Nghiên cứu thực trạng ô nhiễm môi trường , một số bệnh liên quan và giải pháp can thiệp đối với hộ gia đình chăn nuôi lợn tại Phú Bình - Thái Nguyên.

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
I HC THÁI NGUYÊN
yøx





NGUYN TH QUNH HOA




NGHIÊN CU THC TRNG Ô NHIM MÔI TRNG,
MT S BNH LIÊN QUAN VÀ GII PHÁP CAN THIP
I VI H GIA ÌNH CHN NUÔI LN
TI PHÚ BÌNH - THÁI NGUYÊN





LUN ÁN TIN S Y HC

THÁI NGUYÊN - 2010
A

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
I HC THÁI NGUYÊN
yøx




NGUYN TH QUNH HOA



NGHIÊN CU THC TRNG Ô NHIM MÔI TRNG,
MT S BNH LIÊN QUAN VÀ GII PHÁP CAN THIP
I VI H GIA ÌNH CHN NUÔI LN
TI PHÚ BÌNH - THÁI NGUYÊN


Chuyên ngành: V sinh xã hi hc và t chc y t
Mã s: 62.72.73.15


LUN ÁN TIN S Y HC



HNG DN KHOA HC:

1. PGS.TS.  VN HÀM
2. PGS.TS. TRN VN TP




THÁI NGUYÊN - 2010
A

i


LỜI CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những số
liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng ñược ai công bố
trong bất kỳ công trình nào khác.

TÁC GIẢ LUẬN ÁN




Nguyễn Thị Quỳnh Hoa

ii

Lêi c¶m ¬n
ðể hoàn thành luận án này, tôi xin trân trọng cảm ơn Bộ Giáo dục và ðào
tạo, Ban Giám ñốc, Ban sau ðại học - ðại học Thái Nguyên, Ban Giám hiệu,
khoa sau ðại học - Trường ðại học Y Dược Thái Nguyên ñã tạo mọi ñiều kiện,
giúp ñỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới tập thể bộ môn Môi trường -
ðộc chất - khoa Y tế công cộng nơi tôi ñang công tác ñã luôn ñộng viên, hỗ trợ
về vật chất và tinh thần ñể tôi hoàn thành nhiệm vụ học tập.
Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn
PGS.TS ðỗ Văn Hàm và PGS.TS Trần Văn Tập, những người Thầy ñã trực tiếp
hướng dẫn, tận tâm chỉ bảo và ñịnh hướng cho tôi trong suốt quá trình nghiên
cứu và hoàn thành luận án.

ðặc biệt, tôi vô cùng cảm ơn sự giúp ñỡ quý báu của ðảng ủy, Ủy ban
nhân dân, các ban ngành ñoàn thể, các y bác sỹ phòng y tế huyện Phú Bình,
ðảng ủy, Ủy ban nhân dân, các ban ngành ñoàn thể, các y bác sỹ, y tế thôn bản
trạm y tế cùng toàn thể nhân dân xã Thanh Ninh, xã Kha Sơn, xã Dương Thành
ñã hợp tác, giúp ñỡ tôi trong thời gian nghiên cứu ở ñịa phương.
Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô, ñồng nghiệp của Bộ môn Sức khỏe
nghề nghiệp, các bộ môn thuộc khoa Y tế công cộng, Bộ môn Ký sinh trùng, Bộ
môn Da liễu - Trường ðại học Y Dược Thái Nguyên, Bệnh viện ða khoa Trung
ương Thái Nguyên, Trung tâm phòng chống da liễu - HIV/ADS - Thái Nguyên,
Bệnh viện Mắt - Thái Nguyên, Khoa chăn nuôi thú y - Trường ðại học Nông
Lâm Thái Nguyên, Viện khoa học và sự sống - ðại học Thái Nguyên ñã hỗ trợ
tôi về tài liệu, tư vấn chuyên môn trong quá trình triển khai các hoạt ñộng nghiên
cứu của ñề tài luận án.
Cuối cùng, tôi xin chia sẻ thành quả ñạt ñược ngày hôm nay với cha mẹ
tôi, chồng con tôi, các anh chị tôi, các em tôi và những người thân trong gia ñình
ñã có những ñộng viên, ñóng góp quý báu và hiệu quả cho sự thành công của
luận án này.
Xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 10 năm 2010
Nguyễn Thị Quỳnh Hoa

iii

MỤC LỤC
Trang

Trang phụ bìa

Lời cam ñoan
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

i
Lời cảm ơn
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ii
Mục lục
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

iii

Danh mục các chữ viết tắt
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

vi

Danh mục các bảng
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

vii

Danh mục các hình
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

x
ðẶT VẤN ðỀ
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4
1.1. Môi trường chăn nuôi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4
1.1.1. ðặc ñiểm môi trường chăn nuôi
. . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
1.1.2. Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường chăn nuôi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6
1.2. Bệnh ở người chăn nuôi và bệnh lây từ lợn sang người
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
. .
10

1.2.1. Một số bệnh thường gặp ở người chăn nuôi

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10

1.2.2. Bệnh từ lợn lây sang người

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
16

.3.
1.3. Một số giải pháp can thiệp nhằm giảm ô nhiễm môi trường chăn nuôi và
phòng bệnh cho người chăn nuôi

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20

1.3.1. Cải thiện môi trường chăn nuôi
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20

1.3.2. Biện pháp phòng bệnh cho người chăn nuôi

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23

CHƯƠNG 2. ðỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

. . . . . . . . . . . . . .
26

2.1. ðối tượng, ñịa ñiểm, thời gian nghiên cứu
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26

2.1.1. ðối tượng nghiên cứu

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26

2.1.2. ðịa ñiểm nghiên cứu

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26

2.1.3. Thời gian nghiên cứu

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28

2.2. Phương pháp nghiên cứu

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28

2.2.1. Phương pháp chọn mẫu và cỡ mẫu

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29

2.2.2. Nội dung nghiên cứu
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34

2.2.3. Phương pháp thu thập số liệu
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34

iv

2.3. Xây dựng mô hình can thiệp TT-GDSK, cải thiện môi trường, tư vấn,
ñiều trị bệnh cho người chăn nuôi lợn
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

2.3.1. Cơ sở xây dựng mô hình
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

2.3.2. Các bước xây dựng mô hình

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39

2.3.3. Nội dung can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . .
42

2.4. Mục tiêu can thiệp và phương pháp ñánh giá hiệu quả can thiệp

. . . . . . . . . . . .
44

2.4.1. Mục tiêu can thiệp

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
44

2.4.2. Phương pháp ñánh giá hiệu quả can thiệp

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
44

2.5. Phương pháp xử lý số liệu

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
44

2.6. Phương pháp xử lý hạn chế sai số

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45

2.7. ðạo ñức trong nghiên cứu y học
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

45

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
. . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
46

3.1. Thực trạng ô nhiễm một số yếu tố môi trường tại các hộ chăn nuôi lợn
. . . . .

46

3.1.1. Kết quả ño môi trường chăn nuôi lợn trước can thiệp

. . . . . . . . . . . . . . . . .
46

3.1.2. Thực trạng chăn nuôi lợn trước can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

49

3.1.3. Thực trạng về KAP của người chăn nuôi lợn về phòng ô nhiễm môi
trường chăn nuôi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
50

