Báo cáo " Phòng chống bạo lực với trẻ em và lao động trẻ em " docx

Vấn đề phòng, chống bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em trong các lĩnh vực pháp luật

tạp chí luật học số 2/2009 35





TS. Đỗ Ngân Bình *
rong nhng nm gn õy, hin tng
bo lc i vi tr em ang ngy cng
gia tng. Do hn ch v nhn thc, do tui
tỏc v thiu s quan tõm ca gia ỡnh, tr em
ang khụng nhng b búc lt v sc lao ng
m cũn b ỏnh p, ch p v nhõn phm,
danh d. ó n lỳc, Nh nc v ton xó
hi cn quan tõm hn n cỏc bin phỏp
phũng, chng bo lc i vi tr em v lao
ng tr em. Trong ú, vic xem xột, hon
thin cỏc quy nh phỏp lut v phũng,
chng bo lc i vi tr em v lao ng tr
em, cng nh t chc thc hin tt cỏc quy
nh ny l mt nhõn t quan trng.
1. V khỏi nim tr em, lao ng tr
em v bo lc i vi tr em
Hin nay, trong cỏc vn bn phỏp lut
ca Vit Nam ang tn ti nhng quy nh
khụng thng nht v tui xỏc nh th
no l tr em v lao ng tr em.
Lut bo v, chm súc v giỏo dc tr
em thụng qua ngy 15/6/2004 cho rng tr

em l cụng dõn Vit Nam di 16 tui.
(1)

B lut hỡnh s nc Cng ho XHCN
Vit Nam nm 1999 cú mt s quy nh giỏn
tip v tr em. C th, trong cỏc ti phm
liờn quan n tr em, B lut hỡnh s xỏc nh
tr em l ngi di 16 tui, nhng ti phm
i vi i tng ny c chia thnh 2 loi:
Ti phm i vi tr em trong tui t
13 n di 16 tui v ti phm i vi tr
em di 16 tui. Nh vy, vi cỏc quy nh
ca B lut hỡnh s, cú th hỡnh dung tr em
l nhng ngi di 16 tui, khỏc vi ngi
v thnh niờn l ngi di 18 tui.
Ti B lut lao ng (BLL) nc Cng
ho XHCN Vit Nam khụng a ra iu lut
xỏc nh th no l lao ng tr em m ch
quy nh: ngi lao ng l ngi t 15
tui tr lờn.
(2)
ng thi, BLL cng xỏc
nh lao ng cha thnh niờn l ngi di
18 tui
(3)
v quy nh v vic cm nhn tr
em cha 15 tui vo lm cỏc cụng vic
nng nhc, c hi
(4)
Nh vy, vic xỏc

nh th no l tr em v lao ng tr em trong
cỏc vn bn phỏp lut lao ng nhỡn chung
cha rừ rng. Ch cú th suy oỏn gm 2 loi
l: Lao ng v thnh niờn di 18 tui v lao
ng tr em di 15 tui.
i chiu vi cỏc quy nh trong Cụng
c 182 ca T chc lao ng quc t (ILO)
v Cm v hnh ng tc thi loi b cỏc
hỡnh thc lao ng tr em ti t nht v
Khuyn ngh s 190 cng v vn ny,
(5)
cú
th thy nhng im vờnh gia phỏp lut
trong nc v phỏp lut quc t v khỏi nim
lao ng tr em. Ti hai vn bn ca ILO,
thut ng tr em c ỏp dng cho tt c
nhng ngi di 18 tui, trong khi theo quy
nh ca phỏp lut Vit Nam tr em li l
ngi di 16 tui. Nh vy, quy nh v
tui khụng ng nht chớnh l mt trong nhng
vn u tiờn cn xem xột khi chun hoỏ cỏc
T

* Ging viờn Khoa phỏp lut kinh t
Trng i hc Lut H Ni
Vấn đề phòng, chống bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em trong các lĩnh vực pháp luật

