BÁO cáo kết QUẢ KHẢO tả DI văn hán nôm DI TÍCH núi NON nước – NINH BÌNH

NHÂN MỸ HỌC ĐƯỜNG

ĐÀM THỊ QUỲNH NGA

BÁO CÁO
KẾT QUẢ KHẢO TẢ DI VĂN HÁN NƠM
DI TÍCH NÚI NON NƯỚC – NINH BÌNH

GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN: NGUYỄN ĐỨC BÁ
LỚP: K13, TỔ 4

Hà Nội, ngày 7-10-2019

1|Page

TIEU LUAN MOI download :


Lời mở đầu

Ninh Bình cách thủ đơ Hà Nội hơn 90 km, trên tuyến đường quốc lộ 1A
xuyên Bắc – Nam, cùng hệ thống sơng ngịi phong phú, với cảng Ninh Bình, nên
có điều kiện phát triển mạnh về giao thông đường bộ, đường thủy, giao lưu thuận
lợi với các địa phương trong nước và quốc tế.
Với vị trí địa lý nằm ở cực Nam của vùng đồng bằng Bắc bộ, Ninh Bình xen
giữa lưu vực sơng Hồng và sơng Mã, nơi tiếp giáp và ngăn cách miền Bắc với
miền Trung bởi dãy núi Tam Điệp hùng vĩ. Ninh Bình có diện tích tự nhiên là
1398,7km 2, đứng thứ 52 trong 53 tỉnh, thành phố (chỉ lớn hơn diện tích tự nhiên
của thành phố Hà Nội). Tuy là một tỉnh khơng lớn nhưng địa hình rất đa dạng: có
núi sơng, đồng bằng, vùng biển, mang đầy đủ sắc thái địa hình Việt Nam thu nhỏ.
Cộng đồng các dân tộc đang sinh sống trong tỉnh gồm có 23 dân tộc: đa số là

dân tộc Kinh chiếm trên 98,2%; đứng thứ hai là dân tộc Mường chiếm gần 1,7%;
các dân tộc như Tày, Nùng, Thái, Hoa, H’Mông, Dao… sống phân tán, rải rác ở
các địa phương trong tỉnh, khơng hình thành cộng đồng dân tộc nhất định, chịu ảnh
hưởng sâu sắc của phong tục, tập quán sinh hoạt, sản xuất, truyền thống văn hóa
của người Kinh.
Vùng đất Ninh Bình thời xa xưa phần lớn là vùng ngập mặn thuộc huyện
Chu Diên, quận Giao Chỉ. Trải qua nhiều biến thiên của lịch sử, Ninh Bình có
nhiều tên gọi khác nhau như: thế kỷ thứ X gọi là châu Trường Yên; thế kỷ XIII gọi
là phủ Trường Yên; thế kỷ XVIII (thời Hậu Lê) gọi là Thanh Hoa ngoại trấn; dưới
triều nhà Nguyễn, thế kỷ XIX năm Gia Long thứ năm (1806), gọi là đạo Thanh
2|Page

TIEU LUAN MOI download :


Bình; năm Minh Mệnh thứ mười (1829) gọi là trấn Ninh Bình; năm Minh Mệnh
thứ mười hai (1831) gọi là tỉnh Ninh Bình.
Tỉnh Ninh Bình có hai tơn giáo chính là Phật giáo và Thiên chúa giáo. Nhân
dân Ninh Bình sống chủ yếu bằng nghề sản xuất nông nghiệp, trồng lúa nước và
chăn ni gia súc, gia cầm. Ngồi ra nhiều người cịn làm các nghề thủ cơng truyền
thống như: thêu ren ở Hoa Lư, dệt chiếu và làm hàng cói mỹ nghệ ở Kim Sơn, Yên
Khánh…, đan lát mây tre ở Gia Viễn, Nho Quan, sản xuất đồ đá mỹ nghệ ở Ninh
Vân (Hoa Lư).
Vùng đất Ninh Bình đã sinh thành và cống hiến cho đất nước nhiều người
con ưu tú trong sự nghiệp bảo vệ và xây dựng Tổ quốc, tiêu biểu là anh hùng dân
tộc Đinh Bộ Lĩnh, các nhà chính trị, quân sự, các danh nhân văn hóa như: Trương
Hán Siêu, Ninh Tốn, Vũ Duy Thanh, Vũ Phạm Khải…Trong hai cuộc kháng chiến
chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, Đảng bộ, quân và dân Ninh Bình đã chiến
đấu kiên cường, dũng cảm lập nên nhiều chiến công xuất sắc được Đảng, Nhà
nước tuyên dương danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.

Ninh Bình cũng nổi tiếng cả nước với rất nhiều danh lam thắng cảnh và di
tích lịch sử văn hóa như: Cố đô Hoa Lư (tại xã Trường Yên- Hoa Lư)- là kinh đô
của Nhà nước phong kiến tập quyền đầu tiên ở Việt Nam, hiện nơi đây có đền thờ
Vua Đinh Tiên Hoàng và Lê Đại Hành; khu du lịch Tam Cốc- Bích Động (tại xã
Ninh Hải- Hoa Lư) đã được tặng chữ: “Nam thiên đệ nhị động” hay “Vịnh Hạ
Long cạn”; Vườn Quốc gia Cúc Phương (thuộc huyện Nho Quan) với diện tích
rừng ngun sinh khoảng 22.000 ha, có nhiều động thực vật quý hiếm; khu bảo tồn
thiên nhiên Vân Long, động Vân Trình, nước nóng Kênh Gà, khu hang động Tràng

