skkn trực quan hóa thí nghiệm với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin trong dạy học chương dao động cơ và sóng cơ học vật lý 12 cơ bản

ĐỀ TÀI
trực quan hố thí nghiệm với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin trong dạy
học chương dao động cơ và sóng cơ học.
I. MỞ ĐẦU
Trong những năm gần đây, việc đổi mới phương pháp đã được Bộ Giáo
dục và Đào tạo tập trung chỉ đạo quyết liệt. Nhiều địa phương đã triển khai co
hiệu quả việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực
học tập của học sinh; tích cực ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học
Việc ứng dụng công nghệ thơng tin vào q trình dạy học đã co nhiều
cơng trình nghiên cứu trên các khía cạnh khác nhau như thiết kế website dạy
học, thiết kế bài giảng điện tử, mơ phỏng các thí nghiệm vật lí,… Các cơng trình
này đã tác động tích cực vào quá trình dạy học, từng bước gop phần đởi mới
hình thức, phương pháp dạy học của giáo viên và học sinh.
Đối với thí nghiệm, máy vi tính hỗ trợ với nhiều hình thức như: thí
nghiệm ảo, thí nghiệm mơ phỏng, phim thí nghiệm..., ngồi ra còn hỗ trợ thí
nghiệm thực co các dụng cụ và phần mềm chuyên biệt.
Việc sử dụng máy vi tính hỗ trợ thí nghiệm sẽ tạo điều kiện rộng rãi cho
dạy học theo hướng tích cực hoa hoạt động nhận thức của học sinh.
Vật lí là môn khoa học thực nghiệm, do đo hầu hết các kiến thức vật lí
đều được rút ra từ những quan sát và thí nghiệm. Chính vì vậy trong dạy học vật
lí ở trường phở thông, thí nghiệm là một phương tiện rất quan trọng, co tác dụng
to lớn trong việc nâng cao chất lượng học tập của học sinh nên trong quá trình
hình thành những kiến thức mới cho học sinh đòi hỏi giáo viên và học sinh phải
tiến hành các thí nghiệm. Từ đo tạo niềm tin, phát triển tư duy và gop phần giáo
dục kỹ thuật tổng hợp cho học sinh.
Thế nhưng việc tiến hành thí nghiệm vật lý hiện nay vẫn gặp một số kho
khăn nhất định, như một số trường chưa co phịng học bộ mơn hoặc phịng thí
nghiệm thực hành, những nơi đã co phòng thí nghiệm thực hành thì thiếu cán bộ
chun trách; diện tích phịng học nhỏ và bố trí bàn ghế cũng như thiết bị ở bên
trong không thuận lợi cho việc sử dụng thí nghiệm trên lớp.
Khi dạy phần dao động điều hoà và song cơ học ở chương trình vật lý 12

cơ bản, giáo viên tiến hành một số thí nghiệm thực về dao động của con lắc lò
xo và các thí nghiệm về song cơ học thì học sinh mới quan sát được hiện tượng.
Hiện tượng song và dao động điều hoà là hiện tượng động, diễn biến khá nhanh,
kho hình dung bằng hình vẽ hay tưởng tượng. Để học sinh hiểu sâu hơn về bản
chất thì giáo viên co thể kết hợp thêm phim thí nghiệm về hiện tượng này.
Với những lí do nêu trên, tơi chọn để tài: “Trực quan hóa thí nghiệm với
sự hỗ trợ của cơng nghệ thơng tin trong dạy học chương dao động cơ và
sóng cơ học vật lý 12 cơ bản”.


2

Mục đích nghiên cứu là:
Xây dựng được cơ sở lí luận của việc ứng dụng công nghệ thông tin nhằm
trực quan hoa thí nghiệm trong dạy học lí.
Xây dựng được thư viện hình ảnh, video clip, thí nghiệm phần dao động
điều hoà, song cơ học với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin để trực quan hoa
các thí nghiệm thực.
Xây dựng được tiến trình dạy học với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin
nhằm trực quan hoa thí nghiệm phần dao động điều hoà và song cơ học
II. NỘI DUNG
1. Thực trạng và một số khó khăn khi dạy chương dao động cơ và
sóng cơ.
Phần Dao động cơ học và song cơ học là hai chương đầu tiên của phần
dao động và song trong sách giáo khoa vật lý lớp 12 THPT. Hai chương này đề
cập đến các kiến thức quan trọng như dao động tuần hoàn, dao động điều hòa,
dao động tắt dần, dao động cưỡng bức, khảo sát dao động điều hòa của con lắc
lò xo, con lắc đơn, hiện tượng song trong cơ học và hiện tượng giao thoa song.
Khi giảng dạy và học tập chương này học sinh gặp phải một số kho khăn chủ
yếu như sau:

Một số khái niệm mang tính trừu tượng đối với học sinh như dao động
điều hoà, mối liên hệ giữa dao động điều hồ và chủn động trịn đều. Thí
nghiệm thực với con lắc lò xo nằm ngang bị ảnh hưởng nhiều bởi ma sát..
Khái niệm song cơ, sự truyền pha dao động, bước song
Các hiện tượng, quá trình xảy ra nhanh do vậy HS rất kho quan sát một
cách rõ ràng trực quan. Do đo việc tiếp thu, lĩnh hội các kiến thức của phần này
sẽ gặp những hạn chế, đôi khi HS phải chấp nhận một số tính chất, kết luận một
cách thụ động. Để nâng cao chất lượng tri thức của HS, giúp HS lĩnh hội kiến
thức một cách co căn cứ khoa học thì việc trực quan hoa các hiện tượng, làm
chậm lại các q trình ấy thơng qua thí nghiệm mơ phỏng hay minh họa trên
màn hình là một nhu cầu cần thiết khi giảng dạy.
Khái niệm song cơ học là một trong những khái niệm trừu tượng khi dạy
cho HS. Khi một song cơ học lan truyền trong một môi trường đàn hồi, các phần
tử vật chất của môi trường không bị dịch chuyển, không bị truyền đi, chúng chỉ
dao động tại chỗ. Đo là trường hợp song lan truyền trên mặt nước khi ta thả hòn
đá xuống nước. Hiện tượng song dừng là hiện tượng rất kho hình dung vì tần số
dao động của các phần tử môi trường tạo được trong thí nghiệm hết sức nhanh.
Trên đây là một số kho khăn mà theo tôi là giáo viên và học sinh thường
thường gặp, tuy nhiên trong giảng dạy giáo viên co thể gặp những kho khăn
khác nhau tuy vào năng lực bản thân và môi trường dạy học.
2. Các giải pháp áp dụng sáng kiến.
Thí nghiệm là phương tiện của việc thu nhận tri thức


3

Thông qua thí nghiệm, học sinh co thể tiếp thu được một số thông tin nhất
định từ những vấn đề đang học. Việc đưa thí nghiệm khảo sát, thí nghiệm minh
họa ra đúng lúc giúp học sinh thu thập tài liệu một cách dễ dàng. Dựa trên
những thông tin thu thập được, các em co thể đưa ra đánh giá sơ bộ về tính chất

của các sự vật, hiện tượng.
Thí nghiệm là phương tiện để kiểm tra tính đúng đắn của tri thức đã thu
được
Co không ít kiến thức vật lý được rút ra thông qua lập luận lôgic từ kiến
thức đã biết trước đo. Với trường hợp này thì kết quả thu được từ thí nghiệm là
bằng chứng co tính thuyết phục nhất khẳng định tính đúng đắn của no
Ví dụ, khi nghiên cứu về ảnh của một vật được tạo bởi sư khúc xạ ánh
sáng qua mặt phân cách hai môi trường, vị trí ảnh O’ của điểm O nằm ở đáy cốc
nước được xác định bằng cách sử dụng phương pháp hình học để vẽ. Vị trí của
ảnh O’ là điểm giao nhau của đường kéo dài của hai tia lo, do vậy O’ là ảnh ảo
nằm gần mặt thống hơn so với điểm O. Vì thế ta noi nếu đặt mắt ngồi khơng
khí sao cho chùm tia khúc xạ đi vào mắt ta sẽ co cảm giác là đáy cốc như được
dâng cao hơn so với bình thường. Để kiểm tra tính đúng đắn của vấn đề này, cần
tiến hành thí nghiệm bằng cách thả một đồng xu xuống đáy một cái hộp sao cho
khi đặt mắt ở phía trên, cạnh bên ngoài miệng hộp mà ta không thấy đồng xu.
Sau đo rot nước từ từ vào hộp, đến một lúc nào co cảm giác như đáy hộp được
nâng lên nên mới thấy được đồng xu ở đáy hộp
Ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học co thể giúp chúng ta cung cấp
cho học sinh các thí nghiệm mô phỏng, mô tả các hiện tượng vật lý. Ngồi ra HS
cịn co thể xem các đoạn phim ghi lại diễn biến của các hiện tượng, quá trình vật
lý khơng thể quan sát trực tiếp trong giờ học, làm cho học sinh dễ tiếp thu kiến
thức hơn đồng thời kích thích hứng thú học tập cho học sinh.
3. Quá trình thực hiện.
a. Nghiên cứu xây dựng thư viện video clip và các thí nghiệm mơ
phỏng chương dao động cơ và chương sóng cơ vật lý 12 cơ bản THPT
Bên cạnh sử dụng các hình ảnh tĩnh và động để minh họa cho các hiện
tượng, quá trình vật lý người ta cũng co thể dùng các video clip. Với các video
clip ấy chúng ta co thể trực quan hoa các thí nghiệm với các khả năng làm nhanh
hoặc làm chậm quá trình giúp người học dễ dàng quan sát. Vì vậy, việc xây
dựng một thư viện các video clip là hết sức cần thiết.

