Báo cáo " Thể chế trọng tài kinh tế, thương mại Việt Nam - quá trình phát triển và hội nhập quốc tế " docx

nghiên cứu - trao đổi
14
Tạp chí luật học số 3/2003

TS. Trần thái dơng *
rng ti l mt trong nhng phng
thc gii quyt tranh chp kinh t cú ý
ngha quan trng, nht l trong nn kinh t
th trng. Tuy nhiờn, so vi cỏc nc khỏc
khu vc v trờn th gii thỡ th ch trng
ti kinh t Vit Nam li cú quỏ trỡnh phỏt
trin mang tớnh c thự. Ngy 25/2/2003, U
ban thng v Quc hi ó ban hnh Phỏp
lnh trng ti thng mi. S kin ny ỏnh
du mc quan trng, ghi nhn bc phỏt
trin mi ca th ch trng ti trờn lnh vc
kinh t Vit Nam. Bi vit ny cp cỏc
bc phỏt trin ch yu ca th ch trng ti
kinh t Vit Nam qua cỏc giai on v nhng
im mi ca nú vi t cỏch l th ch v
trng ti thng mi.
I. QU TRèNH PHT TRIN
1. Trc nm 1960
Trc nm 1960, Vit Nam cha cú s
phõn nh vic gii quyt tranh chp kinh t
v tranh chp ti sn núi chung. Tuy nhiờn,
t nm 1956 cng ó manh nha c ch gii
quyt riờng i vi tranh chp kinh t thụng
qua vic Nh nc ban hnh iu l tm thi

s 735/Ttg ngy 10/4/1956 v hp ng kinh
doanh.
2. T nm 1960 - 1994
õy l giai on song song tn ti hai h
thng trng ti trờn lnh vc kinh t (i ni
v i ngoi) trong khi khụng cú to kinh t.
2.1. H thng trng ti kinh t nh nc
Ngh nh s 04/Ttg ngy 04/01/1960 ó
ban hnh iu l tm thi v hp ng kinh
t, t ú Vit Nam bt u hỡnh thnh h
thng trng ti nh nc v kinh t. Th ch
trng ti kinh t nh nc c xỏc lp bi
hng lot cỏc vn bn quy phm phỏp lut
nh Ngh nh s 20/Ttg ngy 14/01/1960,
Ngh nh s 94/CP ngy 10/6/1965, Ngh
nh s 75/CP ngy 14/4/1975, Ngh nh s
24/CP ngy 10/8/1984 n Phỏp lnh
trng ti kinh t nh nc (c ban hnh
ngy 10/01/1990) thỡ th ch trng ti kinh t
nh nc Vit Nam ó phỏt trin n im
cc thnh. Theo quy nh ti iu 2 Phỏp
lnh ny thỡ trng ti kinh t nh nc cú
chc nng c bn l qun lớ nh nc v hp
ng kinh t, th hin cỏc ni dung chớnh
nh gi nghiờm k lut hp ng kinh t, x
lớ cỏc hp ng kinh t trỏi phỏp lut; gii
quyt cỏc tranh chp hp ng kinh t; xõy
dng phỏp lut v hp ng kinh t; tuyờn
truyn, hng dn thc hin phỏp lut v
hp ng kinh t.

Nh vy, vi s phỏt trin ca ch
hp ng kinh t trong quỏ trỡnh xõy dng
T

* Trờng đại học luật Hà Nội



nghiªn cøu - trao ®æi
15
T¹p chÝ luËt häc sè 3/2003

nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung ở Việt
Nam, thể chế trọng tài kinh tế nhà nước có
thể được coi như là thể chế song hành với
chế độ hợp đồng kinh tế và đảm bảo cho chế
độ đó. Thực chất, đây là thể chế quản lí nhà
nước trên lĩnh vực hợp đồng kinh tế nhằm
thực thi quyền lực, mệnh lệnh của Nhà nước
thể hiện qua công cụ hợp đồng kinh tế. Xem
xét các chức năng, nhiệm vụ của trọng tài
kinh tế nhà nước có thể thấy việc giải quyết
các tranh chấp hợp đồng kinh tế chỉ là một
trong số các chức năng của nó. Nhưng chính
ngay trong chức năng này, tính chất trọng tài
với nghĩa đen của từ này cũng được thể hiện
rất đặc biệt, mang đậm tính quyền lực nhà
nước trên lĩnh vực kinh tế và giải quyết các
tranh chấp kinh tế. Điều này cũng do bản
chất của các tranh chấp về hợp đồng kinh tế

