Tâm lý trẻ chập chững

1
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG
(PHẦN I)
LỜI NÓI ĐẦU
Tôi từng nghĩ mình là chuyên gia trong lĩnh vực giáo dục trẻ em, vậy nhưng khi chính
tôi có con thì suy nghĩ của tôi hoàn toàn thay đổi! Khi những cậu nhóc quậy phá của
chúng tôi ra đời tôi mới nhận thấy hiểu biết của mình thật ít ỏi, và những lời khuyên
về giáo dục trẻ em trong các sách hiện có lại cũ rích và không thực tế.
Đó là thời gian cách đây 15 năm và kể từ đó tôi tâm niệm phải tìm ra những phương
cách đúng đắn hơn nữa để nuôi dạy và tận hưởng niềm vui với con trẻ. Tôi khởi đầu
bằng cách cổ động những bậc phụ huynh mà tôi tiếp xúc trong công việc áp dụng
những ý tưởng mới được hun đúc của tôi. Một số họ quay lại gặp tôi sau vài tuần và
nói rằng họ rất ngạc nhiên khi áp dụng thành công những thành công của tôi. Một số
người nói tôi khuyên bậy.
Thời gian trôi qua, hàng trăm phụ huynh tôi biết đã loại bỏ những kỹ thuật không
mang lại hiệu quả và bắt đầu thu thập, chắt lọc, thử nghiệm những kinh nghiệm thích
hợp. Nhờ những phụ huynh đã cho tôi thấy thực tế của công việc nuôi dạy trẻ con,
sau tám năm, tôi nhận ra mình hiểu biết khá nhiều về công việc này đến nỗi không
thể không chia sẻ với những người khác.
Ngay sau lần đầu tiên xuất bản cuốn “Tâm lý trẻ con tuổi chập chững - những lời
khuyên hữu ích nhất” này, tôi và vợ tôi rất ngạc nhiên về sự thành công đến rất
nhanh của cuốn sách. Quyển sách bán chạy không chỉ vì những ý tưởng thực tế
trong sách mà còn vì mang lại sự hiểu biết mới và niềm vui đối với việc nuôi dạy con
trẻ, củng cố sự tự tin và động viên phụ huynh rằng không phải chỉ họ gặp phải
những khó khăn này.
Chúng ta đang bước vào thế kỷ 21 và những ý tưởng của tôi trở nên mạnh mẽ, rõ
ràng và hiệu quả hơn. Tuy nhiên, nghệ thuật giáo dục trẻ em cũng phải tiến bộ theo
thời gian. Phương thức tiếp cận mới đánh giá cao vai trò của quan hệ và bảo vệ trẻ
con khỏi những biến động và căng thẳng trong môi trường gia đình. Nói đến kỷ luật
thì tôi cho là phải lấy tình yêu thương làm cơ sở và phụ huynh phải vạch ra những
giới hạn rõ ràng mà trẻ phải tuân thủ.

Phụ huynh ngày nay phải chịu áp lực tài chính lớn hơn, nhiều bà mẹ sinh xong phải
đi làm vì lý do kinh tế. Chất lượng nuôi dạy trẻ vì thế phải được quan tâm hơn. Các
ông bố phải chia sẻ trách nhiệm nhiều hơn vì chính họ đóng vai trò ngang hàng như
những người vợ trong quyết định có con. Nếu tỷ lệ ly dị cứ theo đà tăng lên như ở
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
2
Mỹ thì trẻ em càng có nguy cơ bị tổn thương cao hơn. Trong bối cảnh đó, những vấn
đề như trẻ vị thành niên có thai và quyền của trẻ em khi có phụ huynh nghiện rượu
và ma tuý cũng cần phải được đặt ra.
Tôi tin rằng đã đến lúc phải rũ bỏ hết những lý thuyết trống rỗng và thiếu thực tế
(thường chỉ là người đọc bối rối) và tập trung vào những giá trị quan trọng hơn.
Phỏng có ích gì khi cho thai nhi nghe nhạc cổ điển để kích thích tế bào thần kinh mà
không tạo ra được môi trường ấm áp và hạnh phúc cho trẻ phát triển sau khi ra đời.
Việc nuôi dạy trẻ là một việc làm tự nhiên, không nên xem là một khoa học phức tạp.
Các bậc phụ huynh đã thực hiện được vai trò của mình trong nhiều thập niên qua
mà không cần đến các chuyên gia. Đã đến lúc không nên quá nghiêm khắc với bản
thân và đánh giá quá cao vai trò của bác sỹ, nhà tâm lý. Thời gian với con trẻ trôi
qua rất nhanh – hãy tận hưởng niềm vui với chúng!
1
Tự tin là bí quyết quan trọng nhất
Nhìn lại 20 năm làm việc của tôi trong lĩnh vực giáo dục trẻ em, tôi thường tự hỏi
không biết có những mốt thời thượng và xảo thuật trong việc nuôi dạy con có ích gì
không. Tôi không có ý phê phán việc phải ép trẻ con ăn, bỏ bú đúng lúc, cho bú mẹ
thay cho bú bình, giáo dục trẻ từ nhỏ và bài trừ đánh đập trẻ em.
Đằng sau những hô phong hoán vũ phù phiếm về việc nuôi dạy trẻ là những ý tưởng
rất quan trọng và kiên định làm nền tảng cho sự phát triển an toàn và mạnh mẽ của
trẻ.
Tôi nhận ra năm thành tố trong công thức quan trọng sau đây đúng cho cả quá khứ
lẫn tương lai. Chắc chắn là trẻ con sẽ phát triển tốt nhất nếu chúng:
được yêu thương và quan tâm;

được sống trong môi trường hạnh phúc và an bình;
được theo gương tốt của người lớn;
được chăm sóc chu đáo và nhất quán;
được nuôi dạy bởi những ông bố bà mẹ tự tin.
Sách này không viết cho những người “viển vông”. Sách dành cho những ông bố bà
mẹ kiên định muốn có những lời khuyên thực tế để nuôi dạy trẻ một cách thành công
và vui thú. Với mục tiêu này, tôi nghĩ nên bắt đầu bằng điểm mấu chốt giúp bạn làm tốt
vài trò bố mẹ của mình - sự tự tin.
Những ông bố bà mẹ tự tin.
Sự tự tin sẽ làm cho những người làm cha làm mẹ có suy nghĩ tích cực, có sức
mạnh và sự cam kết thực sự với trách nhiệm này. Nếu bạn tự tin, những trục trặc
trong đời sống hàng ngày giống như những hòn sỏi trên đường đi. Nhưng nếu không
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
3
có lòng tự tin, chúng ta sẽ dễ mất phương hướng và những việc vặt vãnh có thể trở
thành đại sự. Lòng tự tin có ích trong mọi mặt của cuộc sống. Nó giúp những người
làm cha làm mẹ áp dụng kỷ luật một cách có hiệu quả, cải thiện ứng xử của con trẻ
và về lâu về dài, nó hình thành cơ sở cho lòng tự tin của chính đứa trẻ.
Cách đây vài năm khi tôi nói chuyện với một tập thể thính giả gồm rất nhiều phụ
huynh ưu tú, tôi hỏi họ 1 câu đơn giản: “các ông bà tự tin đến mức nào về khả năng
làm cha mẹ của mình?” 77% trả lời rằng họ không chắc chắn lắm về những kỹ thuật
họ đang áp dụng.
Thật lạ là ngày nay có vô số chuyên gia về giáo dục trẻ em,các quầy sách thì có đầy
rẫy sách về phương pháp giáo dục trẻ, đức tính tự tin lại giảm sút hơn là phát triển
lên. Có thể tìm hiểu một vài nguyên nhân cho hiện tượng này.
Điều gì huỷ hoại lòng tự tin
Đã qua rồi những gia đình nhiều thế hệ, nhiều bố mẹ trẻ bây giờ thường có cảm giác
cô độc và hoang mang. Có người chưa bao giờ phải đối mặt với vấn đề tâm lý, chưa
hề tiếp xúc hoặc chăm sóc trẻ con. Ngoài ra, lý thuyết về chăm sóc trẻ con ngày
càng trở nên phức tạp, làm cho chúng ta ít tin vào bản năng tự nhiên của mình hơn.