36 tạp chí luật học số 2/2009

vn bn phỏp lớ lm c s cho vic trin khai

cỏc hot ng phũng, chng bo lc tr em.
Cn c vo cỏc quy nh ca phỏp lut v
thc tin, cú th thy hnh vi bo lc i vi
tr em v lao ng tr em l hnh vi c ý gõy
tn hi hoc hnh vi cú kh nng gõy tn hi
v th cht, tinh thn i vi tr em v lao ng
tr em. C th bao gm nhng loi hnh vi sau
õy: Hnh h, ngc ói, ỏnh p hoc nhng
hnh vi c ý khỏc xõm hi n sc kho, tớnh
mng; lng m hoc hnh vi c ý khỏc xỳc
phm danh d, nhõn phm; cụ lp, xua ui
hoc gõy ỏp lc thng xuyờn v tõm lớ gõy
hu qu nghiờm trng; cng ộp quan h tỡnh
dc (nh hip dõm, cng dõm, giao cu)
vi tr em v lao ng tr em; c ý gõy
thng tớch hoc gõy tn hi cho sc kho
ca tr em hoc lao ng tr em; i x ti t,
bt nhn n, nhn ung, bt chu rột, mc rỏch,
khụng cho hoc hn ch v sinh cỏ nhõn,
giam hóm ni cú mụi trng c hi, nguy
him hoc bt lm nhng vic trỏi vi o
c xó hi; hnh vi lm dng sc lao ng tr
em, s dng sc lao ng tr em vo cụng
vic nng nhc, nguy him hoc tip xỳc vi
cht c hi, lm nhng cụng vic khỏc trỏi
vi quy nh ca phỏp lut v lao ng
2. V cỏc bin phỏp phũng, chng bo
lc i vi tr em
Cn c vo cỏc hot ng thc tin v
hiu qu ca cỏc hot ng ú, cú th chia

thnh cỏc bin phỏp nh sau:
1) Nhúm cỏc bin phỏp phũng nga tỡnh
trng bo lc i vi tr em nh t vn,
tham vn, giỏo dc nh hng i vi tr
em, ph bin, tuyờn truyn phỏp lut i vi
tr em v cng ng, xỏc nh trỏch nhim
ca cỏc c quan, on th, qun chỳng;
2) Nhúm cỏc bin phỏp nhm phỏt hin
hnh vi bo lc i vi tr em nh nõng cao ý
thc nhõn dõn, giỏo dc nhm nõng cao kh
nng phn ng v t phũng v ca tr em,
tng cng s quan tõm ca gia ỡnh v nh
trng i vi tr em v lao ng tr em;
3) Nhúm cỏc bin phỏp phi hp x lớ i
vi cỏc hnh vi bo lc i vi tr em v lao
ng tr em, phi hp liờn ngnh gia cỏc c
quan, on th, t chc, gia ỡnh v cỏ nhõn;
4) Nhúm cỏc bin phỏp s dng ch ti
i vi ngi cú hnh vi bo lc i vi tr
em. C th nh buc bi thng vt cht v
khc phc hu qu i vi tr em v lao
ng tr em, x pht vi phm hnh chớnh,
thm chớ truy cu trỏch nhim hỡnh s.
3. Tỡnh trng bo lc i vi tr em v
lao ng tr em Vit Nam
Qua nhng thụng tin c cp nht,
ng ti trờn cỏc phng tin thụng tin i
chỳng nh truyn hỡnh, i phỏt thanh, cỏc t
bỏo cú uy tớn v cht lng cú th thy
cụng tỏc bo v, chm súc v giỏo dc tr

em vn cũn nhiu bt cp, tn ti cn gii
quyt. Tỡnh trng bo lc i vi tr em v
lao ng tr em ang cú chiu hng gia
tng. Mt s loi ti phm nh: git hi, xõm
hi tỡnh dc, c ý gõy thng tớch, buụn bỏn
tr em, hnh h lao ng tr em, cng bc
lao ng tr em ang cú chiu hng gia
tng. Theo s liu thng kờ ca B cụng an,
t nm 2001 n 2006 mi nm cú khong
hn 1500 v vi phm quyn tr em
(6)
v cú
n hn 80% cỏc b cỏo b xột x v cỏc ti
danh cú liờn quan n xõm hi tỡnh dc tr
em.
(7)
c bit, s v hip dõm tr em ang
chim t l cao trong cỏc hnh vi bo hnh tr
em ng thi tớnh cht phm ti ngy cng
Vấn đề phòng, chống bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em trong các lĩnh vực pháp luật

tạp chí luật học số 2/2009 37

nghiờm trng, biu hin di nhiu dng nh:
nhiu ngi cựng hip mt chỏu, hip mt
chỏu nhiu ln, liờn tc kộo di, nhiu tr em
b hip khi tui i cũn quỏ nh.
Cỏc hnh vi v ti phm v bo lc i
vi tr em v lao ng tr em ang l vn
xó hi nhc nhi, cp bỏch nhiu vựng,

