Đề cương bài giảng Kinh tế chính trị - Học viện Tài chính

lOMoARcPSD|16911414

Chương 1
ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ CHỨC NĂNG CỦA
KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC - LÊNIN

Nội dung của chương sẽ trang bị cho sinh viên những tri thức cơ bản về sự ra
đời và phát triển của môn học kinh tế chính trị Mác - Lênin, về đối tượng nghiên cứu,
phương pháp nghiên cứu và chức năng của khoa học kinh tế chính trị Mác - Lênin
trong nhận thức cũng như trong thực tiễn. Trên cơ sở nhận thức như vậy sẽ giúp cho
sinh viên hình dung được một cách sáng rõ nội dung khoa học của môn Kinh tế chính
trị Mác - Lênin và ý nghĩa của mơn học đối với bản thân khi tham gia các hoạt động
kinh tế - xã hội.
Kết cấu của Chương gồm 3 phần:
I. Khái quát sự hình thành và phát triển của Kinh tế chính trị Mác – Lênin
II. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu của Kinh tế chính trị Mác – Lênin
III. Chức năng của Kinh tế chính trị Mác – Lênin.
I. KHÁI QUÁT SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA KINH TẾ
CHÍNH TRỊ MÁC - LÊNIN
Từ thời kỳ cổ đại cho tới ngày nay, do đặc thù trình độ phát triển ứng với mỗi
giai đoạn lịch sử, mỗi nền sản xuất xã hội mà hình thành nhiều tư tưởng, trường phái
lý luận về kinh tế khác nhau, song các chuyên ngành khoa học kinh tế nói chung và
khoa học kinh tế chính trị nói riêng đều có điểm chung ở chỗ chúng là kết quả của q
trình khơng ngừng hồn thiện. Kinh tế chính trị Mác - Lênin, một trong những mơn
khoa học kinh tế chính trị của nhân loại, được hình thành và phát triển có sự kế thừa
một cách sáng tạo trên cơ sở những tiền đề lý luận đã được khám phá ở giai đoạn
trước đó, đồng thời dựa trên cơ sở kết quả tổng kết thực tiễn kinh tế của xã hội đang
diễn ra.
Thuật ngữ khoa học Kinh tế chính trị (Political economy) được xuất hiện vào
đầu thế kỷ thứ XVII trong tác phẩm Chuyên luận về kinh tế chính trị được xuất bản
năm 1615 - của nhà kinh tế người Pháp (thuộc trường phái trọng thương Pháp) có tên

gọi là A.Mơng Crêchiên (A.Montchretien).
Xét một cách khái quát, quá trình phát triển tư tưởng kinh tế của loài người gồm 2 giai
đoạn:
- Giai đọan thứ nhất, từ thời cổ đại đến cuối thế kỷ XVIII.
- Giai đoạn thứ 2, từ sau thế kỷ thứ XVIII đến nay.
1

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

* Giai đoạn thứ nhất (từ thời cổ đại đến cuối thế kỷ thứ XVIII) có: Những tư
tưởng kinh tế thời kỳ cổ, trung đại (từ thời cổ đại đến thế kỷ thứ XV); Chủ nghĩa
trọng thương (từ thế kỷ thứ XV đến cuối thế kỷ XVII, nổi bật là lý thuyết kinh tế của
các nhà kinh tế ở nước Anh, Pháp và Italia); Chủ nghĩa trọng nông (từ giữa thế kỷ thứ
XVII đến nửa đầu thế kỷ XVIII, nổi bật là lý thuyết kinh tế của các nhà kinh tế ở
Pháp), Kinh tế chính trị tư sản cổ điển Anh (từ giữa thế kỷ XVII đến cuối thế kỷ
XVIII).
- Trong thời kỳ cổ, trung đại của lịch sử nhân loại, do trình độ phát triển khách
quan của các nền sản xuất nên, nhìn chung mới có rải rác các tư tưởng kinh tế được
phản ánh trong các cơng trình của các nhà tư tưởng, chưa hình thành hệ thống lý
thuyết kinh tế chính trị hồn chỉnh với nghĩa bao hàm các phạm trù, khái niệm khoa
học.
- Chủ nghĩa trọng thương là hệ thống lý luận kinh tế chính trị đầu tiên nghiên
cứu về nền sản xuất tư bản chủ nghĩa. Tư tưởng trọng thương chủ nghĩa thể hiện tập
trung thơng qua các chính sách kinh tế của nhà nước của giai cấp tư sản trong thời kỳ
hình thành ban đầu. Chủ nghĩa trọng thương coi trọng vai trò của hoạt đông thương
mại. Các đại biểu tiêu biểu của chủ nghĩa trọng thương bao gồm: Starfod (Anh);
Thomas Mun (Anh); Xcaphuri (Italia); Antonso Serra (Italia); Antoine Montchretien

(Pháp).
- Chủ nghĩa trọng nông là hệ thống lý luận kinh tế chính trị nhấn mạnh vai trị
của sản xuất nơng nghiệp. Coi trọng sở hữu tư nhân và tự do kinh tế. Đại biểu tiêu
biểu của chủ nghĩa trọng nông ở Pháp gồm: Francois Queney; Turgot; Boisguillebert.
- Kinh tế chính trị cổ điển Anh là hệ thống lý luận kinh tế của các nhà kinh tế tư
sản trình bày một cách hệ thống các phạm trù kinh tế trong nền kinh tế thị trường như
hàng hóa, giá trị, tiền tệ, giá cả, tiền cơng, lợi nhuận… để rút ra những quy luật vận
động của nền kinh tế thị trường. Đại biểu tiêu biểu của kinh tế chính trị tư sản cổ điển
Anh gồm: W.Petty; A. Smith; D. Recardo.
Như vậy, có thể rút ra: Kinh tế chính trị là một mơn khoa học kinh tế có mục
đích nghiên cứu là tìm ra các quy luật chi phối sự vận động của các hiện tượng và
quá trình hoạt động kinh tế của con người tương ứng với những trình độ phát
triển nhất định của xã hội.
* Giai đoạn thứ 2 (Từ sau thế kỷ XVIII đến nay), lịch sử tư tưởng kinh tế của
nhân loại phát triển đa dạng với các dòng lý thuyết kinh tế khác nhau. Cụ thể:
- Lý thuyết kinh tế chính trị của C.Mác (1818-1883) kế thừa trực tiếp những giá
trị khoa học của kinh tế chính trị tư sản cổ điển Anh để phát triển lý luận, phân tích
2

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

một cách khoa học, toàn diện về nền sản xuất tư bản chủ nghĩa, tìm ra những quy luật
kinh tế chi phối sự hình thành, phát triển và luận chứng vai trò lịch sử của phương
thức sản xuất tư bản chủ nghĩa (cô đọng nhất trong Bộ Tư bản). Các lý luận kinh tế
chính trị của C.Mác nêu trên được khái quát thành các học thuyết lớn như học thuyết
giá trị, học thuyết giá trị thặng dư, học thuyết tích luỹ, học thuyết về lợi nhuận, học
thuyết về địa tô… Học thuyết giá trị thặng dư của C.Mác đồng thời cũng là cơ sở

