Lễ hội truyền thống Việt Nam (tập 2) potx

Lẽẻ HệI TRUYẽèN THệậNG VIẽT NAM
1




Muồc luồc

Vuõng Tờy Bựổc - Viùồt Bựổc 2
Lùợ hửồi gờỡu taõo 5

Lùợ hửồi cờỡu an baón mỷỳõng 12

Hửồi ooồc Moong ngỷỳõi Mỷỳõng ỳó xaọ Phong Phuỏ 18

Lùợ hửồi cuỏng rỷõng 22
Lùợ hửồi lờồp từch 29
Vuõng Chờu thửớ Bựổc Bửồ 39
Hửồi chuõa Hỷỳng 39

Lùợ hửồi Lim 50

Hửồi Baồch Haồc 57

Hửồi ùỡn An Dỷỳng Vỷỳng 64
Hửồi phuó Giờỡy 72
Lùợ hửồi ùỡn Baõ Tờởm 79

Lùợ hửồi laõng Miùng Haồ 86

LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM

2




Vng Têy Bùỉc - Viïåt Bùỉc
Hùçng nùm, cûá vâo dõp thấng 2 êm lõch, thúâi tiïët nùỉng êëm, úã
vng Têy Bùỉc hoa ban bùỉt àêìu núã trùỉng ni, trùỉng rûâng. Lc nây
cng lâ thúâi k la chiïm gùåp mûa xn, xanh mún múãn trïn cấc
cấch àưìng la nûúác.
Vïì loâi hoa àùåc trûng ca ni rûâng Têy Bùỉc, truìn thuët ca
ngûúâi Thấi kïí rùçng: Thã êëy, cố mưåt châng trai tïn lâ Khum àem
lông u cư gấi tïn lâ Ban. Khum vûâa giỗi lâm nûúng, lẩi cố tâi sùn
bùỉn. Ban thò khếo tay dïåt vẫi lẩi cố giổng hất lâm say àùỉm nhiïìu
châng trai. Thïë nhûng, cha nâng Ban vò ham giâu nïn àậ àem gẫ
nâng cho con trai nhâ tẩo mûúâng, vưën lâ mưåt thanh niïn lûúâi nhấc,
lẩi cố têåt g lûng.
Mùåc cho cư gấi hïët lúâi van xin, ngûúâi cha vêỵn khưng tûâ bỗ
àõnh, vâ ưng àậ bân bẩc cng vúái nhâ tẩo mûúâng sûãa soẩn lâm lïỵ cûúái
cho hai ngûúâi. Trong bûúác àûúâng cng, nâng Ban àậ chẩy sang bẫn
ca Khum gùåp châng àïí cêìu cûáu. Nhûng chùèng may khi àïën nhâ
Khum, thò àûúåc tin châng àậ theo cha ài mua trêu úã bẫn xa. Nâng
bên lêëy chiïëc khùn piïu ca mònh, båc vâo núi cêìu thang nhâ ngûúâi
rưìi bûún bẫ ài tòm châng. Nâng ài hïët ni nây, rûâng khấc, gổi tïn
ngûúâi u àïën khẫn cẫ giổng, nhûng châng úã xa nâo cố nghe thêëy.
Cëi cng kiïåt sûác nâng ngậ gc sau khi vûúåt qua mưåt dậy ni cao.
Núi nâng nùçm xëng sau àố mổc lïn mưåt cêy hoa mang bp trùỉng
nhû bp tay ngûúâi con gấi. Vâ chùèng bao lêu, loâi hoa êëy mổc lan ra
khùỉp ni rûâng Têy Bùỉc, vâ hùçng nùm cûá mưỵi àưå xn vïì, hoa núã
trùỉng nhû bưng. Ngûúâi ta àùåt tïn loâi hoa àố lâ hoa ban.

LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
3

Vïì phêìn Khum, sau khi vïì àïën nhâ, thêëy chiïëc khùn piïu ca
ngûúâi u vùỉt núi cêìu thang, biïët lâ cố chuån chùèng lânh, bên vưåi vậ
ài tòm nâng. Dô hỗi bâ con bïn bẫn ngûúâi u, Khum biïët àûúåc lâ
nâng àậ bỗ nhâ ra ài, côn ài àêu thò khưng rộ. Thïë lâ châng trai lïn
àûúâng ài tòm ngûúâi u, ài mậi hïët mûúâng nây, bẫn khấc mâ vêỵn
khưng tòm thêëy bống ngûúâi u. Cëi cng, châng kiïåt sûác, ngậ
xëng. Sau khi chïët, châng hoấ thânh con chim sưëng lễ loi trong
rûâng, vâ cûá àïën ma hoa ban núã, lẩi hốt vang nhû tiïëng gổi ngûúâi u
tha thiïët tûâ nùm nâo.
Sún La, cûá xn sang, hoa ban núã trùỉng trïn cấc sûúân ni, thò
nam nûä thanh niïn trong cấc bẫn mûúâng lẩi r nhau ài hưåi chúi ni,
hấi hoa mûâng xn. Àêy cng lâ dõp nam nûä thanh niïn vui chúi, ca
hất, àấnh àân tđnh, thưíi kên, ma xoê, trao vâ àốn nhêån tònh u.
Tûâ sấng tinh mú ca ngây hưåi, tiïëng trưëng, tiïëng chiïng, êm
vang truìn lan ni rûâng. Cấc bïëp nhâ sân bêåp bng lûãa àỗ: àưì xưi,
låc gâ, thấi mùng; cố nhâ mưí lúån bây cưỵ. Rûúåu cêìn tûâng vô lúán, nhỗ
àûúåc bï ra àïí chín bõ àậi khấch. Àố lâ nhûäng cưng viïåc phêìn lúán
thåc vïì lúáp trung niïn vâ ngûúâi giâ. Côn nhûäng châng trai, cư gấi
thò ấo qìn, khùn vấy chónh tïì, gổi nhau đ úái vâ cng àưí ra àûúâng dêỵn
àïën nhûäng cấnh rûâng cố nhiïìu hoa ban núã. Hổ chổn nhûäng cânh hoa
àểp nhêët, vûâa hế n àïìu nhêët àïí tùång ngûúâi u vâ biïëu bưë mể. Theo
quan niïåm ca ngûúâi Thấi, hoa ban khưng chó tûúång trûng cho tònh
u, mâ côn lâ biïíu tûúång ca lông hiïëu thẫo, biïët ún.
Cng trong ngây hưåi nây, trïn dông Nêåm Na, thûúâng diïỵn ra
cấc cåc hất giao dun ca nam nûä trïn thuìn. Thuìn trưi nhể
trïn dông nûúác; cấc cư gấi dun dấng che ư ngưìi úã mi thuìn, bïn
cẩnh nhûäng bố hoa ban tûúi thùỉm vûâa múái hấi, cêët lïn tiïëng hất

nhûäng bâi dên ca mûúåt mâ, giậi bây cẫm xc vâ têm trẩng riïng tû,
trong khi cấc châng trai ngưìi úã phđa ài thuìn, vûâa lấi thuìn, vûâa
àấnh àân tđnh, thưíi sấo.
Ngûúâi Thấi úã huån Mai Chêu (Hoâ Bònh) lẩi cố th tc múã hưåi
Xïn bẫn, xïn mûúâng. Hưåi múã vâo dõp hoa ban núã, nïn côn cố tïn lâ
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
4

hưåi Hoa ban. Hưåi tưí chûác àõnh k hùçng nùm, nhûng quy mư to hay
nhỗ côn tu thåc vâo thúâi tiïët cố liïn quan àïën sûå àûúåc, mêët ca
ma mâng nùm àố. Vâo khoẫng thấng giïng, ngûúâi Thấi rêët ch
trổng àïën tiïëng sêëm àêìu nùm. Theo quan niïåm lêu àúâi ca àưìng bâo
úã àêy, tiïëng sêëm lâ dêëu hiïåu linh thiïng, lâ "lúâi phấn quët ca vua
trúâi" cố liïn quan àïën cåc sưëng ca bẫn mûúâng, ca ma mâng nùm
àố.
Hưåi Xïn bẫn, xïn mûúâng múã vâo ma hoa ban núã lâ hưåi cêìu
ma, cêìu phc ca ngûúâi Thấi. Hổ gûãi gùỉm vâo àố nhûäng ûúác vổng
lúán lao vïì mưåt cåc sưëng bònh n, no êëm núi bẫn mûúâng, àưìng thúâi
cng lâ dõp thi tâi, vui chúi, trai gấi tòm hiïíu, têm tònh qua tiïëng hất,
tiïëng àân

LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
5
















L
L

L
Ï
Ï
Ï
Ỵ
Ỵ
Ỵ



H
H
H
Ư
Ư
Ư
Å
Å
Å
I
I
I



G
G
G
Ê
Ê

Ê
Ì
Ì
Ì
U
U
U



T
T
T
A
A
A
Â
Â
Â
O
O
O



Gêìu tâo lâ lïỵ hưåi quan trổng ca ngûúâi Hmưng. Lïỵ hưåi múã ra
nhùçm mưåt trong hai mc àđch cêìu phc hóåc cêìu mïånh. Mưåt gia ch
nâo àố khưng cố con, thûa con hóåc sinh con mưåt bïì, sệ lâm lïỵ nhúâ
thây cng bối xin cho múã hưåi Gêìu tâo nhùçm cêìu mong cố con - àố lâ
hưåi cêìu phc. Mưåt gia ch khấc bõ ưëm àau bïånh têåt, con cấi ëu úát,

thêåm chđ cố con bõ chïët, ma mâng, vêåt ni li dêìn, cng nhúâ thêìy
cng bối xin múã hưåi Gêìu tâo - àố lâ hưåi cêìu mïånh.
Ngay tûâ cëi thấng chẩp, khi àûúåc thêìy cng bối xin múã hưåi,
gia àònh múã hưåi cêìu phc phẫi nhúâ anh trai, chõ dêu (nhûäng ngûúâi
cố con cẫ trai, cẫ gấi) chùåt cêy mai cao to, khưng ct ngổn, ngổn dâi
cố lấ vïì dûång nïu. Riïng gia ch cêìu mïånh, mong mổi ngûúâi trong
gia àònh àïìu àûúåc khỗe mẩnh xin àíi hïët bïånh têåt ưëm àau, lâm ùn
têën túái thò phẫi cûã hai thanh niïn khỗe mẩnh trong dông hổ chùåt
cêy mai vïì dûång nïu.
Lïỵ dûång nïu àûúåc tưí chûác tûâ ngây 26 àïën ngây 29 tïët. Àõa
àiïím trưìng cêy nïu (cng lâ àõa àiïím múã hưåi) mưåt quẫ àưìi gêìn
àûúâng ài, tûúng àưëi bùçng phùèng, àấnh búát gưëc cêy, dổn sẩch cấc bi
cêy lp xp. Cêy nïu àûúåc chưn ngay trïn àónh àưìi. Nïëu lïỵ hưåi àûúåc
chia lâm ba nùm (tưí chûác sët ba nùm liïìn) thò mưỵi nùm chó dûång
mưåt cêy nïu bùçng cêy mai. Nhûng nïëu lïỵ hưåi chó tưí chûác gưåp mưåt lêìn
thò phẫi chưn dûång ba cêy nïu theo hònh tam giấc cên úã giûäa àónh
àưìi. Trïn gêìn ngổn nïu treo 3 miïëng vẫi lanh mâu àen, trùỉng, àỗ
khấc nhau.
ÚÃ Pha Long (Mûúâng Khûúng) chó treo mưåt miïëng vẫi àỗ vâ dẫi
vẫi àen.
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
6

ÚÃ Sa Pa lẩi chó treo mưåt dẫi vẫi àỗ. Phđa dûúái súåi vẫi, treo lng
lùèng bêìu rûúåu ngon vâ mưåt dêy tiïìn giêëy bùçng giêëy bẫn. Khi dûång
xong cêy nïu, gia ch côn lâm lïỵ cng úã ngay chên cưåt nïu múâi tưí
tiïn cấc thêìn ph hưå cho cố con, mổi thânh viïn àïìu khỗe mẩnh,
bùçng an kïë tc viïåc lâm ùn, lâm mùåc theo dông hổ. Khi cêy nïu àûúåc
dûång lïn, cấc lâng gêìn, lâng xa biïët rùçng tïët nùm nay sệ múã hưåi Gêìu
tâo. Mổi ngûúâi nư nûác chín bõ dûå hưåi.

Thúâi gian múã hưåi thûúâng trong khoẫng tûâ ngây mưìng mưåt àïën
ngây 15 thấng giïng. Nïëu hưåi tưí chûác 3 nùm liïìn thò mưỵi nùm tưí
chûác 3 ngây liïìn, hưåi lâm gưåp mưåt nùm sệ tưí chûác 9 ngây.
ÚÃ Sa Pa, sấng ngây mưìng mưåt tïët lâm lïỵ múã hưåi. úã Mûúâng
Khûúng múã hưåi vâo ngây mưìng 3 tïët. Sau phêìn cng khai hưåi ca
thêìy cng, mổi ngûúâi cng tham gia cấc cåc thi trô chúi.
Sấng súám ngây khai hưåi, mổi ngûúâi t têåp àïën bậi múã hưåi.
Khùỉp bậi àậ dûång thïm nhiïìu lïìu lúåp lấ cêy cho ngûúâi giâ ùn ëng
chc tng. Bậi bùçng nhêët àûúåc dổn ra cho trễ em àấnh quay. Nhûäng
dêy ưëng hất àûúåc chùng lïn khùỉp triïìn àưìi. Núi bùỉn nỗ, bùỉn cung,
sên ma khên, àûúâng àua ngûåa cng àûúåc qui àõnh vâ bâi trđ àún
giẫn.
Mưỵi sên bậi àïìu àậ cùỉt cûã ngûúâi quấn xûã (ch sûå). Gia ch lâ
ngûúâi cố quìn tưëi cao thưëng lơnh toân hưåi. Bïn cẩnh gia ch, sệ cố
hai àïën ba trung niïn hay ưng giâ thẩo àûúâng ùn nối thay mùåt gia
ch giẫi quët mổi sûå. Nïëu gia ch lâ ngûúâi đt nối nùng, chêåm chẩp
thò cố thïí nhúâ vâ y quìn cho mưåt ngûúâi thay mùåt mònh. Ngoâi ra
cêìn cố xûâ quan (quẫn l) chùm lo viïåc ùn ëng, cố hêëu pêìu túâ (quẫn
ci àëc), hêëu pêìu giï (trưng nom xay giậ dêìn sâng) cng vúái xûâ
quan. Tẩi àêy khi lâm nhûäng th tc lïỵ bấi, hêìu hïët lâ dng nhûäng
tûâ hoa m (pâng l) thanh cao, nhûäng cêu vđ m miïìu, nhûäng cêu
tc ngûä (l txâ) khoa trûúng. Ngây nay rêët đt ngûúâi biïët hïët nhûäng
cêu, tûâ, bâi sûã dng trong hưåi.
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
7

Khấch ngoâi hổ, khấch àûúâng xa àïën, ngûúâi thò ưëng gẩo, ngûúâi
thò thưì ngư, ngûúâi thò h rûúåu, ngûúâi xấch àưi gâ, ai mang àïën àïìu
phẫi vâo lâm lïỵ cêìu chc cho mổi ngûúâi n vui khang àûúâng, tiïëp
nûäa lâ cêìu chc cho ma mâng bưåi thu, lúån gâ àêìy chìng, àêìy sên.

Ch nhâ nối lúâi cẫm tẩ vâ biïët ún ghi sêu lông hiïëu thẫo hâo phống
ca khấch.
Khấch gêìn khấch xa, ngûúâi giâ, ngûúâi trễ ai thđch chúi trô gò
thò lâm àïën sên êëy. Àấm hưåi nâo cng nûúâm nûúåp. Xûâ quan, quan
xûã cng gia ch vâ cấc bêåc triïët nhên thấnh hiïìn, thêìy mo chûä sau
nhûäng cåc àốn khấch trổng thïí, hổ cưng bưë múã hưåi bùçng mưåt lïỵ nhể
nhâng, rưìi àïën khai mẩc tûâng àấm chúi.
Àấm bùỉn thi cung nỗ qui àõnh tiïu àiïím bùçng mưåt lấ nhỗ, hiïån
mưåt hưåt ngư, trûúác lâ tơnh sau lâ àưång, di chuín nhanh nhû chim
bay hay sốc lùån bi. Lêìn lûúåt tûâng ngûúâi mưåt vâo bùỉn, cố thïí dân
hâng ngang bùỉn àưìng thúâi, nhûng rưìi vêỵn phẫi tûâng ngûúâi phên
thùỉng bẩi. Ngûúâi thiïån xẩ sệ àûúåc ban tưí chûác ban thûúãng mưåt bêìu
rûúåu ngon.
Àấm chổi quay thu ht hïët cấc em nhỗ vâ cẫ nhûäng ngûúâi vâo
tíi thanh niïn. Quay to, quay nhỗ, à cúä àûúåc trûng ra. Trô chúi
trễ em thò nhiïìu vư kïí ngay cẩnh bậi quay, vùån gêåy, nhẫy sâo, mimi
nâo têíu si (nhû trô bõt mùåt bùỉt dï ca nhiïìu dên tưåc khấc), chúi àu
quay, nhẫy ngûåa, àấnh ën, àấnh cêìu. Song nưíi bêåt nhêët, hâo hûáng
nhêët vêỵn lâ trô àấnh quay. Con quay lâm bùçng gưỵ cûáng: àinh, lim,
chô chó vâ cố 2 loẩi quay.
ÚÃ cấc lâng Hmưng phđa Têy sưng Hưìng (Bất Xất, Sa Pa) cấc
bẩn trễ thûúâng dng con quay àệo trôn, phêìn trïn gổt trôn, nhùỉm
vâ cố nm, phêìn dûúái húi nhổn, ngay àónh nhổn cố àống mưåt chiïëc
àinh. Chiïëc quay nùång tûâ 0,2 àïën 0,5 kg.
ÚÃ miïìn Àưng sưng Hưìng, lẩi dng quay to, nùång hún, ty sûác
lûåc vâ thđch tûâng ngûúâi. Ai cố nhûäng con quay tûâ nûãa cên (0,5kg)
trúã lïn àïìu àûúåc mổi ngûúâi trêìm trưì thấn phc, coi nhû loẩi siïu
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
8