nhiu a phng. Bo hnh tr em v lao
ng tr em li hu qu nng n, lõu di
i vi s phỏt trin v sc kho, tõm lớ, tinh
thn tr em. Tuy cỏc v vi phm bo lc i
vi tr em v lao ng tr em ó v ang
c phỏt hin, a ra x lớ hnh chớnh hoc
truy cu trỏch nhim hỡnh s ngy cng nhiu
nhng quy trỡnh v ngn nga, phỏt hin, x
lớ v h tr tr em b bo lc cha c quy
nh tng th, thiu s phi kt hp gia cỏc
cp, cỏc ngnh. iu ny ó hn ch rt nhiu
kt qu ca hot ng phũng, chng bo lc
i vi tr em. tuyn c s cỏc dch v h
tr phỏp lớ, y t, phc hi th cht, tõm lớ cho
tr em v lao ng tr em b bo lc hu nh
cha cú hoc cú thỡ cng rt hn ch.
Nguy c b bo hnh cú th xy ra i vi
tr em mi tui. Bt kỡ i tng no
trong tui ó phỏt trin v sinh lớ, cú ngh
nghip hay khụng cú ngh nghip, cú quen
bit hay khụng vi nn nhõn u cú th l
nhng i tng cú hnh vi bo lc i vi
tr em v lao ng tr em, c bit l cỏc ụng
ch (ngi s dng lao ng) trong quan h
vi lao ng tr em. Tuy nhiờn, tỡnh trng ny
cú th kim soỏt c nu chỳng ta xỏc nh
c nhng nguyờn nhõn sõu xa ca cỏc hnh
vi ny v cú bin phỏp phỏt hin, phũng nga,
ngn chn, x lớ kp thi v kiờn quyt.
Theo bỏo cỏo khụng chớnh thc ca

thanh tra lao ng ti cỏc a phng, c
bit l cỏc a phng ang ni lờn nh
nhng im núng ca tỡnh trng bo lc
i vi lao ng tr em, cú th thy nhng
vn bt cp nh sau: 1) Cũn nhiu lao
ng v thnh niờn b lm vic trong nhng
hon cnh c bit khú khn nh lm vic
trong nhiu gi lin, lm vic vo ban ờm
hay cụng vic khin tr em b giam hóm vụ lớ
ti a im ca ngi s dng lao ng; 2)
Mt s em bộ gỏi b buc hoc b li dng
lm cỏc cụng vic d b lm dng v mt th
cht, tõm lớ hay tỡnh dc (nh lm vic trong
cỏc quỏn bar, nh hng, khỏch sn nhng
khụng cú hp ng lao ng hoc trỏ hỡnh
di hỡnh thc l ngi nh, ngi quen ;
3) Vn cũn mt s lao ng v thnh niờn
phi lm vic trong nhng iu kin lao
ng nng nhc, c hi, lm vic trong cỏc
khụng gian b tự hóm, tip xỳc vi cỏc tỏc
nhõn nh hng trc tip n s phỏt trin
th cht hoc tinh thn ca ngi lao ng
4. Phỏp lut Vit Nam liờn quan n
phũng, chng bo lc i vi tr em v lao
ng tr em
a. Lut bo v, chm súc v giỏo dc tr
em vi vic phũng, chng bo lc i vi tr
em v lao ng tr em
Vn bn ny quy nh rừ v quyn ca tr
em, ú l tr em c gia ỡnh, Nh nc v

xó hi tụn trng, bo v tớnh mng, thõn th,
nhõn phm v danh d;
(8)
xỏc nh nhng
hnh vi trc tip gõy nguy c bo lc i vi
tr em cn b nghiờm cm nh d d, lụi kộo
tr em i lang thang, li dng tr em lang
thang, trc li; d d, la di, ộp buc tr
em mua, bỏn, vn chuyn, tng tr, s dng
trỏi phộp cht ma tuý; lụi kộo tr em ỏnh
Vấn đề phòng, chống bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em trong các lĩnh vực pháp luật