của thời kì này quyết định. Ở đây, không có
mâu thuẫn về lợi ích của các bên mà tất cả
đều là lợi ích của Nhà nước. Vì kí kết và
thực hiện hợp đồng kinh tế là nghĩa vụ của
các bên nên nếu có xung đột xảy ra thì chỉ là
sự xung đột về việc thực hiện nhiệm vụ kế
hoạch của Nhà nước giao. Bởi thế, phán
quyết của trọng tài không được các bên đòi
thi hành do quyền lợi của các bên hầu như
không bị ảnh hưởng gì. Nói tóm lại, vai trò
chính của trọng tài kinh tế nhà nước trong
thời kì này là kiểm tra, đôn đốc và xử lí vi
phạm trong việc thực hiện chế độ hợp đồng
kinh tế - hình thức pháp lí đặc thù của nền
kinh tế kế hoạch hoá tập trung. Hoạt động
xét xử của trọng tài kinh tế nhà nước mang
đậm tính hành chính và lại thiếu cơ chế đảm
bảo thi hành các phán quyết. Trọng tài kinh
tế nhà nước chỉ có thể là sản phẩm đặc thù
của nền kinh tế kế hoạch tập trung và trong
điều kiện đó cũng không thể có cơ quan tài
phán kinh tế với tư cách là cơ quan tư pháp.
Thể chế trọng tài kinh tế nhà nước là sản
phẩm tất yếu và cần thiết cho nền kinh tế kế
hoạch hoá tập trung.
2.2. Hệ thống trọng tài phi chính phủ
Đó là Hội đồng trọng tài ngoại thương và
Hội đồng trọng tài hàng hải đặt bên cạnh
Phòng thương mại và công nghiệp Việt
Nam. Hội đồng trọng tài ngoại thương được

thành lập và hoạt động trên cơ sở Nghị định
số 59/CP ngày 30/04/1963 của Hội đồng
Chính phủ còn Hội đồng trọng tài hàng hải
Việt Nam được thành lập và hoạt động trên
cơ sở Nghị định số 53/CP ngày 05/10/1984.
Các hội đồng trọng tài này ra đời xuất phát
từ nhu cầu trong thực tiễn quan hệ kinh tế
quốc tế. Thẩm quyền xét xử của Hội đồng
trọng tài hàng hải và Hội đồng trọng tài
ngoại thương là giải quyết các tranh chấp
phát sinh từ hợp đồng mua bán ngoại
thương, thanh toán quốc tế, vận chuyển hàng
hoá quốc tế, hàng hải và bảo hiểm quốc tế.
Theo Quyết định số 204/Ttg ngày
28/04/1993 của Thủ tướng Chính phủ, hai tổ
chức trọng tài này đã được sáp nhập thành
Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam đồng
thời cũng tại văn bản ấy, Thủ tướng Chính
phủ đã phê duyệt Điều lệ của Trung tâm. Sau
đó, từ ngày 16/02/1996 Trung tâm trọng tài
quốc tế Việt Nam lại được mở rộng thêm
thẩm quyền xét xử đối với các tranh chấp
kinh tế trong nước bằng Quyết định số
114/Ttg của Thủ tướng Chính phủ.


nghiên cứu - trao đổi
16
Tạp chí luật học số 3/2003
Trung tõm trng ti quc t Vit Nam l

t chc phi chớnh ph (t chc xó hi - ngh
nghip) c t bờn cnh Phũng thng
mi v cụng nghip Vit Nam. Trung tõm cú
tớnh c lp v khụng thuc c cu t chc
ca Phũng thng mi v cụng nghip Vit
Nam. Tớnh bờn cnh õy mt phn th
hin s qun lớ nhng ch yu th hin tớnh
c lp v mt chuyờn mụn nghip v ca t
chc trng ti ny. iu 2 iu l t chc
Trung tõm trng ti quc t Vit Nam quy
nh: Trung tõm trng ti quc t Vit Nam
cú thm quyn gii quyt cỏc tranh chp phỏt
sinh t cỏc quan h kinh t quc t nh cỏc
hp ng mua bỏn ngoi thng, cỏc hp
ng u t, du lch, vn ti v bo him
quc t, chuyn giao cụng ngh, tớn dng v
thanh toỏn quc t v.v
Vi c cu t chc v thm quyn ca
hai h thng trng ti kinh t (chớnh ph v
phi chớnh ph) ca Vit Nam thi kỡ ny
nh trờn cho thy:
- Thi kỡ ny Vit Nam cú s phõn bit
kinh t i ni v kinh t i ngoi, th hin
trong vic xỏc lp hai h thng trng ti vi
phm vi thm quyn khỏc nhau;
- i vi cỏc tranh chp quan h kinh t
trong nc (i ni) thỡ c gii quyt bng
trng ti kinh t nh nc cũn i vi tranh
chp kinh t quc t thỡ c gii quyt bng
trng ti kinh t phi chớnh ph (nu cú s

