(SKKN HAY NHẤT) dạy học tiếp cận chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong truyện ngắn “rừng xà nu” của nguyễn trung thành và “những đứa con trong gia đình” của nguyễn thi

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

ĐỀ TÀI:
"DẠY HỌC TIẾP CẬN CHỦ NGHĨA ANH HÙNG CÁCH MẠNG
TRONG TRUYỆN NGẮN “RỪNG XÀ NU” CỦA NGUYỄN TRUNG
THÀNH VÀ “NHỮNG ĐỨA CON TRONG GIA ĐÌNH” CỦA
NGUYỄN THI"

0

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


A. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. Lý do chọn đề tài:
Đất nước ta sống trong một không gian địa lý đặc biệt: lưng tựa vào dải Trường
Sơn hùng vĩ, mặt hướng ra biển Đơng bốn mùa sóng vỗ, lại trải qua bốn ngàn năm lịch
sử, dân tộc ta liên tục phải đương đầu với đủ mọi loại ngoại xâm: Từ Bắc xuống, từ Nam
lên, từ Tây sang, từ Đông vào ... Cho nên, cùng với những trang sử vàng lưu dấu bao
chiến công hiển hách là những áng văn chương kiệt tác ngợi ca lòng yêu nước của dân
tộc Việt Nam anh hùng. Là âm điệu hào hùng của hào khí Đơng A khi đất nước chống
ngoại xâm, đề cao ý thức độc lập tự chủ, tự cường tự tôn dân tộc (Thơ Thần, Đại Cáo
Bình Ngơ), là lịng căm thù tột độ với ý chí quyết chiến quyết thắng giặc thù (Hịch Tướng
Sĩ), là giọng điệu thiết tha khi đất nước thịnh trị thái bình và cũng là âm hưởng bi tráng
lúc mất nước nhà tan (Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc) hay còn là nền văn học cách mạng
phản ánh cuộc kháng chiến chống Mỹ tràn đầy tinh thần yêu nước và chủ nghĩa anh hùng
cách mạng của thế kỷ XX.
Văn hào Êrenbua có nói: Lũng yờu nc ban u là yêu những vật tầm thường
nhất, yêu cái cây trồng trước nhà, yêu cái phố nhỏ đổ ra bờ sông, yêu vị thơm chua chát
của trái lê mùa thu, hay mùa cỏ thảo nguyên có hơi rượu mạnh. Chiến tranh khiến cho
mỗi công dân Xô Viết nhận ra vẻ thanh tú chốn quê hương. Người vùng Bắc nghĩ đến

những cánh rừng bên sơng Vina, người xứ Ucơren nhớ bóng thùy dương tư lự bên đường
...”. Như dòng suối đổ vào sơng, con sơng đổ ra bể, lịng u nhà, u làng xóm, u
miền q trở thành tình u Tổ quốc. Cuộc kháng chiến chống Pháp rồi chống Mỹ vĩ đại
đã khiến cho mỗi người Việt Nam càng yêu thêm quý quê hương đất nước mình. Lịch sử
dân tộc đã trải qua những khúc quanh đau đớn. Khi đất nước lâm nguy cũng là khi lịng
dân chia lìa, ngoại bang đơ hộ, trăm họ lầm than. Dân tộc Việt Nam hiểu hơn ai hết giá trị
của độc lập, hịa bình, tự chủ đã được tạo dựng bằng máu và nước mắt của lớp lớp con
dân nước Việt. Lòng yêu nước Việt Nam mang khí phách, tâm hồn dân tộc với ý chí đấu
tranh bất khuất kiên cường. Khi lịng u nước rực cháy trong mỗi người dân, lớp lớp cha
anh kế tiếp nhau đập tan mọi cuồng vọng của kẻ thù, tạo nên sức sống kỳ diệu của dân
tộc, chi phối đời sống tinh thần, làm nền tảng hun đúc tâm hồn, trí tuệ và bản lĩnh Việt
Nam. Ta từng tự hào trước những tấm gương lịch sử anh hùng như chị Ngô Thị Tuyển tải
đạn băng băng vượt qua mưa bom bão đạn mặc máy bay quần đảo trên bầu trời. Hay anh
Nguyễn Viết Xuân dù bị thương nặng ở cả hai chân vẫn hiên ngang phất cờ hiệu “nhằm
thẳng quân thù mà bắn”. Trước thực tế nhân dân anh hùng ấy, những công dân nhạy cảm
nhất đã phản ánh tình yêu quê hương đất nước, chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong
1

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


những áng văn chương bất hủ. Tiêu biểu cho những bản anh hùng ca thời chống Mỹ đó
là: Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành, Những đứa con trong gia đình của Nguyễn
Thi.
Nguyễn Trung Thành - nhà văn của đại ngàn Tây Nguyên hùng vĩ đã đem đến cho
văn học Việt Nam những trang viết đậm đà chất Tây Nguyên. Với tâm niệm viết một bài
Hịch thời chống Mỹ, nhà văn đã khơi dậy mạch ngầm đầy năng lượng tuôn chảy suốt
trong chiều dài lịch sử của xứ sở cồng chiêng về tinh thần đấu tranh bất khuất, kiên
cường trong phong trào Đồng Khởi chống Mỹ - Diệm của buôn làng Xô Man. Nguyễn
Thi - nhà văn của người nông dân mảnh đất Thành Đồng Tổ quốc lại làm giàu có thêm

cho văn học cách mạng qua việc ngợi ca dịng sơng truyền thống của một gia đình nơng
dân Nam Bộ nhiều đau thương mất mát đã biến thù nhà nợ nước làm lẽ sống của cuộc
đời. Cả hai tác phẩm đều xứng đáng được gọi là những bản anh hùng ca bất diệt của văn
học thời chống Mỹ được tuyển chọn đưa vào giảng dạy ở chương trình Ngữ văn 12
THPT.
Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại đã khẳng định: “Dân ta có một lịng nồng nàn u
nước. Đó là một truyền thống q báu của ta”. Trong hồn cảnh hội nhập toàn cầu hiện
nay, Việt Nam càng phải giữ vững truyền thống qúy báu đó. Đặc biệt là trước sự xâm
phạm địa giới của Trung Quốc ở Hoàng Sa Việt Nam thì việc giảng dạy tích hợp truyền
bá kiến thức và giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là thiết yếu. Qua giờ học các em
khơng chỉ có thêm kiến thức và tình u đối với mỗi trang văn mà còn bồi dưỡng cả hiểu
biết về những trang sử hào hùng, hun đúc tình cảm yêu quê hương đất nước, cảm thụ
được vẻ đẹp bản lĩnh, khí phách con người Việt Nam anh dũng đã làm nên nhân tố quyết
định thắng lợi cũng như phong cách thời đại anh hùng. Rừng xà nu và Những đứa con
trong gia đình tuy là hai tác phẩm quen thuộc của chương trình nhưng phần đơng học
sinh vẫn cịn bỡ ngỡ trước khái niệm chủ nghĩa anh hùng cách mạng đã dẫn đến những
khó khăn nhất định cho cả giáo viên và học sinh khi tiếp cận văn bản.
Vì những lý do thiết thực trên, tôi quan tâm đến đề tài có ý nghĩa này: “Dạy học
tiếp cận chủ nghĩa anh hùng cách mạng qua truyện ngắn Rừng xà nu của Nguyễn
Trung Thành và Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi”. Lựa chọn đề tài này
nhằm giúp học sinh cảm thụ được giá trị tác phẩm không chỉ ở góc độ văn học mà cả văn
hóa, lịch sử dân tộc trong quá trình dựng, giữ nước của cả hai bản anh hùng ca thời chống
Mỹ hào hùng.
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. Cơ sở lý luận:
2