3|Page

TIEU LUAN MOI download :


An, Nhà thờ đá Phát Diệm, khu du lịch sinh thái hồ Đồng Chương, khu phòng
tuyến Biện Sơn- Tam Điệp, và khu di tích chùa Non Nước…
Với vị trí địa lý đặc biệt cùng nhiều di tích lịch sử quan trọng như vậy nên
việc chọn nơi đây thành địa chỉ khảo tả điền dã di văn Hán Nôm vào cuối tháng
9/2019 là một sự kiện lớn và ý nghĩa của Nhân Mỹ Học Đường; góp phần thực
hiện mục tiêu giáo dục tương trưởng.
Sau khi tham quan và thực hiện khảo tả di văn Hán Nơm tại khu di tích chùa
Non Nước, núi Non Nước, đền thờ Trương Hán Siêu, đền thờ Vua Đinh Tiên
Hồng và Lê Đại Hành, tơi xin chọn viết báo cáo về di tích núi Non Nước, để tìm
hiểu rõ hơn giá trị lịch sử, văn hóa của một di tích quốc gia, đồng thời cũng là một
điểm du lịch quan trọng của thành phố Ninh Bình.
Vì đây là lần đầu tiên được tham gia chuyến khảo tả điền dã nên kinh
nghiệm khảo sát còn rất nhiều thiếu sót. Rất mong Đốc giáo, các giảng sư tại Nhân
Mỹ Học Đường và các học viên đồng mơn góp ý, bổ sung thêm để bản Báo cáo
này được hoàn thiện hơn.
Xin chân thành cảm ơn!

4|Page

TIEU LUAN MOI download :


NỘI DUNG
I.

Lịch sử núi Non Nước (Dục Thúy Sơn)

Núi Non Nước tên chữ Hán là Dục Thúy sơn 浴 浴 浴 (hình dáng con chim trả
đang tắm) do Trương Hán Siêu đặt. Dưới thời Đinh Bộ Lĩnh núi được đặt tên là
Ngự Trấn Phòng sơn 浴 浴 浴 浴, thời Lê Đại Hành lại được đặt tên là Hộ Thành sơn
浴 浴 浴. Núi cao trên 100m, đỉnh bằng phẳng, phía trước nhơ cao hơn phía sau, mặt
Đơng bắc nước biển khoét chân núi lõm vào, làm cho thế núi như nhơ ra soi mình
trên mặt nước. Dưới thời Trần đây là cửa biển nhiều sóng dữ gọi là cửa Đại Ác, về
sau biển hiền hòa hơn nên đổi lại là Đại An. Nay biển đã lùi xa, núi nằm trên ngã
ba sông Vân Sàng và sông Đáy, kẹp giữa 2 cây cầu Non Nước và cầu Ninh Bình,
thuộc địa phận phường Thanh Bình, thành phố Ninh Bình. Sơng Vân bao bọc ba
mặt núi, chỉ còn một mặt nối với đất liền.
Đường lên đỉnh núi có bậc đá, gồm 72 bậc. Sát dưới núi phía đơng có chùa
Non Nước thờ Phật và Mẫu được xây dựng bằng đá với kiến trúc cổ vào đời vua
Lý Nhân Tông; động thờ Thủy thần và đền thờ Trương Hán Siêu mới xây dựng.
Nơi tảng đá ở sườn phía Bắc núi có khắc mấy chữ “Khán giao đình” (Đình
xem thuồng luồng). Trên đỉnh núi, tương truyền Trương Hán Siêu từng cho dựng
Nghênh Phong các (Gác đón gió) và Điếu đài (Đài câu). Từ xa xưa, núi có tên là
Sơn Thúy. Tên Dục Thúy là do Trương Hán Siêu đặt với nghĩa là chim trả tắm
(dục: tắm, thúy: chim trả). Không rõ Trương Hán Siêu gọi là Dục Thúy Sơn có
phải vì núi giống hình chim trả ở trên bờ sông nên gọi là Dục Thúy, hay chỉ đơn

thuần là núi tắm trong xanh biếc (thúy: xanh biếc). Nhưng dù thế nào thì tên gọi
Dục Thúy sơn cũng rất đẹp và thơ mộng. Người chưa được đến thăm có thể qua
tên mà hiểu cảnh.
5|Page

TIEU LUAN MOI download :


Lối lên đỉnh Non Nước qua 72 bậc gạch đá, chia làm 5 cấp. Đỉnh núi tương
đối bằng phẳng, cây cối xanh mát, rất thuận tiện ngắm cảnh, nghỉ ngơi. Đứng trên
núi, du khách có thể nhìn thấy tồn cảnh núi Ngọc Mỹ Nhân (núi Cánh Diều) nằm
cách đó khơng xa hoặc phóng tầm mắt bao qt tồn bộ thành phố Ninh Bình.