3.1.4. Kết quả nghiên cứu ñịnh tính về phòng ô nhiễm môi trường của người
chăn nuôi lợn tại ñịa ñiểm nghiên cứu
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

53

3.2. Tỷ lệ mắc một số bệnh có liên quan ñối với người chăn nuôi lợn
. . . . . . . . . . .

54

3.2.1. Tỷ lệ mắc bệnh của người chăn nuôi trước can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . .

54

3.2.2. Kiến thức - thái ñộ - thực hành của người chăn nuôi về bệnh nấm da,
bệnh giun, bệnh lây từ lợn sang người

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
58

3.2.3. Kết quả nghiên cứu ñịnh tính về phòng bệnh cho người chăn nuôi lợn
tại ñịa ñiểm nghiên cứu
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
66

3.3. Xác ñịnh các vấn ñề lựa chọn ưu tiên can thiệp về môi trường chăn nuôi lợn
và dự phòng bệnh cho người chăn nuôi lợn
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. .
68

3.3.1. Kết quả nghiên cứu ñịnh lượng về lựa chọn ưu tiên can thiệp
. . . . . . . . .
68

3.3.2. Kết quả nghiên cứu ñịnh tính về lựa chọn ưu tiên can thiệp

. . . . . . . . . . .

70

3.4. ðánh giá hiệu quả của một số giải pháp can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
72

3.4.1. Kết quả hoạt ñộng can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

72


v
3.4.2. Sự thay ñổi KAP của người chăn nuôi về phòng ô nhiễm môi trường
chăn nuôi và phòng bệnh cho người chăn nuôi

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

73

3.4.3. Kết quả can thiệp cải thiện môi trường lao ñộng chăn nuôi lợn
. . . . . . . .
78

3.4.4. Hiệu quả can thiệp ñến tỷ lệ mắc bệnh của người chăn nuôi lợn
. . . . . . .
81

3.4.5. Sự chấp nhận của cộng ñồng và khả năng duy trì hoạt ñộng can thiệp


82

CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

84

4.1. Thực trạng ô nhiễm môi trường tại các hộ chăn nuôi lợn
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

84

4.1.1. Kết quả ño môi trường tại các hộ chăn nuôi lợn trước can thiệp
. . . . . . .
84

4.1.2. Thực trạng chăn nuôi lợn trước can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

88

4.1.3. Thực trạng về KAP của người chăn nuôi lợn về phòng ô nhiễm môi
trường chăn nuôi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

89

4.2. Tỷ lệ mắc một số bệnh ñối với người chăn nuôi lợn
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

91

4.2.1. Tỷ lệ mắc bệnh của người chăn nuôi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

91

4.2.2. KAP của người chăn nuôi về phòng bệnh nấm da, bệnh giun, bệnh lây
từ lợn sang người trước can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
94

4.3. Các vấn ñề lựa chọn ưu tiên can thiệp về môi trường chăn nuôi lợn và phòng

bệnh cho người chăn nuôi lợn
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

97

4.4. ðánh giá hiệu quả của giải pháp can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

99

4.4.1. Một số thông tin chung về xã Thanh Ninh
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

99

4.4.2. Hoạt ñộng can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

99

4.4.3. ðặc ñiểm của mô hình can thiệp
. . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
100

4.4.4. ðánh giá hiệu quả của mô hình can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

100

4.4.5. Sự chấp nhận của cộng ñồng và khả năng duy trì hoạt ñộng can thiệp


104

KẾT LUẬN
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
106

ðỀ NGHỊ
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

108

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ðà CÔNG BỐ LIÊN QUAN ðẾN
ðỀ TÀI LUẬN ÁN
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

109

TÀI LIỆU THAM KHẢO
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

110

PHỤ LỤC




vi

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
BHLð Bảo hộ lao ñộng
CBðP Cán bộ ñịa phương
cs Cộng sự
CSHQ Chỉ số hiệu quả
CSSKBð Chăm sóc sức khỏe ban ñầu
FAO Food Agriculture Organization (Tổ chức nông lương thế giới)
GDSK Giáo dục sức khỏe
HQCT Hiệu quả can thiệp
KAP Knowledge Attitude Practice (Kiến thức - Thái ñộ - Thực hành)
MTCN Môi trường chăn nuôi

MTLð Môi trường lao ñộng
n Cỡ mẫu
OiE World Organisation for Animal Health (Tổ chức thú y thế giới)
ONMTCN Ô nhiễm môi trường chăn nuôi
PB Phòng bệnh
SCT Sau can thiệp
SL Số lượng
TB Trung bình
TCCN Tiêu chuẩn chuồng nuôi
TCCP Tiêu chuẩn cho phép
TCKK Tiêu chuẩn không khí
TCT Trước can thiệp
TCVN Tiêu chuẩn Việt Nam
TT- GDSK Truyền thông giáo dục sức khỏe
UNICEF United Nation Children’s Fund (Quỹ nhi ñồng Liên Hiệp Quốc)
VK Vi khuẩn
VKH Vi khí hậu
VSV Vi sinh vật
YTTB Y tế thôn bản
WHO World Health Organization (Tổ chức Y tế thế giới)


vii

DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 2.1. Nội dung nghiên cứu
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34

Bảng 2.2.
Tiêu chuẩn ñánh giá các yếu tố vi khí hậu trong môi trư
ờng không
khí và không khí chuồng nuôi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35

Bảng 2.3.
Tiêu chuẩn ñánh giá nồng ñộ hơi khí ñộc trong môi trư
ờng không
khí và không khí chuồng nuôi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36

Bảng 3.1.
Các yếu tố hóa học, vi sinh vật trong môi trường không khí của hộ
chăn nuôi trước can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

46

Bảng 3.2. Các yếu tố vi khí hậu tại các hộ chăn nuôi trước can thiệp
. . . . . . . . . .

47

Bảng 3.3.
Tỷ lệ ñơn nhiễm và ña nhiễm giun trong ñất tại các hộ

chăn nuôi
trước can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
48

Bảng 3.4. Qui mô chăn nuôi lợn của hộ chăn nuôi
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
49

Bảng 3.5. Các loại hình thu gom phân và nước tiểu của lợn
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
49

Bảng 3.6. Nguồn nước sử dụng cho chăn nuôi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
50

Bảng 3.7.
Kiến thức của người chăn nuôi về phòng ô nhiễm môi trường chăn
nuôi lợn
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
50

Bảng 3.8.
Thái ñộ của người chăn nuôi lợn về phòng ô nhiễm môi trường chăn
nuôi lợn
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
51

Bảng 3.9.
Thực hành của người chăn nuôi lợn về phòng ô nhiễm môi trường
chăn nuôi lợn
. . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
51

Bảng 3.10.

Kiến thức của người chăn nuôi về ủ phân lợn
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
52

Bảng 3.11.

Thực hành của người chăn nuôi về ủ phân lợn
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
52

Bảng 3.12.