nùång. Con quay úã miïìn Àưng phêìn trïn phùèng, phêìn dûúái húi nhổn,
dấng thư, nùång hún quay miïìn Têy. Dêy àấnh quay thûúâng àûúåc tïët
bùçng súåi lanh, dâi 1 sẫi, sẫi rûúäi ty theo chiïëc quay to hay nhỗ.
Àấnh quay cố 2 hònh thûác ch ëu: thi quay tđt vâ chổi quay.
Àêìu tiïn cấc bẩn trễ thûúâng thi quay tđt. Mưåt vông trôn àûúåc vẩch
trïn àêët bùçng cấch vẩch ngûúâi àûáng thi tûâ 5 -7m, mổi ngûúâi àûáng
dân hâng ngang úã vẩch thi àêëu, khoẫng cấch vûâa phẫi àïí khi vung
tay khỗi va chẩm vâo nhau. Ch trô hư lïn mưåt tiïëng, nhûäng con
quay lao vt vâo vông quay phất ra nhûäng tiïëng kïu vo vo, v v
quay tđt, con quay nâo quay lêu nhêët sệ àûúåc mổi ngûúâi trêìm trưì
khen ngúåi. Con nâo nhẫy chưìm chưìm vûúåt ra khỗi vông trôn rưìi àưí
lùn chiïng ra lâ chûa àẩt, ch nhên ca nố tiu nghóu, cố khi phẫi
àệo lẩi chiïëc khấc. Cố núi ngûúâi ch quay côn dng dêy qët vâo
cẩnh trôn ca con quay, tẩo ra mưåt lûåc tiïëp tuën àïí ni quay quay
àûúåc tđt lêu hún. Loẩi quay trôn cố nm, ngûúâi ta cố thïí hêët lïn cho
quay trong lông bân tay.
Trô chúi quay bao giúâ cng thu ht àûúåc nhiïìu ngûúâi chúi,
nhiïìu khấn giẫ hêm mưå. Ai cố con quay trûúác thò phẫi thẫ ra
khoẫng trưëng trûúác mùåt àïí lâm mưìi, con quay mưìi àang nhẫy nhốt,
quay v v. Mưåt ngûúâi khấc vung tay lïn, mưåt con quay tûâ trïn bưí
xëng giấng mẩnh vâo con quay mưìi. Cố con quay bõ giấng mẩnh
côn bõ vúä toấc. Tiïëng xut xoa khen ngúåi nưíi lïn. Nïëu chổi khưng
trng, thò con quay chổi lẩi phẫi thay thïë con mưìi.
ÚÃ Bùỉc Hâ - Lâo Cai, chổi quay àûúåc tiïën hânh úã ba bêåc (mưỵi
bêåc cấch nhau 5m). Ngûúâi thua cåc úã bêåc 1 sệ lâm mưìi úã cấc bêåc
tiïëp theo. Chổi quay úã tûâng bêåc, àôi hỗi ngûúâi chúi vûâa phẫi nhòn
cho tinh, liïång trng àđch, vûâa phẫi khỗe àïí liïång quay úã àưå nhêët
àõnh xa.
Thi quay, chổi quay, tẩo cho cấnh tay thïm rùỉn chùỉc, con mùỉt
thïm tinh nhanh, lâm cú súã àïí khi àïën tíi trûúãng thânh, luån têåp

mưn vộ nếm quẫ cên xa 15 - 25m vêỵn trng àđch diïåt kễ th.

LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
9

Àấm ma khên thêåt lâ trõnh trổng, àûúåc coi nhû mưn tâi tûã cao
sang nhêët. Mổi ngûúâi qy quanh ngûúâi ma, bng tay, nghiïng
mònh kđnh cêín chiïm ngûúäng nhûäng tâi hoa xët chng. Ngûúâi ma
ài nhûäng àûúâng lûúån, àûúâng vông, nûúác ài, nûúác li, khi thò nhû con
nai in trïn thẫm cỗ, khi thò nhû cún giố mất lûúát nhể qua rûâng cêy,
khi thò nhû con cưng àûáng chm chên xôe cấnh, lùn trôn, lưån nhâo,
quay tđt ngốn chên, chên vưỵ hóåc tay vưỵ chên kia Kïët thc bâi,
ngûúâi ma lẩi thưíi bâi múâi mổc rưìi ngûúâi khấc bûúác ra sên, bấi châo,
khưng àïí cho trang khên bõ àûát quậng. Ngûúâi vûâa biïíu diïỵn xong,
bûúác ra khỗi sên bao giúâ cng àûúåc àốn nhûäng àưi chến rûúåu vúái mưåt
sûå trổng vổng khêm phc àùåc biïåt.
Àấm hất gêìu plïình, hất tònh ca, àưëi àấp, trao dun, hất vui
hưåi hê thûúâng cố mùåt nhûäng thanh niïn trai gấi àang àưå thanh
xn. Hổ hất àïí thi thưë tâi nghïå, vâ cng nhên thïí tòm hiïíu nhau.
Nhûäng bâi hất thûúâng lâ sấng tấc tûác thò. Àấm hất khưng thiïëu
nhûäng ngûúâi àậ àõnh núi chưën búãi vò àậ àûúåc låt hưåi cho phếp vâ
cêëm k khưng àûúåc ghen tng, đch k; hún nûäa àấm hất ln cố
ngûúâi kiïím soất nïn ai cố vư sùỉp lẩi gêìn nhau sệ cố ngay chiïëc gêåy
trc ca ngûúâi kiïím soất trỗ vâo giûäa nhùỉc låt, vâ hai ngûúâi phẫi
dận cấch. Song nhiïìu chiïëc gêåy thûúâng mẫi xem thưíi khên hóåc lûã
àûã lûâ àûâ vúái bêìu rûúåu nïn cố qụn nhiïåm v lâ àiïìu dïỵ hiïíu.
Trong àấm hất, nhûäng ngûúâi àậ àõnh núi chưën thûúâng lui túái
bïn nhûäng chiïëc ưëng hất. Tûâ ưëng mai àêìu nây túái ưëng mai àêìu kia
cấch khoẫng 100 - 200m lâ mưåt súåi tú tùçm vâng ống nưëi liïìn, mưỵi
ưëng bùỉc trïn mưåt cêy cổc cao vûâa têìm ngûúâi àûáng. Khi ngûúâi àêìu

nây hất thò ngûúâi àêìu kia ấp tai lùỉng nghe, giổng hất truìn qua
ngun vển trïn súåi dêy.
Nhûäng ngûúâi chúi nhõ thưíi sấo bõt vâ sấo lûúäi àưìng, gêíy àân
mưi thò ty thđch nhêåp àấm hóåc chúi riïng mưåt mònh. Trïn khùỉp
cấc triïìn ni, tiïëng kên lấ bay bưíng vang trúâi gổi múâi nhau. Cấc c
bâ cng kếo nhau ra hưåi mốm mếm kïí chuån nây chuån nổ hóåc
chùm cht lúâi ùn tiïëng nối, bûúác ài àûáng, nïëp vấy ấo cho con chấu.
Cấc c ưng rẩng rúä mùåt mây bïn nhûäng mêm rûúåu vâ ch trò cho
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
10

nhûäng cåc lïỵ mưåt cấch cung kđnh. Mưåt ngây ba bûäa ùn sùỉp cúm,
nûúác àêìy à.
Xûa kia côn cố chum rûúåu cêìn to tûúáng, àùåt ngay tẩi gưëc cêy
nïu, vẩi to, vẩi nhỗ àïí trong nhûäng cùn lïìu, nhûäng gưëc cêy, bi cỗ cố
chiïëc vô thò àûång rûúåu chua, chum thò rûúåu cên, cố vẩi thò rûúåu nïëp
thúm, àïìu cố cêìn, ai mën ëng bao nhiïu ty thđch (vâ khưng súå
bêín vò núi linh thiïng khưng ai dấm lâm bêåy lâm bêín). Àïm àïën,
khấch xa, ngûúâi cao tíi àûúåc múâi vïì nhâ gia ch. Tẩi bậi hưåi,
nhûäng àưëng lûãa àûúåc àưët lïn, mổi ngûúâi tiïëp tc cåc vui. Ngây àêìu
tiïn, sau khi lâm lïỵ khai hưåi, nïëu nhâ thây mo úã gêìn thò mổi ngûúâi
kếo vâo nhâ thây lâm lïỵ nhẫy (àha thâng). Àấm nhẫy àưìng thúâi
cng sệ tiïëp diïỵn cho àïën hïët hưåi. Nhûäng nùm khưng cố hưåi, mổi
ngûúâi vêỵn kếo àïën nhâ thây mo cng nhẫy àưìng (nhẫy têåp thïí tưëp
nam hóåc tưëp nûä).
Hònh thûác, àưång tấc nhẫy rêët àún giẫn, mưåt tưëp nam hóåc mưåt
tưëp nûä, thûúâng lâ thanh, thiïëu niïn, àûáng thânh mưåt hâng ngang
trûúác bân thúâ. Cåc nhẫy múã àêìu do thây mo àấnh chiïng. Chiïng
àấnh phđa sau lûng tưëp nhẫy. Khi cẫ tưëp nhẫy àậ àưìng loẩt run rêíy,
thây trấnh ra, cẫ tưëp cng nhẫy li, rưìi nhẫy tiïën theo 4 hûúáng.