LUAN VAN CHAT LUONG download : add

Để học sinh không bị lúng túng, hiểu sâu nắm vững, có cơ sở lý luận chặt chẽ và
vận dụng được vào bài kiểm tra, biến kiến thức chung của khoa học thành trí tuệ riêng
của bản thân mình, khi giảng dạy văn bản truyện tôi đã:
Trước tiên giúp học sinh nắm vững đặc trưng thi pháp của thể loại truyện ngắn: Là
thể văn xi tự sự có qui mơ nhỏ, thường có cốt truyện, nhân vật, lời kể. Truyện ngắn là
một lát cắt của đời sống nhưng lại có khả năng bao trùm được cả hiện thực rộng lớn của
xã hội, đi sâu vào những mảnh nhỏ của cuộc đời và diễn tả được diễn biến cảm xúc tinh
tế trong hồn người. Nguyễn Minh Châu tâm sự: “Tôi thường hình dung thể loại truyện
ngắn như một mặt cắt giữa một thân cây cổ thụ: chỉ liếc qua những đường vân trên cái
khoang gỗ tròn tròn kia, dù sau trăm năm vẫn thấy cả cuộc đời của thảo mộc”. Bởi vậy
SGK văn 12 tập 1 đã viết về truyện ngắn thời kỳ 1965 - 1975: Văn xuôi chặng đường này
phản ánh cuộc sống chiến đấu và lao động, đã khắc họa thành cơng hình ảnh con người
Việt Nam anh dũng kiên cường (...). Từ tiền tuyến lớn, những tác phẩm truyện viết trong
máu lửa chiến tranh đã phản ánh nhanh nhạy và kịp thời cuộc chiến đấu của quân dân
Miền Nam anh dũng.
Bên cạnh đó yêu cầu học sinh đọc kỹ truyện để tiếp cận hiệu quả văn bản qua con
đường đọc - hiểu. Giáo viên phải định hướng học sinh giọng đọc, tìm hiểu ý nghĩa nhan
đề, nắm vững bối cảnh xã hội ra đời, đặc điểm tình huống truyện, hình tượng nghệ thuật,
chủ đề tư tưởng, chủ nghĩa anh hùng cách mạng, hiểu được ý nghĩa xã hội rộng lớn “tái
hiện lại lịch sử đời sống cũng như hành trình đi tìm con người trong con người” (M. Ba khtin) do truyện đảm nhận.
II. Thực trạng vấn đề tìm hiểu:
1. Thực trạng:
1.1. Thuận lợi:
- Xuất phát từ yêu cầu đổi mới phương pháp dạy - học của ngành giáo dục nói
chung, sự quan tâm của các cấp ngành, sự hỗ trợ đắc lực của công nghệ thông tin trong
các giờ học cũng như hướng dẫn soạn giảng ở sách giáo viên và kinh nghiệm giảng dạy
của bản thân người thầy giáo, giờ học đã thu được những thành công nhất định.
- Thể loại truyện ngắn là thể văn xuôi quen thuộc trong nhà trường mà học sinh dễ
tiếp cận. Đã vậy cả hai tác phẩm đều ra đời trong bối cảnh trọng đại của lịch sử giữ nước
với nhiều tấm gương anh dũng đã đi vào huyền thoại đẹp đẽ mà gần gũi vô cùng trong

tâm thức người dân đất Việt.

3

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


- Về phía học sinh đã phát huy được vai trị chủ động sáng tạo trong q trình học.
Giờ học Ngữ văn các em đã hứng thú say sưa và có tình u đối với bộ mơn khoa học
này.
Tuy vậy do những yếu tố khách quan lẫn chủ quan khiến việc thấm nhuần vẻ đẹp
của chủ nghĩa anh hùng cách mạng vẫn đang cịn là một vấn đề đáng nói.
1.2. Khó khăn:
Bên cạnh những thuận lợi nói trên vẫn cịn tồn tại một số những khó khăn gây ảnh
hưởng đến hiệu quả giờ học. Đó là:
- Xu thế xã hội trong thời đại khoa học kỹ thuật phát triển như vũ bão đã tác động
đến tâm lý học sinh chỉ chú trọng các môn khoa học tự nhiên hơn khoa học xã hội. Tồn
tại cách học thụ động đọc chép, chưa hiểu được học văn là cả một quá trình cảm thụ nghệ
thuật đầy sáng tạo.
- Một phần học sinh còn mờ nhạt trong kiến thức về thể loại truyện ngắn. Văn bản
tự sự đòi hỏi người học phải hiểu rõ đặc trưng thể loại cũng như nét phong cách nhà văn.
Đọc - hiểu văn bản truyện yêu cầu học sinh phải có thời gian, trải qua nhiều cơng đoạn:
tóm tắt cốt truyện, cảm nhận ý nghĩa nhan đề, tình huống truyện, phân tích nhân vật, rút
ra ý nghĩa giá trị nội dung và nghệ thuật ...Vì thế, học sinh phải có thái độ học tập chăm
chỉ, đầu tư thời gian nhưng các em thường có tâm lý ngại học, lười chuẩn bị bài nên khó
tiếp cận .
- Học sinh còn chưa nắm vững các phương diện biểu hiện cơ bản của cảm hứng yêu
nước, chưa hiểu được thực chất của chủ nghĩa anh hùng cách mạng có nguồn mạch từ
chủ nghĩa yêu nước khi nó được phát huy ở mọi nhà, mọi giới, mọi lớp và đạt đến đỉnh
cao khi đất nước có ngoại xâm.

III. Giải pháp và tổ chức thực hiện đề tài “Dạy học tiếp cận chủ nghĩa anh hùng
cách mạng qua truyện ngắn Rừng xà nu và Những đứa con trong gia đình”.
1. Các giải pháp thực hiện:
1.1 Các giải pháp cụ thể: Để học sinh nắm vững đặc điểm của chủ nghĩa anh hùng cách
mạng tôi đã định hướng cho học sinh nắm được kiến thức cần thiết :
+ Giúp học sinh hiểu thế nào là chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong văn học
+ Tìm hiểu nét phong cách nổi bật của hai nhà văn- chiến sĩ anh hùng.
+ Tìm hiểu bối cảnh xã hội mà tác phẩm ra đời.
+ Đặc điểm của hình tượng những nhân vật anh hùng.
+ Chất sử thi cũng góp phần thể hiện thành cơng chủ nghĩa anh hùng trong 2 tác
phẩm
4

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


1.2. Các phương pháp thích hợp để tổ chức thực hiện giờ học.
1.2.1. Đọc tìm hiểu kĩ phần tiểu dẫn và tóm tắt hai truyện ngắn, nêu vị trí đoạn trích:
Thơng thường mỗi giờ học văn bản truyện học sinh chỉ được đọc phần trích đoạn
trong SGK, ít được đọc cả truyện. Vì vậy, để học sinh nắm được một cách bao quát, giáo
viên cần cho các em:
+ Đọc tìm hiểu kĩ phần tiễu dẫn
+Tóm tắt cốt truyện, để học sinh tiện theo dõi giáo viên có thể trình bày bản tóm
tắt hồn chỉnh trên máy chiếu.
+ Nêu vị trí đoạn trích trong tác phẩm.
1.2.2.Chia nhóm thảo luận nhằm phát huy tính tích cực của chủ thể học sinh:
Đối tượng khai thác là văn bản truyện với nhiều nhân vật, những mảnh đời riêng,
tình huống cụ thể nhiêu chi tiết, hình ảnh sự kiện đặc sắc nên cần có sự phối hợp làm việc
chung của nhiều người trong giờ học sẽ hiệu quả hơn.
Tùy theo đơn vị kiến thức, giáo viên có thể lựa chọn cách thức phù hợp để tổ chức

lớp học thành nhóm học tập, giao việc cho từng nhóm theo những nội dung giống hoặc
khác nhau.
Học sinh thảo luận, thuyết trình tại chỗ, lên bảng, trên máy chiếu hắt…
Giáo viên gọi vài nhóm khác nhận xét, thẩm định lại, cho điểm nếu làm tốt.
1.2.3. Tổ chức hoạt động liên mơn cho học sinh để tích cực hóa tri thức về chủ nghĩa anh
hùng cách mạng:
Văn bản truyện là một bộ mơn khoa học, một mặt có sự phân hóa rất sâu, mặt khác
lại có xu hướng thâm nhập vào các bộ môn khoa học khác. Mỗi môn học trong nhà
trường cũng vậy, đều có những ưu thế riêng, song không thể đảm đương một nhiệm vụ và
thỏa mãn đầy đủ các yêu cầu đào tạo, do đó phải liên kết bộ môn khi dạy học tiếp cận chủ
nghĩa anh hùng cách mạng như sau:
(1). Hoạt động liên môn trong giờ học
- Cho học sinh xem một vài hình ảnh tư liệu: Ảnh chân dung Nguyễn Trung
Thành, ảnh cây xà nu Tây Nguyên; ảnh chân dung Nguyễn Thi và ảnh tư liệu lịch sử
Quân Giải phóng dũng mãnh truy kích địch ( theo SGK 12 nâng cao, tập 2), xem ảnh và
nêu gương chiến sĩ anh hùng trong kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ như Ngô Thị
Tuyển, Nguyễn Viết Xn, Lê Anh Xn…..
(2). Hoạt động liên mơn ngồi giờ học.
- Tổ chức ngoại khóa văn học: cho học sinh xem trực tiếp bộ phim “ Đất nước
đứng lên” được giải nhất hội Văn nghệ Việt Nam 1954- 1955 qua băng đĩa nếu nhà
trường có điều kiện.
5

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


- Tổ chức cho học sinh tập diễn xuất vài trích đoạn tiêu biểu trong hai truyện
ngắn theo tổ nhóm, lớp hoặc chọn học sinh có năng khiếu đóng phim.
- Cho học sinh làm bài tập trắc nghiệm, tự luận theo đơn vị lớp.
+ Trắc nghiệm: Những bài tập trắc nghiệm không chỉ giúp học sinh ghi nhớ

nhanh, nhiều kiến thức mà còn hỗ trợ việc dạy- học theo phương pháp mới. Vì vậy tơi đã
chú trọng thêm khâu ra bài tập trắc nghiệm vào các buổi bồi dưỡng ngoại khóa như sau.
Câu 1: Tác phẩm Rừng xà nu được sáng tác trong bối cảnh lịch sử:
a. Chống Mĩ, đấu tranh giành độc lập tự do, thống nhất nước nhà.
b. Chống chiến tranh cục bộ của Mĩ ở miền Nam.
c. Chống chiến phá hoại ở miền bắc.
d. Chống chiến tranh xâm lược của Mỹ ở miền Nam.
Câu 2. Truyện ngắn Rừng xà nu được mệnh danh là gì:
a Bài kịch thời chống Mỹ.
c. Tuyên ngôn thời đánh Mĩ.

b. Lời kêu gọi đánh Mĩ.
d. Tiếng kèn xung trận đánh Mĩ.

