Báo cáo " Một số vấn đề xác định cha mẹ và con ngoài giá thú theo luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam " pptx

nghiên cứu - trao đổi
16 - Tạp chí luật học


Lê Thu Hằng *
uất phát từ sự phát triển của t tởng
đổi mới đợc xác định từ Đại hội VI,
qua Đại hội VII, VIII và IX của Đảng ta về
con đờng đi lên chủ nghĩa x hội, về Nhà
nớc trong điều kiện mới, Đại hội Đảng IX
đ xác định vấn đề cấp bách là đẩy mạnh cải
cách tổ chức và nâng cao hoạt động của Nhà
nớc cho phù hợp với tình hình mới. Từ sự
đổi mới nhận thức về chức năng, sứ mệnh,
vai trò x hội của Nhà nớc trong điều kiện
mới, việc nghiên cứu chức năng của Nhà
nớc đợc đặt trong yêu cầu cải cách bộ máy
nhà nớc nhằm đặt Nhà nớc vào đúng vị trí,
đảm đơng đúng vai trò của mình đối với sự
phát triển của x hội, thể hiện rõ bản chất tốt
đẹp, tính u việt của Nhà nớc ta.
Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi
trình bày một số nhận thức của mình về chức
năng của nhà nớc nói chung, chức năng của
Nhà nớc ta trong giai đoạn hiện nay nhằm
góp phần làm sáng tỏ vấn đề này.
Chức năng của nhà nớc là một trong
những vấn đề cơ bản của lí luận nhà nớc và
pháp luật, là khái niệm phức tạp, luôn gắn

với những phạm trù nh bản chất, nhiệm vụ,
các hình thức và phơng pháp hoạt động của
nhà nớc Trớc đây, vấn đề chức năng của
nhà nớc dờng nh đ đợc giải quyết ổn
thỏa trong lí luận cũng nh trong thực tiễn.
Từ khi chuyển sang cơ chế thị trờng định
hớng XHCN, trong khoa học pháp lí ở nớc
ta đ xuất hiện nhiều quan điểm về chức
năng của nhà nớc, tuy nhiên, hầu hết các
quan điểm đó đều cha lí giải đợc một cách
thỏa đáng về khái niệm chức năng của nhà
nớ cũng nh vai trò, nội dung, phơng thức
thực hiện chức năng của nhà nớc đối với đời
sống x hội.
Theo cách hiểu truyền thống, phổ biến
nhất từ trớc đến nay, thể hiện trong nhiều
giáo trình, nhiều sách ở Liên Xô trớc đây và
hiện đang lu hành ở Việt Nam thì chức
năng của nhà nớc là những phơng diện
(những phơng hớng, mặt, dạng, loại) hoạt
động chủ yếu của nhà nớc nhằm thực hiện
những nhiệm vụ đặt ra trớc nhà nớc.
Nh bất kì hiện tợng x hội nào, nhà
nớc tồn tại và phát triển thông qua những
mối liên hệ biện chứng của nó, thể hiện trong
các hoạt động của nhà nớc tác động vào thế
giới tự nhiên, thế giới vật chất, vào các quan
hệ x hội và thế giới tinh thần của con ngời.
Mỗi chức năng cụ thể của nhà nớc thể hiện
sự thống nhất của nội dung, hình thức và

biện pháp thực hiện quyền lực nhà nớc
trong lĩnh vực hoạt động nhất định của nhà
nớc, gắn với việc thực hiện các nhiệm vụ
của nhà nớc. Nhng chức năng của Nhà
nớc không chỉ tồn tại trong mối liên hệ với
nhiệm vụ nhà nớc mà còn phản ánh bản
chất và vai trò, vị trí của nhà nớc đối với x
hội - xuất phát điểm đồng thời là mục tiêu
X
* Đại học Hồng Đức Thanh Hóa