ðặc ñiểm về ñối tượng nghiên cứu năm 2006
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
54

Bảng 3.13.

Tỷ lệ bệnh của người chăn nuôi trước can thiệp
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . .

54

Bảng 3.14.

Tỷ lệ mắc bệnh da ở người chăn nuôi ở 3 xã tại thời ñiểm nghiên
cứu trước can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

55

Bảng 3.15.

Tỷ lệ nhiễm trứng giun ñường ruột của người chăn nuôi trước can thiệp
.

56

Bảng 3.16.

ðiểm trung bình kiến thức của người chăn nuôi về bệnh nấm da,
bệnh giun ñường ruột, bệnh lây từ lợn sang người
. . . . . . . . . . . . . . . . .
58

Bảng 3.17.

ðiểm trung bình thực hành của người chăn nuôi lợn về phòng
bệnh nấm da, phòng bệnh giun ñường ruột, phòng bệnh lây từ lợn
sang người
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

58


viii

Bảng 3.18.

So sánh kiến thức của người chăn nuôi về phòng bệnh nấm da giữa
nhóm mắc bệnh và không mắc bệnh
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
59

Bảng 3.19.

So sánh thực hành của người chăn nuôi về phòng bệnh nấm da giữa
nhóm mắc bệnh và không mắc bệnh
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
60

Bảng 3.20.

Thực hành của người chăn nuôi lợn bị bệnh nấm da
. . . . . . . . . . . . . . . .
61

Bảng 3.21.

So sánh kiến thức của người chăn nuôi lợn về phòng bệnh giun giữ
a

nhóm có nhiễm giun và không nhiễm giun
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
62

Bảng 3.22.

So sánh thực hành của người chăn nuôi lợn về phòng bệnh giun
giữa nhóm có nhiễm giun và không nhiễm giun
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
63

Bảng 3.23.

Kiến thức của người chăn nuôi lợn về phòng bệnh lây từ lợn sang người


64

Bảng 3.24.

Thực hành của người chăn nuôi lợn về phòng bệnh lây từ lợn sang người


65

Bảng 3.25.

Bảng tổng hợp về ñiều kiện môi trường, tỷ lệ mắc bệnh da, bệnh giun
và KAP của người chăn nuôi về môi trường chăn nuôi và phòng bệnh

67

Bảng 3.26.

Mức ñộ cần thiết về phòng bệnh và cải thiện môi trường cho người

chăn nuôi lợn
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
68

Bảng 3.27.

Mức ñộ ưu tiên các chủ ñề phòng bệnh và cải thiện môi trường

chăn nuôi lợn theo ý kiến của người chăn nuôi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69

Bảng 3.28.

Mức ñộ ưu tiên các chủ ñề phòng bệnh và cải thiện môi trường

chăn nuôi lợn theo ý kiến của cán bộ ñịa phương
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
69

Bảng 3.29.

Kết quả can thiệp về ñào tạo, truyền thông và thực hành phòng ô
nhiễm môi trường chăn nuôi và phòng bệnh cho ngườ

i chăn nuôi do
các nguồn lực và ñối tượng phụ trợ thực hiện trong 24 tháng can thiệp

72

Bảng 3.30.

Kiến thức, thái ñộ, thực hành của người chăn nuôi lợn về phòng ô
nhiễm môi trường chăn nuôi ở các nhóm nghiên cứu trước và sau
can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
73

Bảng 3.31.

Kiến thức của người chăn nuôi lợn về ủ phân lợn ở các nhóm nghiên
cứu trước và sau can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

74

Bảng 3.32.

Thực hành của người chăn nuôi lợn về ủ phân ở các nhóm nghiên
cứu trước và sau can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

74

Bảng 3.33.

Kiến thức của người chăn nuôi về phòng bệnh nấm da, phòng bệnh
giun ñường ruột, phòng bệnh lây từ lợn sang người ở các nhóm
nghiên cứu trước và sau can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
75

Bảng 3.34.

Thái ñộ của người chăn nuôi về phòng bệnh nấm da, phòng bệnh
giun ñường ruột, phòng bệnh lây từ lợn sang người ở các nhóm
nghiên cứu trước và sau can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
76


ix

Bảng 3.35.

Thực hành của người chăn nuôi về phòng bệnh nấm da, phòng bệnh
giun ñường ruột, phòng bệnh lây từ lợn sang người ở các nhóm
nghiên cứu trước và sau can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
77

Bảng 3.36.

Sự thay ñổi kết quả môi trường ở các nhóm nghiên cứu và nhóm
chứng trước và sau can thiệp

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
78

Bảng 3.37.

Tỷ lệ trứng giun trong ñất ở các nhóm nghiên cứu trước và sau
can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

79

Bảng 3.38.

Kết quả các loại hình thu gom phân và nước tiểu của lợn ở nhóm
can thiệp
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
80

Bảng 3.39.

Tình hình mắc bệnh nấm da của người chăn nuôi ở nhóm can thiệp

và nhóm ñối chứng
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
81

Bảng 3.40.

Tình hình nhiễm trứng giun ñường ruột của người chăn nuôi ở
nhóm can thiệp và nhóm ñối chứng

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

81

Bảng 3.41.

Sự chấp nhận của người chăn nuôi lợn về các biện pháp can thiệp
. .

82

Bảng 3.42.

ðánh giá của cộng ñồng về lợi ích của biện pháp can thiệp
. . . . . . . . .
82

Bảng 3.43.

Khó khăn khi triển khai hoạt ñộng can thiệp và khắc phục bằng
nguồn lực hiện có
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

83

x
DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang
Hình 1.1.

Sơ ñồ nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường chăn nuôi
. . . . . . . . . . . . .

7
Hình 2.1.

Bản ñồ hành chính huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên
. . . . . . . . . . . . .

.
27

Hình 2.2.

Sơ ñồ nghiên cứu
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

33

Hình 2.3.

Các bước thu thập chỉ tiêu nghiên cứu về bệnh nấm da và nhiễm giun
ñường ruột của người chăn nuôi lợn
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
34

Hình 2.4.

Mô hình can thiệp tại xã Thanh Ninh
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

40

Hình 3.1.

Tỷ lệ nhiễm trứng giun trong ñất
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

48

Hình 3.2.

Tỷ lệ mắc bệnh da của người chăn nuôi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
56

Hình 3.3.

Tỷ lệ ñơn nhiễm và ña nhiễm trứng giun trong phân của người

chăn nuôi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

57

Hình 3.4.

Tỷ lệ một số bệnh của người chăn nuôi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

57

Hình 3.5.

Kiến thức, thực hành phòng bệnh nấm da
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
61

Hình 3.6.

Thái ñộ ñúng về phòng bệnh nấm da, bệnh giun ñường ruột và bệnh
lây từ lợn sang người
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
65

Hình 3.7.

Tỷ lệ loại hình thu gom phân, nước tiểu của lợn ở nhóm can thiệp
. . .

