứt giây còn xây lại nối
Cha mẹ chết rồi con phải mồ côi
Mồ côi khổ lắm con ơi
Đói cơm không ai giúp, lỡ lời chẳng ai bênh !

Ạ ơi ời … ạ ời ơi …
Còn cha gót đỏ như son
Mất cha gót mẹ gót con lấm bùn

Ru hời ru hỡi là ru …
Mất cha con cũng u ơ
Mất mẹ con cũng bơ vơ một mình

Cũng có những trường hợp ông nội hay ông ngọại tiếp lời ru nhắc
nhở :
Non kia ai đắp nên cao
Sông kia ai bới ai đào mà sâu

Ông ru cháu là dịp truyền đạt ý chí quật cường vững lòng yêu
thương quê cha đất tổ, không ai có quyền chia cắt đất nước cho
ngọai bang hoặc chia rẽ chủng tộc :
Nước non là nước non nhà
Ai chia được nước ai dời được non
Con người có tổ có tông
Như cây có cội như sông có nguồn





Và công lao sinh thành dưỡng dục :
Trứng rồng lại nở ra rồng
Hạt thông lại nở cây thông rườm rà
Có cha mẹ mới ra ta
Làm nên thời bởi mẹ cha vun trồng
Khôn ngoan nhờ đức cha ông
Làm nên phải đoái tổ tông phụng thờ
Đạo làm con chớ hững hờ

Phải đem hiếu kính mà thờ từ nghiêm

Ông khuyên bảo cháu trai :
Làm trai đứng ở trên đời
Sao cho xứng đáng giống nòi nhà ta
Ghé vai gánh vác sơn hà
Sao cho tỏ mặt mới là trượng phu

Làm trai cố chí lập thân
Rồi ra gặp hội phong vân cũng vừa
Nên ra tay kiếm tay cờ
Chẳng nên thì cũng chẳng nhờ cậy ai

Và cháu gái cháu trai đều dược dạy :
Đã sinh ra kiếp ở đời
Trai thời trung hiếu đôi vai cho tròn
Gái thời trinh tĩnh lòng son
Sớm hôm gìn giữ chẳng còn chút sai
ạ à ạ ời ơi …
Trai lành gái tốt ra người
Khuyên răn trong bấy nhiêu lời cho chuyên

Ông dạy cháu :
Ru hời ru hỡi là ru …
Thói thường gần mực thì đen
Anh em bạn hữu phải nên chọn người
Những người lêu lổng chơi bời
Cùng là lười biếng ta thời tránh xa

Và tinh thần trách nhiệm :

Ai ơi đã quyết thì hành
Đã đốn thì vác cả cành lẫn cây

Ai ơi đã quyết thì hành
Đã đan thì lận tròn vành mới thôi

Và tình đoàn kết :
Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại lên hòn núi cao

Nhiều ông nội ông ngọai lại lẩy Kiều hoặc tập Kiều khi ru cháu,
vừa dạy dỗ vừa tỏ bày tâm sự :
À ơi ới … à ạ ơi …
Còn non còn nước còn dài
Nắng mưa thui thủi quê người một thân
Đoái trông muôn dặm tử phần
Hồn quê theo ngọn mây Tần xa xa …
À à ơi …ới à à ơi …
Xót thay chiếc lá bơ vơ
Kiếp trần biết rũ bao giờ cho xong !
Bốn bề bát ngát mênh mông
Triều dâng hôm sớm mây lồng trước sau
Bốn phương mây trắng một màu
Trông vời cố quốc biết đâu là nhà
À à ơi …
Từ phen chiếc lá lìa rừng
Con tằm đến thác cũng còn vương tơ
Ru hời ru hỡi là ru …

Những câu hò ru còn chịu ảnh hưởng thời cuộc. Đặc biệt là những

ông nội ông ngọai từng sống dưới chế độ cộng sản, từng vào tù cải
tạo, từng bị đày kinh tế mới, từng bị hạn chế từng cái ăn cái mặc,
từng bị cướp đọat nhà cửa, và nhất là bị tước đọat mọi tự do. Vẫn
những điệu Kiều lẩy :
Trăm năm trong cõi người ta
Ở đâu cũng được đi ra đi vào
Xa xôi như xứ Bồ Đào
Người ta cũng được đi vào đi ra
Đen đủi như Angola
Người ta cũng được đi ra đi vào
Chậm tiến như ở nước Lào
Người ta cũng được đi vào đi ra
Chỉ riêng có ở nước ta
Người ta chẳng được đi ra đi vào !

Bắt phanh trần, phải phanh trần
Cho may-ô, mới được phần may-ô !