Câu 3. Để tạo màu sắc Tây Nguyên cho tác phẩm Rừng xà nu, nhà văn Nguyễn Trung
Thành đã đổi tên người nào dưới đây thành tên Tnú:
a.

Núp

c. Xút

b.

Đề

d. Brôi

Câu 4. Cụ Mết là gìa làng Xơ Man và cũng là một nhân vật biểu tượng cho:
a. Truyền thống yêu nước anh hùng của dân làng Xô Man, Tây Nguyên.

b. Truyền thống u thương đồn kết của dân làng Xơ Man, Tây Nguyên
c. Truyền thống lao động cần cù của dân làng Xô Man, Tây Nguyên
d. Truyền thống đấu tranh vẻ vang của dân làng Xơ Man, Tây Ngun
Câu 5: Hình tượng nhân vật Tnú là một con người anh hùng có tính chất sử thi vì:
Kết tinh những phẩm chất cao đẹp của cả cộng đồng

a.

b. Đại diện cho phẩm chất và ý chí sức mạnh của cả cộng đồng
c. Tinh thần chiến đấu ngoan cường khi bị kẻ thù đốt cháy 10 đầu ngón tay
d. Với anh thằng giặc nào cũng là thằng Dục cả

6

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Câu 6: Chi tiết ở chỗ hai con mắt anh bây giờ là hai cục lửa lớn nói lên điều gì về con
người Tnú: a. Yêu thương vợ con và sục sôi căm hận kẻ thù
b. Bất lực không cứu được vợ con
c. Khơng thể đứng ngồi nhìn cảnh vợ con bị kẻ thù hành hạ
d. Vì anh là một người chồng, người cha tốt.
Câu 7: Nội dung truyện ngắn Những đứa con trong gia đình được kể lại thơng qua:
Cuốn sổ gia đình mà chú Năm cất giữ

a.

b. Lời kể của chị Chiến
c. Lời kể của chú Năm
d. Dòng hồi ức đứt nối của Việt khi bị thương ở chiến trường

Câu 8: Hình tượng nhân vật Việt là một điển hình của người con Nam Bộ anh hùng vì:
a. Hồn nhiên vơ tư, tính tình rộng mở phóng khống
b. Giàu tình u thương sâu sắc
c. Ln trong tư thế đi tìm giặc
d. Tinh thần chiến đấu ngoan cường quả cảm ln trong tư thế đi tìm giặc dù đã
bị thương nặng.
+ Tự luận:
Câu 1: Vẻ đẹp sử thi của nhân vật Tnú và Việt hoặc cụ Mết và chú Năm.
Câu 2: Vẻ đẹp của chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong tác phẩm Rừng xà nu Câu 3:
Vẻ đẹp của chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong tác phẩm Những đứa con trong gia
đình.
Câu 4: Cảm nhận của em về sự tương đồng và khác biệt của chủ nghĩa anh hùng cách
mạng trong tác Những đứa con trong gia đình và Rừng xà nu.
2. Minh họa cụ thể qua hai truyện ngắn:
2.1. Hướng dẫn học sinh nắm được nội hàm khái niệm về chủ nghĩa anh hùng cách
mạng:
“Cảm hứng yêu nước là một trong hai dòng chủ lưu quán thông kim cổ của văn học
Việt Nam”(Trần Văn Giàu). Lịch sử dân tộc liên tục trải qua những thử thách khốc liệt
của những cuộc chiến tranh vệ quốc, bởi vậy Nguyễn Trung Thành đã phát biểu: “ Nếu
phải minh hoạ cho lịch sử Việt Nam thì khơng một trang nào không phải vẽ một thanh
gươm tự vệ và tô đậm bằng một màu máu”. Với truyền thống yêu nước quí báu, dân tộc
7

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Việt Nam trên dưới một lịng “ dù có phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng quyết tâm
giành lại độc lập tự do cho đất nước”. Lịch sử Việt Nam 1945-1975 là lịch sử của cuộc
kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ cứu nước. Khuôn mặt đất nước giai đoạn này mang
những nét đau thương nhưng vẫn rạng ngời vẻ đẹp anh hùng của dòng dõi Tiên Rồng.

Vậy chủ nghĩa anh hùng cách mạng là gì?
Giáo viên có thể định hướng về nội hàm khái niệm như sau: Anh hùng là khái
niệm chỉ những người có hành động dũng cảm xuất sắc vì chính nghĩa, lí tưởng được mọi
người khâm phục. Chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong văn học là sự phát triển lên đến
đỉnh cao của chủ nghĩa yêu nước được biểu hiện nổi bật trong hoàn cảnh đất nước chiến
tranh, thử thách lớn lao, khắc nghiệt. Đó chính là biểu hiện của lịng u nước thiết tha,
căm thù giặc sâu sắc, tinh thần chiến đấu bất khuất kiên cường chống lại kẻ thù xâm lược
để bảo vệ Tổ quốc của con người Việt Nam trong kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ,
là lòng trung thành tuyệt đối với lý tưởng cách mạng được kiểm nghiệm trong những bối
cảnh khốc liệt, qua đó bộc lộ được vẻ đẹp của phẩm chất người anh hùng có tính chất tiêu
biểu cho cả dân tộc.
2.2 Phong cách nghệ thuật của hai “ nhà văn – chiến sĩ” anh hùng:
“ Phong cách nghệ thuật là cái tạng riêng của người nghệ sĩ, như một thứ tố chất
riêng, một thứ nam châm riêng để bắt lấy những gì thích hợp” ( Nguyễn Đăng Mạnh).Để
học sinh nắm vững vấn đề, cần định hướng về nét phong cách nổi bật của hai tác giả là:
Sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nhấn mạnh “Văn hóa nghệ thuật cũng là một
mặt trận, anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy”. Cả hai nhà văn Nguyễn Trung Thành,
Nguyễn Thi đều thuộc thế hệ “nhà văn- chiến sĩ” có sự gắn bó mật thiết với cuộc chiến
đấu chống Pháp và chống Mĩ tại chiến trường Tây Nguyên và Nam Bộ. Năm 1962 khi
đang tập kết ngồi Bắc, họ tình nguyện quay trở lại chiến trường miền Nam vào lúc cuộc
chiến đang ở thời kì ác liệt và trở thành những cây bút hàng đầu của nền Văn nghệ Giải
phóng miền Nam ở tuyến đầu máu lửa.
“Cánh cửa mở vào Tây Nguyên của chúng ta được bắt đầu bằng Nguyễn Trung
Thành” (Đỗ Kim Hồi). Nguyễn Trung Thành được mệnh danh là nhà văn của mảnh đất
Tây Ngun. Ngịi bút tác giả đặc biệt thành cơng về đề tài cách mạng và miền núi, người
sớm mở cánh cửa vào mảnh đất cao nguyên rừng rú hoang dại, linh thiêng bí ẩn để xây
nên những lâu đài nghệ thuật nguy nga tráng lệ. Diện mạo văn chương của nhà văn xứ
Quảng này được nuôi dưỡng từ những sự kiện mang tính trọng đại của lịch sử đất nước,
dân tộc. Từ đó xây dựng được những hình tượng anh hùng về con người và đất nước
mang vẻ đẹp của thời đại với nhiều tác phẩm đạt đến tầm vóc của “những khúc sử thi hào

