Báo cáo " Những nguyên tắc cơ bản của an sinh xã hội" doc

nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 5/2004
37

-
(1)



TS. Lu bình nhỡng *
1. An sinh xó hi l vn thng c
cp trong h thng cỏc chớnh sỏch xó hi
ca cỏc quc gia trờn th gii. Tuy nhiờn, do
nhiu nguyờn nhõn khỏc nhau, vic nhn thc
v thc hin nú trong thc t khụng phi l
iu d dng.
An sinh xó hi khụng ch l vn kinh t
- xó hi thụng thng liờn quan ti i sng
ca tng con ngi c th m ó c xem
xột v i x vi t cỏch l vn cú tớnh
chớnh tr cao, liờn quan ti mi tng lp ca
cng ng xó hi. Vit Nam, an sinh xó hi
thc ra ó c thc hin t nhiu nm. Thi
gian u, an sinh xó hi c thc hin vi t
cỏch l ch cu tr xó hi v thuc phm
vi qun lớ ca B xó hi.
(2)
Sau ny B xó hi
c sỏp nhp vo B lao ng, cụng tỏc cu

tr xó hi tr thnh mt trong nhng ni dung
trong hot ng chc nng ca ngnh lao
ng. Do c im ca nc ta l phi tin
hnh cỏc cuc khỏng chin ỏnh ui thc
dõn, quc trong thi gian di nờn cú nhiu
ngi ó hi sinh hoc úng gúp mt phn
xng mỏu cho t quc trong cỏc cuc khỏng
chin ú, vỡ th vn an sinh xó hi cú thi
kỡ tp trung vo cụng tỏc thng binh, lit
s.
(3)
Ngy nay an sinh xó hi l mt mng ln
trong h thng cỏc chớnh sỏch kinh t - xó hi
ca quc gia.
Theo cỏch hiu thụng thng, an sinh xó
hi l cm t cp s an ton trong i
sng ca con ngi trong xó hi.
(4)
An sinh xó
hi hng ti xó hi trong ú hn ch n
mc thp nht v dn xoỏ b úi nghốo, bnh
tt, thiu thn to iu kin, c hi v vic
lm v bo m i sng ca con ngi. Cú
th núi an sinh xó hi l vn bao trựm v
cú tớnh cht u tiờn hng u trong lnh vc
xó hi ngy nay.
Trong xó hi hin i, khi m chớnh sỏch
con ngi tr thnh vn cú tớnh chin lc,
ch ngha nhõn o tr thnh mc tiờu xó hi
thỡ an sinh xó hi cng c chỳ trng. Quan

im ca ng ta l s dng ngun lc con
ngi v cỏc ngun lc khỏc nhm xõy dng
v phỏt trin t nc. Mun vy cn nõng
lờn ỏng k ch s phỏt trin con ngi (HDI)
ca nc ta.
(5)
Bờn cnh ú, mt trong
nhng thc t ang tn ti ũi hi an sinh xó
hi phi tp trung gii quyt l tỡnh trng úi
nghốo nc ta cũn khỏ cao mc dự ó gim
t 30% cỏc nm trc xung 16% vo nm
2001.
(6)
Tỡnh trng tht nghip, sc ộp ca
cụng n vic lm v c bit l i sng ca
cỏc tng lp dõn c, trong ú cú nhng ngi,
nhng gia ỡnh ó tng cú s hi sinh v ngi
v ca ci vt cht trong hai cuc khỏng chin
cũn rt thp. Bờn cnh ú, mt trong nhng
vn mang tớnh tiờn quyt l mun cú nn
kinh t - xó hi phỏt trin thc s v mang
tớnh bn vng thỡ iu cn thit trc tiờn l
* Ging viờn chớnh Khoa phỏp lut kinh t
Trng i hc lut H Ni