Chính vì thế, chúng ta dễ bị những yếu tố sau đây làm cho mất lòng tự tin hơn vào
bản thân trong việc nuôi dạy con:
Không biết những vấn đề nào đó có bình thường hay không
Con chúng ta ra đời mà ít ai trong chúng ta lại được chuẩn bị để đối phó với những
khó khăn tiếp theo sau đó. Đa số các gia đình trẻ sống xa gia đình bố mẹ nên phải
chịu thiệt thòi, không thể gặp ngay bố mẹ mình để xin những lời khuyên về những
vấn đề thông thường trong cư xử và quản lý gia đình. Chúng ta cứ tưởng rằng chỉ có
chúng ta mới gặp phải vấn đề nào đó trong khi rất nhiều người cũng ở trong tình
cảnh như vậy.
Đối với trẻ chập chững thì phải xem những vấn đề về cư xử là tất yếu mà những
người làm cha làm mẹ sẽ gặp. Trẻ chập chững thường táy máy chân tay, chưa biết
phân biệt đúng sai trong những việc mình làm. muốn trở thành trung tâm của sự chú ý
và không lắng nghe lời phụ huynh nói. Trẻ 2 tuổi thường đánh nhau với anh chị hoặc
em nhỏ, ăn ít, không chịu đi ngủ, khóc nhè, không vâng lời và nhất là hiếu động.
Một số trẻ em thể hiện những tính cách trên ở mức độ ít còn một số thì lên đến tột
đỉnh.
Sự ganh đua
Chúng ta sống trong một thế giới cạnh tranh và chúng ta không ngăn được sự dòm
ngó xem những ông bố bà mẹ khác quản lý gia đình, chăm lo cho các quan hệ và nuôi
dạy trẻ con của họ như thế nào. Rồi chúng ta cứ phải so sánh mình xem có thua
kém người khác không.
Các phương tiện truyền thông cũng tỏ ra giúp đỡ 1 tay bằng cách thiên vị trong thực
tế. NHiều tạp chí tâng bốc những cố gắng đạt đến sự hoàn thiện. “Cuộc hôn nhân
hoàn hảo”, “Đời sống tình dục như ý” “kinh doanh hoàn toàn sạch sẽ” “Chế độ ăn sáng
tuyệt đối cân bằng”, “Phương pháp nuôi dạy con hoàn hảo”. Chẳng cần nói cũng
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
4
biết không có cái gì là hoàn hảo, và hầu hết những cái chúng ta muốn đạt đến là
những mục tiêu hoang đường không bao giờ đạt được.
Những người xuất hiện thường xuyên trên các chương trình gương thành công, các

vở kịch trong nhà ngoài phố là các diễn viên gây ấn tượng với công chúng với vẻ tự
chủ và có trách nhiệm nhưng thực chất trong đời tư thì cũng mất thăng bằng, mệt
mỏi và bất hạnh như chính chúng ta. Một phóng viên châm biếm nhân dịp kỷ niệm
10 năm hoạt động của một tạp chí phụ nữ của Úc đã nhận xét…”Chân dung một
người phụ nữ mà họ vẽ nên cần - một nghề nghiệp, một ông chồng, những đứa con,
một cái nhà, trang sức, áo quần, sự sôi động và du lịch” Kết quả là nhiều phụ nữ
cảm thấy họ đã bị lừa. Đối với đa số “siêu” phụ nữ mà tôi tiếp xúc, họ chỉ được
hưởng cảm giác hồi hộp và được đi lại chỉ với chuyến xe đi bệnh viện để điều trị cho
đứa con còn lâu mới được coi là “hoàn hảo” của họ,
Trước kia trẻ con không đi nhà trẻ hoặc mẫu giáo cho đến 6 tuổi, giờ thì ngay từ bé
nó được tiếp xúc với người ngoài và như thế trẻ em phải cạnh tranh và chuẩn bị
ganh đua rất nhiều.
Nếu ngồi trong một bệnh viện nhi đồng, bạn sẽ thắc mắc không hiểu vì sao tất cả
các đứa trẻ khác đều mập mạnh, nhiều răng và lanh lẹ hơn con bạn. Bạn thích tham
gia nhóm những người có con nhỏ nhưng ngại người ta nhìn con mình “Hãy nhìn
đứa bé kia, đã 13 tháng mà vẫn chưa biết đi, chắc nó bị làm sao đấy?” “Hãy nhìn
thằng bé chỉ mới 1 tuổi đã cắn đứa khác, chắc nó sẽ thành dân bặm trợn sau này”. Khi
trẻ sắp đến tuổi đi học, bạn cảm thấy căng thẳng nếu trẻ không biết cắt hình và nô
đùa với bạn trong khi những đứa khác biết làm thủ công và kể chuyện.
Bố mẹ có thể rất dễ bị tổn thương nếu con cái học hành không giỏi ở trường. Một số
người mắc bệnh khoác lác về năng lực của con họ. Nếu bạn tham gia một buổi sinh
hoạt phụ huynh hoặc giáo viên, có thể có 1 ông bố hăng hái tuyên bố “Con tôi mới 5
tuổi nhưng có thể đọc thuộc làu thơ của Shakespeare”, rồi 1 phụ huynh ảo tưởng khác
“con gái tôi 4 tuổi nhưng chơi violon tuyệt vời”, còn bạn nhủ thầm “con tôi 5 tuổi và
đêm nào cũng đái dầm”
Đái dầm là việc phổ biến đối với trẻ em chưa đến tuổi đi học. Thật ra trong lớp có thể
vẫn có vài đứa giữ thói quen này nhưng phụ huynh của bé sẽ không bao giờ nói ra
điều đáng xấu hổ này.
Động một cái là gọi bác sỹ
Trong những giờ phút ảm đạm nhất của đời mình, tôi tự hỏi nếu các bác sỹ bị quét

sạch khỏi mặt đất thì các phụ huynh có khổ sở hơn không. Tôi muốn định nghĩa lại
việc nuôi dạy trẻ và nhấn mạnh tầm quan trọng của sự tự tin, dường như hàng trăm
người khác muốn làm cho việc này khó khăn hơn. Lòng tự tin rất mỏng manh và dễ
vỡ và những ý tưởng sai lệch và lỗi thời sau đây đã góp phần phá hoại lòng tự tin:
Những bà mẹ phải đi làm thì sẽ gây hại rất nhiều cho con: không đúng
Người mẹ nào cũng muốn ở nhà cả ngày để chăm con, nếu phụ nữ nào không muốn
như vậy thì họ đáng xấu hổ. Lầm. Một số ông bố muốn chăm con cả ngày và nhiều
khi biết dành thời gian cho bản thân cũng là điều có lợi cho cả con lẫn bố mẹ
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
5
Trẻ con phải ngồi trong sẽ giang chân quá nhiều và chân sẽ bị vòng kiềng: Tất cả trẻ
con một tuổi đều bị chân vòng kiềng, không cần biết chúng có ngồi xe hay không vì
Chúa sinh ra chúng như thế.
Trẻ con thức dậy nửa đêm bố mẹ phải dỗ dành: Một lý thuyết không thực tế, lỗi thời.
Đây là vấn đề giấc ngủ cần phải khắc phục sớm. Sự thiếu ngủ là một hình thức tra
tấn, và bố mẹ thiếu ngủ thường hơi cáu gắt, gây tâm lý không tốt cho trẻ
Nếu trẻ con không bú mẹ thì rất bất lợi: Ai cũng khuyến khích trẻ bú mẹ nhưng điều
này không bắt buộc Phụ huynh đánh con sẽ gây tổn thương về tình cảm: Hiểu sự việc
như thế là hoàn toàn sai
Trẻ ở tuổi chập chững thỉnh thoảng nghịch chỗ kín của nó là sự bất thuờng về tình
dục: Vô lý, trẻ con làm thế là vì nó thích hoặc vì nó chán, không có gì để chơi.
Nhiều sách đưa ra những lời khuyên không thực tế, những ý kiến lỗi thời và đặt ra
những mục tiêu quá cao dẫn đến những lo sợ và tạo ra cảm giác thiếu năng lực cho
những người làm bố làm mẹ. Nên dùng làm giấy vụn hoặc tái chế những sách đó
cho việc gì có ích hơn. Cuộc sống đã đủ những lo toan rồi, chẳng cần những nhà
triết học thông thái sản sinh ra mớ tài liệu làm cho chúng ta cảm thấy mình chỉ là
công dân hạng hai.
Không nhận biết cá tính
Mỗi đứa trẻ được sinh ra với những tài năng và tính cách riêng biệt chỉ có thể điều
chỉnh chứ không thể thay đổi hoàn toàn bởi nhiệt tâm và kỹ năng của bố mẹ. Cách