Núi Dục Thúy nằm trên ngã ba sơng Vân với sông Đáy, kẹp giữa 2 cây cầu Non Nước và
cầu Ninh Bình. Ảnh: Internet

6|Page

TIEU LUAN MOI download :


Chùa Non Nước bên chân núi Dục Thúy nhìn từ sông Vân. Ảnh: Wikipedia

Núi Non Nước lắng đọng bề dày trầm tích gắn với lịch sử hình thành vùng
đất Ninh Bình, và là một chứng nhân lịch sử, một minh chứng cho tinh thần quật
cường của quân và dân ta. Nơi đây, vào thời nhà Đinh, Hoàng hậu Dương Vân Nga
đã trao áo Long Bào cho tướng quân Lê Hoàn cầm quân đánh đuổi quân xâm lược
nhà Tống lần thứ nhất, làm nên chiến thắng vang dội trong lịch sử dân tộc.
Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, quân giặc ln tìm cách tiếp cận vị
trí này để trấn giữ địa hình hiểm yếu. Dọc đường lên núi vẫn cịn lơ cốt với vết tích

của bom đạn thời chiến tranh. Trên đỉnh núi có bức tượng của người chiến sỹ cách
mạng trẻ tuổi Lương Văn Tụy khi ấy mới 15 tuổi, đã nhận nhiệm vụ cùng hai đồng
chí cộng sản khác giả người đi câu, bí mật trèo lên đỉnh núi, vượt qua rào vây của
kẻ thù để cắm cờ búa liềm trên núi Thuý vào năm 1929. Cũng trên núi này, thượng
tá quân đội Giáp Văn Khương đã dũng cảm nhảy xuống sơng Đáy để trốn thốt
7|Page

TIEU LUAN MOI download :


khỏi sự truy bắt của quân Pháp sau khi xung phong ở lại chặn địch để đồng đội rút
lui an tồn.
Núi Thúy - sơng Vân ngày nay, cùng cơng viên Thúy Sơn đã trở thành hình
ảnh biểu tượng độc đáo đặc trưng của thành phố Ninh Bình, là một địa chỉ du lịch
lý thú cho du khách mỗi lần có dịp về thăm Ninh Bình.
2. Giá trị văn hóa
Tuy khơng ghê gớm về tầm cao và tầm đồ sộ, thậm chí có thể nói là nhỏ bé
nữa, nhưng núi Dục Thúy lại là một thắng cảnh ưu mỹ hiếm có của Việt Nam.
Từng được ví là “Cảnh tiên rơi cõi tục”, từ lâu Dục Thúy sơn đã là đề tài hấp dẫn
của thi ca, và đặc biệt đã lưu giữ một thứ sản vật có thể nói là vơ giá, và lưu giữ
với số lượng vượt trội hơn bất kỳ một hịn núi nào khác của nước ta: đó là những
bài thơ bài văn được khắc lên vách đá từ thế kỷ XIII cho đến tận nửa đầu thế kỷ
XX. Nếu khảo sát thêm trong các thư tịch thì từ thế kỷ XI cũng từng có văn bia
khắc ở đây nhưng thời gian đã làm cho mai một.
Hiếm có ngọn núi nào ở Việt Nam có trên 30 bài thơ văn khắc vào núi như
núi Thuý và còn đến hàng trăm bài thơ vịnh cảnh của các nhà thơ, các danh nhân
nổi tiếng qua các triều đại như: Trần Anh Tông, Phạm Sư Mạnh, Trương Hán Siêu,
Nguyễn Trãi, Lê Thánh Tơng, Phan Huy Ích, Cao Bá Qt, Nguyễn Khuyến,...
Các nhà nghiên cứu đã ví Dục Thúy Sơn như một tàng thư thiên nhiên độc
đáo. Hay nói một cách hình tượng hơn thì lịch sử đất nước vơ tình hay hữu ý đã

dành cho hòn Non Nước cái vị thế một “bộ hợp tuyển thơ văn” lộ thiên xinh xắn,
mà từng “trang sách” cũng là từng vách núi cao thấp khác nhau, “người in sách” là
vô số thợ đá vô danh nhiều thời đại, chia nhau miệt mài khắc chữ lên đá, và “người
soạn sách” là những vị vua hay chữ, những danh sĩ cự phách nối tiếp nhau trong
vòng 700 năm. Về phương diện này, Dục Thúy Sơn ít nhiều có thể làm ta liên
8|Page

TIEU LUAN MOI download :


tưởng đến núi Thái Sơn của Trung Quốc, nơi khắc rất nhiều thơ văn của văn nhân
danh sĩ Trung Hoa.

Thơ văn khắc trên một góc núi Non Nước - Ảnh Trần Kim Chi

Như trên đã nói, Trương Hán Siêu là người đã khai sinh ra cái tên Dục Thúy
Sơn và cũng chính là người đã “đặt bút” viết lên “bộ hợp tuyển bằng đá” những
“trang viết” đầu tiên: Bài Dục Thúy sơn Linh Tế tháp ký của ông không những
được nhiều sĩ phu các thế hệ đã đọc đến thuộc lòng, mà còn được chiêm ngưỡng
tận mắt trong những dịp ghé thăm Non Nước.
Trong Hoàng Việt văn tuyển, Q 2; tờ 1a chú dẫn dưới bài Dục Thúy sơn Linh
Tế tháp ký như sau: 浴 浴 浴 浴 浴浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴浴 浴 浴 浴Phiên âm:
Sơn tại An Khang huyện, Đại Đăng xã, nguyên danh Thủy Sơn, Trương Hán Siêu
thủy xưng Dục Thúy. Dịch nghĩa: Núi thuộc xã Đại Đăng, huyện An Khang, vốn
tên là Thủy Sơn, Trương Hán Siêu là người đầu tiên đặt tên Dục Thúy.