nghiên cứu - trao đổi
38

Tạp chí luật học số 5/2004

phi to ra c s n nh i sng ca mi
tng lp dõn c. Tt c nhng iu ú ũi hi
nc ta phi tng bc xõy dng h thng an
sinh xó hi nhm mc tiờu gii quyt tt cỏc
chớnh sỏch xó hi i vi cỏc thnh viờn ca
cng ng.
2. Theo quan im ca tụi, vic xõy dng
v thc thi h thng chớnh sỏch xó hi núi
chung v an sinh xó hi núi riờng, phi da
trờn c s nhng nguyờn tc c bn sau õy:
- Nguyờn tc ton din
Chớnh sỏch an sinh xó hi phi m bo
tớnh xó hi, nú khụng c loi tr bt kỡ i
tng xó hi no nm trong din cn c
giỳp . Vic xõy dng v vn hnh h thng
chớnh sỏch v an sinh xó hi phi m bo cú
s tham gia ụng o ca mi tng lp nhõn
dõn t vic xõy dng ch , to ngun, thc
hin cng nh qun lớ vic thc hin cỏc
chớnh sỏch, ch ú. Mun vy, vic u
tiờn l cn cú s thng nht v cỏch xỏc nh
loi i tng cn tr giỳp lm sao khụng
c b sút cỏc i tng cn tr giỳp. Trong
cụng vic ny, cụng tỏc thng kờ v tp hp ý
kin xut t c s mt cỏch ton din v
chn lc l rt cn thit. Hin nay, vic m
bo ch cho cỏc i tng hng chớnh
sỏch xó hi cha c ton din. Núi cỏch
khỏc, vic tp hp, nghiờn cu a cỏc i

tng hng chớnh sỏch xó hi vo danh mc
nh nc cha y . Nhiu ngi, trong
nhiu nm, nm trong din u ói b b quờn
lm thit hi c v mt vt cht v tinh thn
ca h v gia ỡnh h.
- Nguyờn tc i x cụng bng
Hot ng m bo cỏc ch phi da
trờn h thng cỏc quy tc, tiờu chun, c
nh tớnh, nh lng rừ rng, minh bch. V
mt nguyờn tc, cỏc i tng thuc cựng h
phi c i x ngang nhau. Trong mt s
trng hp, tớnh cụng bng biu hin vic
tớnh toỏn mc úng gúp, cng hin cho xó
hi m gii quyt cỏc ch m bo vt cht
hoc tinh thn c th nhm trỏnh gõy nờn s
thit thũi, thiu cõn i gia cỏc i tng
chớnh sỏch.
Tuy nhiờn, cng cn phi hiu rng trong
h thng cỏc ch an sinh xó hi khụng phi
ch no cng mỏy múc ỏp dng nguyờn
tc phõn phi theo lao ng, theo s cng
hin. Cú nhng i tng va sinh ra ó chu
s thit thũi do tõm sinh lớ bm sinh cú vn
khụng bỡnh thng, c bit l cỏc nn nhõn
cht c mu da cam. Hoc cú nhng ngi
va mi tham gia quỏ trỡnh lao ng, chin
u, hc tp, nghiờn cu thỡ ó phi chu
nhng ri ro lm mt kh nng tip tc lao
ng, cng hin. Do ú, nu ch ỏp dng
nguyờn tc phõn phi theo lao ng s

khụng nhn c s ng tỡnh ca xó hi.
i vi cỏc i tng ú, nguyờn tc cụng
bng cú biu hin c bit, rng hn, l mt
trong nhng khớa cnh quan trng ca vn
nhõn o v quyn con ngi ch khụng
ch trong phm vi ca phm trự cng hin
v hng th.
- Nguyờn tc cng ng
Vic xõy dng v vn hnh h thng
chớnh sỏch xó hi phi trờn tinh thn cao
tớnh cng ng v trỏch nhim. Tớnh cng
ng ny biu hin c s úng gúp v
hng th. Mt chớnh sỏch xó hi tt khi nú
huy ng c sc mnh cng ng trong
vic tham gia to lp cỏc iu kin vt cht


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 5/2004
39

cn bn thc hin. Mt khỏc, nú cng m
bo cú s chia ngt, s bựi gia cỏc tng
lp dõn c, gia cỏ nhõn v tp th, gia Nh
nc v ton xó hi. Chớnh sỏch xó hi s
khụng ch c t trờn ụi vai Nh nc m
nú cũn cú s h tr ca mi ngi, mi t
chc, mi cỏ nhõn, thm chớ cn cú s c
gng vn lờn ca chớnh nhng ngi c
hng s chm súc ú. Tinh thn chung l

cn xó hi hoỏ cụng tỏc xó hi,
(7)
c trong quỏ
trỡnh xõy dng, to lp cỏc qu m bo xó
hi v trong quỏ trỡnh thc hin cỏc ch
m bo xó hi ú. Trong ú, cn kt hp ba
ngun lc: Nh nc, cng ng v cỏc i
tng chớnh sỏch t vn lờn.
(8)