nhanh nhất để huỷ hoại sự tự tin của trẻ là bắt buộc chúng làm những gì không
muốn và không có khả năng thực hiện. Một đứa trẻ 3 tuổi có tính cách hoạt bát sẽ
không chịu ngồi yên học bài, bất kỳ trẻ con nào không có tính cách hiền lành như
thánh Francis đều không thích hợp khi đứng ở hàng trước của đội bóng Bang Origin
Dù cho tôi có nói gì thì vẫn có quan điểm lạc hậu cho rằng trẻ con được sinh ra bản
tính giống nhau hoàn toàn, nếu có bất kỳ sự khác nhau, sự hư hỏng hoặc sai trái gì
cũng đều do hành động của bố mẹ gây ra.
Tất cả chúng ta phải học cách chấp nhận đứa trẻ mình sinh ra và rồi nỗ lực hết sức
mình. Hãy nhớ rằng là cha mẹ, chúng ta là những cá nhân có tính cách và phong
cách làm phụ huynh khác nhau. Chúng ta phải có niềm tin của riêng mình và không
được để người khác kiểm soát mình.
Những cản trở từ nhà chuyên môn
Một số nhà chuyên môn chúng ta có thể làm cho các ông bố bà mẹ cảm thấy bất tài.
Thật dễ làm lung lay sự tự tin của các ông bố bằng cách cho rằng chúng ta nuôi dạy
con mình đúng cách và rằng những vấn đề về hành vi chỉ có ở con cái họ. Tệ hơn,
một số trong chúng ta ngập đầu trong những ý tưởng của những năm 1950 và không
thể đưa ra những lời khuyên thực tế về hành vi mà không thực hiện phân tích tâm lý
bố mẹ.
Tôi gọi phương thức tiếp cận tâm lý - động học này là “kỹ thuật dự báo thời tiết của
Irắc”. Kỹ thuật này có thể nói cho bạn biết tất cả những gì có thể xảy ra hôm qua,
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
6
hôm trước đó và vào ngày bạn sinh ra, nhưng về hôm nay, ngày mai và tương lai thì
nó câm bặt. Hãy chọn nhà chuyên môn cho đúng. NHững nhà chuyên môn giỏi có
thể giúp đỡ bạn nhưng không phải lúc nào bạn cũng may mắn gặp được họ.
Coi chừng những trường phái tư tưởng cho rằng trừ khi bạn nuôi dạy con mình “theo
đúng cách và chỉ 1 cách duy nhất” , nếu không bạn sẽ chịu những ảnh hưởng về tâm
lý xảy ra. Chẳng có chuyện phải theo đúng 1 phương pháp dạy con nào đó. Cách
thức nuôi dạy con mỗi thời mỗi khác. Nếu cố gắng thay đổi tính cách và khả năng
của con mình, chúng ta sẽ thấy trẻ con vẫn không phát triển theo ý chúng ta.

Kết luận
Cuộc sống ngày nay rất khó khăn đối với những người làm phụ huynh do lối sống,
sự ganh đua điên cuồng, những biến động và sự mong đợi vô lý của chúng ta. Một
phần cũng do sự thừa mứa các thông tin thiếu thực tế và không tưởng. Hầu hết các
bậc phụ huynh đều đã làm nhiệm vụ của mình thật tốt vậy mà nhiều người vẫn
không nhận ra điều này. Họ không cần sự phê bình mà cần sự khích lệ và động
viên.
Làm phụ huynh là một sự thoả hiệp. Ai trong chúng ta cũng bắt đầu bằng những lý
tưởng cao cả nhưng rồi những áp lực và sự mệt mỏi ập đến, chúng ta hạ thấp tầm
nhìn của mình đến mức vừa phải, một sự vô tư nhẹ nhàng. Không cần phải phê bình
hoặc so sánh với những người khác. Hãy làm điều bạn thấy tốt và phù hợp với con
bạn. Nếu bạn yêu con và thích nuôi dạy chúng, cứ thực hiện những điều mà bạn cho
là có ích và thích hợp với con bạn. Không ai có thể nuôi dạy con bạn tốt hơn bạn.
Nền tảng cho một đứa trẻ hạnh phúc và an toàn:
Tình yêu thương: Cảm thấy được yêu thương và chào đón. Tình yêu thương là một
từ rất quan trọng
Sự kiên định: Trẻ con cần được biết lập trường của phụ huynh và lập trường này
phải luôn vững vàng
Giải quyết sự căng thẳng: Sự căng thẳng là yếu tố tai hại nhất ảnh hưởng đến việc
nuôi dạy con thời nay. Chẳng có ích gì khi nuôi dạy con bằng sách vở mà gia đình
như một bãi chiến trường. Những xói mòn trong quan hệ của người lớn chẳng bao giờ
giấu được trẻ con. Điều tốt nhất các cặp vợ chồng có thể làm cho con mình là sống tử
tế với nhau.
Làm gương tốt: Trẻ con không thể cư xử tốt hơn những người mà chúng noi theo
Mong đợi hợp lý: Phụ huynh cần biết điều gì là bình thường và nên mong đợi
những gì hợp lý từ con mình. Những mong muốn thiếu thực tế sẽ gây ra những vấn
đề tâm lý thiếu cần thiết.
Vui đùa và thích thú: Trẻ con nên được nuôi dạy như một thợ học nghề của những
ông bố bà mẹ thích vui đùa vì có chúng bên cạnh. Một số người nghiêm khắc quá sẽ
làm cho việc nuôi con giống như làm thí nghiệm khoa học. Không thể có tình yêu

thương đối với những đối tượng làm thí nghiệm.
Tự tin: Đây là bí quyết để làm bố mẹ một cách hiệu quả. Những ông bố bà mẹ tự tin
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
7
là những người lạc quan và những ông bố bà mẹ lạc quan là những người mạnh
mẽ nhất.
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
8
2
Điều gì làm trẻ chập chững hoạt động
Trẻ đi chập chững là những cô cậu nhỏ tuổi từ 1 đến 4 tuổi. Bỗng dưng phát hiện ra
mình có vô vàn sức lực tưởng như có thể lay chuyển cả thế giới, trẻ em tuổi chập
chững làm cho bố mẹ phải liên tục hoạt động cùng với mình. Một số đứa trải qua
thời kỳ này một cách nhẹ nhàng nhưng một số đứa làm kinh hoàng bố mẹ.
Trẻ đi chập chững bắt đầu thời kỳ hoạt động của nó sau khi ăn tiệc thôi nôi (tròn 1
tuổi). Một ngày nào đó sau bữa tiệc này, khi bạn dọn cơm tối và con bạn, thay vì tỏ
thái độ thích thú, nó nói “Ề”. bạn thì nổi đoá lên còn nó thì trợn mắt, nó thích cái vẻ
giận dữ của bạn, nó tự nhủ “mẹ đã chú ý đến mình đấy” và thế là bạn bắt đầu vào
cuộc.
Đừng để tôi làm cho bạn chán nản. Tôi biết là khi bạn nhìn lại thời gian này, bạn sẽ
thấy đây là thời kỳ vui thú nhất của trẻ con. Trẻ đi chập chững thật hiếu động, đầy
niềm vui và chúng nhìn đời bằng con mắt vô tư, ngây thơ và đầy trí tưởng tượng. Để
tận hưởng giai đoạn này đối với con trẻ, bạn phải biết giới hạn những mong muốn
của mình, và áp dụng một vài kỹ thuật huấn luyện. Trước hết hãy xem cái gì làm cho
trẻ chập chững không thể ngồi yên một chỗ.
Phát triển khả năng cư xử - Tổng quan
Nói một cách đơn giản, chúng ta có thể hiểu rằng trẻ con trải qua 3 giai đoạn phát
triển khác nhau về tâm lý từ khi sinh ra đến lúc 8 tuổi. Giai đoạn đầu là từ khi lọt lòng
mẹ đến khi tròn năm tuổi - trẻ sơ sinh. Giai đoạn hai là từ 1 đến trước 4 tuổi - trẻ đi
chập chững và giai đoạn 3 từ 4 đến 8 tuổi - tuổi bắt đầu đi học. Trong những giai