khoa học luận chứng cho vai trò lịch sử của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa.
- V.I.Lênin tiếp tục kế thừa, bổ sung, phát triển lý luận kinh tế chính trị theo
phương pháp luận của C.Mác và có nhiều đóng góp khoa học đặc biệt quan trọng.
Trong đó nổi bật là kết quả nghiên cứu, chỉ ra những đặc điểm kinh tế của chủ nghĩa
tư bản giai đoạn cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, những vấn đề kinh tế chính trị cơ
bản của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội...
- Các nhà nghiên cứu kinh tế tiếp tục nghiên cứu và bổ sung, phát triển kinh tế
chính trị Mác - Lênin cho đến ngày nay.
Như vậy, kinh tế chính trị Mác - Lênin là một trong những dòng lý thuyết kinh
tế chính trị nằm trong dịng chảy phát triển tư tưởng kinh tế của nhân loại, được hình
thành và đặt nền móng bởi C.Mác - Ph. Ănghen, dựa trên cơ sở kế thừa và phát triển
những giá trị khoa học của kinh tế chính trị của nhân loại trước đó, trực tiếp là những
giá trị khoa học của kinh tế chính trị tư sản cổ điển Anh, được V.I.Lênin kế thừa và
phát triển. Kinh tế chính trị Mác - Lênin có quá trình phát triển liên tục kể từ giữa thế
kỷ thứ XIX đến nay. Kinh tế chính trị Mác - Lênin là một môn khoa học trong hệ
thống các môn khoa học kinh tế của nhân loại.
II. ĐỐI TƯỢNG, MỤC ĐÍCH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA
KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC - LÊNIN
1. Đối tượng nghiên cứu của kinh tế chính trị Mác - Lênin
Xét về mặt lich sử, mỗi một giai đoạn phát triển có các quan niệm khác nhau về
đối tượng nghiên cứu của kinh tế chính trị khác nhau. Cụ thể là trước Mác: Chủ nghĩa
trọng thương thì lĩnh vực lưu thơng (trọng tâm là ngoại thương) được coi là đối tượng
nghiên cứu của kinh tế chính trị. Chủ nghĩa trọng nơng thì lĩnh vực sản xuất nông
nghiệp được coi là đối tượng nghiên cứu của kinh tế chính trị. Kinh tế chính trị tư sản
cổ điển Anh thì đối tượng nghiên cứu của kinh tế chính trị là bản chất và nguồn gốc
của của cải và sự giàu có của các quốc gia.

3

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()

lOMoARcPSD|16911414

Kế thừa những thành tựu khoa học kinh tế chính trị của nhân loại, dựa trên
quan điểm duy vật về lịch sử, trong quan niệm của mình, C.Mác và Ph. Ănghen quan
niệm kinh tế chính trị có thể được hiểu theo hai nghĩa. Nghĩa rộng và nghĩa hẹp.
- Theo nghĩa hẹp, kinh tế chính trị nghiên cứu về một phương thức sản xuất cụ
thể và kết quả của việc nghiên cứu là khám phá ra những quy luật kinh tế của phương
thức sản xuất ấy. Nghĩa là, theo C.Mác, đối tượng nghiên cứu của kinh tế chính trị là
nền sản xuất có tính chất xã hội. Cụ thể, đối tượng nghiên cứu của bộ Tư bản là
phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa và những quan hệ sản xuất và trao đổi thích
ứng với phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa và mục đích cuối cùng của tác phẩm
Tư bản là tìm ra quy luật vận động kinh tế của xã hội ấy.
- Theo nghĩa rộng, Ph.Ănghen cho rằng: “Kinh tế chính trị, theo nghĩa rộng
nhất, là khoa học về những quy luật chi phối sự sản xuất vật chất và sự trao đổi
những tư liệu sinh hoạt vật chất trong xã hội loài người…Những điều kiện trong đó
người ta sản xuất sản phẩm và trao đổi chúng đều thay đổi tuỳ từng nước, và trong
mỗi nước lại thay đổi tuỳ từng thế hệ. Bởi vậy, không thể có cùng một mơn kinh tế
chính trị duy nhất cho tất cả mọi nước và tất cả mọi thời đại lịch sử…mơn kinh tế
chính trị, về thực chất là một mơn khoa học có tính lịch sử… nó nghiên cứu trước hết
là những quy luật đặc thù của từng giai đoạn phát triển của sản xuất và của trao đổi,
và chỉ sau khi nghiên cứu như thế xong xuôi rồi nó mới có thể xác định ra một vài
quy luật hồn tồn có tính chất chung, thích dụng, nói chung cho sản xuất và trao
đổi”.
Theo quan điểm của V.I.Lênin, “kinh tế chính trị khơng nghiên cứu sự sản xuất
mà nghiên cứu những quan hệ xã hội giữa người với người trong sản xuất, nghiên cứu
chế độ xã hội của sản xuất”.
Khái quát: Đối tượng nghiên cứu của kinh tế chính trị Mác - Lênin là các
quan hệ xã hội của sản xuất và trao đổi mà các quan hệ này được đặt trong sự liên

hệ chặt chẽ với sự phát triển của lực lượng sản xuất và kiến trúc thượng tầng
tương ứng của phương thức sản xuất nhất định.
2. Mục đích nghiên cứu của Kinh tế chính trị Mác-Lênin
Mục đích nghiên cứu của kinh tế chính trị Mác - Lênin là nhằm phát hiện ra các
quy luật kinh tế chi phối các quan hệ giữa người với người trong sản xuất và trao đổi,
từ đó vận dụng các quy luật ấy để giải quyết hài hòa các quan hệ lợi ích, tạo động lực
cho con người sáng tạo, từ đó mà góp phần thúc đẩy văn minh và sự phát triển tồn
diện của xã hội thơng qua việc giả quyết các quan hệ lợi ích.
4

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Quy luật kinh tế là những mối liên hệ phản ánh bản chất, khách quan, lặp đi lặp
lại của các hiện tượng và quá trình kinh tế trong nền sản xuất xã hội tương ứng với
những trình độ phát triển nhất định của nền sản xuất xã hội ấy.
3. Phương pháp nghiên cứu của Kinh tế chính trị Mác – Lênin
Để nghiên cứu Kinh tế chính trị Mác-Lênin cần vận dụng nhiều phương pháp
khác nhau như: Phương pháp luận duy vật biện chứng (đối tượng nghiên cứu phải đặt
trong mối liên hệ tác động qua lại lẫn nhau và phát triển khơng ngừng); Phương pháp
logíc kết hợp với lịch sử...
Đặc biệt là phương pháp trừu tượng hóa khoa học: khi sử dụng phương pháp
này đòi hỏi sự gạt bỏ đi những yếu tố ngẫu nhiên xảy ra trong các hiện tượng q
trình nghiên cứu, để từ đó tách ra được những hiện tượng bền vững, mang tính điển
hình, ổn định của đối tượng nghiên cứu. Từ đó mà nắm được bản chất, xây dựng được
các phạm trù và khám phá được tính quy luật và quy luật chi phối sự vận động của đối
tượng nghiên cứu.
III. CHỨC NĂNG CỦA KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC -LÊNIN

1. Chức năng nhận thức
Những tri thức của kinh tế chính trị với tư cách là tri thức lý luận nền tảng sẽ
giúp nhận thức sâu sắc về bản chất của các hiện tượng, quá trình kinh tế diễn ra trên
bề mặt nền kinh tế xã hội.
2. Chức năng thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của kinh tế chính trị Mác - Lênin là khám phá ra những quy
luật và tính quy luật chi phối sự vận động của các quan hệ giữa con người với con
người trong sản xuất và trao đổi. Quá trình vận dụng đúng các quy luật kinh tế khách
quan thông qua điều chỉnh hành vi cá nhân hoặc các chính sách kinh tế sẽ góp phần
thúc đẩy nền kinh tế - xã hội phát triển theo hướng tiến bộ.
3. Chức năng tư tưởng
Kinh tế chính trị Mác - Lênin góp phần tạo lập nền tảng tư tưởng cộng sản cho
những người lao động tiến bộ và yêu chuộng tự do, yêu chuộng hịa bình, củng cố
niềm tin cho những ai phấn đấu vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ,
cơng bằng, văn minh. Kinh tế chính trị Mác - Lênin góp phần xây dựng thế giới quan
khoa học cho những ai có mong muốn xây dựng một chế độ xã hội tốt đẹp, hướng tới
giải phóng con người, xóa bỏ dần những áp bức, bất công giữa con người với con
người.
4. Chức năng phương pháp luận
5

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Kinh tế chính trị Mác - Lênin thể hiện chức năng phương pháp luận, nền tảng lý
luận khoa học cho việc tiếp cận các khoa học kinh tế chuyên ngành.
CÂU HỎI ƠN TẬP
1.Phân tích sự hình thành và phát triển của kinh tế chính trị Mác - Lênin?

2. Đối tượng nghiên cứu của kinh tế chính trị Mác - Lênin? Chức năng của kinh tế
chính trị Mác - Lênin với tư cách là một môn khoa học?
3. Nêu ý nghĩa của việc nghiên cứu kinh tế chính trị Mác - Lênin trong quá trình lao
động và quản trị quốc gia?