Tiïën, li mậi àïën lc mïåt, àưëi vúái nam, lêìn lûúåt q lẩy trûúác bân
thúâ, lẩy 3 lẩy theo 3 hûúáng. Àưëi vúái nûä thò chẩy ra ngoâi hóåc ra
phđa bïëp lô. Thưng thûúâng lc àang nhẫy, cố thïí vưì bùỉt mưåt ngûúâi
cng nhẫy cho vui. Cấ biïåt cố ngûúâi khi àấnh chiïng, khưng run lïn
àûúåc, cûá àûáng trú ra. Thây mo sệ phẫi ra tay bùçng cấch àïåm quễ bối
dûúái chên, àưët mưåt thễ giêëy, lêëy tro hôa nûúác, phun vâo ngûúâi, khi
lâm nhûäng àưång tấc êëy, àïìu phẫi khêën theo bâi cng àïën phûúng
sấch êëy, båc ngûúâi àố phẫi nhẫy, vâ àưi khi khưng thïí dûâng àûúåc,
thây phẫi khêën thò múái dûâng. Àố lâ nhûäng ngûúâi hay thđch thấch àưë
thây.
Nhẫy àưìng mang tđnh chêët ca sa man giấo, dûúâng nhû vư
nghơa, song thûåc chêët nghơa ca nố lâ cêìu mong sûác khỗe, sinh
sẫn, cêìu mong ma mâng tưët tûúi, cêìu mong àêët trúâi thån hôa, cêìu
mong thêìn linh ma quấi khưng gêy ra nhûäng àiïìu oan trùỉc. Nhẫy
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
11

àưìng côn tûåa nhû àûúåc thưi miïn, hưìn àûúåc lòa khỗi xấc, khiïën ngûúâi
àûúåc bay bưíng vâo cội mú.
Hïët thúâi hẩn hưåi, gia ch lâm lïỵ kïët thc, cêy nïu àûúåc hẩ
xëng. Thây mo àưët thễ giêëy, hưët than cho vâo gấo nûúác, vûâa ài vûâa
cêìu khêën. Sau mưỵi àoẩn khêën vấi, thây lẩi hêëp mưåt ngm nûúác
phun ra xung quanh. Gia ch cêìm bêìu rûúåu hẩ tûâ trïn cêy nïu ài
theo sau thây mo, cng hêíy rûúåu ra khùỉp núi. Mẫnh vẫi àỗ thò
mang vïì treo trong nhâ cêìu mong hưìng phc àúâi àúâi. Trûúâng húåp
nïëu lâ hưåi cêìu phc, ưng ch hưåi chổn mưåt àưi trai gấi, mưåt àưi nam
nûä àûáng tíi àưng con vâ hổ hâng rûúác nïu vïì gia ch gấc úã àùçng
sau nhâ hóåc lâm giất giûúâng mong súám cố con. Nïëu múã hưåi cêìu
mïånh thò rûúác cêy nïu àïën gấc úã chưỵ vấch àấ khư rấo.

LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
12

L
L
L
Ï
Ï
Ï
Ỵ
Ỵ
Ỵ



H
H
H
Ư
Ư

Ư
Å
Å
Å
I
I
I



C
C
C
Ê
Ê
Ê
Ì
Ì
Ì
U
U
U



A
A
A
N
N

N



B
B
B
A
A
A
Ã
Ã
Ã
N
N
N



M
M
M
Û
Û
Û
Ú
Ú
Ú
Â
Â

Â
N
N
N
G
G
G



Lïỵ hưåi cêìu an cho bẫn mûúâng (xïn bẫn, xïn mûúâng) ca ngûúâi
Thấi, àùåc biïåt lâ ngûúâi Thấi Mai Chêu, Thån Chêu, Mưåc Chêu;
ngûúâi Mûúâng lâ mưåt sinh hoẩt vùn hoấ tđn ngûúäng rêët quan trổng
àưëi vúái cưång àưìng ngûúâi úã Têy Bùỉc. Lïỵ hưåi thûúâng àûúåc tưí chûác vâo
cëi thấng giïng, àêìu thấng hai êm lõch hâng nùm (dõp tïët Ngun
àấn), gùỉn vúái tc giïët trêu hiïën sinh cêìu vâ tẩ thêìn linh, àûúåc biïíu
hiïån qua tiïëng sêëm, tûác lúâi phấn quët ca vua trúâi, qua hònh tûúång
thy thêìn, thìng lìng
Lïỵ hưåi cố liïn quan àïën àúâi sưëng vêåt chêët, tinh thêìn, têm linh
ca cẫ bẫn mûúâng, àïën ma mâng, sûác khỗe vâ sûå lâm ùn ca cưång
àưìng nùm êëy, nïn àûúåc tưí chûác rêët trổng thïí, vui vễ, thu ht sûå
tham gia ca àưng bâo úã àõa vûåc lúán (bẫn, mûúâng).
Lïỵ hưåi cêìu an cho bẫn mûúâng ca mưåt sưë tưåc đt ngûúâi súã dơ thu
ht àûúåc sûå tham gia tưí chûác, àống gốp ca cấc bẫn, mûúâng lâ búãi,
trûúác hïët nố gùỉn vúái nghi lïỵ hiïën sinh thúâ thêìn nûúác, ngìn nûúác, võ
thêìn gùỉn bố chùåt chệ vúái àúâi sưëng têm linh ca cưång àưìng. Thûá nûäa,
theo quan niïåm lêu àúâi ca ngûúâi dên bẫn mûúâng, nïëu khưng tưí
chûác lïỵ cng trong toân bẫn, toân mûúâng, khưng hiïën lïỵ vêåt (trêu,
cùåp trêu) cho tưí tiïn vâ cấc võ thêìn linh thò cåc sưëng vêåt chêët vâ
têm linh ca con ngûúâi trong cưång àưìng sệ gùåp nhûäng trùỉc trúã,

khưng thån lúåi, thêìn khưng ph hưå cho àûúåc nhên khang, vêåt
thõnh, cưång àưìng bònh an. Chđnh vò thïë mâ àïí àûúåc bònh n, cưång
àưìng ngûúâi Thấi, Mûúâng núi Têy Bùỉc xa xưi nây sûã dng mưåt thïë
ûáng xûã rêët quen thåc ca cấc cû dên Viïåt vâ cû dên cấc tưåc đt ngûúâi
trïn àêët Viïåt, lâ hiïën tïë lïỵ vêåt (trêu, bô, heo, gâ thẫng hóåc kïí cẫ
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
13

ngûúâi nûäa) cho thêìn linh, mâ úã àêy lâ thy thêìn, thêìn nûúác, thêìn
ngìn nûúác dûúái dẩng con thìng lìng, con giẫi, con giao long
Cấc nghi lïỵ nây ngây câng nhẩt dêìn ài, ngùỉn gổn thïm,
nhûúâng chưỵ cho cấc trô bấch h mang tđnh hưåi hê. D thïë, qua nghi
thûác hiïën sinh rêët ngùỉn gổn trïn, nhûäng nhâ khoa hổc, vùn hốa
thẩo giẫi mậ sệ àổc àûúåc rêët nhiïìu biïíu tûúång gùỉn vúái cưåi ngìn vùn
hốa vưën cố.
Vêåy lâ, àïí cêìu bònh an, cêìu àûúåc ma, mûúâng bẫn tưí chûác lïỵ
hưåi xïn mûúâng, xïn bẫn (hưåi hoa ban). Thûúâng thò ngûúâi ta tưí chûác
lïỵ cêìu an cho mûúâng trûúác, sau àố lêìn lûúåt lâm lïỵ hưåi cêìu an cho bẫn
hóåc liïn bẫn.
Lïỵ hưåi nây khưng chó bưåc lưå khất vổng an lânh cho cåc sưëng,
mưëi quan hïå khùng khđt giûäa thêìn vâ ngûúâi mâ côn biïíu hiïån khất
vổng sinh sưi qua sûå mong mën lâ cêìu khêín ma mâng bưåi thu, gia
sc sinh sưi. Dêìn dâ, lïỵ hưåi nây côn mang tđnh chêët tẩ ún thêìn linh
àậ cho ma mâng bưåi thu, àem sûå no êëm àïën cho mổi ngûúâi. Chđnh
vò thïë, ngây nay, qui mư lïỵ hưåi (to hay nhỗ, kếo dâi hay thu gổn )
mưåt phêìn lúán ty thåc vâo thúâi tiïët liïn quan àïën sûå àûúåc mêët ca
ma mâng nùm túái, nhûng côn ph thåc vâo sûå àûúåc mêët, nhiïìu đt
ca ma mâng vûâa rưìi, sau khi thu hoẩch.
Lïỵ hưåi nây thûúâng àûúåc tưí chûác tẩi mưåt bậi rưång, núi cố ngìn
nûúác (múã nûúác), nhiïìu khi lâ ngìn nûúác thiïng, hóåc úã cẩnh rûâng

(bòa rûâng) trong hai hóåc ba ngây. Tûâ àõa vûåc mâ sûå hiïën sinh gùỉn
vúái mưåt biïíu hiïån ca thêìn linh hay bẫn thên thêìn linh (sêëm, mûa,
thìng lìng, thưí cưng, thưí àõa ).
Nhiïìu ngûúâi cho biïët, úã Mưåc Chêu, lïỵ hưåi nây àûúåc tiïën hânh úã
àêìu ngìn nûúác thåc mưåt bẫn àûúåc chổn (thûúâng lâ bẫn Môn). Àêy
lâ ngìn nûúác thiïng, gêìn rûâng thiïng, núi cû tr ca thêìn thìng
lìng àêìy uy lûåc úã ngûúâi Thấi Mai Chêu, thò lïỵ hưåi lẩi àûúåc tưí chûác úã
bậi rưång gêìn àònh nhû cấc lïỵ hưåi úã chêu thưí, àưìng bùçng. Cố núi,
ngûúâi ta tưí chûác lïỵ úã cấc miïëu thúâ thưí cưng, thưí àõa ca bẫn, ca gia
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
14