đoạn này, trẻ con lớn lên về vóc dáng và nhận thức, khả năng cư xử cũng thay đổi
nhưng không phải lúc nào cũng theo hướng tốt.
Trẻ sơ sinh: Từ khi sinh đến 1 tuổi
Trẻ sơ sinh là sinh vật bé nhỏ từ khi lọt lòng mẹ đến khi tròn năm tuổi. Hầu hết thời
gian bé dùng để khám phá bố mẹ mình. Đây là quá trình ràng buộc rất quan trọng.
Mục đích của năm đầu tiên là thiết lập mối quan hệ yêu thương và an toàn giữa bố
mẹ và bé. Quan điểm chăm sóc trẻ thời kỳ này thường thay đổi nhưng mọi người
đều cho rằng không thể làm hỏng trẻ trong năm đầu tiên của cuộc đời. Khi bé đói thì
cho ăn, khóc thì dỗ dành âu yếm, khi bé quấy cũng phải dịu dàng nâng niu bé.
Trẻ sơ sinh không cần có kỷ luật, bạn chỉ cần tập cho trẻ có thói quen giờ giấc và tận
hưởng tình yêu thương con. Sẽ có những lúc không mấy dễ chịu và bạn phải bỏ qua
lý thuyết và thay đổi những quy tắc cơ bản.
Trẻ đi chập chững – 1 đến 4 tuổi
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
9
Ở giai đoạn này, trẻ em phát hiện ra sức lực cơ bắp của nó và không ngần ngại tận
dụng. Giai đoạn này bắt đầu sau sinh nhật đầu tiên (ngày thôi nôi) với những với
những hành động theo cảm tính thường kéo dài đến lúc trẻ được hai tuổi. Trẻ chập
chững thường khó huấn luyện nhất trong giai đoạn từ 2 – 2 tuổi rưỡi và dần dần sẽ
dễ dạy hơn. Dễ hơn ở đây không có nghĩa là không còn những thách thức mà hình
thức biểu hiện sẽ tinh tế và phức tạp hơn.
Không giống với trẻ sơ sinh, trẻ đi chập chững cần phải biết chính xác giới hạn
những đòi hỏi của mình. Trẻ chập chững cần có kỷ luật.
Nhiều phụ huynh cho rằng giai đoạn này là khó khăn nhất và đúng là họ bị căng
thẳng thần kinh gấp 3 lần. Nếu bạn tự tin, biết nhận ra điều gì là bình thường, biết
chịu trách nhiệm thì tình hình không đến nỗi tệ. Tôi tin rằng bạn sẽ có những phẩm
chất này sau khi đọc cuốn sách này.
Trẻ tuổi bắt đầu đi học: 4 đến 8 tuổi
Sau sinh nhật lần thứ 4, trẻ sẽ kết thúc giai đoạn 2 và chuyển sang thời kỳ bắt đầu đi
học. Tuy nhiên không thể chắc chắn về độ tuổi cho giai đoạn này vì có thể trẻ phát

triển sớm hơn (3 tuổi) và có trẻ muộn hơn (4 tuổi rưỡi)
Giai đoạn phát triển về hành vi cư xử này cũng rất khác những giai đoạn trước. Trẻ
tuổi này biết nghĩ đến kết quả của những việc mình làm và thể hiện ý nghĩa việc làm
của mình. Trẻ cũng quan tâm hơn đến các quy tắc và thường tuân theo các quy tắc.
Thường thì vào giai đoạn này, chúng ta dễ sinh ra quan liêu, coi thường việc chăm
sóc trẻ.
Đa số trẻ 5 tuổi tở trường sẽ chịu ngồi yên, không những làm theo các quy định của
lớp học mà còn hiểu được những quy định đó áp dụng nhu nhau cho mọi đứa trẻ.
Chúng đóng vai cảnh sát, mách với cô giáo những vi phạm nhỏ nhất. Đây là độ tuổi
“mách lẻo”, một hành động mà sau 8 tuổi thì trẻ hiếm khi làm.
Bố mẹ có thể lợi dụng sự vâng lời này để thiết lập những quy định ở nhà cho trẻ làm
theo. Ở giai đoạn phát triển này, có thể đối xử với trẻ như với một người lớn thu nhỏ,
tin tưởng và tỏ ra dân chủ, giảng giải lý lẽ cho trẻ.
Trẻ con tuổi chập chững - mục tiêu của chúng
Khi trẻ chuyển từ trẻ sơ sinh sang tuổi chập chững, trẻ thích thú vì sự giải phóng cơ
bắp nhanh chóng xuất hiện. Thình lình trẻ đứng và đi được, đi, leo trèo và chạy
được. Trẻ có khả năng thao tác đồ vật, sờ, tháo và nghịch mọi vật. Chúng kinh ngạc
và tò mò với năng lực hành vi của mình. Giống như ai đó vừa mở ra môt kho tàng
khổng lồ vũ khí sức lực, nhưng chúng không biết sử dụng khôn ngoan sức lực đó.
Đây là thời kỳ phấn khích nhất của trẻ đi chập chững và cũng là giai đoạn bố mẹ bực
bội và bối rối nhất. Trẻ phát hiện ra rằng bằng cách sử dụng năng lực vừa được giải
phóng, chúng sẽ được nhiều người chú ý đến nhưng chính điều này thường đem lại
kết quả ngược lại là phản ứng giận hờn của trẻ sẽ tước đi của chúng sự thân mật và
tình thương yêu chúng có được khi còn là trẻ sơ sinh. Trẻ bực bội vì đầu óc chúng
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
10
sôi lên bởi những ý tưởng hay ho mà thể chất chưa hoàn thiện của chúng không cho
phép hiện thực hóa.
Đối với cha mẹ, tuổi đi chập chững của trẻ là thời gian áp dụng sự kiểm soát nhằm
nhẹ nhàng hướng dẫn cho trẻ, đặt ra những giới hạn, tránh đối đầu nhưng phải kiên

quyết 100% khi cần thiết. Đối với trẻ thì tuổi chập chững là tuổi học cách kiểm soát -
kiểm soát thân thể và hành vi.
Kiểm soát các chức năng thân thể: Trẻ học cách đi tiêu đi tiểu trong bồn cầu.
Kiểm soát những cơn bốc đồng: Trẻ học cách chấp nhận rằng yêu cầu của trẻ
không thể được đáp ứng ngay.
Kiểm soát sự bực tức vì không làm được việc gì: Trẻ biết rằng nó muốn tự
xúc đồ ăn nhưng nó không thể làm việc này thật tốt.
Kiểm soát hành vi: Trẻ biết rằng nồi giận không phải là cách thích hợp để ảnh
hưởng được người khác.
Kiểm soát sự lo lắng vì phải xa mẹ: Trẻ học để chấp nhận xa mẹ tạm thời để
đến nhà trẻ và sau đó đến trường học.
Kiểm soát tính ích kỷ: Trẻ học cách chấp nhận chia xẻ sự quan tâm, đồ đạc,
không cắt ngang người khác và biết rằng ngườikhác cũng có quyền lợi của
họ.
Trẻ đi chập chững sẽ học được những điều trên và thậm chí học được một chút về
lẽ phải và cái gì đó mơ hồ giống như là lương tâm.
Trẻ đi chập chững - những dấu hiệu phân biệt
Dù cho bạn nghĩ về con mình như là “một kho báu”, “một cái đuôi phiền toái”, “một
đứa bé kinh khủng” hoặc là gì đi nữa thì tất cả trẻ ở tuổi chập chững đều có chung
một điều, đó là một bộ sưu tập những dấu hiệu hành vi được xem là nhãn hiệu của
chúng.
Nhiều sức lực
Trẻ con tuổi chập chững có sức lực dài hơi hơn người lớn. Nếu không có được điều
chúng muốn thì trẻ phản kháng bằng cách nổi trận lôi đình. Tuổi đi chập chững có
thể là lứa tuổi đang học cách tự kiểm soát nhưng cũng không ngăn chúng tỏ ra kiểm
soát những người xung quanh.
Không phải sức lực của trẻ là vấn đề mà là việc sử dụng sức lực đó. Trẻ chập chững
thường bướng bỉnh, kém ý thức và hoàn toàn không tôn trọng quyền hạn của người
khác. Nếu nặng tay với chúng, chúng sẽ giậm chân, hét lên, còn phụ huynh thì phải
nhảy lên vì chúng.