Để xây dựng một thư viện các video clip phong phú phục vụ cho dạy học
vật lý thì chúng ta co thể trực tiếp sản xuất các đoạn video với máy camera hoặc
donwload trên các website.
Trong điều kiện hiện nay, với việc sử dụng các máy camera kỹ thuật số
chúng ta sẽ ghi lại các thí nghiệm được tiến hành trong điều kiện mà không thể
tiến hành được trên lớp hoặc các các hiện tượng xảy ra rất nhanh hoặc rất chậm
trong tự nhiên.


4

Một số video về dao động

Thí nghiệm mô phỏng về dao động của con lắc lị xo.

Thí nghiệm mơ phỏng về mối liên hệ giữa chuyển động tròn đều và dao động
điều hoà.


5

Khi dạy chủ đề song cơ học gồm sự truyền song cơ, giao thoa song trên mặt
nước và song dừng trên sợi dây. Giáo viên ngoài chuần bị thí nghiệm thưc cịn
co thể sử dụng thêm thí nghiệm mơ phỏng và phim thí nghiệm để học sinh dễ
quan sát từ đo nhận ra vấn đề cần nắm.
- Đoạn phim thí nghiệm về sự tạo song cơ trên mặt nước ở trong phịng thí
nghiệm.

-Thí nghiệm mơ phỏng về dao động của các phần tử môi trường khi co song
truyền qua.

6

Phim thí nghiệm về sự tạo thành song dừng trên sợi dây đàn hồi.

b. Tiến trình sử dụng thí nghiệm trong một số bài dạy của chương dao động
cơ và sóng cơ hoc.
BÀI 1:

DAO ĐỘNG ĐIỀU HỒ

I. MỤC TIÊU.
1. Kiến thức
- Nêu được định nghĩa của dao động, dao động tuần hồn, dao động điều hịa
- Viết được biểu thức của phương trình của dao động điều hịa giải thích được
các đại lượng trong phương trình
- Nêu được mối liên hệ giữa dao động điều hòa và chuyển động tròn đều.
- Nắm được công thức liên hệ giữa tần số goc, chu kì và tần số.
- Nắm được cơng thức của vận tốc và gia tốc của vật dao động điều hòa.
2. Kĩ năng
- Vận dụng được các biểu thức làm các bài tập đơn giản và nâng cao trong SGK,
SBT vật lý 12.
- Vẽ được đồ thị của li độ theo thời gian với pha ban đầu bằng không
- Vận dụng được các biểu thức làm các bài tập đơn giản và nâng cao trong SGK
hoặc SBT vật lý 12.
3. Thái độ
- Rèn thái độ tích cực tìm hiểu, học tập, tự lực nghiên cứu các vấn đề mới trong
khoa học
- Hứng thú trong học tập, tìm hiểu khoa học.

- Co tác phong của nhà khoa học.
4. Năng lực hướng tới
- Năng lực giải quyết vấn đề thông qua đặt câu hỏi khác nhau về dao động điều
hòa.
- Năng lực tự học, đọc hiểu và giải quyết vấn đề theo giải pháp đã lựa chọn
thông qua việc tự nghiên cứu và vận dụng kiến thức về dao động điều hịa để
giải một số bài tốn.


7

- Năng lực tính tốn, trình bày và trao đởi thông tin.
II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH.
1. Giáo viên: Hình vẽ miêu tả sự dao động hình chiếu P của điểm M trên đường
kính P1P2
- Các phần mềm mơ phỏng: dao động, dao động tuần hồn, dao động điều hịa
2. Học sinh:
+ Ơn lại chủn động trịn đều: Chu kỳ, tần số, mối liên quan tốc độ goc với T,
f, v.
+ Ôn lại đạo hàm, cách tính đạo hàm của các hàm số lượng giác.
+ Ý nghĩa vật lý của đạo hàm.
III. PHƯƠNG PHÁP VÀ KỸ THUẬT DẠY HỌC: Diễn giải, nêu vấn đề và
hoạt động nhom
IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY:
1. Hoạt động khởi động
HOẠT ĐỘNG CỦA GV
HOẠT ĐỘNG CỦA HS
- Ổn định, kiểm tra sĩ số
- Báo học sinh vắng
- Yêu cầu môn học