tho thun ca cỏc bờn hay s rng buc ca
iu c quc t).
Th ch trng ti kinh t ca Vit Nam
thi kỡ ny do bn cht ca nn kinh t k
hoch hoỏ tp trung quy nh. Cỏc quan h
kinh t i ni mang tớnh xó hi ch ngha
(quc doanh v tp th) c iu khin t
trung tõm duy nht l Chớnh ph nờn trng
ti phi l trng ti nh nc vi chc nng
ch yu l duy trỡ k lut hp ng ca nn
kinh t ú. Cỏc quan h kinh t i ngoi
khụng thun nht l quan h kinh t xó hi
ch ngha nờn cn cú t chc trng ti phi
chớnh ph gii quyt cỏc tranh chp kinh
t theo s tho thun ca cỏc bờn. Nu so
sỏnh hai loi t chc trng ti y thỡ cú th
thy tớnh cht trng ti ca Trung tõm
trng ti quc t Vit Nam c th hin rừ
rt hn. Trng ti kinh t nh nc khụng
phi l t chc trng ti theo ỳng ngha m
thc cht l c quan qun lớ hnh chớnh kinh
t ca Nh nc.
3. T nm 1994 - nay
Chuyn sang nn kinh t th trng nh
hng XHCN, th ch trng ti kinh t nh
nc khụng cũn phự hp. Vi vic ban hnh
Lut sa i, b sung Lut t chc to ỏn nhõn
dõn, t ngy 1/7/1994 to kinh t ó c
thnh lp trong h thng to ỏn nhõn dõn,
chm dt s tn ti ca trng ti kinh t nh

nc. Tuy nhiờn, cng xut phỏt t nhu cu
tt yu ca nn kinh t th trng, lỳc ny
bờn cnh Trung tõm trng ti quc t Vit
Nam, Nh nc cũn cho phộp thnh lp cỏc
trung tõm trng ti kinh t cỏc tnh, thnh
ph thuc trung ng.
Nh vy, trong giai on u khi chuyn
sang nn kinh t th trng, Vit Nam cú
hai h thng trng ti phi chớnh ph trờn lnh
vc kinh t. õy chớnh l im c thự ca
Vit Nam trong quỏ trỡnh chuyn i nn


nghiên cứu - trao đổi
17
Tạp chí luật học số 3/2003

kinh t t k hoch hoỏ tp trung sang nn
kinh t th trng nh hng XHCN.
Trung tõm trng ti kinh t ti cỏc tnh,
thnh ph thuc trung ng cú thm quyn
gii quyt cỏc tranh chp v hp ng kinh
t, tranh chp gia cụng ti vi cỏc thnh viờn
cụng ti, gia cỏc thnh viờn cụng ti vi nhau
liờn quan n vic thnh lp, hot ng, gii
th cụng ti, cỏc tranh chp liờn quan n vic
mua bỏn c phiu, trỏi phiu (iu 1 Ngh
nh s 116/CP ngy 5/9/1994 v t chc v
hot ng ca trng ti kinh t). Thụng t s
02 - PL/DSKT ngy 3/1/1995 ca B t

phỏp hng dn thi hnh mt s im ca
Ngh nh ny khng nh trng ti kinh t
cú thm quyn gii quyt cỏc tranh chp sau
õy m khụng ph thuc vo quc tch ca
cỏc bờn tranh chp:
- Tranh chp v hp ng kinh t gia
phỏp nhõn vi nhau, gia phỏp nhõn vi
doanh nghip t nhõn; gia doanh nghip t
nhõn vi nhau v gia phỏp nhõn, doanh
nghip t nhõn vi cỏ nhõn cú ng kớ kinh
doanh;
- Tranh chp gia cụng ti vi cỏc thnh
viờn cụng ti, gia cỏc thnh viờn cụng ti vi
nhau liờn quan n vic thnh lp, hot ng
v gii th cụng ti nh tranh chp ũi rỳt vn
ra khi cụng ti, phõn chia l, lói, nhp, tỏch,
gii th cụng ti, tranh chp v quyn, ngha
v ca thnh viờn cụng ti;
- Tranh chp liờn quan n vic mua bỏn
c phiu, trỏi phiu.
Do vy, t ngy 1/7/1994 Vit Nam cú
hai h thng ti phỏn kinh t l to ỏn v
trng ti phi chớnh ph. i tng xột x
c m rng hn nhiu so vi trng ti
kinh t nh nc di thi kinh t k hoch
hoỏ tp trung. Trng ti kinh t lỳc ny ó
th hin tớnh phi nh nc, theo ú thm
quyn ca nú cng c m rng ra nhiu
loi tranh chp khỏc nhau trờn lnh vc kinh
t. Tỡnh hỡnh ú ỏp ng nhng ũi hi ca

nn kinh t th trng. Bi l, trong nn kinh
t th trng, vic gii quyt cỏc tranh chp
kinh t khụng ch l chc nng thuc v Nh
nc m cũn l chc nng ca xó hi. S
phõn nh cỏc chc nng ú gia nh nc
v xó hi ó c th hin bc u, Nh
nc khụng cũn gi c quyn gii quyt
tranh chp kinh t v iu ú cho thy
nguyờn tc t do kinh doanh, t nh ot
trong nn kinh t th trng nh hng
XHCN ó c thit lp trờn c s dõn ch
hoỏ hot ng gii quyt tranh chp kinh t
ỏp ng nhu cu phỏt trin v hi nhp quc
t. iu ny chng t nguyờn tc xỏc nh
phm vi quyn lc nh nc trong nn kinh
t th trng khỏc vi nn kinh t k hoch
hoỏ tp trung trc õy. Vic gii quyt
tranh chp kinh t bng con ng to ỏn v
con ng trng ti c t trong mi quan
h b sung, h tr nhau. Mi con ng u
cú nhng mt mnh yu khỏc nhau v nn
kinh t th trng to iu kin khỏch quan
cỏc c ch gii quyt tranh chp kinh t
cú th b sung, h tr cho nhau.
Tuy nhiờn, cho n trc khi Phỏp lnh
trng ti thng mi cú hiu lc (1/7/2003)
thỡ th ch trng ti kinh t Vit Nam tn ti
mt s im bt hp lớ sau:
- Cú hai loi trng ti l trng ti kinh t