àònh, úã vûúân vâ úã àêìu rång. Thûúâng thò ngay tûâ dõp tïët Ngun
àấn, mổi thûá dng cho lïỵ hưåi àậ chín bõ xong.
Lïỵ hưåi thûúâng kếo dâi trong 3 ngây (cố núi hai ngây mưåt àïm,
cố núi mưåt ngây mưåt àïm). Nghi lïỵ cng kiïëng cú bẫn lâ hiïën sinh
trêu (núi lâ mưåt cùåp trêu àûåc to, trùỉng - àen, núi thò mưåt con, nhiïìu
núi cng cẫ gâ, lúån). úã Mưåc Chêu, trong lïỵ xïn bẫn, xïn mûúâng,
ngûúâi ta hiïën tïë cùåp trêu àen - trùỉng cúä tûâ mûúâi tíi trúã lïn. Hai
trêu, nhûng trêu trùỉng múái thûåc sûå mang nùng lûúång thiïng àïí
thânh lïỵ vêåt tïë thêìn (úã àêy lâ thy quấi thìng lìng, con ma to
nhêët dûúái nûúác mâ bâ con thûúâng gổi lâ phi ngûúåc). Cố lệ nghi thûác
thúâ, hiïën sinh hai trêu lâ múái hún nghi thûác hiïën sinh mưåt trêu
mưång rúát phưí biïën. Búãi theo bâ con cho biïët, trûúác kia, dên mưåt
mûúâng khấc phẫi àem trêu trùỉng lâ cấc àưì cng lïn cng tẩi bẫn
Môn nây. Tûâ àố nẫy sinh lïỵ cng liïn mûúâng (xïn liïn mûúâng) mâ
àưì cng vâ trêu hiïën sinh tùng thïm vïì sưë lûúång. Suy tûúãng nây,
thûåc ra, múái chó lâ giẫ thiïët.
Ngûúâi chõu trấch nhiïåm chđnh trong tưí chûác lïỵ hưåi cêìu an bẫn
mûúâng lâ a nha, nhûng ngûúâi trûåc tiïëp àiïíu hânh bíi lïỵ lẩi chđnh

lâ ưng thêìy cng (mo mûúâng). Dên chng trong mûúâng, ngoâi bẫn,
bêët kïí giâ trễ gấi trai àïìu cố nghơa v tham gia, àống gốp ty sûác
mònh vâ àûúåc quìn tham dûå lïỵ hưåi ca mûúâng.
Nghi lïỵ giïët trêu úã àêu hïët sûác àún giẫn, khưng quan trổng vâ
hïå thưëng nhû nghi lïỵ àêm trêu, ùn trêu úã Têy Ngun. Trûúác ngây
hưåi chđnh thûác, tûác lâ khoẫng 2-3 giúâ chiïìu ngây hưm trûúác, ngûúâi ta
àậ lâm lïỵ giïët trêu.
Trûúác khi thõt trêu, ưng mo mûúâng vâ ưng mô phùn (tûác ưng
thêìy chếm, àûúåc dên mûúâng chổn ra) lâm lïỵ vấi thêìn linh, tưí tiïn rưìi
cêìm dao nhổn lâm àưång tấc chếm dûä (mang tđnh nghi lïỵ) vâo cưí cấc
con trêu dng tïë lïỵ, miïång thò thêìm nhûäng cêu nhû thêìn ch (thûåc
ra, nhiïìu ngûúâi cho rùçng cấc ưng chó nối lúâi kđnh bấo vúái thêìn linh,
tưí tiïn: trêu tïë thêìn àậ sùén, dên bẫn, dên mûúâng àậ thõt trêu dêng
cấc võ rưìi àêy nhế, xin cấc võ vïì mâ nhêån lêëy. Sau àố, cấc ưng lui ra,
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
15

dânh chưỵ cho cấc thanh niïn khỗe mẩnh vâo chếm trêu, thõt trêu
Bùỉt àêìu ngây hưåi, ngûúâi ta lâm nhiïìu mêm cưỵ cng (mưỵi mêm cưỵ
tûúång trûng cho mưåt bẫn lúán, xûa, cố tẩo bẫn àûáng àêìu, cấc bẫn nhỗ
khưng àûúåc tûúång trûng bùçng mêm cưỵ) àùåt cẩnh ngìn nûúác thiïng
ca mûúâng. Àùåc biïåt, mêm cưỵ ca ưng a nha, àùåt úã giûäa, dng cng
tưí tiïn (mêm cng chđnh thûác) phẫi àêìy à cấc bưå phêån ca con trêu
hiïën tïë (àêìu, ài, thên, mống, ài ) cng têët cẫ cấc bưå phêån ca
mưåt con lúån.
Nhûäng mêm côn lẩi ca cấc bẫn, ngoâi thõt trêu, cúm rûúåu
côn phẫi cố gâ võt, àùåt úã hai bïn mêm cng chđnh, dânh àïí cng cấc
võ thêìn khấc. Khi bíi lïỵ bùỉt àêìu, mo mûúâng q trûúác cấc mêm cưỵ,
phđa sau lâ a nha, tẩo bẫn, dên mûúâng q lïỵ. Trong khưng khđ
trang nghiïm, linh thiïng, ưng mo trang trổng, xët thêìn àổc bâi

cng àậ thưng thåc, múâi tưí tiïn (ưng cha bâ cưë nưåi ngoẩi tiïëng Thấi
lâ Pao pu pang cẫi), thêìn àêët (Chau àón), ch ngìn nûúác (Chau
nùåm bo), thưí cưng thưí àõa vïì nhêån lïỵ vêåt, dng cưỵ, vui vễ vúái cưång
àưìng dên cû bẫn mûúâng; àưìng thúâi cêìu mong tưí tiïn thêìn linh ban
phc, ph trúå cho bẫn mûúâng bònh lïn, lâm ùn sn sễ, con ngûúâi
khỗe mẩnh, ngư la sinh sưi, gia sc gia cêìm àân àân, lúáp lúáp. Khêën
xong, mo mûúâng vâ cấc võ chûác sùỉc cng dên bẫn mûúâng vấi lẩy tưí
tiïn vâ cấc võ thêìn. Trong lc àố, mo mûúâng nếm hai quẫ trûáng (mưåt
àỗ, mưåt trùỉng) vâ mưåt nùỉm cúm nhỗ xëng ngìn nûúác. Cåc lïỵ kïët
thc, mổi ngûúâi bùỉt àêìu vâo cåc ùn ëng cưång cẫm, vui chúi thïí
thao, vùn nghïå
Cåc ùn ëng cưång cẫm diïỵn ra hïët sûác vui nhûng àng lïỵ
nghi. Cấc ưng mo mûúâng, a nha, tẩo bẫn ùn lâm phếp úã mêm cưỵ
chđnh, rưìi ài tûâng mêm; úã mưỵi mêm cấc ưng ùn mưåt miïëng thõt, ëng
mưåt húáp rûúåu. Kïë àố, cẫ bẫn mûúâng ùn ëng vui vễ cho bùçng hïët cấc
mêm, khưng àûúåc bỗ thûâa hay àem vïì.
Àïí chín bõ cho viïåc diïỵn ra nhûäng trô bấch h trong hưåi lïỵ,
ngay tûâ sấng tinh mú ca ngây àêìu tiïn, bïn cẩnh võ trđ cng lïỵ
(mùåt bùçng, cố thïí lâ bân àấ cẩnh ngìn nûúác), ngûúâi dên bẫn àậ sûãa
sang, dổn dểp mùåt bùçng, rưång cấch núi hânh lïỵ khoẫng trïn dûúái
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
16

100m. Mổi hoẩt àưång hưåi hê, trô chúi, vùn nghïå, thïí thao àïìu àûúåc
diïỵn ra núi àêy. Trúâi vïì chiïìu, trong tiïëng trưëng, tiïëng chiïng dòu
dùåt lc khoan lc nhùåt, dên lâng tưí chûác xôe vông, xôe àưi, xôe àún
thêåt hâo hûáng. Bïn mêm rûúåu têåp thïí, nhûäng nam thanh nûä t hất
giỗi ma hay, biïët nhiïìu, nhanh nhển trong ûáng àưëi vûâa ùn ëng,
chổc ghểo, vûâa hất àưëi àấp giao dun. Hổ hất giúái thiïåu, khen ngúåi
nhau, bây tỗ chđ hûúáng, tỗ lông vúái nhau trong men rûúåu, men

