Tài liệu Phân tích đối chiếu ngôn ngữ trong việc dạy và học tiếng (phần 2) doc

Phân tích đối chiếu ngôn ngữ trong
việc dạy và học tiếng (phần 2)


Đối chiếu ngôn ngữ không phân biệt không gian và biên giới của các ngôn ngữ
được đối chiếu. Các ngôn ngữ khi đối chiếu có thể là ngôn ngữ của các dân tộc liền
kề, trên cùng lãnh thổ hoặc ở các vùng, miền rất khác nhau trên thế giới.

Một đặc điểm cần được lưu ý là do chịu ảnh hưởng của việc sử dụng câu trong văn
bản khoa học nước ngoài như Anh, Nga, Pháp, v.v. nên trong những năm gần đây
xuất hiện xu hướng sử dụng cấu trúc bị động trong văn bản khoa học tiếng Việt,
đặc biệt là các văn bản dịch, điều mà trước đây hoàn toàn không phổ biến.
Một số vấn đề phân tích đối chiếu trong tiếng Việt và tiếng Anh thuộc lĩnh vực
khoa học
Đối chiếu ngôn ngữ không phân biệt không gian và biên giới của các ngôn ngữ
được đối chiếu. Các ngôn ngữ khi đối chiếu có thể là ngôn ngữ của các dân tộc liền
kề, trên cùng lãnh thổ hoặc ở các vùng, miền rất khác nhau trên thế giới.
Tiếng Việt khoa học chỉ bắt đầu phát triển khi đất nước vào giai đoạn mở cửa và
thực sự phát triển khi Việt Nam tiến hành công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa
và hội nhập toàn cầu. Quá trình hội nhập đòi hỏi phát triển ngôn ngữ (ngoại ngữ và
bản ngữ) để giao lưu quốc tế và chuyển giao công nghệ.

Theo nghiên cứu của chúng tôi, mặc dù việc định hướng cho giáo dục ngôn ngữ
thuộc lĩnh vực khoa học còn chưa rõ nét, song cũng đã có những báo cáo khoa học
tại các hội nghị, hội thảo khoa học về ngôn ngữ như các cuộc hội thảo "Ngữ học
trẻ" 2002, 2003, 2004, Hội thảo đào tạo Sau đại học - ĐHNN - ĐHQG Hà Nội
2002, các cuộc hội thảo về Ngôn ngữ và Văn hóa tại Hà Nội, thành phố Hồ Chí
Minh v.v. Chúng tôi thấy rằng trong vài năm trở lại đây đã có nhiều công trình

nghiên cứu về ngôn ngữ khoa học được trình bày dưới dạng các bài báo cáo khoa
học, luận văn cao học, luận án tiến sĩ.

Như vậy, việc nghiên cứu ngôn ngữ Việt thuộc lĩnh vực khoa học đã bắt đầu có
bước khởi xướng đáng ghi nhận. Các tác phẩm và tài liệu khoa học được dịch sang
tiếng Việt từ các ngoại ngữ khác nhau đã bắt đầu được các nhà ngôn ngữ học đề
cập đến khi phân tích đối chiếu ngôn ngữ. Chúng tôi đã tiến hành khảo cứu các cấu
trúc câu thường được sử dụng trong văn bản khoa học được dịch từ tiếng Anh sang
tiếng Việt, cụ thể là văn bản dịch "Giới thiệu chung về lí thuyết viễn thông"
(General Introduction of Telecommunication Theory) của nhà xuất bản Thanh
niên.
Trong 162 trang được dịch sang tiếng Việt, có 1743 câu được sử dụng, trong đó:
- Câu đơn: 1279, chiếm 73,38%
- Câu phức: 161, chiếm 9,24%
- Câu ghép: 303, chiếm 17,38%.

Một đặc điểm cần được lưu ý là do chịu ảnh hưởng của việc sử dụng câu trong văn
bản khoa học nước ngoài như Anh, Nga, Pháp, v.v. nên trong những năm gần đây
xuất hiện xu hướng sử dụng cấu trúc bị động trong văn bản khoa học tiếng Việt,
đặc biệt là các văn bản dịch, điều mà trước đây hoàn toàn không phổ biến. Các cấu
trúc bị động chiếm tỉ lệ rất cao trong toàn bộ văn bản. Trong số 669 cấu trúc câu bị
động được chúng tôi khảo sát, các cấu trúc bị động đơn chiếm đa phần:

- Cấu trúc bị động đơn: 537, chiếm 80,27%
- Cấu trúc bị động phức: 40, chiếm 5,98%
- Cấu trúc bị động ghép: 92, chiếm 13,75%
- Cấu trúc vô nhân xưng chiếm tỉ lệ tương xứng: 118.