38 tạp chí luật học số 2/2009

bc; bỏn, cho tr em s dng ru, bia, thuc
lỏ, cht kớch thớch khỏc cú hi cho sc kho;
d d, la di, dn dt, cha chp, ộp buc tr
em hot ng mi dõm; xõm hi tỡnh dc tr
em; hnh h, ngc ói, lm nhc, chim
ot, bt cúc, mua bỏn, ỏnh trỏo tr em; li
dng tr em vỡ mc ớch trc li; xỳi gic tr
em thự ghột cha m, ngi giỏm h hoc xõm
phm tớnh mng, thõn th, nhõn phm, danh
d ca ngi khỏc; lm dng lao ng tr em,
s dng tr em lm cụng vic nng nhc,
nguy him hoc tip xỳc vi cht c hi, lm
nhng cụng vic khỏc trỏi vi quy nh ca
phỏp lut v lao ng;
(9)
cp trỏch nhim

ca gia ỡnh, cỏc c quan nh nc, nh
trng, cỏc on th qun chỳng v xó hi
trong vic bo v tr em v lao ng tr em,
phũng chng nguy c bo hnh i vi i
tng c bit ny.
(10)
C th nh:
- Quy nh v vic gia ỡnh, nh nc v
xó hi cú trỏch nhim bo v tớnh mng, thõn
th, nhõn phm, danh d ca tr em; thc hin
cỏc bin phỏp phũng nga tai nn cho tr em;
- Mi hnh vi xõm phm tớnh mng, thõn
th, nhõn phm, danh d ca tr em u b
x lớ kp thi, nghiờm minh theo quy nh
ca phỏp lut;
- Thnh lp qu bo tr tr em nhm
mc ớch vn ng s úng gúp t nguyn
ca cỏc c quan, t chc, cỏ nhõn trong
nc v nc ngoi, vin tr quc t v h
tr ca ngõn sỏch nh nc cho s nghip
bo v, chm súc v giỏo dc tr em. Vic
huy ng, qun lớ v s dng qu bo tr tr
em phi ỳng mc ớch, theo ch ti
chớnh hin hnh ca Nh nc;
- U ban nhõn dõn cỏc cp cú trỏch nhim
phỏt hin, gii quyt kp thi tỡnh trng tr em
phi lm vic nng nhc, nguy him, tip xỳc
vi cht c hi; to iu kin cho tr em
c hc ngh, lm cụng vic phự hp vi
sc kho, la tui trong phm vi a phng;

- Cha m, ngi giỏm h cú trỏch nhim
gi liờn h thng xuyờn vi tr em phi lm
vic xa gia ỡnh giỳp , giỏo dc tr em;
- i vi tr em cựng gia ỡnh i lang
thang thỡ y ban nhõn dõn cp tnh ni cú tr
em cựng gia ỡnh n lang thang cú trỏch
nhim yờu cu v to iu kin gia ỡnh
lang thang nh c, n nh cuc sng v
tr em c hng cỏc quyn ca mỡnh.
- Tr em b xõm hi tỡnh dc c gia
ỡnh, Nh nc v xó hi giỳp bng cỏc
bin phỏp t vn, phc hi sc kho, tinh
thn v to iu kin n nh cuc sng;
- C quan, t chc, cỏ nhõn cú trỏch
nhim thc hin bin phỏp giỏo dc, phũng
nga, ngn chn v t cỏo hnh vi xõm hi
tỡnh dc tr em.
b. Phỏp lut lao ng vi vic phũng,
chng bo lc i vi lao ng tr em
Phỏp lut lao ng quy nh rừ v ngha
v ca ngi s dng lao ng trong vic s
dng lao ng tr em v cm cỏc hnh vi bo
lc i vi lao ng tr em nh: Cm nhn
tr em cha 15 tui vo lm vic, tr mt
s ngh v cụng vic do B lao ng -
thng binh v xó hi quy nh; di vi
ngnh ngh v cụng vic c nhn tr em
cha 15 tui vo lm vic, hc ngh thỡ
vic nhn v s dng nhng tr em ny phi
cú s ng ý v theo dừi ca cha m hoc

ngi u.
(11)