- Ghi nhận, quan sát dao động
- Vào bài: trong đời sống ta nhận thấy co trong một số trường hợp
vô số những chuyển động. Co những
chuyển động phức tạp, co những chuyển
động tuân theo một nguyên tắc. Vậy làm
thế nào để mô tả những chuyển động đo?
Nội dung chương sẽ cho ta một kiến thúc
co bản để khảo sát những chuyển động
đo.
2. Hoạt động hình thành kiến thức
HOẠT ĐỘNG CỦA GV
1. Dao động- dao động tuần hoàn
GV tiến hành thí nghiệm thực về dao
động của con lắc lò xo và con lắc đơn.
Màng trống rung động,gio làm cây lay
động; quả lắc đồng hồ đung đưa sang phải
sang trái; mặt hồ gợn song; dây đàn rung
khi gãy…
Chuyển động của vật nặng trong các
trường hợp trên co những đặc điểm gì
giống nhau ?
Dao động cơ học là gì ?
Nhận xét dao động của con lắc đồng hồ?
Dao động tuần hoàn?
Đơn giản nhất là dao động đều hoà
HOẠT ĐỘNG CỦA GV

HOẠT ĐỘNG CỦA HS
Tự học có hướng dẫn
Nhận xét về các đặc điểm của các

chuyển động: chuyển động qua lại
quanh 1 vị trí đặc biệt

Phát biểu
Trở về vị trí cũ sau một khoảng
thời gian
Phát biểu

HOẠT ĐỘNG CỦA HS


8

2. Tìm hiểu phương trình dao động
điều hịa , khái niệm dao động điều
hòa .
Xét một điểm M chuyển động đều trên
một đường tròn tâm O, bán kính OM, với
vận tốc goc là  (rad/s)
Chọn C là điểm gốc trên đường tròn. Tại:
- Thời điểm ban đầu t = 0, xác định vị trí
của điểm M0,
- Thời điểm t  0, vị trí của điểm chuyển
động là Mt, Xác định bởi goc nào?
Xác đinh hình chiếu của chất điểm M tai
thời điểm t lên trục Oy?
Dao động của P co đặc điểm gì? Vì sao?
Định nghĩa DĐĐH?
C1
Nêu ý nghĩa vật lý của từng đại lượng

trong biểu thúc thức trên ? Đơn vị các đại
lượng?
A nhận giá trị nào?
 nhận giá trị nào?
Mối quan hệ dao động đều hoà và chuyển
động tròn đều?
Để khắc sâu kiến thức, giúp học sinh
hiểu bài, nắm vững kiến thức và tăng
hứng thú học tập. Sau khi nêu ví dụ
và thành lập được phương trình dao
động, giáo viên sử dụng thí nghiệm
mô phỏng về dao động điều hồ của
con lắc lị xo và thí nghiệm mơ
phỏng về mối liên hệ giữa chuyển
động tròn đều và dao động điều hồ.
Thơng qua 2 thí nghiệm này giúp học
sinh quan sát trực quan về dao động
điều hoà và mối liên hệ giữa chuyển
động tròn đều và dao động điều hoà,
từ đo vận dụng tốt để giải quyết một
số bài tập về dao động điều hồ.
video\Con lắc lị xo Dao động điều
hịa.mp4
video\flash.swf

Vẽ hình minh họa chủn động
trịn đều của chất điểm .
Xác định bởi goc 
t + 

x = OP = OMt cos (t +  ).
Điều hoà. Hàm cos điều hồ
Nêu định nghĩa dao động điều
hịa
Trả lời C1: Thảo luận nhóm
Trả lời câu hỏi
Dương
Dương, âm, co thể là 0
Phát biểu


9

video\dao dong dieu hoa 2018.pptx

Đồng thời qua thí nghiệm trên học
sinh thấy được đồ thị dao động của
dao động điều hoà.
V. HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ HỌC.
1. Hướng dẫn học bài cũ:
- Kiến thức dao động điều hịa. Chu kì, tần số, tần số goc trong dao động điều
hòa
-Học bài củ, trả lời các câu hỏi 4, 5, 6 sau bài học
- Làm bài tập:7,8,9,10 sgk
2. Hướng dẫn chuẩn bị bài mới
+ Xem lại cách biểu diễn bằng đồ thị một hàm lương giác.
+ Cách tính đạo hàm các hàm lượng giác
+ Xem nội dung IV, V SGK
BÀI 7:

SÓNG CƠ VÀ SỰ TRUYỀN SÓNG CƠ

I. MỤC TIÊU.
1. Kiến thức
- Phát biểu được định nghĩa song cơ, song dọc, song ngang và nêu được ví dụ về
song dọc, song ngang
- Phát biểu được định nghĩa về tốc độ truyền song, tần số, chu kì, bước song,
pha, biên độ và năng lượng song
- Viết được phương trình song.
2. Kĩ năng
- Vận dụng được các biểu thức làm các bài tập đơn giản về song cơ trong SGK
hoặc SBT vật lý 12.
- Tự làm thí nghiệm về sự truyền song trên một sợi dây.
3. Thái độ
- Rèn thái độ tích cực tìm hiểu, học tập, tự lực nghiên cứu các vấn đề mới trong
khoa học
- Hứng thú trong học tập, tìm hiểu khoa học.
- Co tác phong của nhà khoa học.