6

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Chương 2
HÀNG HĨA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRỊ CỦA CÁC
CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Sau khi nghiên cứu ở chương 1 về sự hình thành, phát triển, đối tượng, phương
pháp và chức năng nghiên cứu của Kinh tế chính trị Mác – Lênin, ở chương 2 này sẽ
cung cấp một cách có hệ thống về lý luận Giá trị lao động của C.Mác thông qua các
phạm trù cơ bản về hàng hóa, tiền tệ, giá cả, quy luạt giá trị...giúp nhận thức một cách
cơ bản cơ sở lý luận của các mối quan hệ kinh tế trong nền kinh tế thị trường. Ngày
nay, mặc dù trong kinh tế học hiện đại xuất hiện nhiều lý thuyết và các quan niệm
khác nhau về giá trị, lao động, tiền tệ, thị trường… song lý luận giá trị của Mác vẫn
còn nguyên giá trị, vẫn là cơ sở khoa học quan trọng để nghiên cứu nền sản xuất hàng
hóa và kinh tế thị trường hiện đại.
Kết cấu của chương gồm 3 phần:
I.Lý luận của C.Mác về sản xuất hàng hóa và hàng hóa
II.Thị trường và nền kinh tế thị trường
III. Vai trò của một số chủ thể tham gia thị trường
I. LÝ LUẬN CỦA C.MÁC VỀ SẢN XUẤT HÀNG HÓA VÀ HÀNG HÓA
1. Sản xuất hàng hóa

a. Khái niệm sản xuất hàng hóa
Sản xuất hàng hóa là kiểu tổ chức kinh tế mà ở đó những người sản xuất ra sản
phẩm khơng phải để tiêu dùng cho bản thân mà để trao đổi, mua bán trên thị trường.
b. Điều kiện ra đời của sản xuất hàng hóa
Sản xuất hàng hố chỉ ra đời, khi có đủ hai điều kiện sau:
- Thứ nhất, phân công lao động xã hội.
Phân công lao động xã hội là sự phân chia lao động xã hội một cách tự phát
thành các ngành, nghề khác nhau
Phân công lao động xã hội nên mỗi người chỉ sản xuất sẽ làm một cơng việc cụ
thể, vì vậy họ chỉ tạo ra một hoặc một vài loại sản phẩm nhất định. Song, cuộc sống
của mỗi người lại có mối liên hệ phụ thuộc vào nhau, phải trao đổi sản phẩm cho
nhau. Phân cơng lao động xã hội càng phát triển, thì sản xuất và trao đổi hàng hóa
càng mở rộng hơn, đa dạng hơn.
– Thứ hai, sự tách biệt tương đối về mặt kinh tế của những người sản xuất .
7

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Sự tách biệt này do các quan hệ sở hữu khác nhau về tư liệu sản xuất, do đó xác
định người sở hữu tư liệu sản xuất là người sở hữu sản phẩm lao động.
Quan hệ sở hữu khác nhau về tư liệu sản xuất làm cho người sản xuất độc lập,
đối lập nhau, nhưng họ lại nằm trong hệ thống phân công lao động xã hội nên họ phụ
thuộc lẫn nhau về sản xuất và tiêu dùng. Trong điều kiện ấy người này muốn tiêu
dùng sản phẩm của người khác phải thơng qua mua- bán hàng hố, tức là phải trao đổi
dưới những hình thái hàng hố.
=>Sản xuất hàng hố chỉ ra đời khi có đồng thời hai điều kiện trên, nếu thiếu
một trong hai điều kiện ấy thì khơng có sản xuất hàng hố và sản phẩm lao động

khơng mang hình thái hàng hố.
2. Hàng hóa
2.1. Khái niệm và thuộc tính của hàng hóa
a. Khái niệm
Hàng hóa là sản phẩm của lao động, nó có thể thỏa mãn những nhu cầu nhất
định nào đó của con người thơng qua trao đổi, mua bán.
Hàng hóa có nhiều loại: Hàng hóa hữu hình – Hàng hóa vơ hình; Hàng hóa
thơng thường – Hàng hóa đặc biệt; Hàng hóa tư nhân – Hàng hóa cơng cộng...
b. Hai thuộc tính của hàng hóa
Hàng hóa có hai thuộc tính là giá trị sử dụng và giá trị.
* Giá trị sử dụng của hàng hóa
Giá trị sử dụng của hàng hóa là cơng dụng của hàng hóa, có thể thỏa mãn nhu
cầu nào đó của con người.
Giá trị sử dụng của một hàng hóa có các đặc điểm:
- Giá trị sử dụng của hàng hóa là do thuộc tính tự nhiên của hàng hóa quy định.
Với ý nghĩa như vậy, giá trị sử dụng là phạm trù vĩnh viễn. Giá trị sử dụng xác định
mặt nội dung vật chất của hàng hóa và nó là căn cứ để phân biệt hàng hóa này với
hàng hóa khác.
- Mỗi hàng hóa có một hay nhiều cơng dụng mà không phải ngay một lúc đã
phát hiện được hết mà nó phải được phát hiện dần dần trong q trình phát triển của
khoa học và cơng nghệ
- Giá trị sử dụng chỉ thể hiện khi con người sử dụng hay tiêu dùng, nó là nội
dung vật chất của của cải
- Giá trị sử dụng của hàng hóa khơng phải là giá trị sử dụng cho người trực tiếp
sản xuất ra nó mà cho người khác, cho xã hội thơng qua trao đổi, mua bán. Điều đó
địi hỏi người sản xuất hàng hóa phải ln quan tâm đến nhu cầu xã hội nhằm đáp ứng
8

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()

lOMoARcPSD|16911414

tốt nhất nhu cầu đó. Vì thế, có thể nói, giá trị sử dụng của hàng hóa là vật mang giá trị
trao đổi.
* Giá trị của hàng hóa.
Để hiểu được giá trị của hàng hóa thì trước hết phải hiểu được giá trị trao đổi
của hàng hóa -> Giá trị trao đổi là quan hệ về số lượng, là tỷ lệ trao đổi giữa những
hàng hóa có giá trị sử dụng khác nhau.
Ví dụ: 1m2 vải = 10 kg gạo
Giá trị hàng hóa là hao phí lao động của người sản xuất hàng hóa kết tinh
trong hàng hóa
Giá trị là nội dung, là cơ sở của giá trị trao đổi; cịn giá trị trao đổi là hình thái
biểu hiện của giá trị ra bên ngồi.
Giá trị hàng hóa là một quan hệ xã hội, nó biểu thị mối quan hệ giữa những
người sản xuất hàng hóa
Giá trị hàng hóa là một phạm trù lịch sử, gắn liền với nền sản xuất hàng hóa.
2.2. Tính chất hai mặt của lao động sản xuất hàng hóa
Sở dĩ hàng hóa có hai thuộc tính là giá trị sử dụng và giá trị vì lao động của
người sản xuất hàng hóa có tính hai mặt, đó là lao động cụ thể và lao động trừu tượng.
C. Mác là người đầu tiên phát hiện ra tính chất hai mặt đó.
a. Lao động cụ thể
Lao động cụ thể là lao động có ích dưới một hình thức cụ thể của những nghề
nghiệp chuyên môn nhất định.
Mỗi một lao động cụ thể có mục đích riêng, cơng cụ lao động, đối tượng lao
động, phương pháp lao động, và kết quả lao động riêng. Mỗi lao động cụ thể tạo ra
một giá trị sử dụng nhất định. Khoa học- kỹ thuật càng phát triển, các hình thức lao
động cụ thể càng đa dạng phong phú
b. Lao động trừu tượng
Lao động trừu tượng là lao động của người sản xuất hàng hố, khơng kể đến

hình thức cụ thể của nó, đó là sự hao phí sức lao động nói chung của con người về
cơ bắp, thần kinh, trí óc.
Lao động trừu tượng tạo ra giá trị hàng hóa .
Lao động trừu tượng là lao động đồng nhất và giống nhau về chất.
* Tính chất hai mặt của lao động sản xuất hàng hóa phản ánh tính chất tư nhân
và tính chất xã hội của lao động:
- Tính chất tư nhân biểu hiện ở chỗ: việc sản xuất cái gì, sản xuất như thế nào,
sản xuất cho ai là công việc riêng của cá nhân chủ sở hữu về tư liệu sản xuất. Vì vậy,
9