nghiên cứu - trao đổi
18
Tạp chí luật học số 3/2003
trong nc v trng ti quc t vi nguyờn
tc hot ng v thm quyn khụng khỏc
nhau nhng li cú hai c s phỏp lut khỏc
nhau;
- Th ch trng ti kinh t Vit Nam vn
cha xỏc nh c ch m bo thi hnh quyt
nh trng ti. Cựng vi nhng bt cp khỏc
trong h thng phỏp lut kinh t núi chung,
th ch trng ti hin hnh cng l mt trong
nhng tr ngi cho quỏ trỡnh hi nhp kinh
t quc t v thu hỳt u t. Vỡ th, yờu cu
t ra cú tớnh cp thit l phi hon thin
phỏp lut v trng ti kinh t, thng nht
iu chnh bng vn bn cú hiu lc phỏp lớ
mnh.
4. Phỏp lnh trng ti thng mi -
bc phỏt trin mi ca th ch trng ti
kinh t Vit Nam
T ngy 1/7/2003, trng ti trờn lnh vc
kinh t Vit Nam khụng cũn tờn c na m
c gi l trng ti thng mi. iu ny
khụng ch n thun l s i tờn m cú s
i mi quan trng theo xu hng hi nhp
quc t, qua ú ghi nhn bc tin mi ca
phỏp lut v trng ti Vit Nam. Cng t
ngy 1/7/2003, Ngh nh s 116/CP, Quyt

nh s 204/Ttg, Quyt nh s 114/Ttg s
chm dt hiu lc. Ba vn bn quy phm
phỏp lut trờn ó tng l c s phỏp lớ v t
chc v hot ng ca hai loi trng ti kinh
t i ni v i ngoi ca Vit Nam trong
thi kỡ u chuyn sang nn kinh t th
trng inh hng XHCN.
Phỏp lnh trng ti thng mi gm 8
chng vi 63 iu quy nh khỏ ton din,
y cỏc vn v t chc v hot ng
trng ti thng mi.
II. NHNG IM MI CA PHP
LNH TRNG TI THNG MI
So vi cỏc quy nh hin hnh, Phỏp
lnh trng ti thng mi cú nhng im
mi ch yu sau:
1. V phm vi iu chnh
Cỏc t chc trng ti trc õy c gi
l trng ti kinh t v trng ti quc t. Phỏp
lnh trng ti thng mi (sau õy gi tt l
Phỏp lnh) thng nht iu chnh v t chc
v hot ng ca hai t chc trng ti y v
gi chung l trng ti thng mi. Tuy
nhiờn, nhng khỏi nim kinh t, kinh
doanh, thng mi Vit Nam hin nay
cũn ang c s dng vi nhng ni hm
v ý ngha khỏc nhau. iu ny cng l im
bt cp ln cho quỏ trỡnh hi nhp v thu hỳt
u t nc ngoi vo Vit Nam. Khon 3
iu 2 Phỏp lnh ó nh ngha khỏi nim

hot ng thng mi l: vic thc hin mt
hay nhiu hnh vi thng mi ca cỏ nhõn,
t chc kinh doanh, bao gm vic mua bỏn
hng hoỏ, cung ng dch v, phõn phi, i
din, i lớ thng mi; kớ gi, thuờ, cho
thuờ, thuờ mua, xõy dng, t vn; k thut;
li-xng; u t, ti chớnh, ngõn hng, bo
him, thm dũ, khai thỏc; vn chuyn hng
hoỏ, hnh khỏch bng ng hng khụng,
ng bin, ng st, ng b v cỏc
hnh vi thng mi khỏc theo quy nh ca
phỏp lut. Nh vy, Phỏp lnh quan nim
hot ng thng mi l vic thc hin
hnh vi thng mi ca cỏ nhõn, t chc
kinh doanh (khỏi nim thng mi theo
ngha rng).


nghiªn cøu - trao ®æi
19
T¹p chÝ luËt häc sè 3/2003

2. Về thẩm quyền của trọng tài thương mại
Pháp lệnh tiếp tục khẳng định các quy
định về thẩm quyền của trọng tài kinh tế,
trọng tài quốc tế trước đây. Điểm mới là
Pháp lệnh đã quy định thành tổ chức trọng
tài duy nhất, không phân biệt tranh chấp
trong nước hay có yếu tố nước ngoài để
thành lập các tổ chức trọng tài riêng.