10

4. Năng lực hướng tới
- Năng lực giải quyết vấn đề thông qua đặt câu hỏi khác nhau về song cơ học và
sự truyền song.
- Năng lực tự học, đọc hiểu và giải quyết vấn đề theo giải pháp đã lựa chọn
thông qua việc tự nghiên cứu và vận dụng kiến thức về song cơ học và sự truyền
song để giải một số bài tốn.
- Năng lực tính tốn, trình bày và trao đổi thông tin.
II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH.

1. Giáo viên :
- Chậu nước co đường kính 50cm.
- Lò xo để làm TN song ngang và song dọc.
- Hình vẽ phong to các phần tử của song ngang ở các thời điểm khác nhau.
- Công nghệ thông tin, các video về song cơ.
2. Học sinh :
Tìm hiểu về các nội dung sau:
- Định nghĩa song cơ, song dọc, song ngang và nêu được ví dụ về song dọc,
song ngang
- Định nghĩa về tốc độ truyền song, tần số, chu kì, bước song, pha, biên độ và
năng lượng song
- Viết phương trình song.
III. PHƯƠNG PHÁP VÀ KỸ THUẬT DẠY HỌC:
Diễn giải, trực quan, nêu vấn đề và hoạt động nhom
IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY:
1. Hoạt động khởi động
GV chiếu một số hình ảnh mơ phỏng trong thực tế: Biển
Đi tắm biển chẳng ai không thích thú với những con song bạc đầu từ ngồi khơi
chạy xơ vào bờ. Vậy ta đã biết chúng hình thành như thế nào? Co đặc điểm gì
khơng?
2. Hoạt động hình thành kiến thức
HOẠT ĐỘNG CỦA GV
HOẠT ĐỘNG CỦA HS
1. Tìm hiểu sóng cơ
Để hình thành khái niệm song, giáo
viên nêu một số ví dụ về song trên
mặt nước, song trên sợi dây đàn
hồi...sau đo tiến hành thí nghiệm
biểu diễn song trên mặt nước cho
học sinh quan sát.

- Quan sát và trả lời các câu hỏi

- GV yêu cầu HS nêu hiện tượng khi
ném một viên đá xuống mặt nước.
- Phát biểu định nghĩa
- GV Tiến hành thí nghiệm như hình - Quan sát.
7.1 SGK trang 36 và yêu cầu HS trả
lời một số câu hỏi.
- Khi O dao động, mặt nước co hình - Phát biểu


11

dạng như thế nào? Co thấy mẫu xốp
bị đẫy ra xa khơng?
- Song cơ học?
Quan sát
Để trực quan hố thí nghiệm trên lúc
này giáo viên kết hợp cho học sinh
xem video về sự tạo song cơ trong
phòng thí nghiệm.
..\GIAO AN\GIAO AN 12\GIAO
AN DIEN TU\SÓNG CƠ HỌC VÀ
SỰ TRUYỀN SÓNG CƠ\thi
nghiem ve su truyen song co tren
mat nuoc.mp4
Sau khi học sinh tìm hiểu các
đại lượng đặc trưng của song hình
sin, Do hiện tường song diễn ra

nhanh, kho quan sát được chuyển
động của các phần tử vật chất, học
sinh thường co suy nghĩ quá trình
truyền song là quá trình lan truyền
của các phần tử vật chất, các điểm
trên dây co biên độ dao động khác
nhau.
Lúc này giáo viên trực quan
hoá quá trính truyền song bằng thí
nghiệm mô phỏng sau.
..\GIAO AN\GIAO AN 12\GIAO
AN DIEN TU\SÓNG CƠ HỌC VÀ
SỰ TRUYỀN SÓNG CƠ\song co
hoc.9505.exe
..\GIAO AN\GIAO AN 12\GIAO
AN DIEN TU\SÓNG CƠ HỌC VÀ
SỰ TRUYỀN SÓNG
CƠ\song_mat_nuoc.8689.exe
- Song ngang?
- Thí nghiệm song trên lò xo
- Phân tích thêm về song dọc trên lò
xo: Các vùng nén và dãn của các
vòng lò xo truyền đi trên trục lò xo
- Song dọc?
- Lấy ví dụ về song ngang, song dọ


12

HOẠT ĐỘNG CỦA GV

2. Các đặc điểm sóng cơ
- Trình bày sự truyền song hình sin
- Chu kỳ, tần số song?
- Biên độ song?
- Vận tốc truyền song?
- Bước song, cơng thức tính
- Dùng hình vẽ minh hoạ thêm bước song.
- Năng lượng dao động của một điểm trong