- Nguyờn tc phõn lung
Vic quy nh v thc hin cỏc chớnh sỏch
xó hi phi c t vo tng kờnh c th
trờn c s phõn loi. S phõn bit rừ rt cỏc
i tng l vn cú tớnh nguyờn tc, bi l,
nhng c im cn bn ca cỏc i tng xó
hi s quyt nh tớnh cht ca chớnh sỏch ỏp
dng. Vớ d: i vi nhng ngi cú cụng
vi cỏch mng, c im ca h l cú s úng
gúp c bit, khụng th nh lng c c
v vt cht ln tinh thn cho cỏch mng, cn
phi cú hỡnh thc u ói c bit. i vi
nhng ngi gp khú khn trong i sng thỡ
chớnh sỏch ỏp dng li khụng phi l s u
ói m l s h tr vỡ ri ro trong i sng.
S phõn lung chớnh l mt trong nhng iu
kin to c hi cho vic thc hin nguyờn tc
cụng bng trong i x xó hi.
- Nguyờn tc nh mc m bo
Vic xõy dng v thc hin cỏc chớnh

sỏch xó hi phi da trờn c s cỏc nh mc
nht nh. Cỏc nh mc m bo phi c
thit lp thng nht, da trờn c im ca
tng i tng (v s cng hin, v nhu
cu ) v kh nng m bo. nh mc m
bo va mang tớnh nhõn vn, va mang tớnh
hin thc - tc l nú phi to nờn c n
tng v tỏc dng xó hi - con ngi i vi
cỏc i tng chớnh sỏch, mt khỏc, phi l
m bo cú tớnh thit thc i vi i sng
ca h m khụng phi ch l s tng
trng. Vớ d, i vi mc tr cp u ói xó
hi, cú ý kin cho rng cú th da trờn nhng
cn c sau: Mc chi phớ ti thiu cho nhu
cu cỏ nhõn bỡnh quõn trong c nc; mc
thu nhp bỡnh quõn theo u ngi trong c
nc v mc sng trung bỡnh ca ngi dõn
trờn phm vi c nc.
(9)
Tuy nhiờn, ú ch l
vớ d v mc u ói xó hi. i vi nhng
i tng khỏc nhau trong chớnh sỏch an sinh
xó hi cn phi cú nhng nh mc khỏc nhau
phự hp vi iu kin sng cng nh iu
kin m bo ca xó hi v Nh nc.
- Nguyờn tc Nh nc thng nht qun lớ
Nh nc cú iu kin nht qun lớ
thng nht vic thc hin cỏc chớnh sỏch xó
hi. Nh nc chớnh l i din ln nht ca
xó hi, cú sc mnh ton din cú th thc

hin cỏc mc tiờu xó hi. Vic thc hin cỏc
chớnh sỏch xó hi ca Nh nc nh l loi
trỏch nhim xó hi ln lao, va cú tớnh truyn
thng, va cú tớnh hin i. Núi nh vy
khụng cú ngha l Nh nc l duy nht hoc
l t chc c oỏn i vi cỏc vn xó hi.
Khụng da vo sc mnh cng ng, nh
nc khụng th thc hin c chc nng xó
hi ca nú. Do ú, vn quan trng l tỡm ra
ngi cm c cho cỏc chin dch nhm
to ra tớnh thng nht v cui cựng l t


nghiên cứu - trao đổi
40

Tạp chí luật học số 5/2004

hiu qu cao nht.
Khụng ch vy, vic Nh nc qun lớ
cụng tỏc an sinh xó hi cũn cú lớ do khỏc, ú
l vn chớnh tr - xó hi. An sinh xó hi
khụng phi l lnh vc kinh doanh m l lnh
vc m bo xó hi. An sinh xó hi gn lin
vi vic duy trỡ cỏc chớnh sỏch xó hi, vi nn
dõn ch, vi ch xó hi. An sinh xó hi
nh l thc o v s cam kt ca Nh nc,
ca ng cm quyn i vi ngi dõn v
i vi xó hi. Do ú, Nh nc cú trỏch
nhim phi thc hin tt v ch cú th l tt

i vi cụng tỏc ny.
Lớ do khỏc, nu xem xột v khớa cnh
ngun m bo, an sinh xó hi ch yu phi
c m bo, chi tiờu t ngõn sỏch nh
nc. Khụng phi l loi qu bỡnh thng, an
sinh xó hi l h thng ti chớnh c bit,
c m bo vi an ton c bit. An
sinh xó hi thuc h thng phỳc li xó hi.
(10)