Trong quá trình tiếp ngữ pháp văn bản thuộc phong cách ngôn ngữ khoa học không
thể thiếu sự tham gia của khoa học đối chiếu các ngôn ngữ. Đối chiếu là phương

pháp nghiên cứu cơ bản của ngôn ngữ học được sử dụng để nhận biết và phân biệt
tương đương các cấu trúc, các hoạt động và sự phát triển của ngôn ngữ. Điều này
đặc biệt quan trọng đối với việc dịch văn bản, bởi vì nếu không nắm vững được
các nguyên tắc đối chiếu ngôn ngữ, người dịch dễ dịch theo cảm tính, đặc biệt đối
với các trường hợp khi gặp cấu trúc cú pháp phức tạp.

Hiện nay tồn tại và phát triển phương pháp đối chiếu theo hai chiều. Khi đối chiếu
ngôn ngữ hai chiều, luôn xuất hiện các đặc điểm của cả hai ngôn ngữ được đối
chiếu. Nguyên tắc đối chiếu hai chiều cho phép phát hiện toàn bộ các giao thoa
ngôn ngữ, làm sáng tỏ các dấu hiệu ngôn ngữ chưa được phát hiện khi đối chiếu
một chiều của ngôn ngữ thứ nhất, cũng như thứ hai. Nguyên tắc này đòi hỏi đối
chiếu ngôn ngữ cần được tiến hành trên cơ sở cùng một phong cách chức năng.
Các văn bản được phân tích đối chiếu cần phải thuộc về cùng thể loại phong cách
chức năng. Các văn bản được đối chiếu theo phương pháp này là văn bản khoa học
công nghệ viễn thông.

Trước khi tiến hành đối chiếu ngôn ngữ, cần xác định các thuật ngữ sao cho chúng
biểu đạt một cách tương đương các hiện tượng được đối chiếu trong cả hai ngôn
ngữ, nghĩa là cần tạo lập các đặc điểm tương ứng chung để đối chiếu các hiện
tượng ngôn ngữ. Các ngôn ngữ được mô tả bằng thuật ngữ có nội dung hàm chứa
khác nhau thì không thể tiến hành đối chiếu với nhau được.

Trong phần đối chiếu dưới đây chúng tôi trình bày các điểm không tương đồng về
cấu trúc và ngữ nghĩa trong câu dịch so với các cấu trúc câu trong văn bản tiếng
Anh và các lỗi mắc phải trong văn bản tiếng Việt.

Một số cấu trúc câu dịch từ tiếng Anh sang tiếng Việt không đúng về ngữ
nghĩa và cách sửa lỗi
Cuốn sách "Giới thiệu chung về lí thuyết viễn thông" (General Introduction of
Telecommunication Theory) của nhà xuất bản Thanh niên mà chúng tôi lựa chọn

để nghiên cứu có nội dung khoa học thực tiễn và có giá trị. Trong phần dịch sang
tiếng Việt tồn tại các lỗi về ngữ nghĩa, phong cách và chính tả.

1. Lỗi thuật ngữ, cụm từ và dấu câu:

Câu đã được dịch sang tiếng Việt Câu nguyên bản tiếng Anh
Sau đó ít lâu con người phát sinh ra tín
hiệu bằng lửa có khả năng truyền đạt các
thông tin có hiệu quả và nhanh chóng khi
tới các vùng xa.
A little later, men invented the signal
fire capable of transmitting messages
effectively and rapidly to distant places.


Phát sinh: dg. Bắt đầu sinh ra, nảy sinh ra (thường nói về cái không hay). Bệnh
cúm thường phát sinh vào đầu mùa hè. Giải quyết mâu thuẫn mới phát sinh. Phát
sinh vấn đề. (Viện Ngôn ngữ học, Từ điển tiếng Việt, NXB.Đà nẵng, 2003,
tr.769).Đối chiếu nghĩa các thuật ngữ phát sinh và invented cho thấy:
Invented: v. To discover, as by study or inquiry; to find out; to devise; to contrive
or produce for the first time; - applied commonly to the discovery of some
serviceable mode, instrument, or machine. (Từ điển New Oxford, 2001).