9|Page

TIEU LUAN MOI download :

Theo các sách Đại Việt sử ký toàn thư, Lịch triều hiến chương loại chí, Việt
âm thi tập, Tồn Việt thi lục, Quần hiền phú tập, Hoàng Việt thi văn tuyển, Đại
Nam nhất thống chí, Thơ văn Lý - Trần… thì Trương Hán Siêu tự là Thăng Phủ,
hiệu Độn Tẩu, người làng Phúc Thành, huyện Yên Ninh, lộ Trường Yên, nay là
tỉnh Ninh Bình. Ơng xuất thân là một mơn khách trong phủ đệ của Trần Quốc
Tuấn, giúp việc văn thư cho Trần Quốc Tuấn nhiều năm, về sau được Quốc Tuấn
tiến cử với Triều đình Trần và được tín nhiệm, lần lượt giữ nhiều chức trong triều,
cũng lần lượt đi trấn nhậm các vùng Lạng Giang, Hóa Châu, hoặc có lúc được cử
làm một cơng việc mang chức năng tôn giáo, như chức Giám tự chùa Quỳnh Lâm Giám đốc một ngôi chùa vào hàng “quốc tự”/chùa quốc gia hạng nhất. Là một văn
thần cột trụ của Triều đình, trong hoạt động chính sự của Trương Hán Siêu, ơng đã
sử dụng học vấn một cách đắc lực ở mọi chức trách. Trong tư cách Học sĩ Viện
Hàn lâm, ông là người thay mặt vua soạn thảo văn chương chiếu cáo ban bố cho
toàn dân, và văn từ trao đổi ngoại giao giữa Đại Việt và các nước. Với tư cách là
người chế định bộ Hình thư, ơng là người đặt nền tảng cho một Triều đình vận
hành theo luật pháp. Với tư cách là người biên soạn bộ Hoàng triều đại điển cùng
Nguyễn Trung Ngạn, ơng là người góp phần xây dựng những nghi thức, điển chế
nhằm đưa các hình thức hoạt động của Triều đình vào nề nếp quy củ, phản ánh tư
thế của một triều đại văn minh...

10 | P a g e

TIEU LUAN MOI download :


Bài Dục Thúy sơn Linh Tế tháp ký khắc trên sườn núi Non Nước. Dòng chữ to khắc rất xa bên
trái (mờ) là lệnh chỉ cấm xâm phạm cây cối hoa quả thuộc vườn đất chùa Non Nước (Thủy Sơn
tự) của Thái Thượng hồng Trần Minh Tơng đề năm Thiệu Phong Kỷ sửu (1349). Ảnh Trần
Kim Chi

Trong chuyến điền dã khảo tả tại núi Non Nước vào tháng 10 năm 1990,
đoàn cán bộ Ban văn học Cổ cận đại - Viện Văn học, đã phát hiện ra trong bài văn
đặc sắc Dục Thúy sơn Linh Tế tháp ký, Trương Hán Siêu có viết một câu rằng
trước khi làm quan mình từng có thời gian ở ẩn. Câu đó nguyên văn như sau: 浴浴浴
浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴 “Dư hậu khách tứ phương, nhậm hoạn vu
triều, bị vị đài sảnh, thiên nhai cựu ẩn thời phục mộng trung du nhĩ”. Tạm dịch
như sau: “Về sau ta làm khách bốn phương, giữ việc quan tại triều, lạm dự chức
nơi đài sảnh thì chốn ẩn dật xưa ở bên trời chỉ cịn đơi lúc dạo chơi trong giấc
mộng mà thôi”.

11 | P a g e

TIEU LUAN MOI download :


Ở

Trương Hán Siêu, hành vi ứng xử nổi bật nhất, in đậm vào sử sách, là thái

độ gần gũi thiên nhiên, cách ơng nhìn ngắm thiên nhiên tạo vật. Với ơng, trong tình
u thiên nhiên hình như cịn có một khao khát thường trực muốn chiếm lĩnh thế
giới tự nhiên, nhận biết cho hết mọi tri thức lịch sử - xã hội ẩn ngầm trong ngoại
giới.
Trong bài Dục Thúy sơn Linh Tế tháp ký, Trương Hán Siêu đã đưa tầm nhìn
vượt lên rất xa khỏi con mắt thế tục, tìm thấy mối tương quan giữa tạo tác của
thiên nhiên và điểm tô của con người như là một sự bổ sung, tiếp nối, qua lại giữa
cái hữu hạn và cái vô hạn, cái chốc lát và cái trường tồn:
Nguyên văn: 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴
浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴
Niệm kỳ trước vân căn, lũy quyển thạch, do thốn nhi xích, xích nhi nhận;

nhất bộ tiến nhất bộ, nhất trùng cao nhất trùng. Dĩ chí ngột nhiên đặc lập, thế ỷ
khung thương, tăng quan hà chi tráng quan, dữ tạo vật chi luận công. Khởi thao
thao nhàn nạp khả đồng nhật nhi ngữ dã.
Tạm dịch: “Nghĩ đến việc nhà sư lấn chân mây, xếp từng hòn đá, từ một tấc
đến một thước, từ một thước đến một nhận, một bước tiến thêm một bước, một
tầng cao thêm một tầng. Tới lúc tháp cao sừng sững, thế chạm trời xanh, tô thêm
vẻ đẹp của non sông, tranh công xây dựng cùng tạo hóa, thì bọn sư sãi tầm thường
đâu có thể sánh được”.
Ông tin tưởng rằng mọi sự biến diệt cứ diễn ra nhưng con người sẽ không
bao giờ chịu để cho hóa cơng đào thải theo quy luật tang thương dâu bể:
Nguyên văn: 浴浴浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴浴浴 浴 浴 浴浴浴 浴 浴 浴 浴浴浴浴 浴 浴 浴浴 浴 浴浴浴 浴
浴 浴浴Y! Hậu thử giả hựu kỷ bách niên, phủ ngưỡng biến Diệt. Trùng hữu phát dư
trường khái, ninh vô Nhu đẳng bối sổ nhân? Hà khả tất dã.“Than ôi! Mai sau mấy
trăm năm nữa, chốc lát cảnh tượng biến đổi;
12 | P a g e