Do ú, ngõn sỏch nh nc cú nhim v m
bo cho s an ton ti chớnh trỏnh nhng
ri ro, bt trc t ú l gim hoc mt kh
nng m bo chi tr cho cỏc i tng
hng chớnh sỏch xó hi.
Vic Nh nc thng nht qun lớ h
thng an sinh xó hi s to ra nhng iu kin
lm cho an sinh xó hi tr thnh h thng
trong sch v cụng bng. An sinh xó hi vi
mc ớch mang li nhng quyn li vt cht
cho nhng ngi th hng cú th tr thnh
mc tiờu ca cỏc hnh vi sai phm. Vic Nh
nc t chc qun lớ vi u th v sc mnh
tng hp v chớnh tr - kinh t - phỏp lut ca
mỡnh s gúp phn phỏt hin v x lớ kp thi
cỏc hnh vi vi phm nhm m bo quyn li
cho cỏc i tng cn c chm súc trong
xó hi, trỏnh vic tht thoỏt tin bc, ti sn
vo tay nhng ngi cú ý xõm phm ti
sn ca Nh nc, ca nhõn dõn.

(11)

Xó hi cng phỏt trin thỡ vai trũ xó hi
ca Nh nc cng ln lao. V khụng phi
l cỏi gỡ xa xụi hoc l lm, ú chớnh l vai
trũ t chc iu hnh v thc thi cỏc chớnh
sỏch, ch an sinh xó hi. Mt trong
nhng biu hin ca nh nc hin i,
hỡnh nh p ca nh nc s thu hỳt s
chỳ ý ca mi ngi chớnh l s m bo
cỏc ch an sinh xó hi.
- Nguyờn tc phỏp ch
An sinh xó hi l hỡnh thc t chc mang
tớnh cng ng xó hi, xut phỏt t nhu cu
thit yu ca cỏc thnh viờn trong xó hi
nhng li do Nh nc ng ra t chc
nhm thc hin chc nng xó hi ca Nh
nc, vỡ th Nh nc khụng th buụng
lng qun lớ i vi lnh vc an sinh xó hi.
Trong cỏc bin phỏp qun lớ c s dng,
Nh nc c bit coi trng cụng c phỏp
lut v phỏp ch.
Cng ging nh cỏc lnh vc khỏc, nn
phỏp ch an sinh xó hi phi bt u t h
thng phỏp lut c xõy dng cú quy mụ t
thp n cao, c v chiu dc ln chiu
ngang, c v h nguyờn tc ln cỏc quy nh
c th, c v h thng cỏc ch v phng
cỏch t chc thc hin Phỏp ch an sinh xó
hi phi c th hin trc tiờn t quan

im phỏp lớ v sn phm ca c quan quyn
lc (Quc hi, hi ng nhõn dõn). Sau ú l
s hng dn, t chc iu hnh ca cỏc c
quan hnh chớnh nh nc v cui cựng l s


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 5/2004
41

kim soỏt ca h thng c quan t phỏp v
ca nhõn dõn. Trong quỏ trỡnh xõy dng v
thc hin cỏc ch an sinh xó hi cn cao
vic tuõn th phỏp lut, tuõn th s iu hnh
ca cỏc c quan nh nc cú thm quyn. Bt
kỡ s thay i no mang tớnh nguyờn tc cn
phi c c quan quyn lc phờ chun, bt
kỡ s n nh no ó th hin bng quy nh
ca phỏp lut u phi c thi hnh nghiờm
chnh. Cỏc c quan nh nc t trung ng
ti a phng u phi hnh ng trờn nn
tng phỏp lut hin hnh. Nhng tranh chp,
khiu ni, t cỏo u phi c gii quyt
theo c ch phỏp lut thng nht v m bo
tớnh ỳng n nhm bo v quyn li ca
nhng ngi th hng cỏc ch an sinh xó
hi, ca Nh nc v xó hi.
Xut phỏt t lớ do ny, Nh nc cn t
chc nghiờn cu hon thin h thng cỏc quy
nh v an sinh xó hi lm c s cho vic

trin khai cỏc ch an sinh xó hi trong thi
gian ti./.