Như vậy, có thể thấy rằng invented không thể dịch là phát sinh, mà phải dịch là tìm
thấy hoặc phát hiện. Trong tiếng Việt, không tồn tại nghĩa con người phát sinh ra.
Đây là các thuật ngữ có tương đồng về nghĩa và khó dịch sai.

Đối chiếu các cụm từ tín hiệu bằng lửa và signal fire cho thấy việc dịch cụm từ trên
là không đúng bởi vì cụm từ signal fire là cụm từ có tương đồng trong tiếng Việt
và được dịch là lửa dùng làm dấu hiệu (để ra hiệu, dùng làm tín hiệu).

Trong ngữ pháp Việt và Anh, trạng ngữ chỉ thời gian được phân biệt bởi dấu phẩy
nếu đứng đầu câu để làm rõ nghĩa. Vì vậy, khi dịch sang tiếng Việt, dấu phẩy này
cần được giữ nguyên vị trí. Như vậy, câu dịch trên cần phải sửa là:
Sau đó ít lâu, con người đã tìm ra lửa dùng làm tín hiệu có khả năng truyền đạt các
thông tin có hiệu quả và nhanh chóng tới các vùng xa.

Trong câu dịch trên, theo chúng tôi, để câu ngắn gọn và dễ tiếp nhận hơn, có thể
không dùng các:
Sau đó ít lâu, con người đã tìm ra lửa dùng làm tín hiệu có khả năng truyền đạt
thông tin có hiệu quả và nhanh chóng tới các vùng xa.

2. Lỗi ngữ nghĩa trong câu:

Câu đã được dịch sang
tiếng Việt
Câu nguyên bản tiếng
Anh
Đồng thời việc xác minh Also, this invention
này đã đưa ra các dịch vụ
đưa thư và thông báo.
started the messenger and
mail services.



Đối chiếu nghĩa từ cho thấy started không thể dịch là đã đưa ra mà phải dịch là đã
bắt đầu, là khởi nguồn của.
Đối chiếu nghĩa từ cũng cho thấy dịch messenger với nghĩa thông báo là không
đúng, mà phải dịch là đưa tin.

Như vậy, câu dịch trên cần sửa là:
Đồng thời việc xác minh này đã bắt đầu các dịch vụ đưa thư và đưa tin.

Câu dịch đã chỉnh sửa trên, tuy nhiên vẫn chưa phù hợp với tư duy và cách vận
dụng ngôn ngữ Việt, bởi vì có thể : bắt đầu một hiện tượng (Phát minh bắt đầu
được phổ biến rộng rãi.), mà không phải: một hiện tượng bắt đầu một quá trình như
câu dịch trên. Do vậy, câu tiếng Anh có thể dịch như sau:
Đồng thời việc xác minh này là khởi nguồn của các hoạt động dịch vụ đưa thư và
đưa tin.

3. Lỗi ghép nghĩa từ và dấu câu:
Câu đã được dịch sang tiếng Việt Câu nguyên bản tiếng Anh
Trong thế kỉ 21, việc phát triển áp
dụng có tính thực tế về công nghệ li
ên
quan đang tiếp tục phát triển nhanh
chóng và trong quá trình đó, cách
mạng hóa thế giới chúng ta.
In the XXI century, the development and
practical applications of related
technology have continued to accelerate
and, in the process, revolutionized our
world.



Đối chiếu nghĩa từ cho thấy cụm từ the development and practical applications bao
gồm một từ development và một nhóm từ riêng biệt practical applications được nối
với nhau bằng and và được xác định bởi quán từ xác định the. Tương đồng của

cụm từ trên trong tiếng Việt là sự phát triển và ứng dụng thực tế.

Đối chiếu nghĩa từ cũng cho thấy các từ development và applications đều có gốc
của động từ cùng nghĩa là develop và apply. Vì vậy, khi chuyển dịch sang tiếng
Việt, cụm từ này có thể dịch theo dạng cấu trúc V - O (vị ngữ - phó từ). Đây là một
trong các cấu trúc tương đồng Anh - Việt.

Cụm từ in the process tiếng Anh khi nằm giữa hai dấu phẩy thì không còn giữ
nguyên ý nghĩa ban đầu, mà trở thành từ đệm, thành ngữ và có tương đồng trong
tiếng Việt là cùng lúc. Trong trường hợp trên, từ đệm trong tiếng Việt cũng phải
được ngăn cách bởi hai dấu phẩy như trong tiếng Anh.