Kém ý thức
Nếu bạn muốn liệt kê hết tất cả những đặc tính của trẻ con tuổi chập chững, thì bạn
sẽ không bao giờ nghĩ đến điều này. Tôi tin rằng từ một đến hai tuổi thì trẻ chẳng biết
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
11
tí gì gọi là ý thức. Từ hai đến hai tuổi rưỡi thì nếu sử dụng một công cụ đặc biệt có
thể phát hiện được khả năng đọc của bé, nhưng phụ huynh không thể nhình thấy
bằng mắt thường. Thế nhưng từ tuổi này trở đi, trẻ bắt đầu phát triển khả năng nhận
thức và đến sinh nhật thứ tư thì có thể công nhận điểm này.
Khi người khác nói đến “hung thần 2 tuổi”, tôi cho rằng đó là những đứa trẻ ở độ tuổi
1,5 tuổi đến 2,5 tuổi. Giai đoạn ngắn này là thời kỳ kém ý thức nhưng tinh hiếu chiến
và nghịch ngợm lại có tần suất biểu hiện cao nhất. Không cần phải là nhà tâm lý học
Sigmund mới biết rằng hai tính chất này thường có những tác động tâm lý nặng nhất
đến những bậc cha mẹ.
Đây là giai đoạn của những hành vi thiếu suy nghĩ (chẳng hạn đập đầu xuống sàn
nhà) và hoàn toàn không sợ nguy hiểm.
Trẻ con tuổi chập chững có thể cãi lộn, đánh nhau và dấn sâu vào những tình huống
bất phân thắng bại mà không biết lúc nào nên dừng lại. Phụ huynh cần biết lúc nào
cần phải xuống nước thì mới có thể phát huy hiệu quả của kỷ luật. Không may là
nhiều bố mẹ lại không dừng lại được vì họ còn kém ý thức hơn cả con mình.
Muốn được chú ý 25 giờ một ngày
Trẻ con tuổi chập chững lúc nào cũng muốn trở thành trung tâm sân khấu. Chúng
ghét bất kỳ ai dành lấy chút sự chú ý của mẹ, dù cho đó là một người bạn ghé thăm,
một cuộc nói chuyện điện thoại hoặc sự quan tâm mẹ phải dành cho bố mới từ chỗ
làm về.
Trẻ đi chập chững muốn bạn quan tâm đến nó 24 giờ một ngày, nếu được thì 25
giờ. Quan tâm đến trẻ, chơi đùa với nó, trả lời những câu hỏi liên miên, la rầy và
thỏa mãn cái con người bé xíu hiếu kỳ và đầy trí tưởng tượng đó, các bà mẹ thường
mệt xỉu vào cuối ngày. Không phải mệt về tâm lý nhưng cái mệt thể chất làm đầu óc
bạn tê dại. Rồi các ông bố lượn lờ rên rỉ “Chúa ơi hôm nay con làm việc mệt quá!”.

Anh ta đâu biết vợ mình dù ở nhà cũng đang ở trong tình trạng giông như não đã bị
đóng băng rồi.
Tự trở thành trung tâm
Hầu hết trẻ ở tuổi đi chập chững có những tầm nhìn hẹp như ống khói, chỉ nhìn thấy
nhu cầu và niềm vui của chính nó. Chúng không biết người khác cũng có những
mong muốn. Khi chúng chơi và đòi một thứ đồ chơi nào đó thì không phải lúc nào
chúng cũng hỏi xin lịch sự vì chúng cho rằng cứ “chộp và giành lấy’ thì dễ được hơn.
Ý tưởng chờ đến lượt mình, nghĩ đến quan điểm của người khác và chia sẻ với họ
hoàn toàn xa lạ với trẻ. Mặc dầu trẻ ở tuổi chập chững thích chơi đùa với trẻ em
khác, chúng chỉ chơi bên cạnh bạn chứ không chơi với bạn. Lối cư xử lấy mnìh làm
trung tâm này là bình thường ở tất cả các trẻ chập chững, mà có khi còn kéo dài cho
đến khi chúng đã thành người lớn.
Khung thời gian mười phút
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
12
Trẻ con tuổi chập chững chỉ quan tâm đến khoảng thời gian trước và sau hiện tại
mười phút. Chính vì thế phải khen ngợi và thưởng cho trẻ ngay. Tương tự, áp dụng
kỷ luật phải kịp thời, hoặc là không áp dụng. Cũng giống như vậy, thật vô ích khi
phạt trẻ sau khi chúng đã phạm lỗi một tiếng đồng hồ. Nếu nói với trẻ ở tuổi này
rằng nếu hôm nay chúng ngoan, tuần sau chúng sẽ được dẫn đi sở thú thì chúng
sẽ cho đây là điều vô nghĩa.
Tính tiêu cực
Trẻ con học cách nói “Không” trước khi học nói “Vâng/Dạ” và khi được 3 tuổi trẻ có
thể phát âm rõ ràng nhất cái từ đơn giản này, sau hai năm tập nói không ngớt. Nhiều
chuyên gia nói rằng trẻ con bắt chước bố mẹ nó vì họ luôn nói “Không, không,
không!” từ khi trẻ còn rất bé. Lời giải thích này thật thú vị, nhưng tôi cho rằng nguồn
gốc của biểu hiện này là bẩm sinh. Cứ xem những đứa con của những đứa con của
những bậc phụ huynh tích cực nhất thì biết.
Kết luận
Trẻ ở tuổi chập chững là từ 1 đến trước 4 tuổi với những biểu hiện hành vi rất thú vị.

Trẻ nhỏ từ 1 tuổi đến 2,5 tuổi thì thừa thãi lực cơ bắp và chẳng có chút ý thức nào
nhưng trẻ từ 2,5 tuổi đên trước 4 tuổi thì phản kháng lại những ông bố bà mẹ không
cứng rắn một cách có ý thức hơn nhiều.
Các dấu hiệu nhận dạng trẻ con tuổi chập chững là: sức lực nhiều hơn ý thức, chỉ
quan tâm đến hiện tại, đòi được làm trung tâm. Những ý kiến về tâm lý, tôn giáo và
lòng bác ái không đáng chú ý. Phụ huynh nên biết đây là điều bình thường. Hãy sử
dụng lẽ phải, sự khôn khéo để nuôi dạy con, không nên tự buộc tội mình.
3
Lối cư xử: Thế nào là bình thường?
Càng quan sát nhiều trẻ con tuổi chập chững, tôi càng ngạc nhiên về những cực độ
trong hành vi của chúng. Sự thật là có vô số những hành vi ở trẻ đi chập chững có
thể được cho là bình thường. Tôi ít chắc hơn về cái gọi là trung bình. Khi sự việc ở
mức chấp nhận được thì tôi chắc chắn rằng đó là quyết định của người trong cuộc.
Nếu bạn đặt một đứa trẻ hiếu động và nói nhiều vào trong một gia đình bận rộn và
ồn ào, đứa trẻ sẽ không được chú ý, giống như một đứa trẻ ngoan và ít nói sẽ dễ
gây chú ý như một người ăn chay trong một buổi tiệc mặn.
Lòng bao dung tủy thuộc vào cái hình thành nên cá tính của bố mẹ và áp lực cuộc
sống. Nó thay đổi theo từng thời điểm. Khi cuộc sống dễ chịu thì chúng ta rất dễ bao
dung nhưng vào những giai đoạn khó khăn, nuôi dạy trẻ đi chập chững là thử thách
lớn đối với những người làm bố mẹ.
Chúng ta biết rằng hầu hết trẻ đi chập chững có xu hướng tỏ ra bướng bỉnh và tiêu
cực, chúng có nhiều sức lực hơn ý thức, chỉ quan tâm đến hiện tại và yếu kém về
khả năng ứng xử. Bất kỳ đứa trẻ đi chập chững nào cũng có tất cả những phẩm chất
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
13
này. Một số chỉ biểu hiện yếu ớt, một số thì kinh khủng. Ở Úc năm nào cũng
Người ta cũng tiến hành những nghiên cứu về hành vi trẻ ở tuổi chập chững.
Những nghiên cứu
Nếu bạn nhìn vào những tài liệu xuất bản ở nước ngoài thì sẽ thấy 9 trong 10 người
làm bố mẹ gặp khó khăn trong việc nuôi dạy trẻ chập chững. Ở Úc, trong số những