hùng mà vẫn rất nhiều vẻ đẹp trữ tình và lãng mạn”.
8

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Nguyễn Thi (1928-1968), nhà văn của mảnh đất Thành Nam có sự gắn bó sâu nặng
với mảnh đất Thành Đồng Tổ quốc và thực sự đã trở thành nhà văn của người nông dân
Nam Bộ. Với những tác phẩm giàu màu sắc Nam Bộ, Nguyễn Thi đã ghi lại hơi thở nóng
hổi của cuộc chiến đấu với những điển hình nhân vật sinh động đẹp đẽ kết tinh vẻ đẹp
của chủ nghĩa anh hùng cách mạng như bước thẳng từ thực tế chiến đấu vào văn học. Với
năng lực sở trường phân tích tâm lí, lại sở hữu vốn ngơn ngữ phong phú giàu chất Nam
Bộ, tuy người chiến sĩ ấy đã dũng cảm hi sinh tại chiến trường Sài Gòn khi tuổi đời còn
rất trẻ (1968) và để lại cho đời những trang văn đi cùng năm tháng. Tác phẩm của
Nguyễn Thi có sự kết hợp giữa chất hiện thực đồ sộ và chất trữ tình đằm thắm.
Như vậy cả Nguyễn Trung Thành và Nguyễn Thi hoàn toàn xứng đáng với danh
hiệu cao quý: nhà văn – chiến sĩ của thời đại anh hùng.
2.3 Bối cảnh lịch sử hào hùng của dân tộc lúc hai tác phẩm ra đời:
“Nhà văn là người thư kí trung thành của thời đại”(Ban dắc), văn học là tấm
gương phản ánh hiện thực đời sống. Truyện ngắn “ Rừng xà nu” (1965), “ Những đứa
con trong gia đình” (1966) đều ra đời trong giai đoạn lịch sử nóng bỏng của cuộc chiến
đấu chống Mĩ, đều ghi lại bối cảnh lịch sử hào hùng.
Rừng xà nu được viết ra vào giữa năm 1965 tại chiến trường miền Trung Trung Bộ,
trong những ngày đầu của cuộc chiến tranh cục bộ của đế quốc Mĩ khi hàng chục vạn
quân viễn chinh Mĩ đổ bộ ào ạt vào miền Nam. “ Đó là những ngày sơi sục, nghiêm
trang, nghiêm trọng, lo lắng, quyết liệt, hào hùng: dân tộc ta bước vào cuộc chạm trán
một mất một còn trực tiếp với đế quốc Mĩ”. Tuy kể lại sự kiện Đồng Khởi đã xảy ra trước
đó mấy năm nhưng truyện ngắn này đã tiếp được hơi thở hào hùng của thời đại và mô tả
hiện thực mang đậm ý nghĩa phổ quát. Chuyện làng Xô Man trở thành chuyện của cả “
Đất nước đứng lên” trong cuộc đối đầu lịch sử. Tác phẩm là bản anh hùng ca tráng lệ,

thông qua những nhân vật anh hùng, dũng cảm, Nguyễn Trung Thành đã lưu lại dấu ấn
sâu đậm trong tâm trí người đọc một Tây Nguyên với thiên nhiên và con người có sức
sống bất diệt trong hủy diệt bạo tàn.
“ Những đứa con trong gia đình ra đời năm 1966 trong khơng khí của những ngày
Nam Bộ kháng chiến chống Mĩ quyết liệt hào hùng. Cây bút hàng đầu của văn nghệ Giải
phóng miền Nam đã kể về những đứa con của một gia đình nơng dân Nam Bộ giàu
truyền thống yêu nước và cách mạng. Với lối kết cấu linh hoạt không tuân theo trật tự
thời gian mà theo dòng hồi tưởng miên man đứt nối của Việt lúc bị thương nằm ở chiến
trường, nhà văn tài năng đã làm sống lại cuộc sống chiến đấu của người nông dân anh
hùng, đã khoác lên một màu sắc địa phương cho tác phẩm. “Đọc Nguyễn Thi thấy tác
phẩm của ông nồng nàn hơi thở thô phác, ấm áp và mạnh mẽ của đất đai, những nhân
9

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


vật của ông cắm chắc vào cuộc sống, luôn luôn lăn lội những gian nguy vất vả, da dẻ cứ
đỏ au lên vì nắng gió, khẩu súng lúc nào cũng ấm trong tay người và áo quần dường
như vẫn đẫm chất mồ hơi mặn mịi khét cháy” (Đỗ Kim Hồi)
2.4. Hình tượng nhân vật anh hùng của hai truyện ngắn:
Nhân vật là trụ cột của sáng tác, là bản lề khép mở nội dung tư tưởng và nghệ thuật
của nhà văn gửi vào trong tác phẩm. Những nhân vật cụ thể sống động trong Rừng xà nu
và Những đứa con trong gia đình đều tỏa sáng vẻ đẹp anh hùng.Vì vậy tơi đã định hướng
cho học sinh như sau:
2.4.1. Hình tượng tập thể anh hùng:
Chủ nghĩa anh hùng cách mạng phát triển đến đỉnh cao ở mọi giới, mọi nhà, mọi
vùng miền đã tạo nên gương mặt chung của con người Việt Nam trong kháng chiến
chống Mĩ và được hai nhà văn –chiến sĩ anh hùng khắc họa thành công trong hai tác
phẩm. Nhà thơ Lê Anh Xuân từng ca ngợi:
“Ôi kể làm sao hết được,

Những anh hùng đánh Mĩ hơm nay.
Như Cửu Long mênh mơng sóng nước,
Như Trường Sơn thăm thẳm rừng cây”
2.4.1.1. Truyện ngắn “ Rừng xà nu”
Nhà văn Nguyễn Trung Thành tạm biệt quê hương vùng đất Quảng mặn mòi để lên
đến mảnh đất cao nguyên đầy nắng gió đã phác họa thành cơng hình tượng tập thể anh
hùng mà mỗi nhân vật đều kết tinh phẩm chất của cả cộng đồng.
Mảnh đất Tây Nguyên nơi quê hương của văn hóa cồng chiêng với những bản
trường ca hùng tráng về người anh hùng Đam San dũng mãnh dám táo bạo đi bắt nữ thần
Mặt Trời về làm vợ, Chàng Xinh Nhã hiếu thảo kiên trì, quyết trí báo thù cho cha và cứu
mẹ về… Tây Nguyên hùng mạnh tất yếu sẽ sinh ra những người con ưu tú như anh hùng
Núp mà Nguyên Ngọc đã xây dựng thành cơng trong “ Đất nước đứng lên” thời kì chống
Pháp; đến thời chống Mĩ họ là những con người chan chứa nhiệt tình cách mạng trung
thành với lí tưởng Đảng, Bác Hồ tựa như cây xà nu luôn hướng về ánh sáng của bầu trời
tự do mênh mơng khống đạt.
Hình ảnh cụ Mết, Tnú, Mai, Dít, Heng như một biểu tượng chung cho phẩm chất
Tây Nguyên anh hùng. Cũng giống như những cánh rừng quê hương, những con người
nơi đây ln ý thức được rằng:
“Gươm nào ngăn được dịng Bến Hải
10

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Lửa nào thiêu được dãy Trường Sơn.
Căm hờn lại giục căm hờn,
Máu kêu trả máu, đầu van trả đầu”
Truyện đã dày công xây dựng chân dung cả một tập thể anh hùng, thế hệ tiếp nối
thế hệ, truyền thống nối tiếp truyền thống. Ánh sáng niềm tin “Đảng còn, núi nước này
còn” đã soi đường chỉ lối cho những bước chân đến với cách mạng. Bà Nhan, anh Xút

ngã xuống đã có Tnú, Mai thay thế. Cịn Dít, Heng như những cây xà nu non mới lớn
càng về sau càng trưởng thành mau lẹ đang hứa hẹn một tương lai tươi sáng của cách
mạng. Họ là cụ Mết râu dài quắc thước, là cụ già Pâng lụm khụm bò lên từng bậc cầu
thang, hay anh Brôi, chị Blom và bao nhiêu người không tên khác nữa…Tất cả những
con người Tây Nguyên ấy mỗi người một nét nhưng đều là hiện thân của một Tây
Nguyên bất khuất trung kiên, của những tâm hồn cao nguyên đẹp đẽ đang thay nhau giữ
vững ngọn lửa truyền thống cao nguyên, thay nhau giữ vững ý chí đấu tranh, giữ màu
xanh cao nguyên, màu xanh đất nước.
2.4.1.2.Những đứa con trong gia đình.
Nếu những nhân vật tập thể anh hùng của buôn làng Xô Man, Tây Nguyên đầy
sức mạnh hùng tráng như âm vang của rừng xà nu ln xào xạc thì những người người
nơng dân của tập thể anh hùng ở miền đồng bằng Đông Nam Bộ cũng tập hợp lại một
dòng chảy viên miễn bất tận trong dịng sơng truyền thống mà khúc sơng sau đã đi xa
hơn khúc sơng trước. Đó là ba, má, chú Năm, Chiến, Việt, những người đã dày công tạo
dựng và nối tiếp xuất sắc truyền thống yêu nước, cách mạng vẻ vang của mảnh đất Thành
đồng Tổ Quốc.
Chủ nghĩa anh hùng cách mạng được bắt nguồn từ mối thù nhà nợ nước, là sự hòa
quyện giữa truyền thống gia đình, quê hương, dân tộc. Chúng ta đều hiểu rằng: anh hùng
là sản phẩm sinh ra từ thời đại. Nhưng đọc Nguyễn Thi ta còn hiểu thêm nữa: người anh
hùng đó khơng chỉ là sản phẩm của thời đại khốc liệt, mà phẩm chất anh hùng còn là sự
tiếp nối của một nếp nhà, một nguồn cội, còn phải được xem như một truyền thống, một
di sản thiêng liêng mà cha ông đã bàn giao lại cho con cháu.
Bởi vậy, Nguyễn Thi trong tác phẩm đã tiếp cận truyền thống từ góc độ lịch sử, từ
truyền thống gia đình và dân tộc. Qua việc ngợi ca dịng sơng truyền thống của một gia
đình nhỏ “con sơng nào của nước ta cũng đẹp, cũng lắm nước bạc, nhiều phù sa” để biểu
dương truyền thống của đại gia đình dân tộc, gia đình cách mạng Việt Nam “trăm sơng
cùng đổ vào một biển, mà biển thì rộng lắm, rộng bằng cả nước ta và ra ngoài cả nước
ta”.