80




- 1 -
T VN 
Nông nghip và nông thôn có vai trò quan trng đi vi các nc đang
phát trin và các nc trên th gii. Chn nuôi và trng trt đc bit là chn nuôi
gia súc, đã góp phn vào xóa đói gim nghèo  nhiu khu vc. Trong nông
nghip, chn nuôi là mt ngành c bn không th tách ri, nht là t khi ngh
quyt Trung ng VII ra đi đã thi thêm mt lung gió mi cho nông nghip,
nông thôn Vit Nam.
Trong quá trình sn xut, nông nghip đang t
n ti nhiu tác đng xu đn
môi trng và sc khe cng đng  các nc phát trin và đang phát trin. Lao
đng chn nuôi gia súc là mt trong các loi hình lao đng đc thù ca lao đng
nông nghip vi nhiu tác hi ngh nghip và bnh ngh nghip.

Ngi lao đng nông nghip nói chung và lao đng chn nuôi nói riêng
luôn phi đi mt vi nhng vn đ môi trng và sc khe. Môi tr
ng sng
ca ngi dân không nhng ô nhim ti khu vc thành th mà còn ngay c các
vùng nông thôn cng b ô nhim nghiêm trng nh ngi nông dân s dng các
loi hóa cht tr sâu, cht thi t chn nuôi gia súc.
T chc nông lng th gii (FAO) cho rng chn nuôi đang đc coi là
mt ngành gây ô nhim ln. Nghiên cu ca Chenard và cs (2003) [70] cho thy
nng đ các cht khí là H
2
S và NH
3
, CO
2
tng cao  nhng ni m thp, trng,
trong phân ln không đc x lý đúng quy trình. Humenik và cs (2004) [87],
nc thi ra t khu vc chn nuôi ln làm tng hàm lng NO
x
. Kt qu nghiên
cu ca Hur và cs (2004) [88] cho thy cht thi do ln thi ra trên toàn cu có
ti 65% lng Nitdioxít (N
2
O), 9% lng khí CO
2
, 37% lng khí methane
(CH
4
) - khí có kh nng gi nhit cao gp 23 ln khí CO
2
, chn nuôi ln làm

tng t l khí amoniac (NH
3
) lên ti 64%.
Nhng nm gn đây,  nc ta chn nuôi ln  các h gia đình đang tng
dn quy mô đu ln và mt b phn đang phát trin theo hng quy mô trang
tri. Tuy nhiên, hin nay t l các bnh dch lây t gia súc nh cúm ln, nhim
trùng, nhim đc, ln tai xanh đang tr thành mi lo ngi ca nhiu nc trên
th gii trong đó có Vit Nam. Theo trung tâm thông tin v
An toàn - V sinh
lao đng (International Occupational Safety and Health Information Centre -
CIS) ca T chc lao đng quc t (ILO:
International Labour Organization)

- 2 -
cho thy trong quá trình chn nuôi, ngi lao đng phi tip xúc trc tip vi
bnh truyn nhim có kh nng lây t vt nuôi sang cho ngi. Ngi lao đng
làm vic trong môi trng không khí có bi, hi khí đc cao, tip xúc vi mt s
hóa cht dùng đ kh trùng có nguy c nh hng đn sc khe. Ngi chn
nuôi có th b nhim nhiu bnh do tính đa dng ca công vic, có r
t nhiu bnh
mang tính cht đc thù [18], [53]. Ngi chn nuôi có th b mc các bnh viêm
nhim cp tính và mn tính  c quan hô hp, các bnh h min dch nh viêm
mi hng d ng, hen ph qun, viêm phi quá mn, kích thích niêm mc, mc các
bnh cp tính, mn tính v da, mt, ký sinh trùng…
Theo nghiên cu ca Schiffman S.S (2005) [111], sc khe ca ngi
chn nuôi b nh hng do ô nhi
m t môi trng chn nuôi nh tip xúc vi
các cht thi ca gia súc mà không đc x lý trit đ, nh hng ca các sn
phm t đng vt nh n tht, ung sa ca các loi đng vt b bnh và các
đng vt đc nuôi bng các thc n không an toàn.

 nc ta, sn xut nông nghip trong đó có chn nuôi đang là nn tng
c
a nn kinh t xã hi. Chn nuôi h gia đình là mô hình thng gp và mang li
nhiu li ích cho nông dân, tuy nhiên cng cha nhiu nguy c tim n ô nhim
môi trng và có nh hng đn sc khe cho cng đng. Vn đ nghiên cu v
môi trng chn nuôi ln ti các h gia đình và các bnh liên quan đn ngi
chn nuôi ln còn ít nghiên cu đ cp ti. ng thi, các vn
đ v ci thin
môi trng chn nuôi, nâng cao kin thc thái đ thc hành v phòng ô nhim
môi trng chn nuôi và phòng bnh cho ngi chn nuôi còn ít đc quan tâm.
Xut phát t nhu cu thc t, vi mong mun đóng góp cho công tác bo v môi
trng và thc hin tt chin lc chm sóc sc khe, chúng tôi tin hành đ tài:
“Nghiên cu thc trng ô nhim môi trng, mt s bnh liên quan
và gi
i pháp can thip đi vi h gia đình chn nuôi ln ti Phú Bình -
Thái Nguyên” nhm mc tiêu:
1. Mô t thc trng ô nhim mt s yu t môi trng ti các h chn
nuôi ln.
2. Xác đnh t l mc mt s bnh có liên quan đi vi ngi chn nuôi ln.
3. ánh giá hiu qu ca mt s gii pháp can thip ti các h gia đình
chn nuôi ln.

- 3 -
Ý ngha khoa hc ca đ tài:
-  tài b sung thêm d liu khoa hc v mc đ ô nhim môi trng ti
các h gia đình chn nuôi ln.
-  tài đã xác đnh đc c cu bnh  ngi chn nuôi ln: bnh nm
da, nhim giun đng rut, là hai bnh có t l mc cao trong cng đng chn
nuôi ln.
Ý ngha thc tin ca

đ tài:
-  tài đã cung cp cho cán b đa phng, cán b y t c s v phng
pháp truyn thông giáo dc sc khe d phòng ô nhim môi trng chn nuôi;
Ci thin môi trng chn nuôi; Nâng cao nng lc t vn, phát hin, điu tr
bnh nm da, nhim giun đng rut cho cng đng chn nuôi ln.
-  tài đã thay đi KAP v phòng ô nhim môi trng ch
n nuôi, cách
phòng bnh nm da, bnh giun đng rut, bnh lây t ln cho ngi chn nuôi.
- Là tài liu tt cho nghiên cu và ging dy, có th ng dng mô hình
nghiên cu ra các khu vc chn nuôi trong tnh và toàn quc có điu kin chn
nuôi tng t.
im mi ca đ tài:
-  tài đã cung cp đc nhng s liu khoa hc v mc đ ô nhim môi
tr
ng ti các h chn nuôi và xác đnh đc t l mc bnh nm da, nhim giun
đng rut là hai bnh có t l mc cao  ngi chn nuôi ln h gia đình.
-  tài đã lng ghép các phng pháp can thip truyn thông giáo dc
sc khe; Ci thin môi trng và t vn, phát hin, điu tr bnh nhm gim t
l bnh cho ngi ch
n nuôi.
-  tài đã huy đng đc ngun lc ca cng đng tham gia bo v môi
trng đ gim t l ô nhim môi trng do chn nuôi, gim t l mc bnh cho
ngi chn nuôi.