TIEU LUAN MOI download :


nếu lại có kẻ bng lời than thở như ta lẽ nào khơng có vài người như sư Nhu xây
dựng lại? Việc ấy khơng đốn trước được”.
Ơng đã có tầm đứng của một tư cách kép: một triết nhân và một thi nhân, có
tư duy triết lý quyện lẫn với cảm xúc trữ tình:
Nguyên văn: 浴 浴 浴 浴 浴 浴浴浴 浴 浴 浴浴浴 浴 浴 浴浴浴 浴 浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴
浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴
Nhược phù thúy nghiễn thương ba, giang không tháp ảnh. Nhật mộ biển
chu, phiêu nhiên kỳ hạ. Thôi bồng ngạo nghễ, dát thuyền huyền nhi ca Thương
Lang. Tố Tử Lăng nhất ti chi thanh phong, phỏng Đào Chu Ngũ Hồ chi cựu ước.
Thử cảnh thử hoài, duy dư dữ thử giang sơn tri chi.
“Cịn như non xanh nước biếc, bóng tháp in dịng, lúc chiều tà bng chiếc

thuyền con lênh đênh dưới núi, nâng mái bồng nhìn quanh ngạo nghễ, gõ mạn
thuyền ca khúc Thương Lan, thử sợi dây câu tìm phong cách thanh cao của Tử
Lăng, dạo chơi Ngũ Hồ hỏi ước cũ của Đào Chu... thì cảnh này tình này duy có ta
với non sơng này biết nhau mà thơi”.

Phù thế như kim biệt,
Nhàn danh ngộ tạc phi.
(Từ khi cách xa cõi đời trôi nổi,
Được tiếng nhàn mới biết trước đây mình đã sai)
(Dục Thúy sơn)

13 | P a g e

TIEU LUAN MOI download :


Một mảng văn khắc dưới chân núi Non
Nước bị đập phá đã lâu - Ảnh Trần Kim
Chi
*

Trương Hán Siêu là một danh nhân nổi tiếng của mảnh đất Trường Yên - Ninh
Bình, một chứng nhân rõ rệt cho truyền thống văn hóa lâu đời của vùng đất văn vật
này. Nhưng ông lại cũng là một nhân vật có tầm thước cả nước, một người con ưu
tú của văn hóa Thăng Long dưới triều đại Trần. Ông xứng đáng được xếp vào hàng
danh nhân tôn vinh ở Văn miếu Quốc tử giám như nhà Trần đã từng “liệt hạng”
xưa kia, mặc dù ơng khơng hề có mảnh bằng nào thơng qua thi cử. Điều đó cũng
nói lên rằng triều đại Trần có sức năng động lớn vì nó biết chuộng thực học, biết
lựa chọn tài năng theo những tiêu chí thực tiễn. Bỏ qua mọi thứ phù danh, với
những người như Trương Hán Siêu, nhà Trần đã biết cách làm cho mình trở thành

bất
©

14 | P a g e

TIEU LUAN MOI download :


[1]

Hiện còn lưu hơn 42 bài thơ văn khắc vào vách núi (theo Danh thắng Ninh Bình;

Sở Văn hóa Thơng tin
[2]

và Thể thao Ninh

Bình xuất bản, 1994).

Núi Thái Sơn 浴 浴 là ngọn đứng đầu trong Ngũ Nhạc của Trung Quốc, ở khoảng

giữa tỉnh Sơn Đông, cao 1532,7 m so với mặt biển; trên núi có hơn 2200 nơi khắc
thơ đề văn của danh sĩ các đời. Từ năm 1983 được Quốc vụ viện Trung Quốc xếp
là danh thắng bậc nhất, và từ 1987 được UNESCO công nhận là di sản
văn
[3]

hóa

thế

giới.

Hồng Việt văn tuyển, Q 2; tờ 1a chú dẫn dưới bài Dục Thúy sơn Linh Tế tháp ký

như sau: 浴 浴 浴 浴 浴浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴
浴 Phiên âm: Sơn tại An Khang huyện, Đại Đăng xã, nguyên danh Thủy Sơn,
Trương Hán Siêu thủy xưng Dục Thúy. Dịch nghĩa: Núi thuộc xã Đại Đăng, huyện
An Khang, vốn tên là Thủy Sơn, Trương Hán Siêu là người đầu tiên đặt tên Dục
Thúy.
[4]

Thật ra, Đại Việt sử ký toàn thư chỉ chép rằng Trương Hán Siêu khi đến trấn

nhậm ở Lạng Giang thì gả con gái cho Tù trưởng Nùng Ích Vấn, khi đến trơng coi
chùa Quỳnh Lâm thì gả con gái cho Tam bảo nơ là Nguyễn Chế, đều là vì “tham
giàu”, nhưng từ đây suy ra, có thể khảo sát điền dã để xem dịng họ Trương có cịn
chi phái nào ở các địa điểm trên, như nhiều vị quan trong lịch sử đã để lại dịng tộc
mình trên các nẻo đường nhậm chức.