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học - 17

hoạt động của nhà nớc. Do đó, quan điểm
này tuy đ lí giải chức năng của nhà nớc
tơng xứng với hiện tợng nhà nớc, là phù
hợp hơn cả so với một số quan điểm khác
nhng vẫn cha thật đầy đủ.
Quan điểm thứ hai xuất phát từ bản chất
nhà nớc cho rằng chức năng của nhà nớc
đợc xem xét nh thuộc tính cơ bản bên
trong của nhà nớc, phản ánh hai thuộc tính
đặc trng của bản chất nhà nớc với t cách
là tổ chức thống trị giai cấp và tổ chức đại
diện chính thức cho x hội.
(1)
Quan điểm này
hợp lí ở chỗ khẳng định sự tồn tại khách

quan của chức năng nhà nớc với hai tính
chất (là tính giai cấp và tính x hội) và mối
liên hệ giữa bản chất với chức năng của nhà
nớc, tuy nhiên, cha phản ánh đợc nội
dung, đối tợng của chức năng - những nét
đặc thù để phân biệt chức năng nhà nớc với
các khái niệm khác.
Cũng xuất phát từ nguồn gốc, bản chất,
vai trò của nhà nớc đối với x hội, quan
điểm thứ ba xác định chức năng nhà nớc là
sự thể hiện vai trò của nhà nớc đối với x
hội, là biểu hiện cụ thể năng lực của nhà
nớc và đa ra kết luận rằng cần nhận thức
khái niệm chức năng nhà nớc trên ba góc
độ thống nhất hữu cơ: Chức năng nhà nớc là
cái mà x hội cần nhà nớc và nhà nớc cần
phải làm; là cái mà nhà nớc có thể làm
đợc; là cái nhà nớc đợc làm.
(2)
Quan điểm
này cho chúng ta một cách nhìn mới về chức
năng nhà nớc, thấy đợc tính giới hạn của
chức năng nhà nớc, tuy nhiên, tác giả cha
đa ra định nghĩa.
Có quan điểm coi chức năng của Nhà
nớc không chỉ là những phơng hớng hoạt
động chủ yếu của nhà nớc mà còn là cơ chế
tác động của nhà nớc lên quá trình x hội,
bởi khi thực hiện những chức năng nhất định
trong các lĩnh vực của đời sống x hội, nhà

nớc bằng các cuộc cải cách, bằng sự điều
chỉnh pháp luật, bằng các cách thức tổ chức
và quản lí các quan hệ x hội mà tác động
lên trạng thái của các quá trình x hội
Quan điểm khác cho rằng chức năng của
nhà nớc chính là những nhiệm vụ cơ bản
của nhà nớc trong từng giai đoạn phát triển
cụ thể
(3)
hoặc đa vào khái niệm chức năng
của nhà nớc cả những phơng pháp, cách
thức nhà nớc thực hiện chức năng của mình
trong thực tiễn, là các hình thức hoạt động
của nhà nớc đối với môi trờng xung
quanh, đối với x hội, với các quốc gia khác
và nh vậy đ có sự mở rộng phạm vi khái
niệm, trộn lẫn giữa các mặt hoạt động của
nhà nớc với nhiệm vụ của nhà nớc, với
phơng thức thực hiện chúng.
Tuy có những khác biệt nhất định trong
mỗi cách hiểu chức năng của nhà nớc nh
đ đề cập ở trên nhng nhìn chung chúng
đều xuất phát trên cơ sở chủ nghĩa duy vật
biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử của
triết học Mác - Lênin về nguồn gốc, bản
chất, vị trí, vai trò của nhà nớc trong đời
sống x hội, đặt hiện tợng nhà nớc trong
quá trình vận động và phát triển của x hội
theo các quy luật khách quan của nó.
Trong bối cảnh hiện nay, theo chúng tôi

để góp phần xác định khái niệm đầy đủ về
chức năng của nhà nớc thì cần làm sáng tỏ
một số luận điểm sau:
1. Chức năng của nhà nớc gắn liền
với điều kiện xuất hiện và bản chất của
nhà nớc
Xuất phát từ những phân tích về sự tồn
tại, phát triển và tan r của chế độ cộng sản