- 4 -

CHNG 1
TNG QUAN TÀI LIU
1.1. Môi trng chn nuôi
Môi trng lao đng (MTL) chn nuôi tn ti các yu t vi khí hu bt
li, khí đc (CO
2
, NH
3
, H
2
S), bi, vi sinh vt gây bnh. Nghiên cu ca Smith
P.T và cs (2008) [112], Tajik M và Minkler M (2006) [115] cho thy lao đng
th công nng nhc là ph bin, nguy c chn thng, nguy c lây nhim cao
bi các vi sinh vt và các yu t sinh hc có hi gây nh hng đn sc khe
ngi lao đng nông nghip.
1.1.1. c đim môi trng chn nuôi
1.1.1.1. Các yu t vi khí hu
Vi khí hu bao gm các yu t nh nhit đ, đ
m, bc x nhit, vn tc
gió [9], [18]. Các yu t vi khí hu bt li s có nh hng đn sc khe ca
ngi tip xúc vi các yu t đó.
Nhit đ không khí: nhit đ không khí có liên quan mt thit ti quá
trình phát sinh và phát trin đi vi mt s côn trùng, vi trùng gây bnh [19],
[34]. Nhit đ không khí có nh hng ti vt nuôi. Trong chn nuôi, khi môi
trng không khí khc nghit s
 nh hng không tt ti s phát trin vt nuôi.
Không khí chung nuôi là tiu khí hu chung nuôi [61].
 m không khí: là mt đi lng ch s có mt ca hi nc trong
không khí. Nhit đ và đ m không khí có mi quan h mt thit vi nhau.
Nhit đ cao và đ m cao (nóng m) gây cn tr quá trình thi nhit, c th tích

nhit dn đn say nóng. Nhit đ cao và đ m thp (nóng khô) gây mt nc
nhiu, dn đn hin tng suy kit (hi chng Moriquan). Nhit đ thp và đ
m cao (lnh m) gây mt nhit dn đn cm lnh. Nhit đ thp và đ m thp
(lnh khô) gây da khô, nt n, chy máu.  m và nhit đ không khí quyt
đnh kh nng tn ti các loi vi sinh vt, ký sinh trùng gây bnh, đc bi
t là các
loi nm thng thích nghi  ni có đ m cao [19], [31].
 m không khí trong chung nuôi do hi nc t các cht thi ca gia
súc nh hi th, nc tiu, phân (chim ti 75%), còn li do hi nc t nn
chung, máng ung.  m không khí thp làm hn ch s phát trin vi sinh vt,

- 5 -
ký sinh trùng, làm quá trình phân gii cht hu c gim, lng khí đc trong
chung ít.  m không khí thp là điu kin đ gió, bi d phát tán mm bnh
đi xa, tng kh nng lây lan bnh [61].
Gió: có tác dng điu chnh mt cách t nhiên đ m và nhit đ ca môi
trng, có nh hng đn kh nng vn chuyn vi sinh vt gây bnh, nm, x
khu
n t ni có bnh đn ni không bnh [34]. Gió tác dng làm thông thoáng
chung nuôi, gim khí đc hi trong chung nuôi, làm sch môi trng. Gió có
tác đng trc tip lên c th gia súc, gió phát tán mm bnh đi các ni [61].
1.1.1.2. Các yu t hóa hc
nh hng ca khí CO
2
: khí cacbonic còn gi là anhydrite cacbonic là
mt cht khí không màu, không mùi, nng hn không khí, t trng là 1,524, do
đó anhyrit cacbonnic thng có nhiu  nhng ch trng trên mt đt nh hm
m, cng rãnh, chung tri. CO
2
đc sinh ra do quá trình hô hp ca sinh vt,

nht là khí th ra ca ngi, các sinh vt th ra hoc là khi đt cháy cácbon [19],
[31].  các chung nuôi không đm bo k thut: ly li, m t, kín gió…
lng CO
2
tng cao do s phân gii ca vi sinh vt vi các cht thi và s thi ra
qua hô hp ca gia súc. Nng đ CO
2
trong môi trng không khí cao có th gây
kích thích đng hô hp trên, gây tng tit khí ph qun, co tht c trn ca khí
ph qun, gây viêm ph qun. Trong môi trng có nng đ CO
2
cao làm tng
nhit đ không khí s gây hin tng hiu ng nhà kính. T l CO
2
là mt ch s
quan trng trong đánh giá s ô nhim chung nuôi. Nu lng CO
2
tng 0,01%
đã nh hng ti hô hp ca vt nuôi rõ rt. Khi lng CO
2
trong chung nuôi
lên ti 1% hô hp ca vt nuôi tng làm cho gia súc th sâu [61].
nh hng ca NH
3
: amoniac là mt cht khí kim tính, có đ hoà tan
trong nc cao, có mùi đc bit, kích thích mnh. Amoniac có mt trong môi
trng có ngun gc t các quá trình chuyn hóa, nông nghip, công nghip và
t kh trùng nc bng chloramine. Chn nuôi gia súc quy mô ln có th làm
gia tng lng ammoniac trong nc b mt. Amoniac có trong nc là th hin
s ô nhim do cht thi đng vt, nc cng và kh nng nhim khun. Nghiên

cu ca Aneja V.P và cs (2008) [62], Bajwa K.S, Arya S.P và Aneja V.P (2008)
[64] cho thy n
ng đ NH
3
tng cao trong nc thi ca các trang tri ln.

- 6 -
nh hng ca H
2
S: H
2
S là sn phm phân hu các hp cht có cha lu
hunh nh: methionin, cystein… và đc bit trong thc n có cha nhiu protein
và gia súc đó b bnh đng rut làm kh nng phân hu các cht này không
hoàn toàn và sn sinh ra H
2
S. Trong môi trng chung tri có cha nhiu H
2
S
s gây ra mt s bnh nh: viêm mt, phi, d dày mn tính.
1.1.1.3. Vi sinh vt trong không khí
Vi sinh vt bao gm có vi khun, virus, ký sinh trùng, nm, x khun
Trong môi trng nông nghip có nhiu loi vi khun và nm. Vi khun phát
trin đc  nhit đ 20 đn 42
0
C, nhit đ thích hp là 37
0
C, pH = 7, môi
trng đ nuôi cy vi sinh vt là trong môi trng lng hoc môi trng đc
[10]. Thông thng đ xác đnh vi sinh vt trong môi trng nông nghip

thng xác đnh tng s vi sinh vt hiu khí trong môi trng không khí và môi
trng nuôi cy là môi trng thch thng. Môi trng chung tri b ô nhim
là do vi sinh vt t cht thi ca gia súc nh phân, nc tiu , chung tri m
t, bn ti. Vi sinh vt đ
c phát tán nh gió, nc, nng đ vi sinh vt có nhiu
trong đt, phát tán vào môi trng không khí [61].
1.1.1.4. Trng giun  trong đt
Do ngi chn nuôi có tp quán canh tác lc hu, s dng phân ti, v
sinh kém, không s dng bo h lao đng (BHL) khi tip xúc vi ngun cht
thi ca ln. Mt khác, còn do điu kin môi trng nh nhit đ cao, đ m
cao… to điu kin cho trng giun phát trin trong môi trng đt. T l nhim
trng giun trong đt ch yu là nhim trng giun truyn qua đt (giun đa, tóc,
móc)  v trí ly mu đt cnh h xí cao hn cnh chung ln. Nghiên cu v
mm bnh giun đng rut ti các h gia đình nông thôn  Pleiku và Kontum
ca Nguyn Vn Dng và cs (2007) [13] cho thy t l nhim giun trong đt
cnh nhà v sinh (71,27%) cao hn cnh chung ln (32,80%), p < 0,05.
1.1.2. Nguyên nhân gây ô nhim môi trng chn nuôi
Có rt nhiu nguyên nhân gây ô nhim môi trng do chn nuôi đc
trình bày  hình 1.1.