(1). Thut ng An sinh xó hi c s dng chớnh thc
trong Vn kin i hi i biu ton quc CSVN ln
th IX, Nxb. Chớnh tr quc gia, H. 2001- tr. 105; Ti
liu hi - ỏp v cỏc vn kin i hi IX ca ng,
Nxb. Chớnh tr quc gia, H. 2001, tr. 56. Ngoi ra
cũn c s dng trong cỏc bi vit, ti liu khoa
hc khỏc (xem: TS. Nguyn ỡnh Liờu, Vai trũ ca
tr cp u ói xó hi trong h thng an sinh xó hi
Vit Nam, Tp chớ L&XH s 193, tr. 17).
(2).Xem Sc lnh s 36/SL ngy 27/3/1946 v vic t
chc B xó hi.
(3). Theo thng kờ, trong cỏc cuc khỏng chin, Vit
Nam cú 1,1 triu ngi hi sinh trong chin u; 600
ngn thng binh; 300 ngn ngi mt tớch trong
chin u; 2 triu ngi b git hi; 2 triu ngi b
tn tt; 2 triu ngi b nhim cht c hoỏ hc; 500

ngn tr em d dng - xem: Chin tranh cỏch mng
Vit Nam - Ban ch o tng kt chin tranh, B
chớnh tr - Nxb. Chớnh tr quc gia, H.2000.
V mt phỏp lớ, nc ta ó cú quyt nh ngy
19/7/1946 ca Hi ng Chớnh ph v vic thnh lp
B thng binh - cu binh v Sc lnh s 20/SL ngy
16/2/1947 v vic t ra hu bng thng tt v
tin tut cho thõn nhõn t s.
(4). Vỡ cỏch hiu nh vy nờn ngi ta cũn gi An
sinh xó hi bng mt cm t khỏc m vn cú th

chuyn ti c ý ngha ca nú, ú l cm t An
ninh xó hi (xem: Nguyn Quang Quýnh, Lut Lao
ng v An ninh xó hi, Nh sỏch Khai Trớ Si Gũn
1969; T in thut ng phỏp lut Anh - Vit, Nxb.
KHKT H Ni 1992).
(5).Xem: - ng cng sn Vit Nam, Chin lc
phỏt trin kinh t - xó hi, H. 2001-2010,
- Xem: Vn kin i hi i biu ton quc
ln th IX, Nxb. Chớnh tr quc gia, H. 2001, tr. 160.
(6).Xem: Mi nm cú gn 300 ngn h thoỏt khi
úi nghốo, bỏo cỏo kt qu xoỏ úi gim nghốo v
to vic lm nm 2001, mc tiờu v gii phỏp n
2005 ca B LTBXH. Tp chớ Lao ng & Xó hi
s 194, 195.
(7).Xem: TS. m Hu c, Xó hi hoỏ cỏc hot
ng cụng tỏc xó hi, Tp chớ L&XH s chuyờn
III/2000.
(8).Xem: TS. Nguyn ỡnh Liờu, Trin khai thc
hin ngh quyt i hi ton quc ln th IX ca
ng v u ói xó hi. Tp chớ L&XH s 7/2001.
(9).Xem: ThS. T Võn Thiu, Cc TBLS, Mt s
vn v ci cỏch tr cp u ói xó hi, Tp chớ
L&XH s 7/2001.
(10). Chớnh vỡ vy cỏc nc thng thnh lp B lao
ng v xó hi hoc B lao ng v phỳc li xó hi
nh Trung Quc, Cng ho liờn bang c, Vng
quc Thỏi Lan (TG).
(11).Xem: Lờ Trng Hựng, V lm gi 692 h s
thng binh Ninh Bỡnh - Thờm nhng quan chc
no s phi ra hu to?, Bỏo Phỏp lut s ra ngy

13/8/2004, tr .10.