nghiên cứu - trao đổi
18 - Tạp chí luật học

nguyên thủy để tìm ra nguồn gốc nhà nớc,
học thuyết Mác - Lênin khẳng định rằng nhà
nớc chỉ xuất hiện và tồn tại trong những
giai đoạn nhất định của lịch sử x hội loài
ngời với những điều kiện kinh tế - x hội
nhất định. Sự ra đời của nhà nớc là tất yếu
lịch sử, nhằm đáp ứng nhu cầu đợc quản lí
của chính x hội và duy trì trật tự x hội theo
ý chí và lợi ích của giai cấp nắm trong tay
những t liệu sản xuất chủ yếu. Nhà nớc là
lực lợng nảy sinh từ x hội, tựa hồ nh
đứng trên x hội, có nhiệm vụ làm dịu bớt
sự xung đột và giữ cho sự xung đột đó nằm
trong vòng trật tự.
(5)
Quan điểm của học
thuyết Mác - Lênin đ phủ định một cách

khoa học các thuyết nh thuyết thần học,
thuyết gia trởng, thuyết bạo lực, thuyết tâm
lí, thuyết khế ớc x hội của các học giả
khác nhau giải thích về nguồn gốc nhà nớc.
Trong x hội hiện đại, do sự tồn tại khách
quan của nhà nớc và tính đúng đắn, khoa
học của học thuyết Mác Lênin nên các học
giả t sản đ có những thay đổi nhất định
trong nhận thức về nguồn gốc nhà nớc. Họ
đ phải thừa nhận rằng nhà nớc bắt nguồn
từ x hội, từ thời xa xa nhất, con ngời
họp lại với nhau thành các phờng hội lớn
hơn, bắt đầu bằng hộ gia đình, rồi đến các
nhóm có quan hệ huyết thống và rồi tiến đến
các nhà nớc hiện đại.
(6)
Nh vậy, điều kiện
xuất hiện nhà nớc quy định nhà nớc phải
có những chức năng nhất định, đó là chức
năng chuyên chính giai cấp và chức năng x
hội.
Chức năng của nhà nớc và bản chất của
nhà nớc có mối liên hệ khách quan: Chức
năng của nhà nớc đợc xác định từ bản chất
nhà nớc và ngợc lại, bản chất nhà nớc
đợc thể hiện thông qua các chức năng của
nhà nớc - đợc cụ thể hoá và thể hiện trong
nhiều mặt hoạt động của nhà nớc.
Trong mối quan hệ này, bản chất của nhà
nớc là tổng hợp những mặt, những yếu tố,

những quá trình tạo nên hiện tợng nhà
nớc, là những thuộc tính hữu cơ bên trong
của nhà nớc còn chức năng của nhà nớc là
phơng thức tồn tại và phát triển của nhà
nớc, là hệ thống các mối liên hệ tơng đối
bền vững giữa các yếu tố của nó. Khi bản
chất của nhà nớc thay đổi thì chức năng của
nhà nớc cũng thay đổi cho phù hợp với bản
chất nhà nớc mới. Sự thay đổi của bản chất
nhà nớc có thể diễn ra trong sự thay đổi của
các hình thái kinh tế x hội. Đồng thời, trong
sự vận động của từng hình thái kinh tế - x
hội nhất định, bản chất của nhà nớc cũng có
thể có sự vận động, biến đổi. Vì thế, các
chức năng nhà nớc và nội dung của nó luôn
có sự vận động, biến đổi làm xuất hiện
những chức năng mới hoặc mất đi những
chức năng nào đó hoặc có những chức năng
của nhà nớc tồn tại qua nhiều chế độ x hội
khác nhau nhng nội dung và phơng pháp
thực hiện chúng lại rất khác nhau tuỳ thuộc
vào điều kiện hoàn cảnh lịch sử cụ thể, vào
bản chất của nhà nớc đó.
Chức năng của nhà nớc phản ánh đầy
đủ hai tính chất cơ bản của bản chất của nhà
nớc là tính giai cấp và tính x hội. Xuất
phát từ bản chất giai cấp, nhà nớc là tổ chức
chính trị của giai cấp thống trị về kinh tế và
vì các giai cấp có quyền lợi đối nghịch nhau
nên chức năng của nhà nớc trớc tiên đợc

hình thành là nhằm để bảo vệ quyền lợi của
giai cấp thống trị. Nhng đồng thời, xuất
phát từ bản chất x hội, bất kì nhà nớc nào
cũng thực hiện các hoạt động với t cách là