bậc phụ huynh tham gia các chương trình giáo dục của chúng tôi, 77% rất nghi ngờ
khả năng làm bố mẹ của mình. 98% nói rằng thỉnh thoảng họ đánh con mình và 15%
cho rằng không thể đi mua sắm cùng với trẻ tuổi đi chập chững.
Nên tham khảo thêm một số nghiên cứu sau để có thêm thông tin.
Nghiên cứu tại New York
Một cuộc nghiên cứu tiến hành tại New York vào năm 1965 đối với 133 trẻ em từ khi
sinh ra đến lúc trưởng thành. Các nhà nghiên cứu tập trung quan sát tính cách và
hành vi của trẻ. Nghiên cứu này cho thấy trẻ có những dấu hiệu về tính cách ngay
lúc sinh. Khi phân tích kết quả, 40% số trẻ này được phân loại thành “trẻ đễ nuôi
dạy”. Cha mẹ, giáo viên và những bác sĩ nhi đều thấy nhóm này dễ chăm sóc. Dù
người mẹ giỏi giang hoặc chẳng ra gì và ông bố có là bậc thánh hoặc là tên say
rượu, những đứa trẻ trong nhóm này đều phát triển rất tốt.
Hơn một nửa trong số 133 trẻ em này lại không dễ chăm sóc. 10% trong nhóm là
những đứa trẻ khó dạy kinh khủng. Khi sinh ra chúng đã khó nuôi, đến tuổi chập
chững cũng khó như thế và đến tuổi đi học còn khó hơn. Cha mẹ, giáo viên và
những bác sĩ nhi đều chịu đựng áp lực từ nhóm trẻ này. Chúng tỏ ra rất khó chịu, ồn
ào, khóc to, và rất dễ nổi cáu; chúng ăn ngủ không điều độ và khó thích nghi với
những thay đổi. Những đứa trẻ này không làm nản chí bố mẹ, và nếu vẫn như thế
khi đến trường thì sẽ có nhiều giáo viên liên tục nộp đơn xin nghỉ bệnh và nghỉ phép.
Mặc dù những ông bố bà mẹ giỏi giang hiếm có cơ hội sinh ra và chăm sóc những
đứa trẻ như thế nhưng nhóm trẻ này sẽ cực kỳ khó nuôi dạy trong tay bất kỳ ai.
15% đứa trẻ khác được xem là “lãnh đạm”. Chúng có những tính cách giống như
nhóm sau nhưng không trầm trọng đến mức đó. Sự khác biệt là ở chỗ nếu chăm sóc
bằng sự dịu dàng, tình thương yêu và sự hiểu biết, kiên nhẫn, kiên định, chúng sẽ
phát triển tốt. Làm bố mẹ nhóm trẻ này sẽ là một thách thức lớn. Nếu phụ huynh là
thiên tài trong việc chăm sóc trẻ thì cũng tạm, nhưng nếu họ là những ông bố bà mẹ
bình thường thì đây quả là một cuộc chiến đấu.
Với 40% trẻ là thiên thần, 10% là khủng bố và 15% khó tính thì 35% trẻ còn lại là
nhóm trung bình không dễ cũng không khó. Việc nuôi dạy nhóm cuối cùng này dễ
hay khó tùy thuộc vào bố mẹ và sự pha trộn các đặc điểm về tính cách di truyền ở

mỗi đứa trẻ. (Xem chương 4 để biết thêm về tính cách).
Nghiên cứu ở Chamberlin
Một nghiên cứu khác tại New York thực hiện đối với 200 trẻ em từ 2 tuổi đến tuổi đi
học. Nghiên cứu cho thấy phụ huynh có những mối bận tâm và lo lắng về hành vi
của trẻ ở bất kỳ giai đoạn nào và thường cần sự hỗ trợ của bác sĩ nhi. Những hành
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
14
vi thường thấy ở trẻ 3 đến 4 tuổi được liệt kê và xếp theo thứ tự đánh giá của phụ
huynh. Đối với trẻ hai tuổi, nhiều phụ huynh nói: “Nó chẳng thèm làm điều tôi bảo,”
Đặc điểm bướng bỉnh được đặt ở đầu danh sách. Đặc điểm thứ hai là dễ hờn và “mó
tay vào mọi thứ”. Cho đến 4 tuổi thì sự bướng bỉnh vẫn là đặc tính hàng đầu, cộng
thêm tật nói hỗn”. Tiếp theo là thói lè nhè, hay khóc, không chịu chia sẻ với người
khác và thích đánh nhau.
Cũng trong nghiên cứu này, một số phụ huynh được phỏng vấn và yêu cầu miêu tả
hành vi của con họ ở ba giai đoạn tuổi (xem bảng 1). Số liệu thu thập được như sau:
44% trẻ 2 tuổi ở New York đánh nhau với anh chị em, 50% ăn quá ít, 70%
không chịu đi ngủ, 83% khóc lóc tối ngày và 95% cứng đầu và luôn muốn được chú
ý. Những con số này có thể hơi quá một chút nhưng nó làm cho các bậc phụ
huynh hiểu rằng những hành vi nào ở trẻ trong độ tuổi này nên được xem là bình
thường.
Vậy còn con của những bác sĩ nhi?
Trong một cuộc họp gần đây tại bệnh viện của chúng tôi, tôi đã hỏi 28 bác sĩ nhi về
con của họ. Những câu hỏi của tôi bao hàm nhiều vấn đề nhưng chủ yếu tập trung
vào đặc điểm cư xử. Có một số câu hỏi thông thường nhưng lại nhận được những
câu trả lời rất đáng kinh ngạc. Chẳng hạn có 4 chuyên gia không nhớ ngày sinh của
con họ, 3 người không biết chắc con họ đã được tiêm phòng đủ chưa, 9 người nói
rằng tủ thuốc của họ ở nhà được xem là quá thiếu so với tủ thuốc ở trung tâm an
toàn trẻ em của bệnh viện.
Bảng 1
Hành vi Phần trăm nhóm tuổi

1 tuổi
(%)
3 tuổi
(%)
4 tuổi
(%)
Ăn quá ít 50 26 37
Không ăn đúng loại thức ăn 64 43 54
Không chịu đi ngủ 70 46 56
Thức dậy giữa đêm 52 52 56
Nằm mộng 17 18 36
Không chịu ngồi vào bồn cầu 43 2 2
Ị trong quần 71 17 1
Tè trong quần 75 14 7
Đái dầm 82 4 26
Tò mò về sự khác biệt giới tính 28 45 75
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
15
Chơi đùa với các bộ phận kín 56 49 51
Không quan tâm đến áo quần 1 7 26
Đánh nhau hoặc cãi lộn 72 75 92
Ganh tỵ 54 47 42
Gây gổ với em nhỏ 44 51 64
Cứng đầu 95 92 85
Trả lời (cư xử thiếu lễ độ) 42 73 72
Không vâng lời 82 76 78
Nói dối 2 26 37
Luôn đòi hỏi được chú ý 94 48 42
Đeo mẹ 79 34 26
Khóc nhè 83 65 85