11

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Như vậy, dù ở miền xuôi hay miền ngược, đồng bằng hay núi cao, họ đều là những
con người tha thiết gắn bó với gia đình, bn làng, giàu tình yêu quê hương đất nước.
Tình yêu Tổ quốc của họ được bắt nguồn từ tình cảm mộc mạc bình dị ấy nên càng bền
bỉ, càng có sức mạnh để trỗi dậy lớn lao trở thành phẩm chất anh hùng cách mạng khiến
kẻ thù khiếp sợ. Thế hệ nối tiếp thế hệ, khuôn mặt con người Việt Nam giai đoạn này tuy
mang vẻ đau thương nhưng đã rạng ngời nét đẹp anh hùng của con Lạc cháu Hồng:
“Một người ngã xuống rừng cây lại mọc
Người tiếp người đã mấy vạn mùa xuân’’
( Nguyễn Trung Thành)
2.4.2 Hình tượng cá nhân mang phẩm chất anh hùng:
Trong số đông của tập thể anh hùng, hai nhà văn tài năng đã làm nổi bật lên một
cách đầy ấn tượng những gương mặt cá nhân tiêu biểu, họ đều là những người con được
sinh ra từ truyền thống bất khuất của gia đình bn làng q hương, đất nước. Họ tiêu
biểu chung cho những đau thương mất mát của cả dân tộc do kẻ thù gây nên . Và họ đều
mang trong mình dịng máu anh hùng với phẩm chất kiên cường bất khuất. Cụ thể trong
hai bản anh hùng ca đó là:
2.4.2.1. Dịng máu anh hùng của những người con được sinh ra từ truyền thống bất khuất
của gia đình, của bn làng, q hương, đất nước:
2.4.2.1.a.Hình tượng Tnú:
Rừng xà nu khơng chỉ là câu chuyện về làng Xô Man đánh giặc mà là chuyện về
cuộc đời bi tráng của nhân vật người anh hùng Tnú. Chuyện về cuộc đời Tnú được tái
hiện trên bức phơng nền chính của thiên nhiên đại ngàn rừng xà nu hùng vĩ hoang dại,
của con người cao nguyên mạnh mẽ can trường. Nhà văn đã đem đến chất Tây Nguyên
đậm đà hấp dẫn, đã đưa Tây Nguyên hoang dã xa xôi của núi rừng trở nên gần gũi gắn bó
với tất cả mọi người.
Nếu Nguyễn Tuân suốt đời đi tìm cái đẹp thì Nguyên Ngọc - Nguyễn Trung

Thành suốt đời đi tìm cái hùng. “Khơng phải vì văn chương mà anh tìm đến những người
anh hùng, mà vì anh hùng nên anh thấy cần đến văn chương” (Nguyễn Đăng Mạnh).
Phải chăng đây là cách làm ý nghĩa nhất để bất tử hóa những con người mà anh gọi là
“đẹp như ánh mặt trời, sáng như những ngôi sao của thời đại” ? Và ngơi sao ấy chính là
Tnú?.

12

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Tnú là người con anh hùng của buôn làng Xô Man anh dũng. Mồ côi từ nhỏ, Tnú
lớn khôn nhờ tình yêu thương đùm bọc của người dân Strá, Tnú trưởng thành nhờ cội
nguồn hùng mạnh của truyền thống Tây Nguyên bất khuất. Ngay từ ấu thơ, Tnú đã được
cụ Mết truyền cho niềm tin sắt đá và hun đúc lý tưởng trung thành tuyệt đối với Đảng,
cách mạng: “Cán bộ là Đảng. Đảng còn, núi nước này còn”. Tnú sớm bộc lộ nét tính
cách gan góc, dũng cảm, mưu trí của những người anh hùng Tây Nguyên trong truyền
thống. Bất chấp cái chết của bà Nhan bị treo cổ, anh Xút bị chặt đầu và sự truy lùng
khủng bố gắt gao của Mỹ Diệm Tnú vẫn không hề run sợ, vẫn cùng Mai giấu vài lon gạo
nơi bìa rừng để tiếp tế nuôi cán bộ Quyết. Chú bé ấy có cái đầu sáng lạ lùng bao nhiêu
khi đi liên lạc cứ xé rừng mà đi, lựa chỗ thác mạnh mà cưỡi băng băng như con cá kình;
vậy mà khi học chữ lại chậm bấy nhiêu. Những chữ “o” có móc, chữ “b” có cái bụng
to ...cứ nhảy múa rối tung trong đầu. Học chữ thua Mai Tnú nóng nảy đập bể bảng nứa,
tự lấy đá đập đầu cho chảy máu rịng rịng. Hành động ấy tuy có phần nóng nảy cực đoan
nhưng vừa biểu lộ rõ một cá tính mạnh mẽ, gan góc, ngay thẳng, quen thuộc của con
người Tây Nguyên; vừa hé lộ phẩm chất anh hùng cách mạng ở con người thời đại mới thời đại Hồ Chí Minh. Tnú dám nghĩ, dám làm, đám chịu, dám quyết tâm đến cùng vượt
lên thất bại của chính bản thân. Qua hành động này ta thấy, Tnú không chỉ bản lĩnh gan
góc mà cịn đầy khao khát học cái chữ giỏi để thành cán bộ như anh Quyết, sau này lãnh
đạo giải phóng bn làng. Bất chấp bom đạn kẻ thù, Tnú như cây xà nu khỏe mạnh hùng
tráng cứ lao thẳng lên bầu trời tự do, không chấp nhận cúi mình nơ lệ, ln hướng tới ánh

sáng lý tưởng Đảng, cách mạng, Bác Hồ bằng khát vọng của con tim.
Tnú xứng đáng với cội nguồn Tây Nguyên truyền thống, với mạch ngầm đầy năng
lượng của Tây Nguyên thời “Đất nước đứng lên”. Một chú bé vô cùng gan góc, can
trường, mạnh mẽ, cá tính đã trở thành người anh hùng nơi đại ngàn Tây Nguyên hùng vĩ.
2.4.1.2.b. Hình tượng Việt và Chiến trong Những đứa con trong gia đình:
Câu chuyện kể về Việt và Chiến, hai chị em ruột sinh ra trong một gia đình cách
mạng, giàu truyền thống yêu nước, anh hùng. Đọc tác phẩm hẳn chúng ta đều khơng qn
được câu nói của chú Năm: “Chuyện gia đình cũng dài như sơng, mỗi thế hệ phải ghi vào
một khúc”. Khúc thượng nguồn của dịng sơng chính là thế hệ ơng bà, cha chú. Ơng nội
dũng cảm đi mị súng dưới tàu chìm, bà nội kiên quyết khơng khai chú Năm dù bị qn
lính đe dọa, bao nhà, quận Sơn đánh đập. Cha là người cán bộ kiên trung của cách mạng,
má là người phụ nữ Nam Bộ kiên cường trong tranh đấu. Ông bà cha mẹ đều chết do mũi
súng tàn bạo của kẻ thù. Ba má qua đời để lại chỗ dựa cho con trẻ là người chú ruột. Giờ
đây, khúc thượng nguồn của dòng sơng trong hiện tại hiện ra thấp thống qua hình tượng
chú Năm. Nhắc đến chú Năm là nhắc đến cuốn sổ gia đình. Gọi là cuốn sổ nhưng nó thực
sự là một thứ biên niên sử được viết ra từ một ngịi bút bình dân, lời lẽ mộc mạc trong nét
13