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học - 19

ngời đại diện chính thức cho quyền lợi của
toàn x hội nên có những chức năng của nhà
nớc phát sinh từ bản chất tự nhiên của mọi
x hội, từ nhu cầu của chính x hội, nhằm
duy trì và bảo vệ những điều kiện tồn tại và
phát triển của x hội. Vì vậy, chức năng của
nhà nớc có tính giai cấp và tính x hội.
Từ nhận thức về nguồn gốc, bản chất và
vị trí, vai trò của nhà nớc, chúng ta có thể
khẳng định rằng nhà nớc xuất hiện là để
thực hiện sứ mệnh của thiết chế quản lí x
hội, với hai nhiệm vụ cơ bản là duy trì sự
thống trị giai cấp và duy trì sự tồn tại, phát
triển của toàn x hội. Một mặt, nhà nớc là
công cụ bảo đảm duy trì, củng cố sự thống trị
của giai cấp, lực lợng nhất định trong x
hội, mặt khác, nhà nớc là công cụ tác động,
điều tiết các quan hệ x hội, tổ chức đời sống
cộng đồng, giải quyết những nhu cầu phát
triển của toàn x hội, giữ cho x hội vận
động, phát triển theo trật tự nhất định phù

hợp ý chí của giai cấp cầm quyền. Các chức
năng của nhà nớc đợc hình thành xuất phát
từ những nhiệm vụ cơ bản đó.
Nh vậy, những điều kiện kinh tế, x hội
quyết định sự ra đời và tồn tại của nhà nớc,
bản chất của nhà nớc, vai trò của nhà nớc
có liên quan mật thiết đến phạm trù quan
trọng trong lí luận về nhà nớc là chức năng
của nhà nớc.
2. Tơng quan giữa tính giai cấp và
tính xã hội của chức năng nhà nớc lệ
thuộc vào điều kiện lịch sử trong các nhà
nớc khác nhau
Tính giai cấp và tính x hội trong chức
năng của nhà nớc luôn tồn tại một cách
khách quan, không phụ thuộc vào sự nhận
thức của con ngời. Nếu lấy tính chất đại
diện tập trung cho lợi ích chung của x hội,
vai trò tổ chức thực hiện các công việc chung
của x hội và mục đích vì sự phát triển và
tiến bộ x hội của nhà nớc làm tiêu chí để
xem xét thì ở mức độ khác nhau, các chức
năng của nhà nớc đều chứa đựng tính x hội
và tính giai cấp nhng mức độ thể hiện của
các tính chất đó khác nhau tuỳ thuộc vào
từng điều kiện lịch sử cụ thể. Tơng quan
giữa hai tính chất trong chức năng của nhà
nớc phụ thuộc vào sự tơng quan lực lợng
x hội, sự xung đột lợi ích giai cấp thể hiện
trên các lĩnh vực kinh tế, x hội và chính trị

trong điều kiện x hội mà nhà nớc đó tồn
tại.
Cơ sở kinh tế của chế độ x hội là toàn
bộ nền sản xuất vật chất của x hội đó, tạo ra
của cải vật chất phục vụ cho mọi nhu cầu của
con ngời, của x hội. Trong mối quan hệ
với nhà nớc, cơ sở kinh tế giữ vai trò quyết
định. Nhà nớc thực hiện các chức năng của
mình là để giải quyết các vấn đề lợi ích mà
trớc hết là lợi ích kinh tế. Nh vậy, suy đến
cùng, quan hệ sở hữu cơ bản - nền tảng
trong chế độ x hội có ý nghĩa quyết định
đến chức năng của nhà nớc nên việc bảo vệ
chế độ sở hữu phản ánh rõ nét mối tơng
quan của hai tính chất trong chức năng của
nhà nớc.
Bất cứ chế độ x hội nào cũng đều đợc
xây dựng, tồn tại và phát triển trên cơ sở x
hội nhất định tơng ứng với nó, bao gồm các
giai cấp và tầng lớp x hội cùng những mối
quan hệ giữa các giai cấp, tầng lớp đó trong
x hội. Khi phơng thức sản xuất thay đổi
dẫn đến hình thái kinh tế - x hội thay đổi thì


nghiên cứu - trao đổi
20 - Tạp chí luật học

đơng nhiên cơ cấu giai cấp cũng thay đổi.
Mâu thuẫn nội tại của phơng thức sản xuất