HOẠT ĐỘNG CỦA HS
- Đọc sách giáo khoa
- Phát biểu
- Biên độ dao động của các phần
tử song
- Vận tốc của các phần tử song
- Phát biểu SGK
- Quan sát
- Thảo luận

môi trường quan hệ như thế nào với biên
độ dao động của no?
HOẠT ĐỘNG CỦA GV
HOẠT ĐỘNG CỦA HS
3. Phương trình sóng
- Tâm O phát song, dao động điều hịa với - Thảo luận
phương trình: u0 = acos(t). Tính thời gian
song truyền từ O đến M, so sánh về pha
dao động của O và M.
- Theo dõi, tham gia xây dựng bài
- Xét song truyền trên đường thẳng, lấy

trục Ox dọc theo đường truyền song, gốc
toạ độ O tại tâm phát song. Gọi v là vận
tốc truyền song, và xem biên độ song là
không đổi. Ta viết pt dao động tại điểm M
cách O một khoảng là x.
- Quá trình truyền song: Biên độ, chu kỳ, - Nhận xét
bước song co thay đổi?
- Nhận xét pha dao động
V. HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ HỌC.

1. Hướng dẫn học bài cũ: Kiến thức cần nắm
- Định nghĩa song cơ, song dọc, song ngang và nêu được ví dụ về song dọc,
song ngang
- Định nghĩa về tốc độ truyền song, tần số, chu kì, bước song, pha, biên độ và
năng lượng song
- Viết phương trình song.
- Làm bài tập 8 sgk, trả lời các câu hỏi 5,6,7 T40
2. Hướng dẫn chuẩn bị bài mới: Giao thoa sóng
- Mơ tả được hiện tượng giao thoa của hai song mặt nước và nêu được các điều
kiện để co sự giao thoa của hai song
- Giải thích được các bài toán về giao thoa


13

BÀI 9: SĨNG DỪNG
I. MỤC TIÊU.
1. Kiến thức
- Mơ tả được hiện tượng song dừng trên một sợi dây và nêu được điều kiện để
co song dừng khi đo

- Giải thích được hiện tượng song dừng trên một sợi dây.
- Nêu điều kiện để co song dừng trên sợi dây co hai dầu cố định và dây co một
đầu cố định một đầu tự do.
2. Kĩ năng
- Xác định được bước song, tốc độ truyền song bằng phương pháp song dừng.
- Vận dụng được công thức để giải thích bài toán đơn giản về hiện tượng song
dừng
3. Thái độ
- Rèn thái độ tích cực tìm hiểu, học tập, tự lực nghiên cứu các vấn đề mới trong
khoa học
- Hứng thú trong học tập, tìm hiểu khoa học.
- Co tác phong của nhà khoa học.
4. Năng lực hướng tới
- Năng lực giải quyết vấn đề thông qua đặt câu hỏi khác nhau về song dừng trên
sợi dây.
- Năng lực tự học, đọc hiểu và giải quyết vấn đề theo giải pháp đã lựa chọn
thông qua việc tự nghiên cứu và vận dụng kiến thức về song dừng trên sợi dây
co hai dầu cố định và dây co một đầu cố định một đầu tự do để giải một số bài
toán.
- Năng lực tính tốn, trình bày và trao đởi thơng tin.
II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH.
1. Giáo viên :
- Thí nghiệm song dừng.
- Hình ảnh mơ phỏng về song dừng.
- Công nghệ thông tin, video quay chậm về song dừng trên sợi dây.
2. Học sinh :
- Ôn tập kiến thức về giao thoa song.
- Tự nghiên cứu trước bài song dừng: Mô tả được hiện tượng song dừng trên
một sợi dây và nêu được điều kiện để co song dừng khi đo.
III. PHƯƠNG PHÁP VÀ KỸ THUẬT DẠY HỌC:

Trực quan, nêu vấn đề và hoạt động nhom
IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY:
1. Hoạt động khởi động
* Kiểm tra bài cũ:
+ Viết phương trình song tại M do hai nguồn kết hợp gây ra? Xác định điều
kiện cực đại, cực tiểu giao thoa?
+ Điều kiện giao thoa?


14

Vào bài: GV tiến hành thí nhiệm về song dừng trên sợi dây đàn hồi, yêu cầu HS
quan sát và giải thích hiện tượng, từ đo nhận nhiệm vụ học tập.
2. Hoạt động hình thành kiến thức
HOẠT ĐỘNG CỦA GV
1. Tìm hiểu phản xạ sóng
- Trình bày TN: Tay cầm đầu P của
dây mềm dài chừng vài m ,giật mạnh
đầu no lên trên rồi hạ xuống về chổ cũ
- Nhận xét sự biến dạng của dây
- Nếu cho P dao động điều hịa co
song hình sin từ P đến Q (song tới )
đến Q song bị phản xạ .Song phản xạ
thế nào so với song tới .
- Thí nghiệm với vật cản tự do. Nhận

