Tài liệu Chuồn chuồn tre Thạch Xá doc

Chuồn chuồn tre Thạch
Xá

Những năm gần đây, hình ảnh chuồn chuồn tre Thạch Xá
(huyện Thạch Thất) đủ màu sắc xuất hiện nhiều trong những
lễ hội về đồ chơi truyền thống Việt.

Ngụ tại xã Thạch Xá (huyện Thạch Thất, Hà Nội), xóm chùa
Tây Phương giờ đây ngoài việc được biết đến với đặc sản
Chè Lam, còn nổi danh bởi nghề làm chuồn chuồn tre độc
đáo.

Xuất phát từ hình ảnh chuồn chuồn quen thuộc, những người
nông dân tài hoa nơi đây đã sử dụng chất liệu tự nhiên để
sáng tạo ra loại đồ chơi mới lạ: Chuồn chuồn tre đứng được
bằng miệng, đặt làm vật trang trí đẹp mắt trên giá sách, kệ tủ,
chuyển động nhẹ nhàng như đang bay trong không trung.

Theo chỉ dẫn, chúng tôi tìm đến nhà anh Nguyễn Văn Tái,
một trong số những người đầu tiên làm thành công và mở
rộng được hình ảnh chuồn chuồn tre Thạch Xá đến khắp mọi
miền đất nước.




Anh Nguyễn Văn Tái đang thực hiện một công đoạn làm
chuồn chuồn

Vừa ngồi xếp bằng trên đất, vừa vót tre cho phần thân chuồn
chuồn, anh Tái tâm sự về nghề của mình: “Kể từ khi biết làm
chuồn chuồn tre tới giờ, ngày ngày thân quen với công việc
vót tre, chẻ tre, tôi yêu cái nghề này lúc nào không hay. Cũng
có thời gian đi làm thợ ảnh chụp cho khách du lịch đến chùa
Tây Phương, máy cơ máy số đủ cả, nhưng làm chuồn chuồn
say mê quá, giờ cũng xếp máy để đó”.

Anh Tái cho biết, nghề làm đồ chơi chuồn chuồn không có
tuổi đời lâu như tranh Đông Hồ, lụa Vạn Phúc… mà mới
xuất hiện khoảng chục năm trở lại đây. Ban đầu có hơn mười
hộ gia đình mở cơ sở sản xuất, nhưng gặp sóng gió về đầu ra
nên nhiều người đã từ bỏ. Hiện trong làng chỉ còn khoảng 2-3
gia đình còn làm nghề này. Tay thoăn thoắt xếp những con
chuồn chuồn vừa được láng qua một lớp sơn đỏ mượt mà,
anh nói: “Người ta lúc đầu thấy trào lưu, thấy nghề mới cũng
làm, sau thì bỏ gần hết. Cơ bản vì họ không yêu nghề, không
say với nghề”.



Khi được hỏi về cách làm chuồn chuồn tre, anh Tái cười nói:
“Trông đơn giản vậy thôi chứ không phải ai cũng làm được
đâu. Có người hỏi, tôi chỉ dẫn, chép hẳn ra giấy cho cách
làm. Nhưng xong thì để vậy thôi, chứ chuồn chuồn không
đứng được bằng miệng, trông rất cứng, không ra sao cả”.
Mặc dù Thạch Xá là địa phương trồng nhiều tre, nguồn
nguyên liệu chính của sản phẩm, nhưng anh phải cất công lấy

tre rừng tại Hà Giang, Hoà Bình… Sau khi qua công đoạn xử
lý phần bên ngoài (cạo tinh), tre được phơi sấy để tránh ẩm
mốc. Tiếp đó, tre được chẻ thành từng nan nhỏ, tuỳ theo kích
cỡ của chuồn chuồn ra các phần: thân, cánh. Bình thường, gia
đình anh sản xuất 3 loại chuồn chuồn theo 3 cỡ lớn, vừa, nhỏ,
tương ứng với đó, độ dài phần thân từ 18, 15, 12 cm.



Phần cánh sau khi được gắn keo thành từng đôi sẽ trở thành
phần thăng bằng cho chuồn chuồn. Công đoạn khó nhất chính
là ở phần thân, mà theo anh Tái, máy móc cũng không thể
làm được, phải là thợ có kinh nghiệm, kiểm tra bằng tay. Để
một con chuồn chuồn có thể đứng được bằng miệng phải có
những cảm nhận tinh tế của bàn tay, cách vót hai bên sao cho
cân xứng. Tựa như một bản nhạc có giai điệu nhịp nhàng, tay
anh Tái thoăn thoắt, dùng dao nhọn tuốt hai bên thân một
cách uyển chuyển, thành thạo.

Để phát triển loại hình đồ chơi này, những năm gần đây, gia
đình anh Tái đã kết hợp với một số tổ chức xã hội như Trung
tâm nghiên cứu và bảo trợ trẻ em Cenforchil (thuộc Liên hiệp
các Hội Khoa học và Kĩ thuật Việt Nam), tổ chức MyHanoi
(Việt Nam) thực hiện dự án nghiên cứu và bảo tồn đồ chơi
Việt, mở những lớp dạy làm chuồn chuồn cho các trẻ em
nghèo và người khuyết tật.



Hiện nay chuồn chuồn tre xuất hiện nhiều trong các lễ hội đồ

chơi truyền thống, trong các chợ đêm, cửa hàng lưu niệm…
Để đổi mới sản phẩm, người làm nghề đã sáng tạo ra thêm
nhiều mẫu mã và chủng loại mới. Bên cạnh chuồn chuồn, còn
có công, ong, bướm… màu sắc tươi sáng và đẹp mắt, chủ yếu
được xuất khẩu tới các thị trường lớn như Mỹ, Nhật Bản,
châu Âu… Hàng tháng, gia đình anh Tái xuất sang Nhật Bản
khoảng 2.000 con, đủ loại kích cỡ theo đơn đặt hàng.

Trong tương lai, anh Tái cũng như những người làm chuồn
chuồn tre Thạch Xá mong muốn được hợp tác nhiều hơn với
các doanh nghiệp trong và ngoài nước, để cánh chuồn chuồn
Thạch Xá bay xa hơn./.