(giữa lực lợng sản xuất và quan hệ sản xuất)
trong tất cả các chế độ x hội cùng với
những mâu thuẫn nội tại trong từng mặt của
quan hệ sản xuất trong các x hội có giai cấp
đối kháng biểu hiện thành mâu thuẫn giai
cấp và đấu tranh giai cấp
(7)
dẫn đến tình trạng
phân chia, đối đầu giữa các nhóm x hội
(giai cấp, dân tộc, tôn giáo ). Giai cấp và cơ
cấu giai cấp phản ánh mối quan hệ đa dạng
về lợi ích của các giai cấp, tầng lớp trong x
hội. Lợi ích chiếm vị trí quan trọng trong
hoạt động của con ngời và là động lực của
sự phát triển x hội. Chức năng của nhà nớc
thể hiện sự can thiệp, điều tiết của nhà nớc
đối với các lĩnh vực của đời sống x hội, suy
đến cùng là nhằm giải quyết mối quan hệ lợi
ích của con ngời nên chỉ có thể thực hiện
một các đúng đắn và hiệu quả trên cơ sở nắm
vững những đặc thù của cơ cấu giai cấp, mối
quan hệ đa dạng giữa các giai tầng, các bộ
phận dân c trong x hội. Cơ cấu giai cấp -
x hội do quan hệ sản xuất quyết định, do
vậy cần gắn việc nghiên cứu vấn đề với sự
vận động của quan hệ sản xuất, xa hơn nữa là
với sự vận động của phơng thức sản xuất -
cơ sở kinh tế của x hội. Khi xung đột giai
cấp tăng, đơng nhiên tính giai cấp, tính
chuyên chính trong chức năng nhà nớc sẽ

nổi bật, còn ngợc lại, khi x hội bình ổn,
xung đột giai cấp lắng xuống thì tính x
hội trong chức năng của nhà nớc lại nổi
trội. Vì vậy, trong các nhà nớc khi ở giai
đoạn đầu mới thành lập, tính giai cấp
thờng thể hiện rõ nét hơn.
Trong điều kiện hiện nay, Nhà nớc ta
phải coi điều chỉnh cơ cấu lợi ích là giải pháp
vừa phát huy vai trò động lực của lợi ích vừa
đảm bảo mục tiêu của sự phát triển x hội,
tránh xu hớng tuyệt đối hóa một lợi ích nào
đó mà triệt tiêu các lợi ích khác, đẩy các mâu
thuẫn lợi ích vốn là động lực của sự phát
triển x hội thành các xung đột lợi ích dẫn
đến các xung đột, rối loạn các quá trình x
hội.
Cơ cấu giai cấp và sự thay đổi cơ cấu giai
cấp trong các chế độ x hội cũng nh sự vận
động, phát triển và thay đổi vị trí, vai trò của
các giai tầng, nhóm x hội, cộng đồng dân
tộc, tôn giáo trong từng chế độ x hội là
một trong những nhân tố quyết định đến
chức năng của nhà nớc. Trong nhà nớc có
cơ sở x hội là liên minh của các lực lợng
x hội rộng lớn thì tính x hội cuả chức năng
nhà nớc rõ nét hơn và ngợc lại. Vì vậy,
chức năng của nhà nớc và cơ sở x hội có
sự thống nhất biện chứng.
Ngoài ra, mức độ thể hiện hai tính chất
này trong chức năng của nhà nớc còn phụ

thuộc vào từng chức năng cụ thể.
3. Chức năng của nhà nớc trong mối
quan hệ với quyền lực nhà nớc và trình
độ dân chủ
Quyền lực nhà nớc và chức năng nhà
nớc tồn tại nh điều tất yếu trong x hội có
giai cấp và nhà nớc. Chức năng nhà nớc là
một trong nhiều hình thức thể hiện quyền lực
nhà nớc. Chức năng nhà nớc là các phơng
diện hoạt động chủ yếu của nhà nớc nhằm
thực thi quyền lực nhà nớc, gắn với cơ cấu
quyền lực nhà nớc. Quyền lực nhà nớc là