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

lao động đó mang tính chất tư nhân, hay lao động cụ thể của người sản xuất là biểu
hiện của lao động tư nhân.
- Tính chất xã hội biểu hiện ở chỗ: lao động của người sản xuất hàng hóa, nếu
xét về mặt hao phí sức lực nói chung, tức lao động trừu tượng, thì nó ln là một bộ
phận của lao động xã hội thống nhất, nằm trong hệ thống phân công lao động xã hội,
nên lao động trừu tượng là biểu hiện của lao động xã hội
* Lao động tư nhân và lao động xã hội có mâu thuẫn với nhau:
- Sản phẩm do những người sản xuất hàng hóa riêng biệt tạo ra có thể khơng ăn
khớp hoặc không phù hợp với nhu cầu xã hội
- Mức hao phí lao động cá biệt của người sản xuất có thể cao hơn hay thấp hơn
hao phí lao động mà xã hội có thể chấp nhận được
Mâu thuẫn giữa lao động tư nhân lao động xã hội là mầm mống của mọi mâu
thuẫn trong nền sản xuất hàng hóa.
2.3. Lượng giá trị của hàng hóa và các nhân tố ảnh hưởng đến lượng giá trị
hàng hóa

a. Lượng giá trị của hàng hóa
Lượng giá trị của hàng hóa là lượng lao động đã hao phí để sản xuất ra hàng
hóa đó quyết định.
* Lượng lao động đã tiêu hao đó được đo bằng thời gian lao động. Thời gian
lao động này phải được xã hội chấp nhận, không phải là thời gian lao động của đơn vị
sản xuất cá biệt, mà là thời gian lao động xã hội cần thiết.
Thời gian lao động xã hội cần thiết: là thời gian đòi hỏi để sản xuất ra một giá
trị sử dụng nào đó trong những điều kiện sản xuất bình thường của xã hội với một
trình độ thành thạo trung bình và cường độ lao động trung bình so với hồn cảnh xã
hội nhất định.
Thông thường thời gian lao động xã hội cần thiết trùng hợp với thời gian lao
động cá biệt của người sản xuất hàng hóa nào cung cấp đại bộ phận hàng hóa đó trên
thị trường.
* Xét về mặt cấu thành, lượng giá trị của hàng hóa bao gồm: Hao phí lao động
quá khứ ( chứa trong các yếu tố như nhà xưởng, máy móc, cơng cụ lao động, nguyên
nhiên vật liệu, ký hiệu là C) + Hao phí lao động sống hay giá trị mới được tạo ra
(V+m).
Giá trị của hàng hóa = C + V + m.
b. Các nhân tố ảnh hưởng đến lượng giá trị hàng hóa
10

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Tất cả những yếu tố nào ảnh hưởng đến thời gian lao động xã hội cần thiết đều
ảnh hưởng đến số lượng giá trị của hàng hóa:
*Thứ nhất, năng suất lao động
Năng suất lao động là năng lực sản xuất của người lao động, được tính bằng số

lượng sản phẩm sản xuất ra trong một đơn vị thời gian hoặc số lượng thời gian cần
thiết để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm.
Năng suất lao động tỷ lệ nghịch với lượng giá trị hàng hoá
Năng suất lao động phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: trình độ lành nghề của
người lao động, trình độ phát triển khoa học - công nghệ, phương pháp tổ chức, quản
lý lao động, quy mô và hiệu quả của tư liệu sản xuất, các điều kiện tự nhiên…
* Thứ hai, Cường độ lao động là khái niệm nói lên mức độ khẩn trương, tích
cực của hoạt động lao động trong sản xuất (phản ánh sự căng thẳng mệt nhọc của
người lao động).
Khi tăng cường độ lao động lên, thì lượng lao động hao phí trong cùng một
đơn vị thời gian cũng tăng lên và lượng sản phẩm được tạo ra cũng tăng lên tương
ứng còn lượng giá trị của một đơn vị sản phẩm thì khơng đổi. Xét về bản chất, việc
tăng cường độ lao động cũng giống như kéo dài thời gian lao động.
* Thứ ba, mức độ phức tạp của lao động
Mức độ phức tạp của lao động cũng ảnh hưởng nhất định đến số lượng giá trị
của hàng hóa. Theo mức độ phức tạp của lao động, có thể chia lao động thành lao
động giản đơn và lao động phức tạp.
Lao động giản đơn là lao động mà bất kỳ một người lao động bình thường nào
khơng cần phải trải qua đào tạo cũng có thể thực hiện được.
Lao động phức tạp là lao động đòi hỏi phải được đào tạo, huấn luyện thành lao
động chuyên môn lành nghề .
Trong cùng một thời gian, lao động phức tạp tạo ra nhiều giá trị hơn lao động
giản đơn. C. Mác viết “Lao động phức tạp chỉ là lao động giản đơn được nâng lên lũy
thừa, hay nói đúng hơn, là lao động giản đơn được nhân bội lên”.
3. Tiền tệ
3.1. Nguồn gốc và bản chất của Tiền

11

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()

lOMoARcPSD|16911414

Sự phát triển các hình thái giá trị trong nền sản xuất và trao đổi hàng hóa trải
qua q trình phát triển từ thấp đến cao, quá trình này cũng chính là lịch sử hình thành
tiền tệ (4 hình thái):
3.2.1. Nguồn gốc của Tiền
a. Hình thái giản đơn hay ngẫu nhiên
Đây là hình thái phơi thai của giá trị, nó xuất hiện ở giai đoạn đầu của trao đổi
hàng hoá, khi trao đổi mang tính ngẫu nhiên, người ta trao đổi trực tiếp vật này lấy vật
khác.
VD: 1m vải = 5kg thóc hoặc Hàng hố A = 5 hàng hố B
Giá trị của hàng hoá A được biểu hiện ở giá trị sử dụng của hàng hố B, cịn
hàng hố B dùng làm hình thái biểu hiện giá trị của hàng hố A. Hàng hố A ở vào
hình thái giá trị tương đối, cịn hàng hố B (mà giá trị sử dụng của nó biểu hiện giá trị
của hàng hố A) thì ở vào hình thái ngang giá. Quan hệ trao đổi đó chỉ có tính chất
ngẫu nhiên, trực tiếp hàng lấy hàng, tỷ lệ trao đổi cũng là ngẫu nhiên.
Hàng hố đóng vai trị vật ngang giá là hình thái phơi thai của tiền tệ.
b. Hình thái đầy đủ hay mở rộng của giá trị
Khi lực lượng sản xuất phát triển, sau phân công lao động xã hội lần thứ nhất,
năng suất lao động xã hội tăng lên thì sản phẩm thặng dư cũng nhiều hơn, do đó, trao
đổi hàng hóa cũng thường xuyên hơn. Khi đó, một hàng hóa có thể được trao đổi với
nhiều hàng hóa khác.
Ví dụ: 10m2 vải = 2kg thóc hoặc
= 5 cái bàn hoặc
= 3 con cừu hoặc
=…
Như vậy, hình thái vật ngang giá được mở rộng ra ở nhiều hàng hoá khác nhau.
Tuy nhiên, vẫn là trao đổi trực tiếp, tỷ lệ trao đổi chưa cố định.

c. Hình thái chung của giá trị
Khi lực lượng sản xuất phát triển hơn một bậc nữa, sản phẩm thặng dư sẽ nhiều
hơn nữa làm cho trao đổi hàng hóa ngày càng phát triển, dần dần xuất hiện hàng hóa
trung gian trong trao đổi. Những hàng hóa trung gian phải mang tính thơng dụng, có ý
nghĩa kinh tế đối với một bộ tộc, một địa phương, một vùng… Khi đã có hàng hóa
trung gian, người ta dễ dàng hơn trong việc trao đổi lấy hàng hóa mà họ cần. Hình
thái mở rộng của giá trị đã phát triển thành hình thái chung của giá trị.
Ví dụ:
2kg thóc
5 cái bàn
= 1m vải
12