Khía cạnh thứ hai về thẩm quyền của
trọng tài là trọng tài không có thẩm quyền
đương nhiên mà chỉ có thẩm quyền giải
quyết tranh chấp khi các bên thoả thuận chọn
trọng tài hoặc có sự ràng buộc của điều ước
quốc tế mà Việt Nam kí kết hay tham gia
quy định các bên đương sự phải đưa vụ việc
tranh chấp ra giải quyết tại trọng tài. Các quy
định trên thể hiện đúng bản chất của trọng
tài với tư cách là tổ chức xã hội - nghề
nghiệp hoạt động tài phán về thương mại.
Điều này khác toà án với tư cách là cơ quan
tài phán thương mại đương nhiên có thẩm
quyền theo quy định của pháp luật, thể hiện
tính quyền lực nhà nước trong hoạt động của
nó. Điều này cũng được Pháp lệnh quy định
thành nguyên tắc: “Tranh chấp được giải
quyết bằng trọng tài nếu trước hoặc sau khi
xảy ra vụ tranh chấp, các bên có thoả thuận
trọng tài” (khoản 1 Điều 3).
Về thoả thuận trọng tài, các văn bản
pháp luật trước đây chỉ quy định một cách
khái quát là các bên có quyền thoả thuận
bằng văn bản đưa vụ việc tranh chấp ra trước
trọng tài để giải quyết. Điểm mới về vấn đề
này là Pháp lệnh đã quy định thoả thuận
trọng tài thành chương riêng (chương 2) một
cách đầy đủ và hoàn chỉnh hơn, giải quyết
hầu hết các vấn đề điều chỉnh về thoả thuận
trọng tài như hình thức của thoả thuận trọng

tài, thoả thuận trọng tài vô hiệu, quan hệ
giữa điều khoản trọng tài với hợp đồng. Đối
với hình thức thoả thuận trọng tài, Pháp lệnh
tiếp tục quy định thoả thuận trọng tài phải
được lập thành văn bản và cũng xác định rõ
phạm vi khái niệm văn bản phù hợp với sự
phát triển của khoa học công nghệ hiện đại.
Ngoài hình thức văn bản truyền thống, thoả
thuận trọng tài thông qua thư, điện báo,
telex, fax, thư điện tử hoặc bằng hình thức
văn bản khác thể hiện rõ ý chí của các bên
giải quyết vụ tranh chấp bằng trọng tài đều
được coi là thoả thuận bằng văn bản. Điều
khoản trọng tài trong hợp đồng hoặc thoả
thuận riêng là hình thức pháp lí của thoả
thuận trọng tài, theo đó Pháp lệnh đưa ra
nguyên tắc: “Điều khoản trọng tài tồn tại
độc lập với hợp đồng, việc thay đổi, gia hạn,
huỷ bỏ hợp đồng, sự vô hiệu của hợp đồng
không ảnh hưởng đến hiệu lực của điều
khoản trọng tài”. Sở dĩ có điều này là vì
điều khoản trọng tài chỉ vô hiệu trong các
trường hợp cụ thể do luật định, không phụ
thuộc vào nội dung hay hiệu lực của hợp
đồng. Đây là thông lệ quốc tế trong pháp luật
về trọng tài thương mại nhưng lại chưa từng
được quy định thành nguyên tắc trong pháp
luật trọng tài Việt Nam.
Về thoả thuận trọng tài vô hiệu, Pháp
lệnh quy định 6 trường hợp cụ thể thoả thuận

trọng tài không có hiệu lực:
- Tranh chấp phát sinh không thuộc hoạt
động thương mại;
- Người kí thoả thuận trọng tài không có


nghiªn cøu - trao ®æi
20
T¹p chÝ luËt häc sè 3/2003
thẩm quyền kí kết theo quy định của pháp
luật;
- Một bên kí thoả thuận trọng tài không
có năng lực hành vi dân sự đầy đủ;
- Thoả thuận trọng tài không quy định hoặc
quy định không rõ đối tượng tranh chấp, tổ
chức trọng tài có thẩm quyền giải quyết vụ
tranh chấp mà sau đó các bên không có thoả
thuận bổ sung;
- Thoả thuận trọng tài không được lập
theo đúng hình thức quy định, tức là không
được lập thành văn bản;
- Bên kí kết thoả thuận trọng tài bị lừa
dối, bị đe doạ và có yêu cầu tuyên bố thoả
thuận trọng tài vô hiệu.
3. Cơ chế hỗ trợ và giám sát của cơ
quan tư pháp đối với tố tụng trọng tài
Đây là điểm mới quan trọng nhất của
Pháp lệnh cũng là thông lệ pháp luật ở các
nước phù hợp với Luật mẫu của UNCITRAL
về trọng tài thương mại. Điều này thể hiện ở