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học - 21

vấn đề then chốt để xác định chức năng nhà
nớc. Aristốt quan niệm rằng mọi phúc lợi
x hội và sự khác nhau giữa các hình thức
chế độ nhà nớc phụ thuộc vào cách thức tổ
chức quyền lực của mọi thiết chế chính trị -
là trật tự dựa trên sự phân công quyền lực
nhà nớc. Theo các nhà kinh điển của chủ
nghĩa Mác - Lênin, trong bất kì x hội có
giai cấp nào, quyền lực nhà nớc cũng vẫn là
quyền lực của giai cấp thống trị, là công cụ
chuyên chính của một giai cấp, thể hiện trên
ba phơng diện: Thống trị về chính trị, về
kinh tế và về t tởng đồng thời duy trì

những điều kiện cần thiết cho sự tồn tại của
x hội. Mặt khác, quyền lực nhà nớc là một
bộ phận của quyền lực chính trị nên có tính
giới hạn, dẫn đến chức năng nhà nớc cũng
có giới hạn của nó. Từ đó, có thể hiểu mối
quan hệ giữa chức năng của nhà nớc và
quyền lực nhà nớc là mối quan hệ giữa nội
dung và hình thức, các bộ phận quyền lực
nhà nớc và yêu cầu thực thi các bộ phận
quyền lực đó chi phối đến sự hình thành, đến
nội dung và phơng thức thực hiện các chức
năng nhà nớc. ở nớc ta, quyền lực nhà
nớc thuộc về nhân dân nên các chức năng
nhà nớc là phơng thức thực hiện quyền lực
nhân dân, phục vụ nhân dân.
Một trong những yếu tố góp phần quyết
định đến chức năng nhà nớc là trình độ dân
chủ của x hội mà nhà nớc đó tồn tại.
Chế độ dân chủ, theo Các Mác là chế độ
do nhân dân tự quy định nhà nớc. Chế độ
dân chủ theo đúng nghĩa của nó thực chất
mới chỉ hình thành từ khi nhà nớc t sản ra
đời cho đến nay. Trong chế độ dân chủ, nhà
nớc với tính cách là một tổ chức công
quyền, thực hiện công quản, đóng vai trò là
ngời tổ chức các quá trình x hội theo
hớng dân chủ trên cơ sở tuân theo các quy
luật vận động khách quan của x hội. Tuy
nhiên, trong từng chế độ x hội khác nhau,
tính chất của nền dân chủ cũng khác nhau,

nh Lênin đ nói: Dân chủ cho một thiểu số
rất nhỏ, dân chủ cho ngời giàu, đó là nền
dân chủ trong x hội t bản chủ nghĩa Dân
chủ cho tuyệt đại đa số nhân dân đó là sự
biến đổi của chế độ dân chủ trong thời kì
quá độ .
(8)

Bác Hồ đ nói: Dân chủ nghĩa là dân là
chủ và dân làm chủ. Bản chất của nhà nớc
XHCN là nhà nớc dân chủ, là quyền lực
thuộc về nhân dân nhng để thực hiện đợc
dân chủ thực sự, phải thu hút đợc nhân dân
lao động tham gia một cách rộng ri và thật
sự bình đẳng vào quản lí công việc của nhà
(Xem tiếp trang 43)

(1).Xem: Nguyễn Đăng Thành nhà nớc t sản hiện
đại trong việc thực hiện chức năng thống trị giai cấp
và chức năng x hội.
(2).Xem: Trần Thái Dơng: Chức năng nhà nớc,
quan điểm và nhận thức, Tạp chí luật học số 2/1999.
(3).Xem: Nhà nớc, thị trờng và viện trợ, Nxb.
Khoa học x hội, Hà Nội. 1995.
(5).Xem: C.Mác, Ph.Ăngghen, tuyển tập, tập 6, Nxb.
Sự thật, Hà Nội 1984.
(6).Xem: Ngân hàng thế giới, Nhà nớc trong một
thế giới đang chuyển đổi, Nxb. Chính trị quốc gia,
Hà Nội. 1998.
(7). Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Tìm

hiểu học thuyết Mác về hình thái kinh tế x hội,
Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội 1997.