tònh Bïn cẩnh àố, dùm bẫy àưi nam nûä (thûúâng lâ nhûäng àưi àậ
ngêìm kïët nhau, tưí chûác ma sẩp, thi bùỉn nỗ, bùỉn sng hỗa mai.
Nhiïìu núi côn cố tc ài sùn têåp thïí vâo ngây kïët thc lïỵ hưåi.
Dûúái sûå chó huy ca mưåt thúå sùn giỗi nhêët mûúâng, àûúåc dên bẫn bêìu
lïn, mổi ngûúâi lao mònh vâo cåc sùn mưåt cấch hâo hûáng. Th rûâng
sùn àûúåc sệ chia àïìu cho mổi ngûúâi cng nhû l chố tham gia cåc
sùn Cûá nhû thïë cåc vui kếo dâi trong hai, ba ngây. Sau àố, bẫn
nâo vïì bẫn êëy. Bẫn nâo giâu cố, nhiïìu khẫ nùng vêåt chêët thò múâi mo
mûúâng, a nha vïì bẫn mònh, tiïëp tc mưí lúån, giïët gâ tiïåc tng vui vễ,
hóåc tưí chûác cêìu an cho bẫn (xïn bẫn).
Nhû vêåy cấc nghi lïỵ chđnh trong lïỵ hưåi cêìu an bẫn mûúâng vûâa
bưåc lưå tđn ngûúäng thúâ phng thy thêìn (thêìn nûúác, thêìn ngìn
nûúác, sêëm bấo mûa) vûâa thïí hiïån tđn ngûúäng gùỉn vúái thúâi sùn bùỉn,
hấi lûúåm ngun thy. Tuy nhiïn, bùçng vâo tc hiïën sinh trêu, cố
thïí thêëy nghi lïỵ chđnh lâ cêìu thêìn nûúác, cêìu tưí tiïn cho lâng bẫn
bònh an, lâm ùn phất àẩt, ngûúâi vêåt phất triïín. Tc ài sùn, nhiïìu
khi, lâ hïå quẫ kếo theo, ngây câng mang tđnh hưåi hê nhiïìu hún. Vïët
tđch nghi lïỵ tđn ngûúäng qua tc sùn bùỉn tỗ ra rêët múâ. D sao, àố
cng lâ sûå kếo theo hay xïëp lúáp vùn hốa, thûúâng gùåp trong vùn hốa
dên gian.
Vïì lïỵ hưåi cêìu an cho bẫn mûúâng, cố tû liïåu khấc cho rùçng àưëi
tûúång thiïng àûúåc ch lâ tiïëng sêëm (bống dấng ca nhiïn thêìn,
thêìn sêëm, chúáp - phấp lưi, phấp àiïån). Ngoẩi viïåc bưåc lưå sûå ngûúäng
vổng, khêín cêìu thêìn nûúác cho ma mâng sinh sưi, con ngûúâi phưìn
thõnh, cố lệ cng côn nhûäng tđn hiïåu biïíu trûng khấc cêìn phẫi bốc
tấch vâ l giẫi. D sao, viïåc ch trổng àïën tiïëng sêëm àêìu nùm, vúái
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
17

tû cấch bống dấng hay bẫn thên mưåt nhiïn thêìn (àẩi diïån cho trúâi),

mưåt mùåt chûáng tỗ sûå gùỉn bố àïën mûác nhiïìu khi lïå thåc vâo thiïn
nhiïn, nhiïn thêìn ca cû dên vâ ma mâng tưåc Thấi, mùåt khấc cho
thêëy kinh nghiïåm sưëng, kinh nghiïåm lâm ùn phong ph ca cû dên
úã àêy.
Qua mưåt vâi chi tiïët thoấng qua, cố tđnh gúåi múã sau àêy:
"Ngûúâi Thấi Mai Chêu cho rùçng hïỵ nùm nâo nghe tiïëng sêëm rïìn tûâ
phđa thûúång ngìn sưng Mậ, thò nùm àố ùỉt cố àẩi hẩn Ngûúâi ta mưí
đt lúån, gâ lâm lïỵ tïë thêìn àïí cêìu mûa, rûãa lấ la, xua àíi thêìn
trng Ngûúåc lẩi, hïỵ nghe tiïëng sêëm àêìu nùm rïìn úã phđa thûúång
ngìn sưng Àâ, thò mổi ngûúâi àïìu phêën khúãi, tûúi vui. Hổ tin rùçng
nùm àố sệ mûa thån giố hôa, triïín vổng ma mâng sệ bưåi thu, thốc
ngư àêìy bưì àêìy kho, mổi ngûúâi khỗe mẩnh, đt ưëm àau" (60 lïỵ hưåi
truìn thưëng Viïåt Nam - Thẩch Phûúng, Lï Trung Dng - Nxb
Khoa hổc xậ hưåi), cố thïí thêët thêìn linh cng àûúåc phên loẩi tưët xêëu
gùỉn vúái hoân cẫnh c thïí, sûå vêåt c thïí, ngìn nûúác c thïí (sưng
Mậ, sưng Àâ ).
Kinh nghiïåm lâm ùn thûåc tiïỵn cố tấc àưång khưng nhỗ àïën suy
niïåm vâ àúâi sưëng têm linh cû dên miïìn ni. Àiïìu nây gùỉn vúái viïåc
thúâ thu quấi àậ nïu, song cố vễ giấn tiïëp hún. Tuy nhiïn, vïì mùåt
diïỵn trònh, lïỵ hưåi cêìu an bẫn mûúâng cố khấc nhau úã mưåt sưë chi tiïët
hưåi.
Nhû vêåy, ngoâi sûå khấc biïåt àưi cht úã nghi lïỵ hiïën tïë, hêìu
nhû, cấc hoẩt àưång ca lïỵ hưåi cêìu an bẫn mûúâng àïìu giưëng nhau, úã
chưỵ àêy lâ dõp àïí mổi ngûúâi t hổp, gùåp gúä vúái tưí tiïn, thêìn linh, gùåp
gúä vúái nhau trong cẫ sinh hoẩt vêåt chêët lêỵn hânh àưång têm linh; vûâa
bưåc lưå niïìm thânh kđnh, ngûúäng vổng thấnh thêìn, vûâa thïí hiïån sûác
mẩnh ca con ngûúâi; vûâa cêìu phc cho mưåt cåc àúâi hẩnh phc, an
bònh, vûâa bưåc lưå khẫ nùng vui chúi, thi tâi Cố thïí nối, lïỵ hưåi cêìu an
bẫn mûúâng lâ mưåt hoẩt àưång vùn hốa tđn ngûúäng àùåc sùỉc ca cấc tưåc
Thấi, Mûúâng ; mưåt sinh hoẩt vùn hốa dên gian tưíng thïí; mưåt

ngìn vui khưng thïí thiïëu ca cû dên đt ngûúâi núi rễo cao Têy Bùỉc
xa xưi, mưỵi khi ma hoa ban trùỉng núã.
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
18













H
H
H
Ư
Ư
Ư
Å
Å
Å
I
I
I

À
À
À
O
O
O
O
O
O
Å
Å
Å
C
C
C



M
M
M
O
O
O
O
O
O
N

N
N
G
G
G



N
N
N
G
G
G
Û
Û
Û
Ú
Ú
Ú
Â
Â
Â
I
I
I



M

M
M
Û
Û
Û
Ú
Ú
Ú
Â
Â
Â
N
N
N
G
G
G



Ú
Ú
Ú
Ã
Ã
Ã



X

X
X
A
A
A
Ä
Ä
Ä



P
P
P
H
H
H
O
O
O
N
N
N
G
G
G



P

P
P
H
H
H
U
U
U
Á
Á
Á



Trûúác àêy rûâng côn nhiïìu, sau tìn vui tïët, ngûúâi Mûúâng úã
xốm L, xậ Phong Ph, huån Tên Lẩc, tónh Hoâ Bònh lẩi chđnh
thûác bûúác vâo mưåt ma lâm ùn múái. Ngây êëy ngûúâi Viïåt gổi lâ ngây
hẩ nïu.
Nïëu ngûúâi Viïåt tưí chûác nïu vâo mưìng 7 thấng giïng thò hẩ nïu
ca ngûúâi Mûúâng Tên Lẩc lâ ngây 6 thấng giïng, búãi quan niïåm
trong dên gian cấch tđnh ngây ca ngûúâi Mûúâng xûa li mưåt ngây so
vúái ngûúâi Viïåt. Ngây mưìng 1 tïët ca ngûúâi Viïåt coi lâ ngây 30 ca
ngûúâi Mûúâng, thïë nïn, ngây hẩ nïu ca ngûúâi Viïåt cng lâ ngây hẩ
nïu ca ngûúâi Mûúâng mâ chó khấc nhau vïì cấch gổi.
Ngây hẩ nïu cố lïỵ khai sún (lïỵ múã cûãa rûâng). Sau lïỵ khai sún
mổi ngûúâi bùỉt àêìu vâo rûâng hấi lûúåm vâ sùn bùỉt th.
Trong ngây nây, mưåt trong nhûäng sinh hoẩt cưång àưìng rêët vui,
nhiïìu núi tưí chûác, àố lâ Hưåi Àoổc Moong. Tiïu biïíu lâ hưåi Àoổc
Moong ca ngûúâi Mûúâng xốm L.
Àoổc nghơa àen lâ àêm, múã rưång nghơa lâ sùn. Ngưn ngûä Tây -

Thấi cưí cố mưåt êm tûúng tûå lâ toổc nghơa lâ àống, múã rưång nghơa lâ
trưìng. Moong côn gổi lâ Mng, lâ tûâ chó cấc loâi th 4 chên. Hưåi
Àổc Moong lâ hưåi ài sùn cấc loâi th rûâng.
Bíi sấng àố, ngûúâi trong Mûúâng hay Qụìl (àún võ cû tr) úã
Mûúâng Lưì (xậ Phong Ph ) khưng phên biïåt trễ giúã trai gấi, ai cố thïí
trêo àưìi, leo ni àûúåc cng kếo nhau ài. Mưåt ngûúâi sùn giỗi (trm
sùn) ca mûúâng cng cấc c giâ cố kinh nghiïåm bân àõnh hûúáng
xët phất lâm ùn vâ chổn àiïím sùn. Sau àố, mổi ngûúâi tûng bûâng
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
19

