Bài giảng Lịch sử nhà nước và pháp luật - Chương 2: Nhà nước và pháp luật phong kiến Việt Nam

Chương II
Nhà nước và pháp luật phong kiến Việt Nam


I) Nhà nước và pháp luật giai đoạn đấu tranh
chống đồng hóa của phong kiến TQ
1) Bộ máy chính quyền đô hộ của phong kiến Trung Quốc

a) Giai đoạn 179 tr. CN – 40:
- Thời kỳ đầu nhà Hán: Triệu Đà (Nam Việt Vũ Vương) → Nam Việt
(năm 206 tr.CN)
Nam Việt → Quận (Thái thú) → Huyện (Huyện Lệnh)
Triệu Đà xâm chiếm Âu Lạc, sáp nhập Âu Lạc vào Nam Việt
Âu Lạc → Giao chỉ (Bắc Bộ) – đứng đầu là viên quan điển sứ
↓
Cửu Chân (Thanh – Nghệ - Tĩnh)- đứng đầu là viên quan điểm
sứ (sứ giả của Vua Triệu)


(tiếp)
- Năm 111tr.CN:
Nhà Tây Hán chiếm Nam Việt (bao gồm Âu Lạc cũ)
↓
Châu – Thứ sử
↓
Quận (Đạm Nhĩ, Chu Nhai (Hải Nam), Nam Hải,
Hợp phố (Quảng Đông), Uất Lâm, Thương Ngô (Quảng Tây), Giao chỉ,
Cửu Chân, Nhật Nam (từ đèo Ngang đến đèo Hải Vân) – Thái Thú
↓
Huyện –Huyện Lệnh (là các Lạc tướng)
Sau này Tây Hán bị Vương Mãn lật đổ lập ra nhà Tấn, tuy

nhiên bộ máy về cơ bản khơng có gì thay đổi


(Tiếp)

.

- Từ năm 23 nhà Hán được khôi phục (Đông Hán):
Đông Hán
↓
Châu (Thứ sử: được quyền cử người khác về báo cáo ở triều)
↓
Quận (thái thú – quận thừa: giúp việc khi thái thú đi vắng)
↓
Huyện (các lạc tướng: huyện lệnh)


b) Tổ chức chính quyền đơ hộ từ năm 43 trở đi:
- Sau khi đàn áp cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng, Đông Hán xây
dựng lại bộ máy cai trị do viên tướng Mã viện thực hiện:
.
+ Giao chỉ → 12 huyện
+ Cửu chân → 5 huyện
+ Nhật Nam → 5 huyện
+ Huyện lệnh (trước do Lạc tướng đứng đầu được thay bằng người Hán)
- Thế kỉ II, Đông Hán bị suy yếu Trung Quốc trải qua nhiều
triều đại khác nhau và có 4 triều đại thay nhau thống trị: Tống, tề,
Lương, Trần

b) (tiếp)
- Đến nhà Đường (triều đại cường thịnh nhất của phong kiến
TQ)

.

↓
Giao châu đô hộ phủ (năm 679 đổi thành An Nam đô hộ phủ) –
(Kinh lược sứ, tổng quản lược sứ, tiết độ sứ..)
↓
Châu (thứ sử)
↓
Huyện (Huyện lệnh)
↓
Hương (do người Việt Tự quản lý)
↓
Xã (do người Việt tự quản lý)


2) Luật lệ của chính quyền đơ hộ ở Âu Lạc:
a) Nguồn luật:

óLuật tục của
Người Việt
(lệ làng)

Pháp luật
Trung Hoa:
+ Lệnh của vua
+ Bộ luật TQ

+ Luật lệ của
Quan lại trong
Triều

5


b) Một số nội dung của pháp luật
*) Luật Hình: Áp dụng nhiều hình phạt hà khắc:
+ Từ hình áp dụng với những người làm lãnh tụ nghĩa quân
. + Triệu Đà áp dụng các hình phạt: cắt mũi, thích chữ vào mặt
+ Nhà nước phong kiến Trung Hoa cũng áp dụng chính sách độc
quyền, cấm lưu thơng một số sản vật thuộc quốc như bán muối, sắt….
*) Về dân luật và tài chính:
+ Quyền sở hữu tối cao thuộc về Nhà nước, chính quyền đơ hộ
thay mặt Hồng đế thực hiện quyền đó
+ Ruộng đất thuộc sở hữu tư nhân cịn ít thuộc về quan lại nhà
Hán và một số quý tộc Việt
* *) Về luật lệ hôn nhân và gia đình:
Nhà Đơng Hán quy định việc kết hơn của
N
người Việt phải tuân theo Luật Hán (trai từ 20 -50, gái
Từ 15 – 40)… → thực tế, người Việt vẫn theo phong tục của mình