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

3 con cừu
v. v…
- Ở đây, giá trị của mọi hàng hóa đều được biểu hiện ở một hàng hóa đóng vai
trị làm vật ngang giá chung. Tuy nhiên, vật ngang giá chung chưa ổn định ở một thứ
hàng hoá nào. Các địa phương khác nhau thì hàng hố dùng làm vật ngang giá chung
cũng khác nhau.
d. Hình thái tiền
Ví dụ:
10m2 vải
5 cái bàn
= 0,1 chỉ vàng
2kg thóc

v. v…
Khi vật ngang giá chung được cố định lại ở một hàng hóa độc tơn và phổ biến
thì hình thái tiền tệ xuất hiện.
Khi bạc và vàng cùng làm chức năng tiền tệ thì chế độ tiền tệ gọi là chế độ
song bản vị. Khi chỉ cịn vàng độc chiếm vị trí tiền tệ thì chế độ tiền tệ được gọi là chế
độ bản vị vàng.Tại sao vàng và bạc, đặc biệt là vàng lại có được vai trị tiền tệ như
vậy?
- Thứ nhất, nó cũng là một hàng hố, chúng có cả giá trị sử dụng và giá trị. Giá
trị sử dụng của vàng, bạc như dùng làm đồ trang sức, làm các chi tiết sản phẩm công
nghiệp… Giá trị của vàng, bạc được đo bằng lượng lao động xã hội cần thiết để sản
xuất ra chúng bao gồm hao phí lao động để tìm kiếm, khai thác, chế tác vàng bạc. Vì
vậy, chúng có thể mang trao đổi với các hàng hố khác.
- Thứ hai, nó có những ưu điểm từ thuộc tính tự nhiên như: thuần nhất, dễ chia
nhỏ, dát mỏng, ít hao mịn, dễ vận chuyển, với trọng lượng nhỏ nhưng có giá trị cao...
3.2.2. Bản chất của tiền
Tiền tệ là một hình thái giá trị của hàng hố, là sản phẩm của q trình phát
triển sản xuất và trao đổi hàng hoá.
Tiền tệ là hàng hoá đặc biệt được tách ra từ trong thế giới hàng hoá làm vật
ngang giá chung thống nhất cho các hàng hoá khác, nó thể hiện lao động xã hội và
biểu hiện quan hệ giữa những người sản xuất hàng hoá
3.2. Chức năng của Tiền
Tiền có 5 chức năng:
a. Thước đo giá trị
Tiền dùng để biểu hiện và đo lường giá trị của hàng hóa.
13

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Muốn đo lường giá trị của hàng hóa, bản thân tiền tệ cũng phải có giá trị. Khi
thực hiện chức năng thước đo giá trị, tiền tệ không cần phải là tiền thật, mà chỉ là tiền
trong ý niệm, trong tưởng tượng.
Giá trị hàng hóa được biểu hiện bằng tiền gọi là giá cả hàng hóa, hay giá cả
hàng hóa là hình thức biểu hiện bằng tiền của giá trị hàng hóa.
Giá cả của hàng hố chịu ảnh hưởng của các nhân tố sau:
+ Giá trị của hàng hoá
+ Giá trị của tiền tệ
+ Quan hệ cung - cầu về hàng hố.
Trong đó giá trị vẫn là nhân tố quyết định.
b. Phương tiện lưu thông
Làm chức năng phương tiện lưu thơng, tiền tệ là mơi giới trong q trình trao
đổi hàng hóa. Để làm chức năng này địi hỏi phải có tiền mặt.
Cơng thức:
H - T - H,
Thực hiện chức năng phương tiện lưu thơng, tiền làm cho q trình mua bán,
trao đổi diễn ra dễ dàng thuận lợi nhưng đồng thời nó cũng làm cho việc mua bán tách
rời nhau cả về khơng gian và thời gian (có thể bán mà chưa mua, hay mua ở nơi này
bán ở nơi kia), do đó nó làm tăng lên khả năng khủng hoảng kinh tế.
Số lượng tiền cần thiết trong lưu thơng được xác địmh theo cơng thức.
PxQ
G
M =
or
V
V
Trong đó:
M: là số lượng tiền cần thiết cho lưu thông
Q: Là số lượng hàng hố lưu thơng trên thị trường.

P: Là giá cả trung bình của một hàng hố
G: Là tổng giá cả của hàng hố
V: số vịng lưu thơng của đồng tiền cùng loại
Điều kiện: Tất cả các nhân tố nói trên được xem xét trong cùng một thời gian
và trên cùng một không gian.
Số lượng tiền cần thiết cho lưu thơng tỷ lệ nghịch với số vịng quay của đồng
tiền.
c. Phương tiện thanh tốn
Kinh tế hàng hóa phát triển đến một mức độ nhất định thì tất yếu sẽ nảy sinh
việc mua bán chịu, do đó tiền có chức năng phương tiện thanh toán.
14

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Trong điều kiện tiền thực hiện chức năng phương tiện thanh tốn thì cơng thức
số lượng tiền cần thiết trong lưu thông được xác định:
G – Gc – Tk + Ttt
M =
V
Trong đó:
M: là số lượng tiền cần thiết trong lưu thơng.
G: là tổng giá cả hàng hố.
Gc: là tổng giá cả hàng hoá bán chịu
Ttt: tổng số tiền khấu trừ cho nhau
T: là tổng số tiền thanh toán đến kỳ hạn trả
V: là số vịng lưu thơng của đồng tiền cùng loại
d. Phương tiện cất trữ

Tiền là hiện thân của giá trị, đại biểu cho của cải xã hội, nên nó có thể thực
hiện được chức năng phương tiện cất trữ. Làm chức năng này, tiền rút khỏi lưu thơng
và được cất trữ lại để khi cần có thể đem ra mua hàng.
Chỉ có tiền đủ giá trị như tiền vàng, bạc và các của cải bằng vàng, bạc mới
thực hiện chức năng phương tiện cất trữ.
Sự cất trữ tiền làm cho tiền trong lưu thơng thích ứng một cách tự phát với nhu
cầu tiền cần thiết cho lưu thơng hàng hóa. Nếu sản xuất hàng hóa giảm sút, hàng hóa
ít thì một phần tiền vàng rút khỏi lưu thông và được cất trữ. Ngược lại, nếu sản xuất
hàng hóa tăng lên tức là hàng hóa nhiều thì đồng tiền đó quay trở lại lưu thơng.
e. Tiền tệ thế giới
Khi trao đổi hàng hóa mở rộng ra ngồi biên giới quốc gia và hình thành quan
hệ bn bán giữa các nước, thì tiền tệ làm chức năng tiền tệ thế giới.
Thực hiện chức năng này tiền làm nhiệm vụ:
+ Phương tiện lưu thơng, mua bán hàng hóa;
+ Phương tiện thanh toán, dự trữ quốc tế và các hoạt động ngoại thương, tín
dụng, tài chính;
+ Di chuyển của cải từ nước này sang nước khác.
Làm chức năng tiền tệ thế giới, tiền tệ phải có giá trị thật sự, phải là tiền vàng
hoặc tiền tín dụng được cơng nhận trên phạm vi quốc tế. Trên thực tế, chỉ có đồng tiền
của những nước có nền kinh tế mạnh mới đảm nhiệm được chức năng tiền tệ thế giới.

15

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Tóm lại, tiền tệ có năm chức năng, những chức năng này ra đời cùng với sự
phát triển của sản xuất và lưu thơng hàng hóa. Các chức năng có quan hệ mật thiết với

nhau, thông thường, tiền làm nhiều chức năng cùng một lúc.
4. Dịch vụ và quan hệ trao đổi trong trường hợp một số yếu tố khác hàng
hóa thơng thường ở điều kiện hiện nay
a. Dịch vụ
Trong các nền kinh tế hiện đại, bên cạnh những hàng hóa vật thể hữu hình cịn
có những hàng hóa phi vật thể, vơ hình, được trao đổi, mua bán trên thị trường.
Những loại hàng hóa này được gọi là hàng hóa dịch vụ.
Dịch vụ được coi là hàng hóa đặc biệt do các thuộc tính sau: Dịch vụ là hàng
hóa khơng thể tích lũy lại hay lưu trữ; việc sản xuất và tiêu dùng được diễn ra đồng
thời; không thể cầm nắm được (không thể xác định chất lượng trực tiếp bằng những
chỉ tiêu kỹ thuật được lượng hóa); chất lượng dịch vụ mang tính khơng đồng nhất,
khơng ổn định và khó xác định...
Ngày nay, với sự phát triển mạnh mẽ của sản xuất và tiêu dùng, dịch vụ cũng
ngày càng đa dạng, phong phú và đóng vai trị quan trọng đối với đời sống xã hội hiện
đại.
b. Quan hệ trao đổi trong trường hợp một số yếu tố khác hàng hóa thơng
thường ở điều kiện hiện nay
* Quan hệ trong trường hợp trao đổi quyền sử dụng đất
Quyền sử dụng đất, có giá trị sử dụng, có giá cả nhưng khơng do hao phí lao
động tạo ra theo cách như các hàng hóa thơng thường. Giá cả của quyền sử dụng đất
chịu tác động của nhiều yếu tố: giá trị của tiền, quan hệ cung cầu, đầu cơ, sự khan
hiếm, do tốc độ đo thị hóa, cơng nghiệp hóa, gia tăng dân số...Khi thực hiện mua, bán
quyền sử dụng đất, nhiều người lầm tưởng đó là mua bán đất đai; trên thực tế họ trao
đổi với nhau quyền sử dụng đất.
*Quan hệ trong trao đổi thương hiệu (danh tiếng)
Thương hiệu của một doanh nghiệp cũng có thể được trao đổi, mua bán, được
định giá tức là chúng có giá cả, thậm chí có giá cả cao. Thương hiệu hay danh tiếng là
kết quả của sự nỗ lực, của sự hao phí sức lao động của người nắm giữ thương hiệu,
thậm chí của nhiều người. Dó đó, giá cả của thương hiệu, nhất là những thương hiệu
nổi tiếng thường rất cao.