reo hô cng ưng trm sùn theo hûúáng àậ àõnh àïën mưåt quẫ àưìi hay
mưåt khu rûâng. Mổi ngûúâi toẫ ra vêy quanh khu rûâng àố. Nhûäng thúå
sùn giỗi cố sng kđp hóåc nỗ cûáng, nhanh chên tòm chưỵ àốn lộng úã
cấc khe, cấc lưëi môn th hay ài. Nhûäng ngûúâi khấc khếp kđn dêìn
vông vêy, hổ hô, reo, h àíi th, tay cêìm cêy lao hóåc cêìm mưåt cêy
gêåy nhỗ. Nhiïìu ngûúâi cêìm cưìng (chiïng), loâi cưìng nhỗ (chiïng
boông beeng) àấnh theo àiïåu ài sùn. Nhûäng ch chố sùn ca mûúâng
theo hiïåu lïånh ca cưìng sùn vûúåt lïn sc sẩo cấc bi rêåm àấnh húi
th.
Tiïëng cưìng sùn dêåp dưìn, tiïëng hô reo vang rưån, tiïëng chố sa
chối tai cën ht bûúác chên ngûúâi, têët cẫ tẩo thânh mưåt êm hûúãng
sưi àưång ca cåc sưëng cưång àưìng bûúác vâo ma lâm ùn múái.
Th rûâng bõ vông vêy khếp kđn dưìn dêìn vâo mưåt núi. Trûúác lâ
bõ chố têën cưng sau lâ ngûúâi a àïën dng gêåy nhổn, cêy lao chùån
àấnh. Cng cố khi khưng àúåi àïën lc bõ dưìn vâo mưåt chưỵ nhûäng con
th ranh mậnh phống ngûúåc lẩi hûúáng tiïën ca con ngûúâi. Lc êëy,
mổi ngûúâi khưng bỗ vêy mâ chó sưë đt ngûúâi tấch ra àíi theo con th.
Thûúâng chưỵ con th thoất àûúåc lẩi lâ chưỵ àậ cố ngûúâi nêëp
àốn chó àúåi th chẩy vâo têìm ngùỉm lâ nưí sng tiïu diïåt.

Hưåi Àoổc Moong rêët vui, thu ht nhiïìu ngûúâi tham gia. Nïëu
bíi sùn hưm àố àûúåc th, lâng Mûúâng vui mûâng àấnh cưìng, gộ
phấch. Hổ khiïng con th àïën mưåt miïëu lúán bùçng gưỵ, dûång úã xốm
L, thúâ Àûác Tẫn Viïn. Hêåu cung cố tûúång ngûúâi (Thấnh Tẫn Viïn)
bùçng àấ. Mổi ngûúâi mưí con th sùn àûúåc dêng lïỵ tïë Thấnh Tẫn. Ưng
mo thay mùåt dên xậ mùåc ấo thng, àưåi m tai ến lâm lïỵ khêën
Thấnh Tẫn ph trúå ma mâng tûúi tưët. Nhúä khưng àûúåc th gò, dên
Mûúâng tỗ bìn cho viïåc xët hânh àêìu nùm múái khưng may. Dên
lâng àânh phẫi chổn mưåt con bô hay th rûâng tïë Thấnh Tẫn. úã miïëu
thúâ Thấnh Tẫn cố tc khưng giïët trêu àïí tïë thêìn. Cố àiïìu khi chổn
núi sùn, cấc c àậ têëu trònh k lûúäng, mưåt khi àậ kếo dên chng ài
Àoổc Moong thò thïë nâo cng phẫi sùn bùỉn àûúåc th. Thïë nïn, khu
rûâng àûúåc chổn thûúâng lâ núi cêëm sùn bùỉt trong nùm àïí nhiïìu th
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
20

vïì úã. Sau lïỵ tïë Thấnh Tẫn, mổi ngûúâi tûå mang cúm vâ rûúåu cêìn àïën
vui mûâng sët ngây túái têån àïm khuya.
Ngoâi con th àûúåc dêng lïỵ Thấnh Tẫn, hïỵ phûúâng sùn cố bùỉt
thïm àûúåc con th nâo khấc, lâng cố lïå chia phêìn nhû sau: Ngûúâi
nâo giïët chïët con th sệ àûúåc hûúãng mưåt ài sau cng àêìu con vêåt,
võ trđ cùỉt lêëy àêìu tđnh bùçng cấch tốm cấi tai con vêåt vđt xëng phđa
cưí, àêìu nhổn tai àïën àêu thò cùỉt phêìn cưí àïën àố.
Sau àêëy, hổ mưí con vêåt ra lêëy thõt chia àïìu cho tưíng sưë ngûúâi
vâ chố. Mổi ngûúâi quan niïåm phêìn ca mưåt àêìu ngûúâi tûúng àûúng
vúái phêìn ca mưåt àêìu chố.
Cng cố khi trong cåc sùn mưåt con th nhû lúån rûâng, hóéng,
cheo cheo v.v chẩy ra liïìn bõ mêëy ngûúâi àíi àấnh vâ àêm chïët.
Khi con vêåt chïët hùèn, mưåt ngûúâi hư to khưng àêm nûäa, mổi ngûúâi tûå
nguån giú cêy lao ca mònh ra phđa trûúác, cùn cûá vâo àêìu con th

vâ ài sau chia àïìu cho nhûäng ngûúâi àố. Nïëu ai àố, d rùçng anh
àấnh con vêåt ngậ qũ xëng, hiïìm vò ngổn lao ca anh khưng cố
mấu thò vêỵn coi lâ anh khưng trûåc tiïëp giïët con vêåt àố. Lïå Mûúâng
quy àõnh thïë nïn nhiïìu ngûúâi chẩy túái sau, tiïëc cưng sûác àíi th,
cho d con th àậ bõ àêm chïët, anh ta cng cưë lao túái chêëm àêìu
nhổn ca mònh cho cố mấu con vêåt àïí hûúãng vinh quang vâ phêìn
thõt chia. Lïå nây gip chng ta hiïíu thïm cú súã ra àúâi cêu phûúng
ngưn ca ngûúâi ài sùn lâ "Rêy mấu ùn phêìn".
Ngûúâi giïët àûúåc con th cưët ëu lâ nhêån vïì sûå vinh quang, cẫm
phc ca ngûúâi trong mûúâng chûá lúåi lưåc chùèng lâ mêëy, búãi lệ khi
nhêån phêìn àem vïì nhâ, ngûúâi giïët àûúåc th phẫi tưën kếm nhiïìu
rûúåu thõt àïí khoẫn àậi dên mûúâng àïën chc mûâng anh ta. Cố àiïìu:
sưëng úã lâng sang úã nûúác, d lâ tưën kếm nhûng ngûúâi giïët àûúåc th
lêëy lâm vui mûâng lùỉm, cho lâ gia àònh cố phc lúán, tin trong nùm
lâm ùn gùåp nhiïìu may mùỉn.
Cåc sùn chêëm dûát bùçng hiïåu lïånh cưìng. Àậ thânh thối
quen, hïỵ nghe àiïåu cưìng àố thò ngûúâi vâ chố bỗ võ trđ trúã vïì mûúâng.
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
21

Câng gêìn lâng mûúâng hổ câng reo hô, châo àốn thùỉng lúåi àậ giânh
àûúåc.
Hưåi Àoổc Mong ngân àêìu nùm múái khưng thìn tu chó lâ
ngây Hưåi ài sùn múã múã rưång nghơa thânh ngây hưåi vùn hoấ chûáa
àûång nhiïìu ëu tưë sinh hoẩt cưång àưìng hêëp dêỵn nhû àấnh chiïng,
leo ni, vui hô, ëng rûúåu cêìn, thi tâi bùỉn nỗ, bùỉn sng, àêm lao
gip con ngûúâi Mûúâng hiïíu biïët lêỵn nhau vâ sưëng gùỉn bố vúái nhau
hún trong mưåt cưång àưìng lâng xốm chan chûáa nghơa tònh.

LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
22
















L
L
L
Ï
Ï
Ï
Ỵ
Ỵ
Ỵ

H
H
H
Ư
Ư
Ư
Å
Å
Å
I
I
I



C
C
C
U
U
U
Á
Á
Á
N
N
N
G

G
G



R
R
R
Û
Û
Û
Â
Â
Â
N
N
N
G
G
G



Hâng nùm, cûá mưỵi àưå xn vïì, cng vúái hưåi tïët nhẫy ca ngûúâi
Dao; hưåi gêìu tâo - sẫi sấn ca ngûúâi H' Mưng; hưåi xëng àưìng ca
ngûúâi Giấy, Tây ngûúâi Nng lẩi têëp nêåp múã hưåi cng rûâng.
Hưåi cng rûâng àûúåc tưí chûác úã hai khu rûâng cêëm khấc nhau,
vâo hai thúâi àiïím khấc nhau: àố lâ hưåi cng rûâng úã àêìu bẫn vâo
ngây 30 thấng giïng vâ hưåi cng rûâng cêëm giûäa àưìng vâo ngây
mưìng 2 thấng 7 êm lõch.