- 7 -

Hình 1.1. S đ nguyên nhân gây ô nhim môi trng chn nuôi
Theo nghiên cu ca Nesbakken T, Eckner K và Rotterud O.J (2008) [106] ô
nhim môi trng do chn nuôi t cht thi rn không ch là phân mà còn là lng
ln cht đn chung, thc n tha, xác gia súc gia cm cht, cht thi t lò m.
Zweifel C và cs (2008) [120], Radon (2002) [109] cho rng ô nhim môi
trng do cht thi khí trong chn nuôi nh CO
2
, CO, NH
3
, H
2
S… Ô nhim do
các cht thi lng trong chn nuôi nh nc tiu, nc ra chung, nc ra
dng c và nc tm ra hàng ngày. Theo Ju X.T và cs [90] các khí nh
amoniac (NH
3
) thi ra trong quá trình phân hy vi sinh t phân, nc tiu; khí
cacbon dioxyt (CO
2
) t khí th ra ca vt nuôi, t quá trình lên men phân hy
phân. Mt s khí khác nh CO, H
2
S, SO
2
, CH

4
và các khí có thành phn
Oxytnit (NO
x
) do quá trình phân hy và đt cháy nguyên liu đã gây ô nhim
môi trng chn nuôi (ONMTCN) mt cách nghiêm trng.
Các yu t vi khí hu trong môi trng chn nuôi có nh hng ln đn
chn nuôi và sc khe ca ngi chn nuôi. Nghiên cu ca Banhazi T.M (2008)
[66] v điu kin môi trng  169 trang tri ln ti Queensland, phía Nam
Australia và trang tri ln ti Victoria,  phía tây Australia cho thy điu kin
Ô NHIM
MÔI TRNG
CHN NUÔI
Qun lý và x lý
cht thi lng
Qun lý và x lý
cht thi rn
Qun lý và x lý
cht thi khí
Ô nhim không khí
Ô nhim nc
Ô nhim đt
Qun lý, x lý cht thi
chn nuôi cha tt
Thói quen, phong tc,
tp quán ca ngi
chn nuôi
Ngi chn nuôi
thiu KAP
H thng chung tri

chn nuôi
Lý hc
(bi, nhit đ,
đ m, vn tc
gió…)

Hóa hc
(CO
2
, NH
3
,
H
2
S, NO
x
…)
Sinh hc
(nm, vi khun,
virus, ký sinh
trùng…)

- 8 -
môi trng ti chung nuôi là đ m 58,9%, nhit đ là 20,3
0
C, tc đ gió là
0,12 m/s. Các yu t vi khí hu trong chung nuôi xu hn so vi các yu t vi
khí hu đo  ngoài trang tri. Tác gi cng khuyn ngh cn ci thin điu kin
môi trng đ đm bo khí hu trong chung nuôi.
Hautekiet V và cs (2008) [85] cho rng chn nuôi phát trin, thiu quy

hoch x lý môi trng, không đánh giá tác đng ca môi trng khi sn xut,
các cht thi, khí đc và vi sinh v
t có hi trong môi trng cao hn mc cho phép
đã làm ô nhim, nh hng trc tip đn sc khe ngi chn nuôi và cng đng.
Theo Donham K.J (2000) [76], lao đng sn xut trong ngành chn nuôi
rt đa dng  nhiu hình thc t chc và phng thc, quy mô chn nuôi. Các
loi hình lao đng cng phc tp tim n nhiu nguy him do phi tip xúc vi
nhiu cht thi, hóa cht kh trùng Theo nghiên cu ca O'Brien S.B và cs
(2007) [108] môi trng chung tri m t, cùng vi các khí đc làm cho ngi
lao đng thng mc mt s bnh nh các bnh da, bnh giun đng rut, bnh
đng hô hp
Nghiên cu ca Ngowi H.A và cs (2008) [107], Kweon S.S và cs (2009)
[95] môi trng chn nuôi b ô nhim còn do ngi chn nuôi thiu kin thc,
thc hành v bo v môi trng. Do thói quen nh s dng phân gia súc cha 
đ th
i gian, không có thói quen s dng bo h lao đng khi chm sóc gia súc.
Mt phn do nhn thc ca ngi lao đng trong chn nuôi cha cao v nguy c
gây bnh. S quan tâm ca ngi chn nuôi, ngi s dng lao đng v BHL
cha cao, cn có các gii pháp phù hp giúp ngi lao đng gim thiu nguy c
mc bnh trong chn nuôi.
 Vit Nam, ô nhim môi trng do chn nuôi gây ra đang  mc báo
đng. Ô nhim do chn nuôi và đc bit là chn nuôi ln không ch làm ô nhim
không khí mà còn nh hng ti ngun nc và đt. Dch bnh cha khng ch,
chn th tràn lan, quy mô chn nuôi nh l và hu nh không có công ngh ch
bin cht thi. Cho đn nay, vic nghiên cu môi trng chn nuôi  nc ta
cha đc thc hin mt cách toàn din và có h thng. Có ít công trình nghiên
cu v môi trng ti các đim đn l. Theo Hoàng Kim Giao, nm 2007, c
nc có hn 61 triu tn phân vt nuôi thi ra, ch 40% đc x lý, còn li x ra
môi trng.