Dễ khóc 79 53 58
Nổi cáu 83 75 70
Hiếu động, hiếm khi ngồi yên 100 48 40
Về hành vi của mình, khoảng 40% bố mẹ có ít nhất một đứa con thường đau bụng
và mặc dù vào thời điểm đó các chuyên gia đang cãi nhau về lợi ích của thuốc chữa
đau bụng, 75% sử dụng thuốc này và 50% tin là thuốc này hiệu nghiệm. Khoảng
10% bác sĩ nhi khoa có con bị khó thở, 15% không dạy con thói quen tiểu tiện tốt
được và 30% gặp khó khăn trong việc cho trẻ ăn. Khoảng 40% những chuyên gia
này ít nhất có một đứa con khó ngủ và gần 50% cho rằng kỷ luật họ áp dụng thường
không có hiệu quả.
Cuối cùng, có thể nhận xét rằng ai cũng nghi ngờ rằng đến một lúc nào đó con họ
cần sự hỗ trợ của các đồng nghiệp khác. Tất cả những điều này chỉ nhằm chứng
minh một điều: hành vi của trẻ đi chập chững là mối bận tâm đối với hầu hết bố mẹ,
dù họ là nhà tâm lý học, thợ hàn ống nước, lập trình viên máy tính hoặc là bác sĩ nhi
khoa.
Những mong đợi nhạy cảm
Thật đáng buồn khi biết rằng rất ít phụ huynh hiểu được những đặc điểm thông
thường trong hành vi của con mình. Chúng ta đã mất quá nhiều thời gian với cảm
giác có lỗi, yếu kém và tự trách mình hoặc tin rằng chúng ta là những người duy
nhất không kiểm soát được con mình. Không cần phải hạ thấp mình vì những tội lỗi
này thì cuộc sống cũng đủ khắc nghiệt với chúng ta rồi. Tất cả trẻ con tuổi chập
chững…
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
16
Đòi được chú ý và ghét bị bỏ lơ. Một số hài lòng với nỗ lực tối đa của bố
mẹ trong khi những đứa khác thì làm trời làm đất và muốn được quan tâm
chú ý 25 giờ một tuần và 8 tuần một ngày.
Không chịu xa người chăm sóc. Trong 3 năm đầu tiên, trẻ đi chập chững
thường thích chơi gần mẹ và không thích mẹ bỏ đi đâu thật lâu. Đa số lúc
đầu không thích người lạ chăm sóc, còn một số sẽ trở thành thảm kịch nếu bị

bỏ một mình hoặc cách ly.
Luôn luôn hoạt động. Một số đứa hoạt động liên tục, một số chỉ hiếu động.
Không có chút ý thức nào về đường xá và không hề sợ nguy hiểm. Trẻ
tuổi náy bốc đồng và không thể đoán trước được chúng sẽ mắc vào tai họa
gì, ngay cả đối với những đứa trẻ tương đối nhạy cảm. Tất cả trẻ chập chững
cần sự bảo vệ chặt chẽ của bố mẹ.
Không tôn trọng tài sản của người khác. Chúng mó chân mó tay như nam
châm vào tất cả mọi vật chúng thấy. Chúng làm vỡ các vật trang trí, xáo trộn
mọi thứ. Những ngón tay bé xíu của chúng có thể rãi khắp mặt đất những
chất bột chúng chộp được, thích thú giống như một chú ong rắc phấn.
Bướng bỉnh và cứng đầu. Một số trẻ hiếu chiến nhung một số chịu nghe
theo lẽ phải.
Có xu hướng lờ đi mớ bừa bộn mà trẻ bày ra. Hiếm có một đứa trẻ chập
chững tỏ ra ngăn nắp và chịu thu dọn đồ chơi của mình.
Đặt câu hỏi không ngớt. Hỏi đi hỏi lại một câu mà không quan tâm nhiều
đến câu trả lời.
Thay đổi liên tục. Trẻ vừa mới nói: “Con thích ăn mứt” lúc bạn đang mua
sắm trong siêu thị và cưng con bạn mua cho nó mấy bịch. Về đến nhà, trẻ lại
nói: “Con không thích mứt”. Sao lại như vậy? Bạn muốn điên lên. Nhưng trẻ
con là thế!
Thường ngắt lời người lớn. Không phải trẻ thiếu lễ phép mà bởi vì chúng tin
rằng chúng có góp thêm nhiều điều thú vị vào câu chuyện huyên thuyên của
cha mẹ. Cái tật xem vào giữa câu nói của cả bố lẫn mẹ rất dễ làm bạn phát
cáu.
Làm cho mẹ mình cảm thấy kém cỏi. Trẻ nhỏ có một tài năng đặc biệt trong
việc làm nản lòng các bà mẹ. Nhiều đứa trẻ sẽ giống như những thiên thần
trong vòng tay chăm sóc của những người khác, và dành cái phần khó ưa
nhất cho cha mẹ. Chẳng có ích gì khi nói với người khác, vì ai sẽ tin bạn? Một
số đứa trẻ không ngoan ngoãn khi ở với mẹ nhưng lại nghe lời bố. Đó là bởi
vì trẻ đã hiểu được những điểm yếu của mẹ và biết cách tấn công để lợi dụng,

nhưng với các ông bố thì chúng không để làm việc này.
Rất dễ giận, phấn khích và căng thẳng trong môi trường của mình. Chế
độ ngủ của trẻ rất dễ bị xáo trộn khi trẻ bị bệnh, khi cả nhà đang nghỉ lễ hoặc
có xung đột. Thường thì chỉ cần những thay đổi nhỏ trong môi trường xung
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
17
quanh có thể làm hỏng một thói quen tốt đã huấn luyện được cho trẻ (chẳng
hạn thói quen đi tiêu đi tiểu trong bô).
Nhiều trẻ em tuổi chập chững …
Chịu ngồi yên để vẽ, chơi trò ô chữ, hoặc chú ý làm những bài tập hỏi
đáp. Một số đứa chịu ngồi yên nhưng một số khác sau năm phút đã nhấp
nhỏm và tìm cách trốn thoát.
Rất dịu dàng, tình cảm và “hảo ăn”. Tuy nhiên, có một số ít trẻ không thích
thân mật, ít khi bày tỏ tình cảm với cha mẹ.
Quyết đoán và độc lập. Một số đứa trẻ không chịu để người khác cho ăn và
mặc áo quần mặc dù trẻ còn quá nhỏ để tự làm được hai việc này. Những
đứa khác thì thụ động, lệ thuộc và vui vẻ cho người khác chiều chuộng và
giúp đỡ mình.
Là những người leo núi nhiệt tình. Lúc còn bé thì chúng tập leo lên ghế sô-
pha và tràng kỷ, lớn một chút nữa thì leo lên những đồ đạc có độ cao. Những
đứa khác nhạy cảm hơn và sợ bị đau nên ít mạo hiểm hơn.
Ăn uống tốt. Mặc dầu không phải nhiều trẻ em chịu ăn thức ăn bổ dưỡng mà
phụ huynh nghĩ con mình nên ăn theo hướng dẫn trong các quyển sách họ
đọc được. Một số trẻ ăn rất nghiêm túc, chúi mũi vào tô cơm cho đến khi vét
sạch. Một số khác xem thức ăn là đồ chơi và thích chơi với thức ăn, làm cho
những ông bố và mẹ khổ sở vì muốn kiên trì theo đuổi một chế độ dinh dưỡng
hoàn hảo cho trẻ ngay từ khi trẻ còn nhỏ.
Ăn rất ít sau khi được một tuổi. Một số trẻ chấp nhận được một chế độ ăn
nghèo nản, một số khác thì cho cái gì ăn cái đó. Có em ăn theo bữa chính
đàng hoàng, có em sinh ra để ăn vặt.

Ngủ ngày khá nhiều cho đến khi được 3 tuổi. Một số chỉ khoảng 18 tháng
là bỏ ngủ ngày dù bố mẹ có ép chúng đến mấy. Đa số trẻ đi chập chững
đi ngủ trước 9:30 tối nhưng cũng có em thức đến gần nửa đêm. Một số trẻ
ngủ nướng đến 8 hoặc 9 giờ nhưng có em thức dậy sớm cùng với bình minh.
Đối với những em hoạt động từ sáng sớm cùng với bình minh. Đối với những
em hoạt động từ sang sớm đến chiều tối không buồn ngủ nên bố mẹ chỉ còn
cách cho trẻ uống thuốc an thần cho trẻ chịu ngủ.
Sợ nhiều thứ. Chó, tiếng động mạnh, môi trường mới và những vật thể lạ,
người lạ luôn làm cho đa số trẻ tuổi này sợ.
Có nhiều thói quen khó ưa. Điều này không chỉ ở trẻ em mới có.
Thay đổi cư xử từ ngày này sang ngày khác, tuần này sang tuần khác. Nhiều
ông bố mẹ kể tôi nghe rằng con họ có những hành vi rất kỳ quặc hoặc thay đổi hoàn
toàn lối cư xử. Thường thì bố mẹ đổ lỗi cho việc mọc răng, thiếu ngủ hoặc “ăn phải
cái gì” khi trẻ có hành vi khác thường. Đây là những nguyên nhân bung xung dễ vin
vào nhưng không phải lúc nào cũng hợp lý bởi vì người lớn cũng có ngày khó ở mà
lại không cho là mình đang mọc răng. Ngay cả ngựa đua cũng còn có những ngày
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
18
khó tính.
Kết luận
Tất cả những bố mẹ có trách nhiệm đều quan tâm đến con cái của mình, muốn nuôi
dạy con mình tốt nhất. Nhiều hành vi của trẻ em sẽ không làm cho phụ huynh lo lắng
nếu họ hiểu được những biểu hiện nào được cho là bình thường nơi trẻ.
Rõ tàng trong 10 em thì sẽ có 9 em làm cho bố mẹ phải bậ tâm đến hành vi của
chúng. Khi tôi nhìn vào con số thống kê trong Nghiên cứu Chamberlin, tôi tự hỏi: “Trẻ
con nào được cho là cư xử bình thường? Những đứa trẻ hiền lành, không khóc lóc,
chịu nghe lời hay là những Rambô nhỏ làm hung dữ trong nhà?
4
Trẻ khó nuôi: Bẩm sinh hay do phương pháp nuôi dạy?
Lịch sử