HOẠT ĐỘNG CỦA HS
- Quan sát thí nghiệm
- Biến dạng dây hướng lên trên và
truyền từ P đến Q. Đến Q no phản xạ

trở lại từ Q đến P nhưng biến dạng
của dây hướng xuống dưới
- Ngược pha
- Cùng pha

xét pha song tới và song phản xạ?
Khi tiến hành thí nghiệm về sự - Học sinh quan sát thí nghiệm
phản xạ song trên vật cản cố định và
trên vật cản tự do, hiện tượng song
diễn ra rất nhanh khiến học sinh kho
quan sát sự đổi chiều của biến dạng
tại điểm phản xạ.
Giáo viên sử dụng thêm video thí
nghiệm trên máy tính để hổ trợ học
sinh quan sát và rút ra nhận xét.
video\yt1s.com
SONG_360p.mp4

PHAN

XA

HOẠT ĐỘNG CỦA GV
Tìm hiểu sóng dừng
- Nếu song tới và song phản xạ gặp
nhau thì co hiện tượng gì xảy ra ? (đo
là 2 song kết hợp)
- Thí nghiệm
- Nhận xét?
- Song dừng là gì?

- Dùng hình vẽ hướng dẫn học sinh
xác định vị trí nút, bụng.
- Khoảng cách 2 nút, 2 bụng liên tiếp?

HOẠT ĐỘNG CỦA HS
- Quan sát, thảo luận và trả lời các câu
hỏi.
- Co những điểm đứng yên, những
điểm dao động cực đại
- Phát biểu


15

* Nếu dây 2 đầu cố định, khi co song
dừng hai đầu này đong vai trò là là?
- Vậy chiều dài dây phải thỗ mãn
điệu kiện gì?

l k


2

* Số ngun nữa bước song
(
k = 1;2;3..)
Số bụng = k; Số nút = k+1

- Tính số bụng, số nút?

Giáo trực quan hoá thí nghiệm
trên để học sinh co thể dễ dàng quan
sát hình ảnh sợi dây ở những thời
 

điểm khác nhau, Từ đo phân biệt được
l  k   (2k  1)
điểm khác nhau giữa song dừng và sự *
2 4
4 ;(k=
truyền song cơ. Từ hình ảnh quay 0;1;2;3….)
chậm của sợi dây học sinh dễ nhận ra
Số bụng: k + 1, số nút: k +1
khoảng cách giữa 2 nút song liên tiếp

hoặc 2 bụng song liên tiếp.
Nếu không kể 4 thì số bụng: k
..\GIAO AN\GIAO AN 12\GIAO AN
DIEN TU\SONG DUNG\Thí nghiệm
Song Dừng - Vật Lý 12.mp4
* GV: Lưu ý cho HS
Một đầu cố định-đầu kia dao động
theo phương trình( biên độ nhỏ; tần
số; chu kỳ;…..): là hai đầu cố định
* Nếu một đầu dây cố định, một đầu
tự do thì chiều dài dây phải thế nào?
- Hướng dẫn HS tự rút ra các công
thức
- Tính số bụng, số nút?
V. HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ HỌC.

1. Hướng dẫn học bài cũ: Kiến thức cần nắm
- Mô tả được hiện tượng song dừng trên một sợi dây và nêu được điều kiện để
co song dừng khi đo
- Giải thích được hiện tượng song dừng trên một sợi dây.
- Nêu điều kiện để co song dừng trên sợi dây co hai dầu cố định và dây co một
đầu cố định một đầu tự do.
2. Hướng dẫn chuẩn bị bài mới: Bài tập
- Làm tất cả các bài tập trong SGK trang 49 và bài tập trong SBT lý 12
- Chuẩn bị kiến thức song dừng, tiết sau làm bài tập.


16

4. Kết quả thực hiện sáng kiến
Trong quá trình giảng dạy chương dao động cơ và chương song cơ, bản
thân đã xây dựng được thư viện hình ảnh và video thí nghiệm, thí nghiệm mô
phỏng để hổ trợ cho việc dạy và học.
Bản thân đã áp dụng sáng kiến trên vào quá trình giảng dạy của mình ở
các lớp 12B6(lớp đối chứng), 12b7(lớp thực nghiệm) năm học 2019-2020 .
Qua thăm dò ý kiến học sinh, đa số học sinh cảm thấy dễ tiếp thu, lĩnh hội
kiến thức mới hơn thông qua các thí nghiệm và thí nghiệm mô phỏng. Học sinh
cảm thấy hứng thú hơn trong học tập.
Qua kiểm tra đánh giá, bản thân tôi nhận thấy học sinh hiểu và biết vận
dụng kiến thức để giải quyết một số bài tập.
Phiếu trắc nghiệm:
Câu 1. Một vật nhỏ dao động điều hòa theo một trục cố định. Phát biểu nào sau
đây đúng?
A. Lực kéo về tác dụng vào vật không đổi.
B. Quỹ đạo chuyển động của vật là một đoạn thẳng.
C. Li độ của vật tỉ lệ với thời gian dao động.