* Quan hệ trong trao đổi, mua bán chứng khoán, chứng quyền và một số giấy
tờ có giá
16

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Chứng khốn (cổ phiếu, trái phiếu) do các cơng ty, doanh nghiệp cổ phần phát
hành, chứng quyền do các công ty kinh doanh chứng khoán chứng nhận và một số
loại giấy tờ có giá (ngân phiếu, thương phiếu) cũng có thể đem mua bán, trao đổi và
đem lại lượng tiền lớn hơn cho người mua bán. Chứng khoán, chứng quyền là loại
yếu tố phái sinh, nó có tính hàng hóa, bản thân chúng khơng phải là là hàng hóa như
hàng hóa thơng thường.
II. THỊ TRƯỜNG VÀ NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1. Khái niệm, phân loại và vai trò của thị trường
1.1.Khái niệm và phân loại thị trường
a. Khái niệm thị trường
Thị trường là tổng hòa những quan hệ kinh tế trong đó nhu cầu của các chủ thể
được đáp ứng thông qua trao đổi, mua bán với sự xác định giá cả và số lượng hàng
hóa, dịch vụ tương ứng với trình độ phát triển nhất định của nền sản xuất xã hội.
b. Phân loại thị trường
- Căn cứ vào đối tượng hàng hóa đưa ra trao đổi, mua bán trên thị trường, ta có
thị trường hàng hóa và thị trường dịch vụ.
- Căn cứ vào vai trò các yếu tố được trao đổi, mua bán ta có thị trường tiêu
dùng và thị trường tư liệu sản xuất.
- Căn cứ vào phạm vi các quan hệ, ta chia ra thị trường trong nước và thị
trường thế giới.
- Căn cứ vào tính chất và cơ chế vận hành của thị trường, ta có thị trường tự do,

thị trường có điều tiết, thị trường cạnh tranh hoàn hảo, thị trường cạnh tranh khơng
hồn hảo (độc quyền).
1.2. Vai trị của thị trường
Trong sản xuất, trao đổi hàng hóa nói chung và trong các hoạt động sản xuất
kinh doanh, thị trường có vai trị đặc biệt quan trọng. Vai trị đó được khái qt như
sau:
Một là, thị trường thực hiện giá trị hàng hóa, vừa là điều kiện, vừa là môi
trường cho sản xuất phát triển.
Hai là, thị trường kích thích sự sáng tạo của mọi thành viên trong xã hội, tạo ra
cách thức phân bổ nguồn lực hiệu quả trong nền kinh tế.
Ba là, thị trường gắn kết nền kinh tế thành một chỉnh thể, gắn kết nền kinh tế
quốc gia với nền kinh tế thế giới.
*Vai trị của thị trường ln khơng tách rời với cơ chế thị trường. Thị trường
trở nên sống động bởi có sự vận hành của cơ chế thị trường.
17

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Cơ chế thị trường là hệ thống các quan hệ mang tính tự điều chỉnh tuân theo
các yêu cầu của các quy luật kinh tế.
2. Nền kinh tế thị trường và một số quy luật chủ yếu của nền kinh tế thị
trường
2.1. Nền kinh tế thị trường
a. Khái niệm
Nền kinh tê thị trường là nền kinh tế được vận hành theo cơ chế thị trường. Đó
là nền kinh tế hàng hóa phát triển cao, ở đó mọi quan hệ sản xuất và trao đổi đều được
thông qua thị trường, chịu sự tác động, điều tiết của các quy luật thị trường.

b. Đặc trưng phổ biến của nền kinh tế thị trường
Thứ nhất, có sự đa dạng của các chủ thể kinh tế, nhiều hình thức sở hữu.
Thứ hai, thị trường đóng vai trị quyết định trong việc phân bổ các nguồn lực xã
hội thông qua hoạt động của các thị trường bộ phận.
Thứ ba, giá cả được hình thành theo nguyên tắc thị trường; cạnh tranh là môi
trường, là động lực thúc đẩy sản xuất kinh doanh; lợi nhuận và lợi ích kinh tế - xã hội
khác là động lực của các chủ thể sản xuất kinh doanh; nhà nước là chủ thể thực hiện
các chức năng kinh tế - xã hội.
Thứ tư, là nền kinh tế mở, thị trường quan hệ mật thiết với thị trường quốc tế.
c. Ưu thế và khuyết tật của nền kinh tế thị trường
* Ưu thế của nền kinh tế thị trường:
- Nền kinh tế thị trường luôn tạo ra động lực cho sự sáng tạo của các chủ thể
- Nền kinh tế thị trường luôn phát huy tốt tiềm năng của mọi chủ thể, của các
vùng miền cũng như lợi thế quốc gia
- Nền kinh tế thị trường luôn tạo ra các phương thức để thỏa mãn tối đa nhu cầu
của con người, từ đó thúc đẩy tiến bộ, văn minh xã hội.
* Khuyết tật của nền kinh tế thị trường
- Trong nền kinh tế thị trường luôn tiềm ẩn những rủi ro khủng hoảng
- Nền kinh tế thị trường không tự khắc phục được xu hướng cạn kiệt tài nguyên
không thể tái tạo, suy thối mơi trường tự nhiên, mơi trường xã hội.
- Nền kinh tế thị trường không tự khắc phục được hiện tượng phân hóa sâu sắc
trong xã hội.
2.2. Một số quy luật kinh tế chủ yếu của nền kinh tế thị trường
a. Quy luật giá trị
Quy luật giá trị là quy luật kinh tế cơ bản của sản xuất hàng hố. Ở đâu có sản
xuất và trao đổi hàng hố thì ở đó có sự hoạt động của quy luật giá trị. Quy luật giá trị
18

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()

lOMoARcPSD|16911414

là quy luật chi phối cơ chế thị trường và chi phối các quy luật kinh tế khác; các quy
luật kinh tế khác là biểu hiện yêu cầu của quy luật giá trị mà thôi.
* Về nội dung, quy luật giá trị yêu cầu việc sản xuất và trao đổi hàng hóa phải
được tiến hành trên cơ sở của hao phí lao động xã hội cần thiết.
- Trong sản xuất, người sản xuất phải ln tìm cách hạ thấp hao phí lao động cá
biệt xuống nhỏ hơn hoặc bằng hao phí lao động xã hội cần thiết.
- Trong tao đổi, phải tiến hành theo nguyên tắc ngang giá, lấy giá trị xã hội làm
cơ sở, không dựa trên giá trị cá biệt.
* Trong nền kinh tế hàng hóa, quy luật giá trị có những tác động cơ bản sau:
- Thứ nhất, điều tiết việc sản xuất và lưu thông hàng hóa.
- Thứ hai, tự phát thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển.
- Thứ ba, thực hiện sự bình tuyển tự nhiên và phân hoá người sản xuất thành
người giàu, người nghèo
b. Quy luật Cung - Cầu
Quy luật cung cầu là quy luật kinh tế phản ánh mối quan hệ giữa cung (bên
bán) và cầu (bên mua) hàng hóa trên thị trường.
Cung - cầu tác động lẫn nhau và ảnh hưởng trực tiếp đến giá cả: Nếu cung lớn
hơn cầu thì giá cả thấp hơn giá trị; ngược lại, nếu cung nhỏ hơn cầu thì giá cả cao hơn
giá trị; nếu cung bằng cầu thì giá cả bằng với giá trị.
Quy luật cung cầu có tác dụng điều tiết sản xuất và lưu thơng hàng hố; làm
biến đổi cơ cấu và dung lượng thị trường, quyết định giá cả thị trường. Căn cứ quan
hệ cung - cầu, có thể dự đoán xu thế biến động của giá cả; khi giá cả thay đổi, cần đưa
ra các chính sách điều tiết giá cho phù hợp nhu cầu thị trường...
Nhà nước có thể vận dụng quy luật cung - cầu thông qua các chính sách, các
biện pháp kinh tế như giá cả, lợi nhuận, tín dụng, hợp đồng kinh tế, thuế, thay đổi cơ
cấu tiêu dùng… để tác động vào các hoạt động kinh tế, duy trì những tỷ lệ cân đối
cung - cầu một cách lành mạnh và hợp lý.