Ông ru cháu mà nhắc nhở sách lược học tập cải tạo dưới chế độ
cộng sản :
Nước ta chẳng có nhà tù
Chỉ tòan trường học tít mù rừng sâu
Học cho trắng xóa mái đầu
Thân làm phân bón tưới màu cỏ hoa
Học cho tan cửa nát nhà
Biến thành dã thú mới ra khỏi trường !

Tội chi chẳng biết tội gì
Sáng ra lãnh củ khoai mì ăn chơi !

Lời ru của ông không quên nhắc cháu về hòan cảnh đất nước :
Ngày đi, Đảng bảo Việt gian
Ngày về thì Đảng chuyển sang Việt Kiều
Chưa đi : phản động trăm chiều
Đi rồi : thành khúc ruột yêu ngàn trùng !
Trốn đi, Đảng bắt đến cùng
Trở về, mời gọi, săn lùng đô-la
Đảng xưng ân đức bao la
Làm Bác thằng đểu, làm cha thằng lừa !

Ngày xưa chửi Mỹ hơn ai
Ngày nay nịnh Mỹ hơn mười lần xưa !
Ngày xưa đánh Mỹ không chừa
Ngày nay con cái lại lùa qua đây
Ngày xưa Mỹ xấu đảng hay
Ngày nay đảng ngửa hai tay xin tiền !

Và nhại thơ Phan Khôi :
Làm sao cũng chẳng làm sao
Dẫu có thế nào cũng chẳng làm chi !
Làm chi cũng chẳng làm chi
Dẫu có làm gì cũng chẳng làm sao !

Bác Hồ nói chuyện sửa sai
Sai thì cứ sửa, sửa rồi lại sai !
Đảng ta thì rất anh tài
Đỉnh cao trí tuệ sai hoài vẫn sai !

Sửa sai rồi lại sửa sai
Sửa thì cứ sửa sai thì cứ sai !

Hết lẩy Kiều, ông lại lẩy Cung Oán :
Phong trần đến cả sơn khê
Tang thương đến cả hoa kia cỏ này

Và lẩy cả … ca dao :
Ngang lưng thì thắt phương châm
Đầu đội chính sách, tay cầm chủ trương
Chân mang đôi dép lập trường
Đi hòai chẳng biết con đường là mô !

Có con mà gả chồng gần
Nửa đêm xe đạp mang phần cho cha
Có con mà gả chồng xa
Tháng tháng nó gửi đô-la kìn kìn !

Niềm ước ao ông gửi cháu qua lời ru :
Bao giờ Đảng mới hết hành ?
Bao giờ Đảng mới trung thành vì dân ?
Bao giờ dân có cái ăn ?
Bao giờ Đảng chết … để dân ăn mừng ???

Bao giờ độc đảng thành đa
Bấy giờ nước Việt thật là tự do
Bao giờ xác Bác thành tro
Bấy giờ dân Việt thôi lo, hết buồn !

Lời lẩy Kiều ý nhị thú vị nhất tôi được nghe một ông ngọai ru cháu
là :
Trăm năm trong cõi người ta
Chữ Tâm kia mới bằng ba chữ Tài
Ơi à ơi … à là ơi …

Thường thường bà và mẹ bận công việc, con gái có nhiệm vụ giữ
em và con chị còn nhỏ cũng biết ru những lời dỗ dành năn nỉ :
Ạ ơ ời … à ơ ơi…
Nam nhi đứng ở trên đời
Thông minh tài trí là người trần gian
Ngoan ngoan, ngoan thật là ngoan
Em thơ chị ẵm, em ngoan chị bồng
Bông bỗng bống bồng bồng bông
Lớn lên em phải ra công học hành
Tinh tĩnh tính tinh là tình tinh
Chớ nên học thói vô tình hỡi ai
Làm trai cho đáng nên trai
Xuống Đông, Đông tĩnh, lên Đoài, Đoài tan
Ngoan ngoan, ngoan thật là ngoan …

Em chưa ngủ vì thiếu sữa mẹ :
Ơ ầu ơ … em tôi khát sữa bú tay
Ai cho bú thép một ngày mang ơn
(ghi chú bú thép = bú nhờ)

Qua lời ru, chị mượn em để nói những ước mơ :
Em tôi buồn ngủ buồn nghê
Buồn ăn cơm nếp cháo kê thịt gà

Buồn ăn bánh đúc bánh đa
Buồn ăn khoai nướng cùng là bánh trôi
Ơ ầu ơ ớ ầu ạ ơ …

Ơ ầu ạ ơ …
Gió đưa gió đẩy