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


“chữ viết lòng còng” ghi lại từng chi tiết nhỏ: Thím Năm bị bắn bể xuống khi đi rọc lá
chuối “chết cịn mặc cái quần mới, trong túi có hai đồng bạc”, “ơng nội ra nắm giàm bị
bị lính Tổng phòng bắn bể bụng”. Những sự kiện đáng nhớ của gia đình từ chuyện người
nào bị giặc giết vào ngày nào đến chuyện ai bị chúng nhục mạ ra sao, nhất là chuyện
những chiến công đánh giặc của từng thành viên là được chú ghi chép tỉ mỉ nhất. Đó là
chiến công đầu tiên ở vết đạn bắn tàu Mỹ trên sông Định Thủy, là chuyện hai chị em
dũng cảm theo má đi địi đầu ba nhưng “đầu ba khơng liệng, cứ đè chân thằng liệng đầu
ba mà đá”... Chính những sự kể lể dài dịng, chính cái chất thơ mộc vụng về như không
hề biết đến thanh nhã chau chuốt ấy lại là những bằng chứng nóng hổi về nợ máu kẻ thù,

về truyền thống anh hùng bất khuất của dịng họ. Nguyễn Thi đã trao cho tính cách mộc
mạc ở nhân vật này thực hiện vai trò của một thứ gia phả sống, một con người luôn
hướng về truyền thống, sống cùng truyền thống và lưu giữ truyền thống để nhắn nhủ đến
cháu con tự hào kế tiếp. Vì vậy, hai chị em chiến sĩ giải phóng qn cùng xung phong ra
trận một ngày và nhanh chóng trở thành những tân binh xuất sắc. Họ như hai giọt nước
góp nên dịng Cửu Long Giang mênh mơng cuộn sóng của đất trời phương Nam. Họ
chính là tinh hoa, là bản sắc có tự ngàn đời nay của dân tộc. Họ là người viết tiếp những
trang sử mới vẻ vang cho truyền thống gia đình, dân tộc.
2.4.2.2. Họ có số phận phải chịu nhiều đau thương mất mát do kẻ thù gây ra, số phận
đau thương ấy tiêu biểu cho nỗi đau chung của toàn dân tộc:
2.4.2.2.a. Số phận đau thương của con người trong Rừng xà nu.
Tnú khi còn nhỏ đi liên lạc đã khơng thốt khỏi sự tra tấn dã man của kẻ thù. Trước
hành động của người thiếu niên quả cảm dám dũng cảm đặt tay lên bụng mình dõng dạc
nói “Cộng sản ở đây này” mà Tnú đã phải oằn tấm lưng bé nhỏ gánh chịu những vết dao
chém dọc ngang, đã bị đầy vào ngục tù Kon Tum suốt ba năm dài thơ ấu.
Lúc trưởng thành, Tnú lại phải gánh chịu bi kịch đau thương. Sau khi vượt ngục
Kon Tum trở về, Mai - người bạn thiếu thời đã từng cùng Tnú nếm trải gian khổ của
chiến tranh nay thành bạn đời tri kỷ. Vậy mà tổ ấm gia đình, người bạn đời và con thơ
của Tnú đã bị kẻ thù tra tấn hành hạ cho đến chết. “Anh đã bứt đứt hàng chục trái vả lúc
nào mà khơng hay” vì đắm chìm trong nỗi đau. Một tiếng hét dữ dội Tnú nhảy bổ ra, hai
tay giang rộng như hai cánh lim, để che chở vợ con. Căm thù rừng rực đốt cháy trong đôi
mắt “Hai mắt anh bây giờ chỉ còn là hai cục lửa lớn”. Tnú đã không cứu được vợ con, dù
bản thân anh bị tra tấn, nhưng kẻ thù thâm hiểm khơng làm lung lay được ý chí đấu tranh
chưa bao giờ lùi bước ở con người này. Giặc dùng giẻ tẩm nhựa xà nu và châm lửa mười
đầu ngón tay của Tnú. Chúng định dùng lửa để răn đe, thiêu rụi ý chí đấu tranh của dân
làng. Nhưng chúng đã nhầm, chính chúng đã vơ tình thắp lên ngọn lửa căm thù ở người
dân. Một ngón, hai ngón, ba ngón tay của Tnú bốc cháy, mười ngón tay nhanh chóng trở
14

LUAN VAN CHAT LUONG download : add

thành mười ngọn đuốc sống. Nhưng Tnú vẫn bình thản. Kỳ lạ thay, người cộng sản ấy
không thèm kêu van dù anh nghe lửa cháy trong lồng ngực, răng anh đã cắn nát mơi anh
rồi. Hình ảnh Tnú hiện lên như một biểu tượng bi thương mà rất đỗi hào hùng.
Như vậy Rừng xà nu là chuyện cuộc đời bi tráng của người anh hùng Tnú, của
buôn làng Xô Man. Và những đau thương mất mát của Tnú điển hình cho nỗi đau chung
của dân làng. Cuộc đời anh đã phải trải qua ba nỗi đau, ba bi kịch lớn: bi kịch riêng của
bản thân anh, bi kịch của cả gia đình và bi kịch chung của quê hương làng bản. Nỗi đau
thương mất mát của anh cũng là nỗi đau của bà Nhan, anh Xút, của mọi người. Hình
tượng Tnú cịn điển hình cho con đường đấu tranh đến với cách mạng của người dân Tây
Nguyên, làm sáng tỏ chân lý của thời đại đánh Mỹ: “Chúng nó đã cầm súng, mình phải
cầm giáo, cầm mác”. Bi kịch của Tnú khi chưa cầm vũ khí cũng là bi kịch của người Strá
khi chưa giác ngộ chân lý. Tnú chỉ được cứu sống khi dân làng cầm vũ khí đứng lên như
một minh chứng hùng hồn cho chân lý về con đường bạo lực cách mạng. Con đường đấu
tranh từ tự phát đến tự giác cũng chính là con đường đấu tranh đến với cách mạng của
làng Xô Man, của người dân Tây Nguyên đi từ thất bại đau đớn đã quật khởi vùng lên và
giành chiến thắng.
2.4.2.2.b. Số phận đau thương trong truyện Những đứa con trong gia đình:
Truyện Những đứa con trong gia đình khơng chỉ là câu chuyện về miền Nam anh
dũng mà còn là chuyện của miền Nam đau thương. Việt và Chiến là hai mái đầu thơ trẻ
sớm phải lớn lên trong cảnh mồ côi. Kẻ thù tàn bạo đã cướp đi cả cha lẫn mẹ. Cha là cán
bộ Việt Minh bị Pháp chặt đầu chết tức tưởi, má chết vì trúng đạn của giặc Mỹ ngay con
mương đầu nhà khi đi đấu tranh ở Mỏ Cày về. Ơng nội nghe súng nổ, sợ bị đứt dây ra
nắm giàm bò bị bắn bể bụng. Còm Thím Năm đi bơi xuống, dọc lá chuối bị ca - nông Mỏ
Cày bắn bể xuống chết ...Số phận đau thương do tội ác kẻ thù của gia đình họ có ý nghĩa
điển hình cho số phận chung của gia đình cách mạng miền Nam, của dân tộc Việt Nam
trong kháng chiến chống Mĩ.
Đau khổ chồng chất, mối thù nặng vai cần được trả. Chính những đau thương mất
mát ấy đã thổi bùng lên trong hai tác phẩm ngọn lửa căm hờn, hun đúc tinh thần vùng lên

chiến đấu can trường, quả cảm, thà “chết vinh còn hơn sống nhục” chứ nhất định không
chịu sống quỳ.
2.4.2.3. Họ mang phẩm chất của người anh hùng Việt Nam trong chiến đấu chống kẻ thù
xâm lược: tinh thần quả cảm, kiên trung, bất khuất:
2.4.2.3.a. Truyện Rừng xà nu:
Nhân vật cụ Mết: Là biểu tượng của tinh thần đấu tranh bất khuất kiên cường của
Tây Nguyên trong truyền thống, là hiện thân của Tây Nguyên từ thời “Đất nước đứng
15

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


lên”. Song hành hơ ứng với hình tượng cây xà nu cổ thụ, cụ Mết như một cây xà nu đại
thụ vượt qua bão táp của cuộc đời, là chỗ dựa tinh thần vững chãi cho cả buôn làng. Lời
cụ Mết ồ ồ dội vang trong lồng ngực là lời của sấm truyền, mang âm vang của đại ngàn
hùng vĩ, là tiếng nói hội tụ sức mạnh truyền thống của Tây Nguyên từ nguồn cội xa xưa.
Bên trong dáng vẻ đạo mạo uy nghiêm “râu dài tới ngực mà đen bóng, ngực căng như
một cây xà nu lớn” là một tinh thần thép của vị già làng trong vai trò lãnh đạo buôn làng
đánh Mỹ. Người tộc trưởng giàu kinh nghiệm ấy có tầm nhìn chiến lược “đánh Mỹ phải
đánh dài, phải dự trữ lương thực trong ba năm”; cụ có trí tuệ tỉnh táo sáng suốt đã nhanh
chóng tìm ra con đường đúng đắn nhất trong cái đêm bi hùng ấy: cứu Tnú, lãnh đạo dân
làng đồng khởi đấu tranh tiêu diệt tiểu đội thằng Dục. Là người đúc kết bài học lịch sử về
chân lý cách mạng của thời đại qua một câu nói ngắn gọn được nhắc đi nhắc lại tới bốn
lần: “Nhớ lấy, ghi lấy…Chúng nó cầm súng, mình phải cầm giáo, cầm mác”. Đây là bài
học không chỉ của một đời, một thời, mà là của mn đời sau. Là “đường chúng ta đi”.
Điển hình nhất cho vẻ đẹp của chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong Rừng xà nu là
Tnú. Tnú toát lên vẻ đẹp quen thuộc của người anh hùng sử thi Tây Nguyên và cả vẻ đẹp
của chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong thời chống Mỹ. Anh tương ứng với thế hệ xà nu
trưởng thành, luôn trẻ khỏe, hiên ngang, kiên cường bất khuất, bất chấp sức mạnh hủy
diệt tàn bạo của chiến tranh. Sau ba năm anh vượt ngục Kon Tum trở về, khơng hề thối