các nội dung sau:
3.1. Vai trò của toà án
+ Thành lập hội đồng trọng tài
Khoản 1 Điều 26 Pháp lệnh quy định:
“Trong trường hợp các bên không có thoả
thuận khác thì trong thời hạn 30 ngày, kể từ
ngày nguyên đơn gửi đơn kiện cho bị đơn thì
bị đơn phải chọn trọng tài viên và thông báo
cho nguyên đơn biết. Hết thời hạn này, nếu
bị đơn không thông báo cho nguyên đơn
trọng tài viên mà mình chọn thì nguyên đơn
có quyền yêu cầu toà án tỉnh, thành phố trực
thuộc trung ương nơi bị đơn có trụ sở hoặc
cư trú chỉ định trọng tài viên cho bị đơn.”
- Đối với vụ tranh chấp có một bị đơn thì
trong thời hạn 7 ngày làm việc, toà án chỉ
định trọng tài viên cho bị đơn và thông báo
cho các bên.
- Đối với vụ tranh chấp có nhiều bị đơn,
trong 30 ngày, các bị đơn không chọn được
trọng tài viên thì nguyên đơn yêu cầu toà án
tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương nơi bị
đơn có trụ sở hoặc cư trú chỉ định trọng tài
viên cho các bị đơn. Trong thời hạn 7 ngày
làm việc, kể từ ngày nhận được đơn yêu cầu,
toà án chỉ định trọng tài viên theo yêu cầu
của nguyên đơn và thông báo cho các bên.
- Trong thời hạn 7 ngày làm việc kể từ
ngày nhận được yêu cầu, toà án sẽ chỉ định
trọng tài viên thứ ba làm chủ tịch hội đồng

trọng tài nếu qua thời hạn 15 ngày kể từ
ngày hai trọng tài viên được lựa chọn hoặc
toà án chỉ định không chọn được trọng tài
viên thứ ba.
- Khi các bên đã thoả thuận vụ tranh
chấp do trọng tài viên duy nhất giải quyết
nhưng lại không chọn được trọng tài viên đó
thì theo yêu cầu của một bên, trong thời hạn
15 ngày toà án chỉ định trọng tài viên duy
nhất kể từ ngày nhận được yêu cầu và thông
báo cho các bên.
+ Thay đổi trọng tài viên
Các bên có quyền yêu cầu thay đổỉ trọng
trọng tài viên và trọng tài viên phải từ chối
giải quyết vụ tranh chấp trong các trường
hợp do pháp luật quy định. Việc thay đổi
trọng tài viên do các trọng tài viên khác
trong hội đồng trọng tài quyết định. Trong
trường hợp không quyết định được hoặc nếu
cả hai trọng tài viên hay trọng tài viên duy
nhất từ chối giải quyết vụ tranh chấp thì đối


nghiªn cøu - trao ®æi
21
T¹p chÝ luËt häc sè 3/2003

với vụ tranh chấp do hội đồng trọng tài được
các bên thành lập giải quyết, theo yêu cầu
của nguyên đơn, toà án tỉnh nơi bị đơn có trụ

sở hay cư trú quyết định và quyết định này là
chung thẩm (điểm b khoản 4 Điều 27 Pháp
lệnh).
+ Xem xét thoả thuận trọng tài, thẩm
quyền giải quyết vụ tranh chấp của hội đồng
trọng tài
Thông thường, trước khi xem xét nội
dung vụ tranh chấp, nếu có đơn khiếu nại
của một bên về việc hội đồng trọng tài
không có thẩm quyền giải quyết vụ tranh
chấp; vụ tranh chấp không có thoả thuận
trọng tài hoặc thoả thuận trọng tài vô hiệu thì
hội đồng trọng tài phải xem xét với sự có
mặt của các bên, trừ trường hợp các bên có
yêu cầu khác. Pháp lệnh quy định nếu các
bên không đồng ý với quyết định của hội
đồng trọng tài thì trong thời hạn 5 ngày làm
việc kể từ ngày nhận được quyết định của
hội đồng trọng tài, các bên có quyền yêu cầu
toà án cấp tỉnh nơi hội đồng trọng tài ra
quyết định xem xét lại quyết định của trọng
tài. Pháp lệnh cũng quy định theo sự uỷ
quyền của chánh án toà án, thẩm phán xem
xét, quyết định trong thời hạn 5 ngày, quyết
định của toà án là chung thẩm. Hậu quả của
việc toà án quyết định vụ tranh chấp không
thuộc thẩm quyền của hội đồng trọng tài là
hội đồng trọng tài phải ra quyết định đình
chỉ vụ giải quyết tranh chấp.
+ Áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời

Trong thủ tục tố tụng trọng tài, các biện
pháp khẩn cấp tạm thời giữ vị trí vai trò rất
quan trọng. Để bảo vệ quyền và lợi ích hợp
pháp của các bên đang có nguy cơ trực tiếp
bị xâm hại, Pháp lệnh quy định các bên có
quyền làm đơn đến toà án yêu cầu áp dụng
một số biện pháp khẩn cấp tạm thời như:
- Bảo toàn chứng cứ (trong trường hợp
chứng cứ đang bị tiêu huỷ hoặc có nguy cơ
bị tiêu huỷ);
- Kê biên tài sản tranh chấp;
- Cấm chuyển dịch tài sản tranh chấp;
- Kê biên và niêm phong tài sản ở nơi cất
giữ;
- Phong toả tài khoản tại ngân hàng.
Toà án có thẩm quyền ở đây là toà án
cấp tỉnh nơi hội đồng trọng tài đã thụ lí vụ
việc tranh chấp. Pháp lệnh quy định tuỳ theo
yêu cầu của loại biện pháp khẩn cấp tạm thời
mà bên yêu cầu phải cung cấp cho toà án
những bằng chứng cụ thể về các chứng cứ
cần được bảo toàn, các chứng cứ về việc bị
đơn tẩu tán, cất giấu tài sản có thể làm cho
việc thi hành quyết định của trọng tài không
thể thực hiện được. Trong thời hạn 5 ngày
làm việc, kể từ ngày được chánh án giao
nhiệm vụ, thẩm phán toà án phải kiểm tra
tính chính xác của những tài liệu theo quy
định tại khoản 2 Điều 34 Pháp lệnh, trong
phạm vi yêu cầu của nguyên đơn, có thể ra

quyết định áp dụng một hoặc một số biện
pháp khẩn cấp tạm thời trên. Theo quy định
của pháp luật, biện pháp khẩn cấp tạm thời
phải được thi hành ngay. Cùng với việc quy
định vai trò của toà án trong việc áp dụng
biện pháp khẩn cấp tạm thời, Pháp lệnh cũng
quy định toà án có quyền thay đổi hoặc huỷ bỏ
biện pháp khẩn cấp tạm thời.
+ Lưu trữ hồ sơ trọng tài


nghiªn cøu - trao ®æi
22
T¹p chÝ luËt häc sè 3/2003
Theo quy tại khoản 2 Điều 48 Pháp lệnh
thì đối với việc giải quyết vụ tranh chấp tại
hội đồng trọng tài do các bên thành lập trong
thời hạn 15 ngày công bố quyết định trọng
tài hoặc biên bản hoà giải, hội đồng trọng tài
phải gửi quyết định trọng tài, biên bản hoà
giải kèm theo hồ sơ giải quyết vụ tranh chấp
cho toà án tỉnh nơi hội đồng trọng tài ra
quyết định trọng tài hoặc lập biên bản hoà
giải để lưu trữ.
+ Huỷ quyết định của trọng tài
Trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày nhận
được quyết định trọng tài, nếu có bên không
đồng ý với quyết định trọng tài thì có quyền
làm đơn gửi toà án cấp tỉnh nơi hội đồng
trọng tài ra quyết định trọng tài để yêu cầu

huỷ quyết định trọng tài.
Khoản 2 Điều 53 Pháp lệnh quy định
trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày thụ lí,
chánh án toà án phải chỉ định hội đồng xét
xử gồm 3 thẩm phán, trong đó có một thẩm
phán làm chủ toạ và phải mở phiên toà để
xét đơn yêu cầu huỷ quyết định trọng tài.
Hội đồng xét xử không xét xử nội dung tranh
chấp mà chỉ kiểm tra các giấy tờ, thủ tục, đối
chiếu quyết định trọng tài với các quy định
của pháp luật để ra quyết định. Hội đồng
trọng tài có quyền huỷ hoặc không huỷ quyết
đinh trọng tài, đình chỉ việc xét đơn yêu cầu
nếu người nộp đơn rút đơn hoặc đã triệu tập
hợp lệ mà vẫn vắng mặt không có lí do chính
đáng hoặc bỏ phiên toà mà không được hội
đồng xét xử đồng ý. Toà án có quyền huỷ
quyết định trọng tài trong các trường hợp:
- Không có thoả thuận trọng tài;
- Thoả thuận trọng tài vô hiệu;
- Thành phần hội đồng trọng tài, tố tụng
trọng tài không phù hợp với thoả thuận của
các bên theo quy định của Pháp lệnh;
- Vụ tranh chấp không thuộc thẩm quyền
của hội đồng trọng tài; trong trường hợp quyết
định trọng tài có một phần không thuộc thẩm
quyền của hội đồng trọng tài thì phần đó bị huỷ;
- Trong quá trình giải quyết vụ tranh
chấp, có trọng tài viên vi phạm nghĩa vụ của
trọng tài viên;

- Quyết định trọng tài trái với lợi ích công
cộng của Nhà nước Cộng hoà XHCN Việt Nam.
Cần chú ý là toà án ra quyết định huỷ
quyết định trọng tài khi bên yêu cầu chứng
minh được hội đồng trọng tài đã ra quyết
định trọng tài thuộc một trong các trường
hợp nêu trên. Pháp lệnh còn quy định quyền
kháng cáo, kháng nghị quyết định của toà án
và trách nhiệm xét kháng cáo, kháng nghị
của toà án. Khoản 1 Điều 56 Pháp lệnh quy
định trong thời hạn 30 ngày kể từ ngày nhận
được hồ sơ kháng cáo hoặc quyết định kháng
nghị, Toà án nhân dân tối cao phải mở phiên
toà xem xét quyết định. Hội đồng xét xử có
quyền giữ nguyên, sửa một phần hoặc toàn
bộ quyết định của toà án cấp sơ thẩm; đình
chỉ việc xét kháng cáo trong các trường hợp
cụ thể do pháp luật quy định. Quyết định này
là quyết định cuối cùng có hiệu lực thi hành.
3.2. Vai trò của viện kiểm sát
Với tư cách là cơ quan kiểm sát hoạt động
tư pháp, viện kiểm sát nhân dân cũng đóng vai
trò nhất định trong tố tụng trọng tài như:
- Viện kiểm sát có quyền kiểm sát từ
khâu yêu cầu toà án áp dụng biện pháp khẩn
cấp tạm thời. Khoản 5 Điều 34 Pháp lệnh