[5]

Chúng tơi phục chế nguyên văn theo phiên

âm của các thầy giáo như sau: 浴 浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴

[6]

Theo tài liệu của thầy

giáo Nguyễn Văn Cử, Phó hiệu trưởng Trường trung học phổ thơng Lương Văn
Tụy tại Hội thảo khoa học kỷ niệm 640 năm năm mất Trương Hán Siêu năm 1994
ở Ninh Bình. Tạm phục chế dựa trên phiên âm: 浴 浴

15 | P a g e

TIEU LUAN MOI download :


浴

浴

[7]

浴

浴

浴

浴

Đại Nam nhất thống chí, Tập III. Phạm Trọng Điềm dịch. Đào Duy Anh hiệu

đính. Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1971; tr. 258. Nguyễn Bá Thản người Kinh
Bắc,
[8]

đỗ

Cử

nhân

năm

1825.

Vũ Phạm Khải người huyện n Mơ, Ninh Bình, đỗ Cử nhân năm 1831.

[9]

Nguyên văn: 浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴
Đại Việt sử ký toàn thư, Tập II. Cao Huy Giu dịch. Nxb. Khoa học xã
hội, Hà
[10]

Nội,
[11]

in

lần

thứ

hai,

1971;

tr.

90.

“Mậu thân năm thứ 16 [1308]… Mùa xuân tháng Giêng, lấy Trương Hán Siêu

làm Hàn lâm học sĩ”. Đại Việt sử ký toàn thư, bản dịch đã dẫn; tr. 104.
[12]

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, sau khi nhận chức Hàn lâm học sĩ năm Mậu thân

(1308), đến năm Bính dần (1326), Trương Hán Siêu đã là Hành khiển, tiếp đấy lần
lượt được phong các chức: tháng Bảy Nhâm ngọ (1342) Tả ty lang trung kiêm
Kinh lược sứ Lạng Giang; tháng Mười một Ất dậu (1345) Tả gián nghị đại phu;
tháng Bảy Tân mão (1351) Tham tri chính sự; tháng Chín Quý tị (1353). Với danh
nghĩa Tả tham tri chính sự ông được cử chỉ huy quân Thần sách vào châu Hóa trấn
giữ, đề phịng qn Chiêm Thành quấy rối, tháng Mười một năm sau châu Hóa n
ổn ơng xin trở về triều, được chuẩn y nhưng chưa về đến nơi đã mất, được tặng
Thái bảo. Dưới đời Dụ Tông, tháng Ba năm Quý mão (1363), ông lại được truy
phong là Thái phó. Dưới đời Nghệ Tơng, tháng Mười một Nhâm tí (1372), được
thờ ở Văn miếu. Từ năm 1326 đến năm 1342, ta có thể bổ sung bằng chức tước
được ghi trong văn bia Khai Nghiêm đặt tại chùa Khai Nghiêm ở xã Vọng Nguyệt,
huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh hiện nay: vào năm Kỷ mão tức 1339, Trương Hán
Siêu đã giữ các chức Chính nghị đại phu, Học sĩ Viện Hàn lâm, Tri chế cáo kiêm
Thiêm tri nội mật viện sự, Chưởng bảo tứ kim ngư đại ô nha thủy.
[13]

dẫn;

Xem Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ, Quyển VII, tờ 17b-18a, và bản dịch đã

tr.

156-157.
16 | P a g e


TIEU LUAN MOI download :


[14]

) Xem Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ, Quyển VII, tờ 39b, và bản dịch đã dẫn;

tr.
[15]

181.

) Xem Đại

Việt

sử ký toàn

thư, Bản

kỷ, Quyển VII,

tờ 17b.

[16]

) Xem Đại việt sử ký toàn thư, Bản kỷ, Quyển VI, tờ 41b. Sự việc này được ghi

vào năm Quý hợi (1323).

[17]

Cũng chính Ngô Sĩ Liên khi đánh giá cách khu xử

công việc của nhà Trần, nhận định: “nhà Trần về khoan hậu thì có thừa mà về
nghiêm trọng thì khơng đủ” (ngun văn: 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 ). Xem Đại Việt
sử ký toàn thư, Bản kỷ, Quyển VI, tờ 27a và bản dịch đã dẫn; tr. 109.
[18]

Nguyên văn: 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴

浴 浴 浴 浴 Phiên âm: Nãi kỳ đồ chi giảo hoạt giả, thù thất khổ không bản ý, vụ chiếm
danh viên giai cảnh, dĩ kim bích kỳ cư, long tượng
kỳ

chúng.

[19]

Chúng

[20][21]

tôi

tạm

dịch.

Đều là những địa danh Trung Quốc, chỉ những cảnh đẹp, gắn bó với lịch sử

và

văn

hóa.

Bắt nguồn từ một câu nói của Tư Mã Tương Như, tượng trưng cho chí khí lớn

[22]

lao.
Đơng Châu Nguyễn Hữu Tiến dịch. Bùi Văn Ngun nhuận sắc. Các
đoạn trích
[23]

ở

sau

đều

cùng

một

người

dịch.

[24]

Nguyên văn: 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴

浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 Niệm kỳ
trước vân căn, lũy quyển thạch, do thốn nhi xích, xích nhi nhận; nhất bộ tiến nhất
bộ, nhất trùng cao nhất trùng. Dĩ chí ngột nhiên đặc lập, thế ỷ khung thương, tăng
quan hà chi tráng quan, dữ tạo vật chi luận công. Khởi thao thao nhàn nạp khả
đồng

TIEU LUAN MOI download :


[25]

Nguyên văn: 浴浴浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴浴浴 浴 浴 浴浴浴 浴 浴 浴 浴 浴浴浴浴 浴 浴浴 浴 浴浴浴 浴 浴 浴浴 Y!