D. Quỹ đạo chuyển động của vật là một đường hình sin.
Câu 2. (Đề THPTQG 2016) Một chất điểm chuyển động tròn đều trên đường
tròn tâm O bán kính 10 cm với tốc độ goc 5 rad/s. Hình chiếu của chất điểm
lên trục Ox nằm trong mặt phẳng quỹ đạo co tốc độ cực đại là
A. 15 cm/s.
B. 25 cm/s.
C . 50 cm/s.
D. 250 cm/s.
Câu 3. Trong hệ tọa độ vng goc xOy, một chất điểm chủn động trịn đều
quanh O với tần số 5 Hz. Hình chiếu của chất điểm lên trục Ox dao động điều
hòa với tần số goc
A. 31,4 rad/s
B. 15,7 rad/s
C. 5 rad/s
D. 10 rad/s
Câu 4. Một con lắc lị xo dao động điều hồ co độ dài quỹ đạo là 20cm, quãng
đường vật đi được trong một chu kỳ là
A. 40cm
B. 80cm
C. 20cm
D. 60cm
Câu 5. Một vật dao động điều hịa với chu kì T và biên độ A. Khoảng thời gian
ngắn nhất để vật đi từ vị trí co li độ
T
A. 4

T
B. 6

x1  

A
A
x2 
2 đến
2 là
T
C. 3

Câu 6. Trong song cơ, tốc độ truyền song là
A. tốc độ lan truyền dao động trong môi trường truyền song.
B. tốc độ cực tiểu của các phần tử môi trường truyền song.
C. tốc độ chuyển động của các phần tử môi trường truyền song.
D. tốc độ cực đại của các phần tử môi trường truyền song.

T
D. 8


17

Câu 7 . Xét hiện tượng song dừng trên dây đàn hồi nhẹ AB. Đầu A dao động
theo phương vuông goc sợi dây với biên độ a. Khi đầu B cố định, song phản xạ
tại B
A. cùng pha với song tới tại B
C. ngược pha với song tới tại B

D. lệch pha 3 với song tới tại B

C. vuông pha với song tới tại B

Câu 8. Trên một sợi dây đang co song dừng, khoảng cách ngắn nhất giữa một
nút và một bụng là 2cm. Song truyền trên dây co bước song là
A.2cm
B.1cm
C.8cm
D.4cm
Câu 9. Quan sát trên một sợi dây thấy co song dừng với biên độ của bụng
song là a. Tại điểm trên sợi dây cách bụng song một phần tư bước song co biên
độ dao động bằng
A.a/2
B. 0
C. a/4
D. a
Câu 10. Trên một sợi dây đàn hồi dang co song dừng với biên độ dao động của
các điểm bụng là a. M là một phần tử dây dao động với biên độ 0,5a . Bỉết vị trí
cân bằng của M cách điểm nút gần no nhất một khoảng 2 cm. Song truyền trên
dây co bước song là:
A. 24 cm.

B. 12 cm

C. 16 cm

D.3 cm

Kết quả:
Lớp
Thực
nghiệ
m

Đối
chứng

Điểm số (Xi)
5
6
7

Số
HS

1

2

3

4

38

0

0

0

3

4

8

39

0

1

4

5

9

9

8

9

10

10

7

5

1

7

3

1

0

1

2

3

Số % HS đạt điểm Xi
4
5
6
7

38

0

0

0

7,9

39

0

Lớp

Số HS

Thực
nghiệm
Đối
chứng

8

9

10

10,5 21,1 26,3 18,4 13,2 2,6

2,6 10,3 12,8 23,0 23,0 18,0

7,7

2,6

0

III. KẾT LUẬN
Qua thực nghiệm sư phạm cho thấy, sử dụng công nghệ thông tin nhằm
trực quan hoa các thí nghiệm phần dao động cơ và song cơ học giúp giáo viên
chủ động trong việc tổ chức các hoạt động dạy học, kích thích được hứng thú


18

học tập của học sinh, tạo cho học sinh động cơ học tập tích cực. Chính vì vậy mà
các nội dung kiến thức học sinh cần đạt được trở nên dễ dàng và được khắc sâu
hơn, khả năng vận dụng kiến thức để giải quyết bài toán vật lý tốt hơn.
Như vậy, việc sử dụng công nghệ thông tin nhằm trực quan hoa thí nghiệm
vào dạy học vật lý đã gop phần đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất
lượng, hiệu quả của quá trình dạy học ở trường THPT.
Xác nhận của cơ quan, đơn vị

Đông Hà, ngày 05 tháng 11 năm 2020
Người viết sáng kiến

Lê Thị Thuý Hằng