c. Quy luật lưu thông tiền tệ
Quy luật lưu thông tiền tệ là quy luật xác định số lượng tiền cần thiết cho lưu
thơng hàng hóa ở mỗi thời kỳ nhất định.
Khi tiền chỉ thực hiện chức năng phương tiện lưu thông thì số lượng tiền cần
thiết cho lưu thơng được xác định bằng cơng thức tổng qt:
P.Q
M
V
Trong đó M là số lượng tiền cần thiết cho lưu thông trong một thời gian nhất
định; P là mức giá cả; Q là khối lượng hàng hóa dịch vụ đưa ra lưu thơng; V là số
vịng lưu thơng của đồng tiền.
19

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Khi lưu thơng hàng hóa phát triển, việc thanh tốn khơng dùng tiền mặt trở nên
phổ biến thì số lượng tiền cần thiết cho lưu thông được xác định như sau:

Trong đó P.Q là tổng giá cả hàng hóa; G1 là tổng giá cả hàng hóa bán chịu; G2
là tổng giá cả hàng hóa khấu trừ cho nhau; G3 là tổng giá cả hàng hóa đến kỳ thanh
tốn; V là số vịng quay trung bình của tiền tệ.
d. Quy luật canh tranh
Quy luật cạnh tranh là quy luật kinh tế nói lên mối quan hệ cạnh tranh tất yếu
giữa những chủ thể trong quá trình sản xuất và trao đổi hàng hoá.
* K/n:Cạnh tranh là sự ganh đua, sự đấu tranh về kinh tế giữa những chủ thể
trong sản xuất kinh doanh nhằm giành giật những điều kiện thuận lợi trong sản xuất,
tiêu thụ hoặc tiêu dùng hàng hoá để thu nhiều lợi ích nhất cho mình. Kinh tế thị

trường càng phát triển thì cạnh tranh trên thị trường càng trở nên gay gắt, quyết liệt
hơn.
* Các loại cạnh tranh:
- Cạnh tranh trong nội bộ ngành: Là cạnh tranh giữa các chủ thể kinh doanh
trong cùng một ngành hàng hóa.
+ Các biện pháp cạnh tranh trong nội bộ ngành: Cải tiến kỹ thuật; Nâng cao
trình độ tổ chức, quản lý sản xuất; Nâng cao chất lượng, hạ thấp chi phí sản xuất; Cải
tiến kiểu dáng, mẫu mã hàng hóa; Nắm bắt nhu cầu tiêu dùng; Nâng cao trình độ lao
động, mở rộng quy mô sản xuất.
+ Kết quả cạnh tranh: là hình thành giá trị xã hội hay giá trị thị trường của hàng
hoá. Đồng thời làm cho điều kiện sản xuất trung bình của một ngành thay đổi, giá trị
thị trường của hàng hoá giảm xuống, chất lượng hàng hoá nâng cao, chủng loại hàng
hoá phong phú...
- Cạnh tranh giữa các ngành là cạnh tranh giữa các chủ thể sản xuất kinh
doanh giữa các ngành khác nhau, nhằm tìm nơi đầu tư có lợi nhất.
Biện pháp: Các doanh nghiệp tự do di chuyển nguồn lực của mình từ ngành này
sang ngành khác, vào các ngành sản xuất kinh doanh khác nhau.
* Tác động của cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường:
- Những tác động tích cực:
+ Cạnh tranh thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển
+ Cạnh tranh thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế thị trường
+ Cạnh tranh là cơ chế điều chỉnh linh hoạt việc phân bổ các nguồn lực
20

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

+ Cạnh tranh thúc đẩy năng lực thỏa mãn nhu cầu của xã hội.

- Những tác động tiêu cực:
+ Cạnh tranh không lành mạnh gây tổn hại môi trường kinh doanh
+ Cạnh tranh khơng lạnh mạnh gây lãng phí nguồn lực xã hội
+ Cạnh tranh không lành mạnh làm tổn hại phúc lợi của xã hội
III. VAI TRÒ MỘT SỐ CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
1. Người sản xuất
Người sản xuất hàng hóa là những người sản xuất và cung cấp hàng hóa, dịch
vụ ra thị trường nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của xã hội. Người sản xuất bao gồm
các nhà sản xuất, đầu tư, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ...
Người sản xuất ln phải quan tâm đến việc lựa chọn sản xuất hàng hóa nào, số
lượng bao nhiêu, sản xuất với các yếu tố nào sao cho có lợi nhất. Ngồi mục tiêu lợi
nhuận, người sản xuất phải có trách nhiệm với con người, trách nhiệm cung cấp
những hàng hóa dịch vụ khơng làm tổn hại đến sức khỏe và lợi ích của người trong xã
hội.
2. Người tiêu dùng
Người tiêu dùng là tất cả các cá nhân, hộ gia đình; họ là những người mua hàng
hóa, dịch vụ trên thị trường để thỏa mãn nhu cầu tiêu dùng.
Trên thị trường, người tiêu dùng có vai trị rất quan trọng trong định hướng sản
xuất. Người tiêu dùng ngoài việc thỏa mãn nhu cầu của mình, cần phải có trách nhiệm
đối với sự phát triển bền vững của xã hội.
3. Các chủ thể trung gian trong thị trường
Chủ thể trung gian là những cá nhân, tổ chức đảm nhiệm vai trò cầu nối giữa
các chủ thể sản xuất, tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ trên thị trường như: thương nhân,
mơi giới chứng khốn, mơi giới nhà đất, mơi giới khoa học công nghệ,...
Nhờ hoạt động của các trung gian trong thị trường, người sản xuất có thể thiết
lập được hệ thống phân phối hàng hóa đa dạng. Trên cơ sở đó, mở rộng thị trường tiêu
thụ sản phẩm, nâng cao hiệu quả sản xuất và năng lực cạnh tranh trên thị trường. Các
trung gian thương mại cũng tạo điều kiện thuận lợi, dễ dàng hơn cho người tiêu dùng
trong tiếp cận với các sản phẩm của người sản xuất thơng qua hệ thống phân phối có
mặt ở mọi nơi; giao lưu giữa các vùng, các khu vực và giữa các nước được đẩy mạnh;

từ đó góp phần thúc đẩy sản xuất và kinh tế phát triển.
4. Nhà nước

21

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Mục tiêu hoạt động của nhà nước là lợi ích chung của toàn xã hội, của cả nền
kinh tế; song nhà nước khơng chỉ nhằm vào lợi ích kinh tế đơn thuần mà cịn vì nhiều
lợi ích khác như chính trị, quốc phòng, an ninh, giáo dục...
Nhà nước là tác nhân quan trọng, có vai trị rất lớn trong nền kinh tế. Trong đó, vai trị
lớn nhất của nhà nước là điều tiết vĩ mô nền kinh tế thông qua các cơng cụ, chính sách
của mình. Nhà nước thực hiện chức năng quản lý nhà nước về kinh tế đồng thời thực
hiện những biện pháp để khắc phục những khuyết tật của thị trường.
CÂU HỎI ƠN TẬP
1.Hàng hố là gì? Phân tích hai thuộc tính của hàng hố và mối quan hệ giữa
hai thuộc tính đó?
2. Phân tích tính chất hai mặt của lao động sản xuất hàng hố. Vì sao chỉ lao
động sản xuất hàng hố mới có tính hai mặt?
3.Lượng giá trị hàng hoá được xác định như thế nào? Những nhân tố nào có tác
động và làm thay đổi lượng giá trị của hàng hoá?
4. Từ nghiên cứu bản chất, chức năng của tiền, hãy làm rõ vì sao tiền là một
loại hàng hóa đặc biệt? Quy luật lưu thông tiền tệ hoạt động như thế nào?
5. Phân tích yêu cầu, nội dung, tác dụng của quy luật giá trị?
6. Làm rõ vai trò của thị trường và các chức năng của thị trường? Ưu khuyết
thật của nền kinh tế thi trường?
7. Vai trò của các chủ thể chính tham gia thị trường?