II) Chính quyền độc lập tự chủ
1) Chính quyền Hai Bà Trưng (40 – 43 sau. CN)
- Đây là chính quyền độc lập tự chủ đầu tiên sau hơn 200 trăm
.
năm Bắc Thuộc

- Mùa xuân năm 40, cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng bùng nổ đánh
chiếm được 65 huyện thành → Hai bà xưng vương, đóng đơ ở Mê Linh
- Thực hiện chính sách miễn thuế khóa cho dân trong 2 năm
- Năm 43, Mã Viện sang xâm lược lại nước ta và diệt được chính
quyền Hai Bà Trưng.


2) Nhà nước Vạn Xuân (544 – 603)
- 541 Lý Bí khởi binh chống nhà Lương → kiểm sốt được Giao
Châu, Giao Chỉ, Hợp phố
. - 544 Lý Bí xưng vương lấy hiệu là Nam Đế, đặt tên nước Vạn
Xuân
- 545 nhà Lương tiếp tục phản cơng, triều đình Vạn Xuân rút
quân vào miền núi
- 548 Lý Nam Đế mất, lực lượng phân tán:
+ Một lực lượng theo Lý Thiên Bảo và Lý Thiệu Long vào miền
trung
+ Lực lượng còn lại theo Triệu Quang Phục về Dạ Trạch (Hưng
Yên)- - - 551 lợi dung nhà Lương suy yếu, Triệu Việt Vương đánh quân
Lương giành lại độc lập cho Vạn Xuân


Nhà nước Vạn Xuân (tiếp)
- Lý Thiệu Long lên thay Lý Thiệu Bảo đã gây chiến với Triệu
Việt Vương, đánh bại Triệu Việt Vương và thuần phục nhà Trần

.

- Nam 603 nhà Tùy xâm chiếm chinh phục Vạn Xuân

3) Nhà nước Chăm pa:
+ Tiểu quốc ở Nam Chăm (pan ran hoặc Panduraga)
→ Do bộ lạc Cau ở nam đèo Cù Mông lập ra

+ Tiểu quốc ở Bắc Chăm
→ Do dân Tượng Lâm lập ra dưới sự chỉ huy của Khu Liên và
sau này được gọi là nước Lâm Ấp

+ Vương quốc Chăm pa:
→ Hình thành do sự kết hợp của hai tiểu quốc để chống lại phong
kiến Đại Hán với 3 triều đại: Ganganagia
Panduragia và Indrapura


Sơ đồ nhà nước chăm pa

.


4) Chính quyền tự chủ đầu thế kỉ X
*) Chính quyền họ Khúc:
- Do tiết độ sứ Khúc Thừa Dụ xác lập sau khi
.
Chiếm được phủ Tống Thành (Hà Nội) và vẫn
phụng sự nhà Đường, được nhà Đường phong
Làm Đồng bình chương sư
- Khúc Thừa Dụ ban cho con trai là Khúc Hạo
Chức Tĩnh hải hành quân tư mã quyền tri lưu
Hậu (quản lý quân đội)

- Năm 907 Khúc Thừa Dụ mất, Khúc Hạo lên
Thay và nhà Hậu Lương sau khi thay thế nhà
Đường cũng phải phong cho Khúc Hạo làm tiết độ sứ
- Khúc Hạo mất, Khúc Thừa Mỹ lên thay, năm 930 Nam Hán đem quân
xâm lược nước ta chính quyền họ Khúc bị lật đổ


*) Chính quyền Dương Đình Nghệ
- Năm 931, Dương Đình Nghệ đánh chiếm được Đại La tự xưng
là tiết độ sứ, nhưng sau bị viên tướng Kiều Công Tiễn giết chiếm đoạt

chức quyền
- 938 con rể của Đương Đình Nghệ là Ngô Quyền tiêu diệt Kiều
Công Tiễn và quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng

→ Chấm dứt hơn 1000 năm đơ hộ của chính quyền phương Bắc