Hưåi cng rûâng àêìu xn ngây 30 thấng giïng àûúåc tưí chûác úã
khu rûâng àêìu bẫn. Àêy lâ hưåi chđnh nïn àûúåc tưí chûác mưåt cấch chu
àấo tó mó vâ chùåt chệ. Cấch àêy vâi chc nùm, hưåi nây do cấc giâ
lâng àûáng ra tưí chûác. Sau hưåi àûúåc giao cho ban quẫn trõ húåp tấc xậ
cng àưåi sẫn xët lo liïåu vâ hiïån nay giao cho cấc trûúãng phố thưn
ch trò, cấc thêìy cng thêìy mo chó lâm cấc th tc lïỵ nghi.
Tûâ trûúác àố hâng tìn, cấc c ưng vâ bâ con dên bẫn tưí chûác
qun gốp tiïìn nong mua lúån gâ, vâng hûúng, gẩo nïëp lâm rûúåu
cêím. Ban tưí chûác têåp húåp bâ con dên bẫn phên viïåc cho cấc bưå phêån:
hêåu cêìn, tiïëp tên lïỵ nghi phc v thêìy cng - thêìy mo, bưå phêån phất
dổn cỗ lâm sẩch mưi trûúâng khu rûâng cêëm. Àùåc biïåt, trong bưå phêån
hêåu cêìn, ngûúâi ta chổn mưåt bâ giâ vûâa àûác àưå vûâa cố kinh nghiïåm
lâm h rûúåu cêím àïí cng thêìn linh.
Tûâ sấng súám ngây 30 thấng giïng, trong khi àúåi cấc bưå phêån
phất dổn, tiïëp tên chín bõ, cấc thêìy mo - thêìy cng xc miïång
bùçng nûúác mëi, rûãa mùåt bùçng nûúác trêìm hûúng vâ àiïím têm ngm
rûúåu, mùåc qìn ấo dâi múái, chên ài giây, àêìu vêën khùn xïëp chín
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
23

bõ tiïën hânh cấc nghi lïỵ cng rûâng. Trong khi cng, khưng àûúåc ai
ùn ëng, vïå sinh bûâa bậi, ư ụë mưi trûúâng.
Bân thúâ cng àùåt úã hai gưëc cêy cưí th gổi lâ cêy bưë vâ cêy mể
(tiïëng Nng lâ chapưq- chamïq). Thûác ùn àùåt trïn lấ chëi àïí trïn
mưåt cấi giấ hai têìng, mêm trïn vâ mêm dûúái.
Cưỵ mêm trïn gổi lâ mêm àêët nûúác gưìm mưåt con gâ sưëng lưng
àỗ àểp; mưåt con lúån àûåc àen tuìn; 7 chến rûúåu xïëp hâng ngang-
chến giûäa àưåi àấy mưåt chến khấc; mưåt bất nûúác; mưåt nhm mëi, 7
con ngûåa giêëy àen; mưåt cấi ư bùçng giêëy àen che lû hûúng (lû hûúng
àûúåc bïån bùçng cỗ); 7 nến nhang; 7 bất cúm vâ 7 xêu thõt tưíng húåp.

Àùåc biïåt cố mưåt bất thõt gưìm thõt nẩc, gan, tim, tiïët, gổi lâ bất bẫo
hưå àêët nûúác.
Cưỵ mêm dûúái gổi lâ mêm bẫo vïå bẫn lâng. Mêm nây gưìm mưåt
con gâ sưëng gấy; mưåt miïëng thõt lúån, 5 xêu thõt lúån tưíng húåp; 5 chến
rûúåu vâ 5 bất cúm. Chến giûäa cng àưåi àấy chến khấc; 5 con ngûåa
bùçng giêëy. Khấc vúái mêm cưỵ trïn, mêm dûúái cố mưåt bất thûác ùn
chay.
Cố hai thêìy cng, thây mo thay mùåt nhên dên thưn bẫn p
mùåt vâo cêy qu lẩy 4 phûúng trúâi, 2 lêìn mưỵi lêìn 3 lẩi mang nghơa
àốn ngìn nûúác mể vïì ph hưå àưå trò cho bâ con dên bẫn an cû lẩc
nghiïåp, mổi sûå bònh lïn.
Rûúåu àïí cng lâ rûúåu nïëp cêím. Sau khi khai lïỵ lêìn thûá nhêët,
q lẩy 4 phûúng trúâi, thò mưí lúån gâ lâm cấc thûác ùn theo th tc àïí
bân) thúâ, hïët hai lêìn cng thò cấc thêìy cng vâ hai ngûúâi tiïëp tên
cng nhau ùn ëng àiïím têm, xem bối xûúng gâ. Trong khi thây
cng quay lẩi khêën vấi, nhûäng ngûúâi khấc cố thïí xem nhûng khưng
àûúåc nối tiïëng dên tưåc khấc àïí pha tẩp tiïëng mể àễ. Cấc thêìy cng
vâ ngûúâi phc v khưng àûúåc ùn ëng gò cẫ, kïí cẫ vïå sinh cng phẫi
ra ngoâi khu rûâng cêëm. Sau khi lâm hïët cấc th tc thúâ cng, xem
bối xûúng gâ, trûúãng ban tưí chûác múái dng loa ài múâi toân thïí dên
bẫn túái dûå hưåi.
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
24

Hưåi àûúåc quy t úã ven khu rûâng cêëm vâ sinh hoẩt tẩi chưỵ.
Ngûúâi àẩi diïån gia àònh àïën dûå hưåi phẫi lâ con trai, bêët k giâ trễ
àïìu àûúåc. Àïën dûå hưåi ai cng phẫi ùn mùåc chónh tïì, khưng àûúåc àïí
àêìu trêìn chên àêët vâ tûå àem bất àa cúm rûúåu àống gốp theo nhu
cêìu ca mònh.
Cấc gia àònh úã thưn bẫn khấc vâ àưìng bâo dên tưåc khấc trong

khu vûåc cng àûúåc phếp dûå hưåi miïỵn lâ tn th cấc quy àõnh
chung ca ban tưí chûác mâ tc lïå àïì ra nhû: phẫi cố trấch nhiïåm
àống gốp theo quy àõnh chung, trong lc dûå hưåi cng nhû sau lïỵ hưåi
phẫi tn th cấc lïå lâng trong phẩm vi khu vûåc nhû: khưng thẫ
rưng gia sc; gia cêìm phấ hoẩi ma mâng ngûúâi khấc; khưng chùåt
phấ cêy rûâng bûâa bậi, khi lâng bẫn cố gia àònh nâo tai bay vẩ giố àối
rết, bïånh têåt, thiïn tai hẩn hấn hóåc cûúái xin, tang gia àau bìn
phẫi cố trấch nhiïåm gip àúä, àoân kïët lêỵn nhau trong lc hoẩn nẩn,
khố khùn.
Mổi ngûúâi ùn ëng têåp trung nhû mưåt hưåi thïì, khưng phên
biïåt giâ trễ, giâu nghêo vò têët cẫ thûác ùn àïìu nêëu chung thânh mưåt
chẫo (nhû chẫo thùỉng cưë) vâ chia sễ àïìu nhau. Cấc thêìy cng cng
cng ùn ëng vúái mổi ngûúâi trong khưng khđ chan hoâ tònh cẫm gia
àònh. Mổi ngûúâi vûâa ùn ëng vûâa chuån trô vui vễ. Giûäa tiïåc hưåi,
thêìy cng trõnh trổng thưng bấo nhûäng àiïìu hay àiïìu gúã ca xốm
lâng qua bưå xûúng gâ, àêìu gâ, chên gâ cho dên bẫn hay àïí cng
nhau àïì phông, trấnh nhûäng àïìu tai bay vẩ giố , cêìu chc cho dên
bẫn lao àưång sẫn xët àûúåc ma vâ sưëng bònh lïn hẩnh phc. Cấc
thêìy kïu gổi mổi ngûúâi hậy àoân kïët chung lûng àêëu cêåt thi àua sẫn
xët trïn àưìng rång, nûúng rêỵy, phất triïín chùn ni àân gia sc,
gia cêìm; cêìu thêìn rûâng ph hưå àưå trò che chúã cho mổi ngûúâi àïìu
àûúåc thanh tõnh bònh an, ma mâng tûúi tưët cố cåc sưëng an khang
thinh vûúång àưìng thúâi lïu cêìu mổi ngûúâi thûåc hiïån tưët cấc quy àõnh
vïì lïå lâng àậ àûúåc dên bẫn bân bẩc, nhêët trđ àïì ra trong lïỵ hưåi.
Cëi bíi lïỵ hưåi, thêìy cng tun bưë ùn tïët 3 ngây khưng ai
àûúåc vi phẩm tc lïå. Nïëu ai mang vẩc cëc cây bûâa, dao hay chõ em
LÏỴ HƯÅI TRUÌN THƯËNG VIÏÅT NAM
25

ph nûä cố mang àưåi nốn qua lâng trong nhûäng ngây tïët sệ bõ phẩt

vẩ.
Sau cấc th tc lïỵ nghi, cấc thây cng ra vïì, dên bẫn vêỵn côn
rûúåu chê ca hất linh àònh. Cố tưëp thò chúi trô Leng hao tûác lâ hai tưët
gêìn giưëng nhû "óèn t tò"; cố àấm thò hất Sấn cưx tûác sún ca nhûng
ch ëu lâ hất dên ca Lûnx cha chinw (tiïëng hất lâm ùn) trong àố cố
àoẩn:
Mưåt nùm 12 thấng
Thấng giïng lấ mc(1) tân
Thấng hai lấ mc nh
Lấ mc nh mỗ quẩ
Lấ gianh ngổn lûúäi mấc
Mổi lấ cêy àïìu mổc
Mn thûá hoa àua núã
Chim rûâng hất vang rûâng
Chim rûâng ca vang ni
Ve úã nûúng kïu nhiïìu
Àấnh thûác ngûúâi ng mån
Dêåy lêëy nûúác àûång bêìu
Dêåy lêëy thốc tra nûúng
Bấo lâm ùn ma múái
Kễ cố ngûåa sûãa chìng
Ngûúâi chưëng loẩn sûãa sng
Kễ lâng chúi sûãa nhõ
Ngûúâi lâm ùn sûãa àưì(2).
Tuy rûúåu chê ca hất say sûa, nhûng cëi hưåi khưng ai qụn
dânh mưåt phêìn thûác ùn vïì cho gia àònh cng vui hûúãng phc lưåc ca
rûâng. Sau àố cấc gia àònh lâm cấc loẩi bấnh trấi àậ chín bõ sùén nhû
bấnh khc, bấnh dây, bấnh chûng rưìi mưí gâ cng gia tiïn, r con