- 9 -
Ti Thái Nguyên cho thy trên đa bàn tnh có 35 trang tri gia cm, 69
trang tri nuôi ln và 13 trang tri nuôi bò. Trong s các trang tri có rt nhiu
trang tri đang nuôi ti 8.000 gia cm/la hoc t 100 ti 300 con ln/la.
Lng nc thi, cht thi  các trang tri này thi ra lên ti vài tn/ngày.  x
lý cht thi, nc thi, hu ht các ch trang tri đã xây dng b khí biogas và
chn nuôi thêm thu
sn. Tuy nhiên, do lng cht thi quá ln, trong khi kh
nng s dng cht thi có hn, môi trng ti các trang tri chn nuôi gia súc,
gia cm đang b ô nhim. Nguyn Vn Tu và cs (1998) [54], đo hàm lng khí
NH
3
cho thy nng đ t 0,06 đn 0,08 mg/m
3
và khí H
2
S t 0,016 đn 0,021
mg/m
3
ti tri ln Thy Phng. Nghiên cu ca Phùng Th Vân và cs (2006)
[58] cho thy môi trng không khí trong khu vc chung nuôi ln ti các nông
h  xã Trc Thái và Trung Châu, Hà Ni b ô nhim nng bi các khí đc.
Nng đ khí NH
3
là 0,94 mg/l và khí H
2
S là 0,038 mg/m
3
. Hàm lng E.Coli và
25% s mu nc thi b nhim trng giun vi mt đ trung bình là 4025

trng/500 ml, nc thi chn nuôi cha hàm lng COD (3916 mg/l) và BOD
(963mg/l). Trn Thanh Hà (2005) [15] nghiên cu điu kin lao đng trong chn
nuôi gia súc, gia cm cho thy công nhân chn nuôi gà, ln và bò sa chu tác
đng tng hp ca các yu t MTL xu và đc hi: vi khí hu gn nh ngoài
tri, các khí đc hi nh NH
3
, H
2
S, Fomaldehyt, bi tng hp, vi sinh vt  mc
cao. Nguyn Phú Ngc và cs (2007) [37] nghiên cu v tình hình chn nuôi thú
y  mt s nông h trang tri ti Hoài c, Thanh Trì, Hà Ni cho thy nc
thi đã qua x lý (có hm biogas) chim t l 10,22%, nc thi không qua x lý
là 89,01%, đi vi ngun phân thi ra qua hm biogas ch có 9,79%, lng phân
thi ra cng rãnh không qua x lý là 90,28%.
Nguyên nhân gây ONMTCN còn do vic qun lý và x lý cht thi chn
nuôi cha tt. Theo Nguyn Thc Hòa và cs (2008) [25], cha có bt k c s
chn nuôi nào trong s 10 trang tri chn nuôi ln và 5 trang tri chn gà đc
điu tra ti Hà Ni, Hà Tây, Ninh Bình, Bình Dng, ng Nai tin hành x lý
cht thi. H thng chung tri chn nuôi không đm bo theo quy đnh, điu
kin lao đng không đm bo cng là nguyên nhân gây ONMTCN.
Nghiên cu ca Nguyn Th Qunh Hoa,  Hàm (2009) [26] cho th
y
chn nuôi ti h gia đình, trung bình mi h gia đình chn nuôi ≥ 20 con/ la,

- 10 -
song h thng chung tri cha đm bo đúng yêu cu k thut nh kích thc
chung ln còn quá nh, nn chung không có lót vào mùa đông, không có h
thng rãnh nc thi chy riêng mà đ thng ra ao h. H thu gom cht thi ca
gia súc không có hoc có nhng cha đúng k thut.
Nm 2001, Trn Nh Nguyên và cs [40] đã nghiên cu v MTL ca

công nhân vn thú Hà Ni th
y nng đ khí NH
3
, H
2
S trong các chung nuôi
thú vt TCCP gp 3 ln, đ m cao. Nm 2005, Trn Thanh Hà [15] nghiên
cu v điu kin lao đng, tác hi ngh nghip  ngi lao đng chn nuôi gia
súc, gia cm cho thy, MTL đc hi, điu kin lao đng xu, nhiu công vic
lao đng th công, nng nhc. Công nhân chn nuôi gà, ln, bò sa chu tác
đng tng hp ca các yu t đc hi nh vi khí hu xu gn nh ngoài tri,
nóng v mùa hè. Các hi khí đc hi nh NH
3
, H
2
S  ngng kích thích, mc đ
ô nhim vi sinh rt cao, MTL có mùi khó chu. Công nhân phi thng xuyên
tip xúc vi các cht sát trùng, trong đó có cht fomaldehyt là cht có hi cho
sc khe. Ting n cao hn mc cho phép 91,2 - 96,7 dB, vi khun hiu khí là
85816 VK/1m
3
không khí.
Chn nuôi trong h gia đình là mt mô hình rt ph bin và đem li hiu
qu kinh t rt cao trong thi gian gn đây. Nhà nc cng có chính sách khuyn
khích vic chn nuôi  h gia đình nhm mc đích gii quyt lao đng nhàn ri 
đa phng, gii quyt đc tính thi v ca nn sn xut nông nghip. T thc
trng trên mà mô hình nuôi ln  h gia đình phát trin mt cách rm r  nông
thôn Vit Nam hin nay. Vì vy, môi trng ô nhim t chn nuôi là điu không
th tránh khi song ngi chn nuôi còn thiu kin thc, thc hành v bo v
môi trng chn nuôi và sc khe ca bn thân và cng đng. Do đó nâng cao

kin thc và thc hành cho ngi chn nuôi v bo v môi trng chn nuôi là
vic làm cn phi đc tin hành ngay.
1.2. Bnh  ngi chn nuôi và bnh lây t ln sang ngi
1.2.1. Mt s bnh thng gp  ngi chn nuôi
1.2.1.1. Bnh say nóng (hi chng quá nhit cp din): bnh thng xy
ra khi nhit đ không khí và đ m cao, ít gió, lao đng nng. Quá trình thi nhit
b cn tr gây tích nhit cao trên 38,5
0
C, có khi lên ti 39
0
- 40
0
C. Trng hp

- 11 -
nh, bnh nhân cm thy bi hoi toàn thân, nhc đu, chóng mt, cm giác khát
tng, bun nôn, tc ngc, khó th, da mt và toàn thân đ, da nóng, nhp nháp
m hôi, mch, nhp th tng.
1.2.1.2. Bnh say nng (bnh nht x): bnh xy ra trong điu kin có
nhiu tia bc x. Trong điu kin này 99% lng tia bc x gi  ngoài hp s,
ch
có 1% vào não làm tng nhit đ ca màng não dn đn xung huyt, phù n 
màng não.
Thông thng hin tng này là do bc x t ngoi, các bc x sóng
ngn. Trng hp nh: bnh nhân cm thy mt mi, u oi, chóng mt, hoa mt
ù tai; có th có nôn hoc bun nôn; da mt và da các vùng mu đ; thân nhit
bình thng hoc tng ít. Trng hp nng: có ri lon phn x
, nói mê sng, o
nh, ghê rn, co git, hôn mê và t vong do lit trung tâm hô hp, tun hoàn.
1.2.1.3. Bnh do ký sinh trùng: có rt nhiu loi ký sinh trùng tn ti trong

môi trng chn nuôi, song ký sinh trùng đng rut là loi ph bin và hay gp
nht, bao gm có giun đa, giun móc, giun tóc. Các loi giun này có  trong
phân ngi và trong đt thng do thói quen mt v sinh ca ngi dân gây nên
nh s dng phân không  đ thi gian… [8]. Nhng ngi có tip xúc vi các
cht th
i trong chn nuôi có nguy c nhim giun. El Kettani S và Azzouzi el M
(2006) [80], đã điu tra t l nhim giun trong cng đng ti Morocco gm 214
ngi có tip xúc vi cht thi trong chn nuôi là 4,2%. Yajima và cs (2009)
[119] đã điu tra dch t hc v t l nhim giun đa và giun tóc ca 155 ngi
dân trng rau ti tnh Hòa Bình (Vit Nam) cho thy t l nhim giun đa là
45,2% và giun tóc là 13,5%.  phòng bnh giun sán trong cng đng, ngoài
vic t
y giun đnh k cho ngi nhim giun cn tuyên truyn, giáo dc trong
cng đng kin thc và thc hành cho ngi chn nuôi.
1.2.1.4. Bnh da: mt s bnh da thng gp  ngi chn nuôi nh [5].
Bnh viêm da tip xúc: là mt bnh da thng gp, do các tác nhân t
bên ngoài tác đng lên da vi các tn thng dát đ, mn nc. Bnh tin trin
dai dng hay tái phát, nu không loi tr đc d nguyên bnh s không khi.
Bnh có th gp  mi la tui, mi gii và mi ngh khác nhau. Tác nhân gây
bnh gm rt nhiu loi nh kim loi, cao su, xi mng, cây c, bi nhà, phn
hoa, thuc tân dc, m phm, đ trang sc, kem đánh rng, hóa cht, cht thi
gia súc s dng trong nông nghip.