Phỏp lut lao ng cng quy nh c th
v quyn ca lao ng tr em trong vic bo
v chng li cỏc nguy c b bo lc ti ni
Vấn đề phòng, chống bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em trong các lĩnh vực pháp luật

tạp chí luật học số 2/2009 39

lm vic.
(12)
C th nh: Ngi s dng lao
ng ch c s dng ngi lao ng cha
thnh niờn vo nhng cụng vic phự hp vi
sc kho bo m s phỏt trin th lc, trớ
lc, nhõn cỏch v cú trỏch nhim quan tõm,
chm súc ngi lao ng cha thnh niờn v
cỏc mt lao ng, tin lng, sc kho, hc
tp trong quỏ trỡnh lao ng; cm s dng
ngi lao ng cha thnh niờn lm nhng
cụng vic nng nhc, nguy him hoc tip
xỳc vi cỏc cht c hi hoc ch lm vic,
cụng vic nh hng xu ti nhõn cỏch ca
h theo danh mc do B lao ng - thng
binh v xó hi v B y t ban hnh.
c. Quy nh v trỏch nhim phỏp lớ i
vi hnh vi bo lc i vi tr em v lao
ng tr em
Chớnh ph ó ban hnh Ngh nh s

114/2006/N-CP ngy 3/10/2006 quy nh
x pht hnh chớnh v dõn s v tr em. Ti
vn bn ny ó xỏc nh cỏc hnh vi bo lc
i vi tr em v lao ng tr em v mc x
pht hnh chớnh. Cỏc bin phỏp x lớ hnh
chớnh c th l: cnh cỏo; pht tin tc quyn
s dng giy phộp, chng ch hnh ngh ca
c s sn xut kinh doanh cú hnh vi bo lc
i vi lao ng tr em; tch thu tang vt,
phng tin c s dng gõy bo lc i
vi tr em v lao ng tr em; buc thc hin
trỏch nhim chm súc, nuụi dng tr em,
thc hin ngha v úng gúp nuụi dng tr
em theo quy nh; buc chu mi chi phớ
khỏm bnh, cha bnh cho tr em do hnh vi
vi phm hnh chớnh gõy ra; buc chu mi chi
phớ a tr em tr v gia ỡnh, gia ỡnh
thay th hoc c s tr giỳp tr em.
Ngoi vic x pht hnh chớnh núi trờn,
nu yu t cu thnh ti phm, ngi cú
hnh vi bo lc i vi tr em v lao ng
tr em cú th b truy cu trỏch nhim hỡnh s
theo quy nh ca B lut hỡnh s vi cỏc ti
danh nh: Ti hip dõm tr em; cng dõm
tr em; giao cu vi tr em; dõm ụ i vi
tr em; c ý gõy thng tớch hoc gõy tn hi
cho sc kho ca em õy l nhng ti
danh vi ch ti x lớ nghiờm khc ỏp dng
i vi nhng cỏ nhõn cú hnh vi bo lc i
vi tr em. ng thi, cỏc quy nh ny

cng nhm rn e nhng hnh vi bo lc cú
th tỏi din trong xó hi, nh hng n tớnh
mng, sc kho, trớ tu ca tr em.
Bờn cnh nhng vn bn phỏp lut núi
trờn, ri rỏc trong cỏc quy nh ca mt s
vn bn phỏp lut n ngnh nh: Lut t
tng hỡnh s, Lut tr giỳp phỏp lớ, phỏp lut
v t vn phỏp lớ, Lut lut s cng cú cỏc
quy nh nhm h tr, t vn v tr giỳp kp
thi i vi nhng tr em l nn nhõn ca
hnh vi bo lc trong xó hi.
d. Nhng tn ti ca phỏp lut liờn quan
n phỏp lut phũng, chng bo lc i vi
tr em v lao ng tr em
ó cú khỏ nhiu quy nh ca phỏp lut
nhng tỡnh trng bo lc i vi tr em v lao
ng tr em vn gia tng v tớnh cht ngy
cng phc tp? Di gúc phỏp lớ, chỳng
tụi nhn thy cú mt s tn ti trong phỏp lut
liờn quan n phũng, chng bo lc i vi
tr em v lao ng tr em nh sau:
Th nht, cỏc vn bn phỏp lut cũn
thiu tớnh h thng. Vic thc thi cỏc quy
nh v phũng, chng bo lc i vi tr em
thuc v cỏc c quan, t chc khỏc nhau,
cha cú s phi hp hnh ng ca cỏc t
chc ú vỡ mc tiờu chung l bo v tr em
v lao ng tr em. C ch phi hp ng b
Vấn đề phòng, chống bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em trong các lĩnh vực pháp luật