chí, vẫn gắn bó trung thành với cách mạng. Tnú thay anh Quyết lãnh đạo thanh niên Xô
Man lên núi Ngọc Linh gùi đá mài về chuẩn bị vũ khí đánh giặc. Bằng chứng sống động
ấn tượng nhất của phẩm chất anh hùng chính là hình ảnh bàn tay Tnú. Nếu ai đã từng đọc
Rừng xà nu hẳn không quên được chi tiết này, đôi bàn tay ấy khơng chỉ là ngoại hình, mà
cịn là tính cách, số phận cuộc đời của nhân vật. Đơi bàn tay tín nghĩa khơng hề biết đến
bội phản khi cịn lành lặn; là đơi bàn tay u thương lúc trưởng thành nắm chặt tay Mai
nơi đầu rừng lách lúc vượt ngục trở về; đó cịn là đơi bàn tay quả cảm kiêu hùng của
người con anh dũng khi bị tra tấn. Mặc cho bọn thằng Dục thâm hiểm châm lửa lên m ười
điểm chót vót của hệ thần kinh hịng nhấm nháp cái thích thú của kẻ đao phủ ghê rợn,
Tnú vẫn không thèm kêu van. Cái hùng xen lẫn cái bi đã tỏa sáng rạng ngời vẻ đẹp bi
tráng của người anh hùng. Hình ảnh anh hiện lên sừng sững, lồng lộng, kiêu hùng, thách
thức kẻ thù là một kiểu “uy vũ bất năng khuất”. Khác nào người con gái anh hùng Trần
Thị Lý đã đi vào huyền thoại bất tử: “Điện giật, dùi đâm, dao cứa, lửa nung
Không giết nổi em người con gái anh hùng”
2.4.2.3.b. Truyện Những đứa con trong gia đình:
Ra đời trong khơng khí nóng bỏng của Nam Bộ những ngày đầu chống Mỹ, những
người con trong gia đình nơng dân Nam Bộ mà nói rộng ra là gia đình lớn của cách mạng

16

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


đã phát huy truyền thống bất khuất trong đấu tranh của mảnh đất “Miền Nam đi trước về
sau”.
Việt là một chàng tân binh trẻ, ngay lần đầu tiên ra trận đã lập được công lớn. Phẩm
chất anh hùng của Việt thời thơ ấu biểu hiện dưới hình thức ban đầu là lòng căm thù giặc
chảy từ trong huyết quản nên lúc trưởng thành Việt đã nhanh chóng trở thành người dũng
sĩ anh hùng. Trước mối thù, dù chưa đủ tuổi nhưng Việt vẫn nằng nặc đòi tòng quân để
trả thù nhà đền nợ nước. Ra chiến trường vào sinh ra tử, cậu bé hồn nhiên vô tư ấy bỗng

vụt lớn lên thành người dũng sĩ anh hùng. Kỳ tích đầu tiên của Việt là chiến công hiển
hách, tuy bị thương nặng vẫn ráng sức dùng thủ pháo, chia lửa với đồng đội để tiêu diệt
được một xe tăng bọc thép của địch. Dù bị lạc đồng đội, toàn thân đau nhức, mắt khơng
mở ra được nhưng ngón cái vẫn đặt trên cò súng trong tư thế sẵn sàng nhả đạn. Rõ ràng
Việt đã đi xa hơn dịng sơng truyền thống, quyết tâm sống mái với kẻ thù, luôn ở trong tư
thế đi tìm giặc: “tìm Mỹ mà đánh, tìm ngụy mà diệt”. Trong dòng hồi ức miên man đứt
nối, Việt ln tâm niệm “Trên trời có mày, dưới đất có tao, mày chỉ giỏi giết gia đình
tao. Cịn đối với tao mày là thằng chạy ...”. Điều ấy đã khẳng định Việt chính là hiện thân
của tuổi trẻ tiến cơng, là một người dũng sĩ đã nối tiếp xuất sắc truyền thống dũng sĩ của
gia đình:
“Lớp cha trước, lớp anh sau.
Đã thành đồng chí chung câu quân hành”
Chiến là người con gái trẻ sinh ra không chỉ để làm đẹp cho đời, mà còn để cầm
súng giết giặc, để thay ba má gánh vác và chống chọi cuộc sống trong thời điểm đau
thương. Người con gái ấy là hiện thân đầy đủ của huyết thống và truyền thống gia đình.
Ở Chiến có nét chung giống má ở tính cách gan góc, rắn rỏi, ở thân hình trịn lẳn, chắc
khỏe về thể chất, mạnh mẽ về tinh thần nhưng cũng mang cá tính riêng trẻ trung của
người thiếu nữ đang tuổi làm duyên làm dáng. Sinh ra từ truyền thống gia đình, lại có
mối thù khơng đội trời chung với giặc, lớn lên gặp lúc đất nước đau thương khiến người
con gái Thành đồng ấy khao khát được cầm súng giết giặc. Giống như em, cha mẹ là
dũng sĩ nên chị Chiến cũng trở thành người dũng sĩ anh hùng, Chiến coi đánh giặc là
niềm say mê, là lẽ sống của đời mình. Ở Chiến mang phẩm chất Út Tịch, câu nói: “Làm
thân con gái ra đi kỳ này thì tao chỉ có một câu: Nếu giặc cịn thì tao mất. Vậy à!” mang
dáng dấp của một lời thề sinh tử như dao chém đá của cả thế hệ trẻ Việt Nam thời chống
Mỹ: “Ra đi chỉ một câu thề
Chưa diệt giặc Mỹ chưa về quê hương”
2.4.2.4. Chủ nghĩa anh hùng cách mạng cịn biểu hiện ở con người có những trái tim sơi
sục căm thù và cũng rất giàu tình cảm yêu thương:
17

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Những nhân vật trong hai tác phẩm có lịng căm thù giặc sâu sắc của con người
Việt Nam biến đau thương thành hành động chiến đấu “không chịu sống quỳ” chính là
biểu hiện chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Tnú vẫn lên đường đi lực lượng Giải Phóng
Quân Miền Nam dù mỗi ngón tay bị mất đi một đốt. Chiến, Việt vẫn đảm đang thu vén
việc nhà, vẫn xung phong tòng quân, coi việc trả thù nhà đền nợ nước là lẽ sống. Họ luôn
tâm niệm mối thù không đội trời chung ngay cả khi bị thương, đắm chìm trong dòng hồi
ức đứt nối miên man vẫn “ tao sẽ tìm mày” ... sẽ “tìm Mỹ mà đánh, tìm Ngụy mà diệt”.
Khơng chỉ có lịng căm thù, trái tim họ cịn nóng bỏng u thương. Tnú u và gắn
bó máu thịt với buôn làng, với vợ con. Vượt ngục Kon Tum trở về, gạp Mai nơi đầu rừng
lách, anh đã nắm chặt tay Mai để trao nỗi nhớ thương, để Mai ịa khóc khơng phải như
hồi nhỏ mà vì xấu hổ và yêu thương. Chứng kiến cảnh vợ con bị tra tấn, Tnú bất chấp
tính mạng, quên cả lí trí tỉnh táo; yêu thương mạnh hơn cái chết khiến anh nhảy bổ vào
giang rộng vòng tay như hai cánh lim ôm chặt vợ con. Xa buôn làng bao năm, anh vẫn
nhớ như in từng gương mặt người dân Strá, từng gốc cây, con đường thân thuộc; anh tha
thiết được đắm mình nơi máng nước đầu làng. Việt yêu thương má, chị Chiến theo kiểu
con nít và thích câu cá bắn chim, gắn bó sâu sắc với miệt vườn đồng ruộng quê hương.
Trong hoàn cảnh ngoại bang xâm lược, họ chỉ có một con đường duy nhất là cầm vũ khí
đứng lên họ mới có thể bảo vệ được những gì thiêng liêng nhất, bảo vệ tình yêu và sự
sống. Họ là hình ảnh đẹp nhất về con người trong thời đại mới:
“Ta đã khai những mỏ
dầu mỏ thép
Đóng những con tàu đi khắp đại dương
Nhưng cũng luyện con người đẹp nhất
Biết yêu thương và biết căm hờn”
2.4.2.5. Chủ nghĩa anh hùng cách mạng thể hiện ở sức sống bất diệt của con người trong
chiến tranh ác liệt:
Rừng xà nu: Cũng như cây rừng xà nu đầy sức sống bất diệt, dân làng Xô Man đã

vượt qua mọi sự hủy diệt bạo tàn. Mặc dù cả “rừng xà nu hàng vạn cây không cây nào
không bị thương” nhưng vẫn “ưỡn tấm ngực lớn của mình ra che chở cho làng”. Truyện
mở ra bằng hình ảnh “ làng ở trong tầm đại bác của giặc” đã gợi lên cả một tư thế đối
đầu của sự sống cùng cái chết, khép lại là hình ảnh “rừng xà nu xanh tít tắp đến tận chân
trời” đã tạo ra một kết cấu vịng trịn hơ ứng gợi sức sống bất diệt của đại ngàn Tây
Nguyên hùng vĩ. Dù chiến tranh, dù bom đạn, con người Tây Nguyên nơi đây vẫn khỏe
mạnh, lồng lộng, hiên ngang, kiên cường bất khuất, bất diệt giữa đại ngàn xà nu. Sức
sống bất diệt, ý chí bền gan, tinh thần bất khuất phải chăng đã bật lên từ chính gốc rễ của
cây xà nu, đã được nuôi dưỡng bằng nhựa cây xà nu? Cây xà nu - rừng xà nu đã trở thành
18