22

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Chương 3
GIÁ TRỊ THẶNG DƯ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
Chương này sẽ tiếp tục trang bị hệ thống tri thức lý luận về giá trị thặng dư cảu
C.Mác trong điều kiện nền kinh tế thị trường tự do cạnh tranh TBCN để thấy được
các quan hệ lợi ích cơ bản nhất thông qua phân phối giá trị mới do lao động tạo ra
giữa các chủ thể cơ bản trong nền kinh tế thị trường TBCN. Trên cơ sở đó, giúp cho
sinh viên hình thành kỹ năng giải quyết có căn cứ khoa học quan hệ lợi ích của mình
khi khởi nghiệp hoặc tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội trong bối cảnh xã hội
hiện đại.
Kết cấu của chương gồm 3 phần:
I. Lý luận của C.Mác về giá trị thặng dư
II. Tích lũy tư bản
III. Phân phối giá trị thặng dư trong nền kinh tế thị trường tự do cạnh tranh tư
bản chủ nghĩa.
I. LÝ LUẬN CỦA C.MÁC VỀ GIÁ TRỊ THẶNG
1. Nguồn gốc của giá trị thặng dư
1.1. Công thức chung của tư bản
Mọi tư bản lúc đầu đều biểu hiện thành một số tiền nhất định, nhưng bản thân
tiền khơng phải là tư bản.
Có hai loại tiền: loại tiền tệ thông thường và loại tiền tệ đóng vai trị là tư bản.
+ Tiền tệ thơng thường lưu thông theo công thức (Tiền trong nền sản xuất hàng
hóa giản đơn): H – T – H’

+ Cịn tiền tệ đóng vai trị là tư bản thì lưu thông theo công thức (Tiền trong
nền sản xuất TBCN): T – H – T’.
* So sánh hai công thức
Công thức:
H - T - H’ (1)
T - H - T’ (2)
- Giống nhau
+ Gồm hai yếu tố ( H và T)
+ Gồm hai hành vi đối lập ( M và B)
+ Có quan hệ giữa người mua và người bán
- Khác nhau
+ Điểm xuất phát và kết thúc ( H – H’ và T – T’)
+ Trình tự mua và bán ( B – M và M – B )
+ Giới hạn của vận động.
23

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

+ Mục đích của vận động (ở cơng thức 1 người mua quan tâm đến giá trị sử
dụng, cịn cơng thức 2 người bán quan tâm tới giá trị)
T – H – T’ (Trong đó: T’= T +t , t>0) là cơng thức chung của tư bản, vì sự vận
động của mọi tư bản đều biểu hiện trong lưu thông dưới dạng khái quát đó. Số tiền
trội ra lớn hơn được gọi là GTTD; số tiền ứng ra ban đầu với mục đích thu được
GTTD trở thành tư bản.
Tư bản là giá trị mang lại giá trị thặng dư
Để có được giá trị thặng dư mà vẫn tuân thủ các quy luật khách quan của nền
kinh tế hàng hóa, đặc biệt là quy luật giá trị, thì trên thị trường cần xuất hiện phổ biến

một loại hàng hóa có giá trị sử dụng đặc biệt là tạo ra giá trị mới lớn hơn giá trị của
bản thân nó. Hàng hóa đó là hàng hóa sức lao động.
1.2. Hàng hóa sức lao động
a. Khái niệm
Theo C.Mác: “Sức lao động hay năng lực lao động là toàn bộ những năng lực
thể chất và tinh thần tồn tại trong một cơ thể, trong một con người đang sống, và được
người đó đem ra vận dụng mỗi khi sản xuất ra một giá trị sử dụng nào đó”. Hay nói
cách khác: Sức lao động là tồn bộ những năng lực (thể lực và trí lực) tồn tại trong
một con người và được người đó sử dụng vào sản xuất.
- Sức lao động là cái có trước, là tiềm năng sẵn có trong con người, cịn lao
động chính là q trình vận dụng sức lao động.
- Sức lao động là yếu tố cơ bản của quá trình lao động sản xuất trong mọi thời
đại.
b. Hai điều kiện để SLĐ trở thành hàng hóa
- Một là, người lao động phải là được tự do về thân thể, làm chủ được sức lao
động của mình và có quyền bán sức lao động của mình như một hàng hố.
- Hai là, người lao động khơng có tư liệu sản xuất cần thiết để tự mình thực
hiện lao động và cũng khơng cịn của cải gì khác, muốn sống chỉ cịn cách bán sức lao
động.
c. Hai thuộc tính của hàng hóa sức lao động
* Giá trị của hàng hóa sức lao động
Giá trị hàng hóa sức lao động cũng do số lượng lao động xã hội cần thiết để
sản xuất và tái sản xuất ra sức lao động quyết định.
- Giá trị hàng hoá sức lao động được đo gián tiếp bằng giá trị của những tư liệu
sinh hoạt cần thiết để sản xuất và tái sản xuất ra sức lao động. Cụ thể:
24

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()

lOMoARcPSD|16911414

Một là, giá trị những tư liệu sinh hoạt cần thiết về cơ sở vật chất và tinh thần
để tái sản xuất ra sức lao động, duy trì đời sống của bản thân người cơng nhân
Hai là, chi phí đào tạo người công nhân.
Ba là, giá trị những tư liệu sinh hoạt vật chất và tinh thần cần thiết cho con cái
người cơng nhân.
Hàng hóa SLĐ bao hàm cả yếu tố tinh thần và lịch sử.
* Giá trị sử dụng của hàng hóa sức lao động
Giá trị sử dụng của sức lao động là công dụng của sức lao động, là tính hữu
ích thể hiện ở chỗ có thể thỏa mãn nhu cầu của người mua là sử dụng vào q trình
lao động.
Hàng hố sức lao động là hàng hố đặc biệt vì:
+ Phương thức tồn tại và mua bán của nó (chỉ bán quyến sử dụng, chứ khơng
bán quyền sở hữu, chỉ bán trong một thời gian nhất định chứ khơng bán hẳn)
+ Khi được sử dụng nó tạo ra giá trị lớn hơn giá trị của bản thân nó, đó chính là
nguồn gốc của giá trị thặng dư.
1.3. Sự sản xuất giá trị thặng dư
a. Quá trình sản xuất GTTD là sự thống nhất của quá trình tạo ra và làm
tăng giá trị.
Quá trình nhà tư bản tiêu dùng hàng hóa sức lao động và tư liệu lao động để sản
xuất giá trị thặng dư có hai đặc điểm:
- Cơng nhân làm việc dưới sự kiểm sốt của nhà tư bản
- Sản phẩm làm ra thuộc sở hữu của chủ tư bản.
b. Ví dụ về q trình sản xuất giá trị thặng dư
Để sản xuất sợi, chủ tư bản cần phải mua tư liệu sản xuất và thuê lao động. Giả
định:
+ Nhà tư bản ứng ra số tiền mua:
10kg bơng = 10$;
Hao mịn máy móc để chuyển 10kg bông sang dạng sợi = 2$;

Thuê lao động trong một ngày lao động = 3$
Giả sử kéo 10kg bông thành sợi mất 6 giờ và mỗi giờ công nhân tạo ra được
một giá trị 0,5$ (0,5$ x 6 = 3$).
Vậy giá trị của 1 kg sợi là:
Giá trị của 10 kg bơng chuyển vào : 10$
Giá trị của máy móc chuyển vào :
2$
Giá trị mới do công nhân tạo ra :
3$
25

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()