Hậu thử giả hựu kỷ bách niên, phủ ngưỡng biến Diệt. Trùng hữu phát dư trường khái,
ninh vô Nhu đẳng bối sổ nhân? Hà khả

tất
[26]

dã.

Thương Lang: một tên khác của sông Hán Thủy ở Trung Quốc, về sau, xuất phát

từ sách Mạnh Tử, hai chữ Thương Lang có thêm một nghĩa tượng trưng: khúc hát
của làng chài.

[27]

Tử Lăng: Tên tự của Nghiêm Quang, bạn thuở nhỏ của Hán

Quang Vũ. Khi Hán Quang Vũ lên ngôi lập ra nhà Đơng Hán , có mời ơng ra làm
quan nhưng ông từ
chối,
[28]

bỏ

về

đi

câu

ở

sông

Đồng.

) Đào Chu: Tức Phạm Lãi, người nước Sở thời Xn thu, có cơng lớn giúp Việt

vương Câu Tiễn khơi phục cơ đồ, sau đó từ quan, chèo thuyền đi chơi Ngũ Hồ là
cảnh đẹp, rồi đến ở đất Đào, lấy hiệu là Đào Chu.

[29]

) Nguyên văn: 浴 浴 浴 浴 浴 浴浴

浴 浴 浴 浴浴浴 浴 浴 浴浴浴 浴 浴 浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴 浴 浴 浴
浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴浴Nhược phù thúy nghiễn thương ba, giang không tháp ảnh. Nhật
mộ biển chu, phiêu nhiên kỳ hạ. Thôi bồng ngạo nghễ, dát thuyền huyền nhi ca
Thương Lang. Tố Tử Lăng nhất ti chi thanh phong, phỏng Đào Chu Ngũ Hồ chi
cựu ước. Thử cảnh thử hoài, duy dư dữ thử giang sơn tri chi.

[30]

Xin dẫn ra đây

một đoạn trong Nguyên sử, Q 53, Liệt truyện, “Truyện Phàn Tiếp” nói về trận
chiến Bạch Đằng: 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴 浴浴浴 浴 浴 浴 浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴浴
浴浴浴浴浴浴浴浴浴 浴浴 浴 浴 浴浴 浴 浴 浴 浴浴 浴 浴浴 Phiên âm: Tiếp dữ Ơ Mã Nhi tương chu
sư hồn, vi tặc yêu già Bạch Đằng giang. Triều hạ, Tiếp chu giao. Tặc chu đại tập,
thỉ hạ như vũ, lực chiến. Tự Mão chí Dậu, Tiếp bị sang, đầu thủy trung. Tặc câu
chấp, độc sát chi. Dịch nghĩa: [Phàn] Tiếp và Ô Mã Nhi đem đoàn binh thuyền trở
về, bị giặc đánh úp ở sông Bạch Đằng. Nước triều rút, thuyền của Tiếp mắc
18 | P a g e

TIEU LUAN MOI download :

cạn, thuyền giặc kéo đến ùn ùn, tên bắn xuống như mưa. Ra sức giao chiến, từ giờ
Mão đến giờ Dậu, Tiếp bị trọng thương, nhảy xuống nước. Giặc dùng móc bắt
được

hạ

độc

[31]

Hải

[32]

Chúng

thủ

giết

Thạch
tơi

đi.

dịch.
tạm

dịch.

[33]

Hiện nay, tại Trung tâm Văn miếu chỉ thấy Chu An được xếp là người Việt Nam

khởi đầu cho Nho học và giáo dục. Xem ra, tiêu chuẩn của hơm nay cịn chật hẹp
và cứng nhắc rất nhiều so với thời đại Trần cường thịnh.

19 | P a g e

TIEU LUAN MOI download :


Bài thơ "Dục Thúy Sơn khắc thạch" nói về núi Dục Thúy ở Ninh Bình được khắc
bên sườn núi, hãy cịn bút tích. Dục Thúy Sơn nghĩa là "núi có hình con chim trả
đang tắm gội" - tên này do chính ơng đặt cho ngọn núi Non Nước ở q hương
ông.
Dịch thơ (Trần

Dịch nghĩa

Văn Giáp)

Sắc núi vẫn xanh mượt mà,
Người đi chơi sao không

Non xanh xanh vẫn như xưa,

về?

Du nhân đi mãi vẫn chưa thấy về!

Giữa dịng sáng ngời

Sóng in bóng tháp bồ đề,

bóng tháp,

Mở toang cửa động liền kề

Thượng giới mở cánh

chân mây.

cửa hang.

Đời lênh đênh trước khác nay,

Có cách biệt với cuộc

Thân nhàn mới biết trước ngày

đời trôi nổi như ngày

lầm to.

nay, Mới biết rõ cái

Mênh mông trời đất Năm hồ, Vịm

danh hờ trước kia là

câu cũ, kíp thăm dị nơi đâu.

khơng đúng, Trời đất ở
Ngũ-hồ rộng thênh
thang,
Hãy tìm lại tảng đá ngồi
câu khi trước.
Nhóm bài thơ "Vịnh Hoa Cúc" do Nguyễn Tấn Hưng dịch:
Vịnh hoa cúc (IV)

Vịnh hoa cúc (II)

Hoa tươi, năm ngoái ngày này,

Thu nay mưa gió loạn cuồng

Ngồi sng với bạn, rượu bày

Mà sao cúc vẫn đầy vườn trổ
20 | P a g e


TIEU LUAN MOI download :
có đâu!

bơng

Việc đời thường trái ngược

Phải chăng trời cũng

nhau

chiều lòng

Bữa nay sẵn rượu, lại sầu

Cho lồi hoa rét bạn cùng

khơng hoa.

già nua.