nghiên cứu - trao đổi
23

Tạp chí luật học số 3/2003

quy nh: Quyt nh ỏp dng bin phỏp
khn cp tm thi phi c gi ngay cho
hi ng trng ti, cỏc bờn tranh chp v
vin kim sỏt cựng cp. Phỏp lnh cng quy
nh vin kim sỏt cú quyn kin ngh to ỏn
ó ra quyt nh ỏp dng bin phỏp khn cp
tm thi xem xột vic thay i, hu b hoc
gi nguyờn cỏc bin phỏp y.
- Vin kim sỏt cú quyn tham gia xột
n yờu cu hu quyt nh trng ti ca to
ỏn t khõu th lớ n. To ỏn phi thụng bỏo
cho vin kim sỏt cựng cp bit vic th lớ
n, phi chuyn h s cho vin kim sỏt
cựng cp trong thi hn 7 ngy lm vic
trc thi hn m phiờn to. i din vin
kim sỏt cú quyn tham gia phiờn to, c
quyn phỏt biu ý kin trc hi ng xột
x. Vin kim sỏt cú quyn khỏng ngh
quyt nh ca to ỏn, c tham gia phiờn
to xột khỏng cỏo, khỏng ngh v c
quyn phỏt biu ý kin.
Phỏp lnh quy nh vai trũ, thm quyn ca
vin kim sỏt nờu trờn nhm m bo s tuõn th
phỏp lut ca hot ng t phỏp khi hot ng
h tr trng ti, bo v quyn, li ớch hp phỏp
ca cỏc bờn v trt t phỏp lut chung.
3.3. Vai trũ ca c quan thi hnh ỏn
Phỏp lnh khng nh vai trũ ca c quan

thi hnh ỏn cp tnh ni cú tr s, ni c trỳ
hoc ni cú ti sn ca bờn phi thi hnh.
Sau 30 ngy k t ngy ht thi hn thi hnh
quyt nh trng ti, nu mt bờn khụng t
nguyn thi hnh cng khụng yờu cu hu b
theo quy nh, bờn c thi hnh quyt nh
trng ti cú quyn lm n gi c quan thi
hnh ỏn nờu trờn thi hnh quyt nh trng ti.
Nhỡn chung, vi nhng im mi c bn
nờu trờn, th ch trng ti thng mi Vit
Nam ó tng thớch vi th ch ny ca cỏc
nc nhng khớa cnh sau:
- Khỏi nim tranh chp trong hot ng
thng mi;
- Hiu lc ca quyt nh trng ti;
- Vai trũ ca c quan t phỏp i vi vic
ỏp dng cỏc bin phỏp khn cp tm thi,
thnh lp hi ng trng ti, hu quyt nh
trng ti v thi hnh quyt nh trng ti.
Trng ti thng mi Vit Nam theo
Phỏp lnh mi c ban hnh l t chc xó
hi ngh nghip cú thm quyn gii quyt
cỏc tranh chp trong hot ng thng mi
trờn c s tho thun ca cỏc bờn, khụng k
tranh chp trong nc hay tranh chp quc
t. So vi phng thc gii quyt tranh chp
thng mi bng to ỏn thỡ phng thc
trng ti cú nhiu u im. Tuy nhiờn, cng
theo thụng l quc t, hot ng ca trng ti
thng mi phi c s h tr, giỏm sỏt v

m bo t phớa cỏc c quan t phỏp.
Trờn con ng phỏt trin v hi nhp,
trng ti trờn lnh vc kinh t ca Vit Nam
ang ngy cng m bo tt hn cho quyn
t do kinh doanh v to mụi trng u t
thun li. S ra i ca Phỏp lnh trng ti
thng mi Vit Nam l bc phỏt trin mi
rt quan trng ca th ch trng ti, ghi nhn
c ch xó hi hoỏ vic gii quyt tranh chp
thng mi trong nn kinh t th trng nh
hng XHCN. Th ch trng ti thng mi
ó c gn kt v m bo bi th ch t
phỏp. Vn t ra l cỏc c quan nh nc
cú thm quyn cn sm ra cỏc vn bn quy
nh chi tit v hng dn thi hnh Phỏp
lnh cú th nhanh chúng i vo i sng
thng mi gúp phn thc hin cỏc cam kt
v hi nhp quc t ca t nc hin nay./.