- 12 -
Viêm da c đa: viêm da c đa là biu hin ngoài da ca c đa. Bnh
thng gp  la tui t 2 - 24 tháng, tuy nhiên có th gp  c thiu niên và
ngi ln. Viêm da c đa là mt phn ng viêm, bnh phát sinh ph thuc vào 2
yu t là tác nhân kích thích và c đa d ng. Có ba loi viêm da c đa là viêm
da c đa tr em, thanh thiu niên và viêm da c đa ngi l
n.

Bnh viêm da nhim khun: da, nang lông, tuyn bã đng thi cng là ni
n náu ca vi khun. Khi da b kích thích xây sát, hoc do ri lon chuyn hóa
ca c th nhng vi khun ký sinh trên da phát trin rt nhanh, có đc t mnh
gây nên nhng  viêm ti nang lông và tuyn bã gi là viêm nang lông. Tùy theo
mc đ viêm nhim, cu to t chc hc ca  viêm, đ nông hay sâu mà ngi
ta có các loi: viêm nang lông nông, viêm nang lông sâu, nht. Nhng vi khun
gây bnh thng là t cu, liên cu, trc khun m xanh và vi khun ym khí.
Bnh nm da: nm da là mt loi nm ký sinh. C th b nhim nm là do
tip xúc vi bào t nm trong môi trng xung quanh nh đt, nc, không
khí hoc do chung đng tm, git, qun áo, dày, dép, tt, m vi ngi đang
b nm. Tuy nhiên khi vào c th, nm phát trin và gây bnh còn ph thuc vào
nhiu yu t khác nh sc đ kháng ca c th, môi trng ti ch ca da Các
bnh nm da gây tn thng  lp thng bì ca da, lông, tóc và móng tay,
chân. Vit Nam nm trong khu vc có khí hu nóng và đ m cao, thun li cho
các bnh nm da phát trin vì vy t l bnh nm da đng đu hoc th hai trong
các bnh da. Bnh phát trin vào mùa hè nhiu hn mùa đông, nhng ng
i tr
gp nhiu hn nhng ngi già, nam gp nhiu hn n. Bnh nm da thng
gây nga khó chu, nh hng đn sinh hot và làm vic. Mt s bnh nm da
thng gp nh bnh nm da thng (hc lào), bnh lang ben, bnh nm k chân
và nm bàn chân, bnh nm do Candida. Bnh nm do Candida phân b khp
ni trên th gii, có khong 90 chng loài Candida, ch có 20 loài gây bnh,
trong đó hay gp nht là Candida albicans chim khong 90%. Yu t thun li
cho bnh nm candida phát trin: tui già, tr s sinh và tr đ non, nhng ngi
đang điu tr bng thuc kháng sinh, thuc Corticoide, thuc c ch min dch,
thuc nga thai dài ngày, ngi bnh đái tháo đng, ph n mang thai, nhng
ngi tip xúc trong môi trng m t d mc bnh.

- 13 -
Theo nghiên cu ca nhiu tác gi, bnh nm da phát trin liên quan đn

yu t môi trng bên ngoài nh môi trng t nhiên, môi trng xã hi. Theo
nghiên cu ca ào Ngc Phong (2000) [41]: “nh hng ca mùa và khí tng
lên đc lc ca các mm bnh tuy cha đc tìm thy nhng ngi ta li bit s
tng trng và phát trin ca các mm bnh có liên quan trc tip đn nhng
tính ch
t lý hc ca môi trng: nhit đ, đ m, bc x và ion không khí”.
Bnh da d b tn thng trong điu kin nhit đ làm thay đi bài tit m hôi và
axit da.  m tng liên quan đn các bnh hm da, nm da, viêm k chân lông.
Nhiu tác gi khác thy rng đ m và nhit đ không khí nh hng rõ rt đn
s phát trin ca bnh da và bnh nm da, n
m phát trin thun li  nhit đ
không khí t 25 đn 38
0
C, tt nht t 30 đn 35
0
C [16], [43]. Mt s tác gi khác
cng đã nghiên cu v mc đ nhim bnh nm da liên quan đn mùa nh 
Hàm (1997) [16] nghiên cu din bin bnh da theo mùa ti mt xã min núi
phía Bc cng phát hin thy t l mc bnh nm da  thi đim giao mùa xuân
hè là rt cao (35,8%) và gim dn so vi mùa thu đông (26,3%).
Qua quá trình phát sinh phát trin, bnh da cng nh bnh nm da, không
ch ph
 thuc vào các yu t môi trng sinh thái t nhiên mà còn ph thuc vào
rt nhiu các yu t môi trng xã hi khác nh hành vi, tp quán, thói quen v
sinh cá nhân, điu kin lao đng, các hot đng ca con ngi gây ô nhim môi
trng.  Hàm (2001) [20] cho thy, t l mc bnh nm da rt cao (69,3%) 
đng bào dân tc Sán Ch do tp quán xây dng nhà  đã làm cho vi khí hu
trong nhà ca các h dân có nhit đ và đ
m cao, gió qun.
Bnh da là mt trong nhng bnh có t l mc cao và ph bin  ngi

chn nuôi. Các bnh da hay gp là viêm da tip xúc, viêm da do nhim khun, do
côn trùng châm đt, do ánh sáng mt tri. Theo Hogan và cs (1986) [86],  M,
các bnh da ngh nghip chim ti 70% các bnh ngh nghip  ngi lao đng
nông nghip. Tuy vy, đ gim t l mc bnh da  ngi chn nuôi cn có bi
n
pháp d phòng bnh da và nâng cao kin thc, thái đ, thc hành cho ngi chn
nuôi v phòng bnh da. Theo nhiu tác gi  Vit Nam cng nh trên th gii, đ
phòng chng bnh da cn tp trung thc hin ba nhóm bin pháp chính là: tng
cng v sinh cá nhân ngn cn nm, vi khun xâm nhp vào c th; khng ch
các đng lây lan ca nm và vi khun; ch đng phòng bnh bng cách đi
u tr
trit đ cho ngi bnh. Theo Cropley T.G (2008) [74], đ đm bo sc khe