Trương Hán Siêu trồng hoa cúc bên núi Dục Thúy Sơn, là hoa Sơn kim cúc
(Hồng Hoa). Ngày ngày ơng chăm chút cho từng khóm cúc, nhành hoa:
Vũ dư khai phố di căn

Mưa tạnh ra vườn tỉa gốc trồng

chủng

Sương gieo quanh giậu lượm từng

Sương hậu tuần ly

bơng Chớ rằng nhàn ẩn nên lười nhác

trích nhị thu

Bận rộn khi ngày sắp cuối đông-

Mạc đạo u nhân hồn

(Đào Phương Bình dịch thơ).

lãn tán
Nhất niên mang sử thị

thâm thu.
Có lúc ơng nhìn trời gió mưa thêm buồn mà than thở:
Nhất thu đa vũ hựu đa

Trời thu lắm gió lại nhiều mưa

phong

Khóm trĩu hoa thu thật chẳng ngờ

Khởi ý thu hoa

Tạo hoá phải chăng thương quạnh vắng

thượng mãn tùng

Dành bông hoa lạnh tặng già nua - (Đào

Ưng thị thiên cơng

Phương Bình dịch thơ).

linh lãnh lạc
Cổ lưu hàn nhị bạn
suy ông.
Khi ở xa, cụ vẫn luôn canh cánh một nỗi nhớ về hoa cúc trên đỉnh núi:
21 | P a g e


TIEU LUAN MOI download :
Trùng dương thời tiết

Sớm nay vừa tiết trùng dương

kim triêu thị

Chẳng hay quê cũ hoa vàng nở chưa

Cố quốc hoàng hoa

Rượu đàn chạnh nhớ thú xưa

khai vị khai?

Vò đầu mấy bận làm thơ "đi, về" -

Khước ức cầm tôn tiền

(Huệ Chi dịch thơ).

nhật nhã
Kỷ hồi tao thủ phú quy
lai.
Có lúc lại thiếu thốn làm ơng càng buồn thêm nỗi cơ đơn. Khi có hoa lại thiếu
rượu. Khi có rượu lại khơng hoa. Cụ ngắm nhìn hoa cúc mà lại càng thêm sầu:
Khứ niên kim nhật

Ngày này, năm ấy hoa đương độ

hữu hoa đa

Không rượu ngồi suông khách với ta

Đối khách sầu vô tửu

Trái ngược việc đời thường vẫn thế

khả xa

Hơm nay có rượu lại khơng hoa -

Thế sự tương vi mỗi

(Nhóm Lê Q Đơn dịch thơ).

như thử
Kim triêu hữu tửu
khước vô hoa.

22 | P a g e


TIEU LUAN MOI download :


Nội dung

1.

DỤC THÚY SƠN Xuất xứ 1. Tên cũ là Băng Sơn, đầu thế kỷ thứ 14,

Trương Hán Siêu đổi tên thành Dục Thuý Sơn. Ngày nay gọi là núi Non
Nước. Dục Thuý Sơn - 600 năm về trước nằm trên cửa biển, nay biển đã lùi
xa. Núi Non Nước nằm bên bờ sơng Đáy giữa thị xã Ninh Bình, là một danh
lam thắng cảnh được nhiều thi sĩ vịnh cảnh đề thơ. 2. Bài "Dục Thuý Sơn"
được Nguyễn Trãi viết bằng thơ ngũ ngôn bát cú, rút trong "Ức Trai thi tập".
Trong bản dịch thơ, Khương Hữu Dụng vì để hiệp vần nên đã giao hoán hai
câu 3, 4. Đó là điều cần biết trước khi cảm nhận bài thơ. Chủ đề
2.

Bài thơ miêu tả núi Dục Thuý đẹp như cảnh tiên trên cửa biển, nhà thơ

tới thăm núi mà nhớ tới danh sĩ Trương Hán Siêu đời Trần. Qua đó, tác giả
nói lên lịng tự hào về núi sông mỹ lệ, tưởng nhớ đến công đức của tiền
nhân. 1. Hai câu "đề", Nguyễn Trãi giới thiệu Dục Thuý Sơn đẹp như non
tiên nổi lên giữa cửa biển. Cảnh đẹp quyến rũ nên nhà thơ đã mấy phen tới
thăm thú. 2. Bốn câu tiếp theo trong phần "thực" và "luận" đối nhau từng cặp
một. Nhà thơ tạo nên 4 hình ảnh so sánh ẩn dụ để miêu tả Dục Thuý Sơn là
non tiên: Như đoá sen nổi trên mặt nước. Như cảnh tiên rơi xuống cõi trần.

Bóng tháp như chiếc trâm bằng ngọc xanh. Ánh sáng trên sông nước như
chiếc gương soi mái tóc xanh biếc. Trên núi có chùa, có tháp nên mới tả,
mới so sánh với trâm ngọc, với gương soi mái tóc xanh biếc. Trâm và gương
ấy là của tiên nữ nơi non tiên. Cảnh đẹp thơ mộng, thần tiên. Bút tháp tài
hoa lãng mạn. Thơ hàm súc, giàu hình tượng: "Liên hoan phù thủy thượng
Tiên cảnh trụy trần gian Tháp ảnh trâm thanh ngọc,
23 | P a g e

TIEU LUAN MOI download :