Như vậy, câu dịch trên cần được chỉnh sửa như sau:
Trong thế kỉ 21, việc phát triển và ứng dụng thực tế các công nghệ liên quan tiếp
tục tăng tốc và, cùng lúc, cách mạng hóa thế giới chúng ta.

4. Các loại lỗi khác:
4.1. Lỗi ngữ pháp:
Câu đã được dịch sang tiếng Việt Câu nguyên bản tiếng Anh
Sau chiến tranh, nhu cầu về các hệ
tổng đài có khả năng xử lí các cuộc
After the war, the demand for switching
systems capable of processing toll calls

gọi đường dài tự động nhanh chóng
đã tăng lên.
automatically and rapidly was increased.


Trong tiếng Anh, trạng ngữ được phân biệt bởi vĩ tố -ly và đứng sau động từ và

phó từ. Trong tiếng Việt, trạng ngữ có thể phân biệt được nhờ thêm từ một cách.
Trong trường hợp dễ làm người đọc hiểu nhầm, các cấu trúc dạng như trên cần
được dịch là:
Sau chiến tranh, nhu cầu về các hệ tổng đài có khả năng tự động và nhanh chóng
xử lí các cuộc gọi đường dài đã tăng lên.
Hoặc :
Sau chiến tranh, nhu cầu về các hệ tổng đài có khả năng xử lí một cách tự động và
nhanh chóng các cuộc gọi đường dài đã tăng lên.

4.2. Lỗi chuyển dịch cấu trúc :


Câu đã được dịch sang tiếng Việt Câu nguyên bản tiếng Anh
Một kết quả không may mắn là nhi
ều sự
khác biệt của khuôn khổ tín hiệu điều
khiển và thủ tục tiến hành.
An unfortunate result was that many
varieties of control signal format and
procedures evolved.


Câu trên có cấu trúc là một trong các cấu trúc đặc trưng trong văn bản khoa học
tiếng Việt, nhưng dưới dạng cấu trúc không hoàn toàn giống cấu trúc tiếng Anh.
Câu trên cần dịch như sau:
Một điều không may là có sự tiến triển của nhiều loại quy trình và dạng thức tín
hiệu điều khiển.

4.3. Lỗi chuyển dịch cấu trúc "both and "
Câu đã được dịch sang

tiếng Việt
Câu nguyên bản tiếng Anh

Khuôn khổ điều khiển
phụ thuộc vào bản chất
của cả hai hệ thống
truyền dẫn và thi
ết bị đầu
cuối của chúng.
The control formats depend
on the nature of both the
transmission system and its
terminal equipment.




Both trong tiếng Anh tương đương với cả và , cả và cả Trong trường hợp
trên, không thể dịch cả hai và , vì cấu trúc này của tiếng Việt không tương
đương với both trong tiếng Anh. Do vậy, câu trên cần dịch như sau:
Các dạng thức điều khiển phụ thuộc vào bản chất của cả hệ thống truyền dẫn và
thiết bị đầu cuối của chúng. Hoặc:
Các dạng thức điều khiển phụ thuộc vào bản chất của cả hệ thống truyền dẫn và cả
thiết bị đầu cuối của chúng.Hoặc:
Các dạng thức điều khiển phụ thuộc vào bản chất của cả hai: hệ thống truyền dẫn
và thiết bị đầu cuối của chúng.

4.4. Lỗi chuyển dịch các thành phần câu:
Câu đã được dịch sang tiếng Việt Câu nguyên bản tiếng Anh
Ngoài ra, đ

ể thực hiện chuyển mạch
phân chia thời gian có thể dùng các
chuyển mạch thời gian để trao đổi khe
thời gian và chuyển mạch phân chia
thời gian để trao đổi theo không gian
các khe thời gian được phân chia theo
thời gian
Ngoài ra, đ
ể thực hiện chuyển mạch
phân chia thời gian có thể dùng các
chuyển mạch thời gian để trao đổi khe
thời gian và chuy
ển mạch phân chia thời
gian đ
ể trao đổi theo không gian các khe
thời gian được phân chia theo thời gian



Câu trên cần sửa lại như sau:
Ngoài ra, để thực hiện chuyển mạch phân chia thời gian, có thể dùng các chuyển
mạch thời gian để trao đổi khe thời gian và dùng chuyển mạch phân chia thời gian
để trao đổi theo không gian các khe thời gian được phân chia theo thời gian.

Bài từ tủ sách khoa học