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


hồn thiêng của núi nước cao nguyên, mang trong mình linh hồn của con người Tây
Nguyên. Nếu “cạnh một cây xà nu mới ngã gục đã có bốn, năm cây con mọc lên” thì thế
hệ người Xơ Man cũng nối tiếp nhau làm cách mạng. Lớp người già như bà Nhan ngã
xuống, đã có anh Xút lên thay; anh Xút hy sinh đã có Tnú, Mai thay thế; Dít và Heng như
những cây xà nu non mới lớn vẫn vươn lên căng tràn sức sống. Dít gây ấn tượng với đơi
mắt mở to, trong suốt, bình thản đến lạ lùng trước làn đạn xối xả của kẻ thù đã toát lên vẻ
đẹp gan góc của một chất thép nhưng khơng hề khô cứng. Từ đôi mắt ấy, người đọc được
mời mọc đi sâu vào thế giới bên trong của người con gái như cây xà nu duyên dáng, dẻo
mềm của Tây Ngun. Cơ bí thư chi bộ nghiêm túc và giàu tình cảm là hình ảnh của Mai
năm nào sẽ nối tiếp con đường dang dở mà người chị đã ngã xuống giữa tuổi thanh xuân.
Tầng tầng, lớp lớp người dân Xô Man tiếp nối đứng lên kiên cường chiến đấu. Sức sống
bất khuất của họ vĩnh viễn trường tồn hòa vào màu xanh của núi rừng, màu xanh của đất
nước.
Những đứa con trong gia đình: Nếu ơng nội bị giặc giết, cha bị chết tức tưởi, má
Việt với khả năng phi thường biết cắn răng kìm nén đau thương để ni con mình và con
đồng chí, để tiếp tục đấu tranh rồi ngã xuống... thì chị em Việt và Chiến lớn lên vẫn

không lùi bước, vẫn nối tiếp xuất sắc lý tưởng của ba mẹ. Họ là khúc sông sau nhưng đã
đi xa hơn khúc sông trước. Họ đã trở thành những chiến sĩ dũng cảm trực tiếp câm súng
chiến đấu và lập những nên kì tích chiến cơng như chứng minh cho sự trưởng thành vững
mạnh của thế hệ trẻ Việt Nam trong chiến đấu.
Sự kế thừa và phát triển đã làm nên sức sống bất diệt giúp họ đứng dậy sau mỗi
đau thương, làm nên sức mạnh chiến đấu và chiến thắng, đã tỏa sáng chói lọi vẻ đẹp của
chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam thời chống Mỹ.
2.5. Chất sử thi anh hùng trong hai tác phẩm:
Văn học Việt Nam 1945 - 1975 mang đậm khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng
mạn, điều ấy tạo ra sức hấp dẫn riêng cho những tác phẩm ra đời trong thời kì này thường
mang vẻ đẹp của chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Tiêu biểu là Rừng xà nu và Những đứa
con trong gia đình. Biểu hiện cụ thể là:
2.5.1. Đề tài chủ đề: Cùng viết về cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước có ý nghĩa sinh
tử hệ trọng của cả dân tộc Việt Nam. Trong đó Rừng xà nu viết về một thời điểm lịch sử
trọng đại của cách mạng Việt Nam trong những năm đen tối sau hiệp định Giơnevơ cho
đến khi đồng khởi, nhân dân miền Nam vũ trang chuẩn bị chiến đấu. Đó chính là con
đường duy nhất để đứng lên bảo vệ quê hương, bảo vệ tình yêu và sự sống. Cịn Những
đứa con trong gia đình lại khẳng định ngợi ca mối quan hệ bền chặt thiêng liêng giữa các
thế hệ trong gia đình, giữa những người con của một gia đình nơng dân Nam Bộ có
19

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


truyền thống yêu nước, căm thù giặc, thủy chung son sắt với quê hương cách mạng.
Chính mối quan hệ bền chặt ấy đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn cho con người và
dân tộc Việt Nam giành thắng lợi huy hoàng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ hào hùng
bi tráng.
2.5.2. Hình tượng nghệ thuật: Hai thiên truyện đã xây dựng thành cơng những nhân vật
chính tiêu biểu cho cả cộng đồng về số phận cuộc đời, về lý tưởng và phẩm chất, về cách

sống cao đẹp nhân danh cộng đồng mà chiến đấu hy sinh. Họ là Tnú, là Việt, là Chiến…
kết tinh cao độ phẩm chất tiêu biểu của cả dân tộc. Gắn bó với bn làng, trung thành với
quê hương và cách mạng, căm thù giặc sâu sắc, kiên cường bất khuất trong chiến đấu hy
sinh ... Họ là những nhân vật anh hùng mang tính sử thi trong những bản anh hùng ca bất
diệt.
2.5.3. Giọng điệu sử thi: Sức hấp dẫn của hai tiểu thiên sử thi chính là ở giọng điệu ngợi
ca trang trọng, trầm hùng, bi tráng, quen thuộc của sử thi và thẫm đẫm cảm hứng lãng
mạn cách mạng. Ngợi ca sự bất diệt của thiên nhiên, của sức sống và vẻ đẹp con người đã
tạo ra màu sắc sử thi bi tráng. Với những câu văn giàu nhịp điệu khi vang vọng, khi tha
thiết trang nghiêm, với những chi tiết hình ảnh chọn lọc mang tính biểu tượng cao, mang
vẻ đẹp chói lọi kỳ vĩ như hình ảnh cây rừng xà nu, hình ảnh bàn tay Tnú hay cuốn sổ gia
đình và dịng sơng truyền thống đã tạo nên vẻ đẹp sử thi cho các tác phẩm này.
IV. Hiệu quả đề tài:
Sau khi áp dụng đề tài này, tôi đã thu được những kết quả tích cực khả quan. Trước
hết các em đã có tâm thế học tập tốt hơn, nhiều em đã thực sự hứng
thú sôi nổi trao đổi, tiếp thu thông tin kiến thức. Đặc biệt hơn cả là các em đã nắm vững
được nội hàm khái niệm cũng như những biểu hiện cụ thể của chủ nghĩa anh hùng cách
mạng và đặc trưng của thi pháp truyện. Qua tiết học, tôi đã lồng ghép thêm việc giáo dục
đạo đức tư tưởng Hồ Chí Minh, trau dồi kiến thức lịch sử, bồi dưỡng tình cảm yêu quê
hương đất nước cũng như niềm tự hào dân tộc. Các em được tiếp cận vẻ đẹp của người
anh hùng trong thời đại mới- thời đại Hồ Chí Minh. Cụ thể chất lượng giờ học được nâng
lên trước và sau khi áp dụng đề tài qua bài kiểm tra ở tỉ lệ điểm giỏi- khá- trung bình và
khơng cịn điểm yếu như sau:
Lớp- Sĩ số

Điểm
nghiệm
Giỏi

Khi chưa thực

0 ( 0%)

Sau khi thực nghiệm
10 (20%)

20

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


12A1

Khá

10 (20%)

15 (30%)

(50 HS)

TB

35 (70%)

25 (50%)

Yếu

5 (10%)

0

Giỏi

0

8

Khá

9 (19.6%)

12 (26.1%)

TB

31 (67.4%)

26

12A6
(45 HS)

(17.4%)

(56.5%)
Yếu

6 (12%)

0

21

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


C. KẾT LUẬN:
1. Xuất phát từ yêu cầu của việc dạy học đổi mới, hiệu quả, việc thực hiện những
giải pháp trên của đề tài có ý nghĩa thiết thực. Trong tác phẩm truyện của văn học cách
mạng, bằng việc tiếp cận vẻ đẹp chủ nghĩa anh hùng cách mạng sẽ giúp cho giáo viên hệ
thống kiến thức một cách khoa học và học sinh nắm vững được sâu rộng cả nội dung
tưởng và hình thức nghệ thuật văn bản.
2. Trong khuôn khổ hạn hẹp của một bài viết, hướng đi này không phải là con đường
độc đạo để tiếp cận vẻ đẹp của chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Do đó, giáo viên cần áp
dụng linh hoạt sao cho phù hợp với tình hình thực tế.
Với tâm huyết của mình, tơi rất mong nhận được sự đồng cảm, đóng góp ý kiến
của q thầy cơ và bạn đọc.
Tơi xin chân thành cảm ơn !

22

LUAN VAN CHAT LUONG download : add