40 tạp chí luật học số 2/2009

s l mt trong nhng nhõn t quan trng
gúp phn thỏo g mt phn bt cp ca cụng
tỏc phũng chng bo lc i vi tr em.
Th hai, theo ỏnh giỏ ca y ban dõn
s, gia ỡnh v tr em, vn mu cht
khụng phi nm giai on ban hnh phỏp
lut m nm giai on thc thi phỏp lut.
Vic thanh tra, x lớ cha kp thi cỏc hin
tng bo hnh i vi tr em v lao ng
tr em, nhiu ni tỡnh trng bo hnh kộo
di m chớnh quyn a phng khụng cú
bin phỏp x lớ kp thi ú chớnh l im
mu cht cn thỏo g lm tt hn cụng
tỏc phũng, chng bo lc i vi tr em v
lao ng tr em.
Th ba, mt s khỏi nim liờn quan trc
tip n vn ny vn thiu tớnh chun hoỏ.
Vớ d nh quy nh v tui xỏc nh
tr em v lao ng tr em vn cha thng
nht gia cỏc vn bn phỏp lut trong nc
v vờnh vi quy nh trong cỏc vn bn
phỏp lut quc t ó c Nh nc ta phờ
chun. iu ny dn n vic xỏc nh phm
vi, i tng cn bo v chng li cỏc hnh
vi bo lc tr em rt khú khn.
5. Mt s xut nhm hon chnh
phỏp lut v nõng cao hiu qu ỏp dng
cỏc quy nh v phũng chng bo lc i

vi tr em v lao ng tr em
Th nht, cn chun húa cỏc khỏi nim
cú liờn quan n tr em v lao ng tr em.
Xột trong iu kin kinh t xó hi ca Vit
Nam v s phỏt trin tõm sinh lớ, nhn thc
xó hi ca ngi dõn, theo chỳng tụi nờn quy
nh tr em l ngi di 16 tui, lao ng
tr em l ngi tham gia quan h lao ng khi
cha 16 tui. Cựng vi vic xỏc nh
thng nht v tui nh xut núi trờn,
cn hon chnh cỏc quy nh liờn quan n
phũng, chng bo lc i vi lao ng tr em
nh: khụng b cng bc lm vic, khụng b
cng ộp lm ờm, lm thờm, b búc lt sc
lao ng, khụng b ộp lm vic trong iu
kin lao ng nng nhc, c hi
Th hai, Lut bo v, chm súc v giỏo
dc tr em cng nờn t vn rng hn l
mi cỏ nhõn (bt k l cụng dõn Vit Nam,
ngi nc ngoi c trỳ ti Vit Nam, ngi
khụng quc tch sng trờn lónh th Vit Nam )
nu di 16 tui u c coi l tr em v lao
ng tr em khi tham gia quan h lao ng
tui di 16. Nh vy, s m rng phm
vi bo v ca cỏc quy nh v phũng, chng
bo lc i vi tr em v lao ng tr em, phự
hp hn vi xu th hi nhp quc t;
Th ba, tng cng ph bin kin thc,
giỏo dc phỏp lut cho ngi dõn thụng qua
hot ng ca cỏc on th c s;

Th t, nõng cao mc x pht hnh chớnh
v hỡnh s vi cỏ nhõn, t chc cú hnh vi
bo lc i vi tr em v lao ng tr em./.

(1).Xem: iu 1 Lut bo v, chm súc v giỏo dc tr em.
(2).Xem: iu 6 BLL.
(3).Xem: iu 119 BLL.
(4).Xem: iu 120 BLL.
(5). Hai vn bn ny c thụng qua ti phiờn hp
thng kỡ ca ILO din ra vo ngy 17/6/1999 v
c Vit Nam phờ chun bi Quyt nh ca ch
tch nc s 169/Q-CTN ngy 17/11/2000.
(6).Xem s liu thng kờ Ch tiờu tr em Vit Nam,
2006, tr. 111.
(7). Nh trờn, tr. 112.
(8).Xem: iu 14 Lut bo v, chm súc giỏo dc tr em.
(9).Xem: iu 7 Lut Lut bo v, chm súc giỏo dc tr em.
(10).Xem: iu 26, 54, 55, 56 Lut bo v, chm súc
v giỏo dc tr em.
(11).Xem: iu 120 BLL.
(12).Xem: iu 121 BLL.