Vào thế kỷ 19, những nhà văn thường cho rằng những hành vi sai trái là do di
truyền. Họ khẳng định rằng những tên tội phạm bẩm sinh không thể thay đổi được vì
những người đó có cá tính khác thường.
Đến thế kỷ 20 thì quan điểm này thay đổi dần và môi trường được xem là yếu tố
quan trọng có ảnh hưởng đến hành vi của trẻ em. Vào những năm 1950, những biểu
hiện sai trái ở trẻ em được quy cho các bà mẹ thiếu năng lực. Chẳng cần biết hôn
nhân của họ có ổn định không và cả bố và mẹ có phải là những người ưu tú không.
Các bà mẹ chấp nhận quản điểm này dù phải chịu đựng những đau khổ, áy náy và
tâm trạng có lỗi triền miên.
Nguyên nhân của những hành vi sai quấy: quan điểm của những năm 1990
Hành vi và tính cách được xem là cơ sở di truyền. Những ảnh hưởng di truyền này
cung cấp tư liệu cho chúng ta tìm hiều những hành vi và tính cách của trẻ còn tùy
thộc vào những yếu tố môi trường, hoặc nói cho đúng hơn là những tiêu chuẩn của
chúng ta trong việc nuôi dạy trẻ.
Mặc dầu những đặc điểm di truyền về tính cách rất quan trọng, không ai biết chắc
được những ảnh hưởng tương đối của gien so với môi trường. Cá nhân tôi tìn rằng
môi trường là yếu tố quan trọng nhất bởi vì chúng ta có thể tác động vào yếu tố này
bằng kỹ năng làm bố mẹ của mình, và bởi vì chúng ta không thể thay đổi những đặc
điểm di truyền nơi trẻ.
Di truyền và môi trường – một sự nhầm lẫn
Cuộc sống không phải đơn giản như thế nên cuộc tranh luận di truyền - môi trường
đã bị sa lầy trong một số trường hợp. Nếu một đứa trẻ thật khó dạy sinh ra trong một
gia đình lúc nào cũng căng thẳng và phụ huynh thường xuyên chửi mắng, đánh đập
nhau thì đây sẽ là một trường hợp hai năm rõ mười đối với yếu tố môi trường. Mặc
dù vậy, đó không phải là trường hợp điển hình.
Quan hệ giừa người lớn thường rạn nứt bởi vì một hoặc cả hai người có lối cư xử
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
19
không thể nào chịu được. Những hành vi này chắc chắn có cơ hội chuyển vào gien
của con họ. Tục ngữ “cha nào con nấy” đúng cho rất nhiều trường hợp. Hành vi của

phụ huynh ảnh hưởng đếnt môi trường gia đình và sản phẩm cuối cùng là một sự
kết hợp giữa di truyền và giáo dục.
Một người lạ trong nhà
Nghe có vẻ vô lý nhưng đôi khi có gia đình sinh ra những đứa con không phù hợp
với họ. Một gia đình đầy tình yêu thương, lịch sự, ngăn nắp và yêu hòa bình mà gặp
phải một hung thần nhỏ thì sẽ hết sức đau khổ. Tương tự, một anh hùng môn cử tạ
nổi tiếng lại sinh ra một cậu bé thụ động và nhút nhát suốt ngày chỉ thích hái hoa và
mân mê tà áo thì thật là hỡi ôi!
Khi một đứa trẻ không giống ai trong nhà thì đừng trách người hàng xóm. Thiên
nhiên thích làm thế đối với những ông bố bà mẹ dễ thương, nhằm mang lại một chút
hương vị cho đời sốn của họ. Ngay cả khi con bạn không hợp với bạn, bạn phải nỗ
lực hết mình vì con.
Những đứa trẻ rất giống bố mẹ
Phu huynh nào cung muốn con mình thừa hưởng tất cả những điểm ưu tú của mình
và không mang những yếu tố kém mà mình có. Trong thực tế thì thường xảy ra điều
ngược lại, chúng cứ thừa hưởng toàn những cái xấu cảu bạn và thể hiện những cái
đó ra ngoaìo ở mức độ tương đương hoặc nhiều hơn.
Nhiều đứa trẻ rất khó chịu giống như cha mẹ chúng vậy. Chẳng hạn những đứa trẻ
vô tổ chức thường là con của các ông bố bà mẹ vô tổ chức. Một số trẻ em cần đến
bác sỹ nhi khoa vì chúng quá thụ động, và chẳng thích làm gì cả khi ở cùng ống bố
bà mẹ cũng chán ngắn như chúng.
Những ông bố nóng nảy, bốc đồng và hung dữ thường là bố của những đứa trẻ hiếu
động và việc trẻ giống bố như đúc thường dẫn đến va chạm về tính cách. Cách đây
mấy năm, tôi tư vấn cho bố mẹ của một cặp trẻ sinh đôi 5 tuổi mà bà mẹ chúng phàn
nàn là chúng không bao giờ chịu ngồi yên, lúc nào cũng chạy nhảy hoặc choảng
nhau. Ngồi trong văn phòng tôi, hai đứa trẻ ấy táy máy chân tay liên tục, giống như
những chiếc gạt nước trên kính xe hơi. Sau đó bố chúng đến. Anh ta chạy ào vào
phòng tôi, nói năng và đi lại nhanh nhảu như không bao giờ có thể ngồi yên một chỗ
được. Anh ta càng cố giải thích là con anh ta quá hiếu động, tôi càng thấy chính anh
ta cứ nhún nhẩy đôi chân, quơ tay, chuyển động thân thể liên tục. Như thế anh

ta còn bất thường hơn cả con mình.
Vào những năm 1990, hành vi của trẻ con có trở nên kém hơn không?
Cách đây 40 năm, những vấn đề về hành vi của trẻ con có vẻ được ít được đặt ra
hơn. Nhiều nhà văn còn buộc tội những trào lưu đương thời trong việc bố mẹ làm ô
nhiễm và ảnh hưởng đến con cái. Tôi không tin đây là lý do chính; có một cách giải
thích đơn giản hơn nhiều. Cách đây 40 năm mà một người đến tìm bác sỹ thì chắc
chắn hiểu biết thời đó sẽ cho rằng chính bà mẹ gây nên những vấn đề cho đứa trẻ
đó và đề nghị các liệu pháp tâm lý dài hạn. Điều này tự thân nó đã làm thoái chí việc
tìm kiếm sự hỗ trợ từ bên ngoài, làm cho phụ huynh không dám thú nhận với ai khác
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
20
ngoài những người thân thích của mình rằng mình không thể nuôi dạy được con
mình. Những vấn đề về hành vi của trẻ con đã trở nên phổ biến vào thời ấy bởi sự
tan vỡ của gia đình nhiều thế hệ và của cải thế giới cạnh tranh gay gắt mà con cái
chúng ta đang sống.
Tôi tin rằng những vấn đề không tăng lên mà chính sự nhận biết những vấn đề này
đang cải thiện. Bây giờ phụ huynh biết rằng sự phê phán không nhằm vào họ, các
ông bố bà mẹ tỏ ra cởi mở hơn và mạnh dạn đề nghị được giúp đỡ. Đây là một thay
đổi tích cực.
Những chuyên gia với những quan điểm thời tiền sử
Là một bác sỹ đã sống và chịu đựng ảnh hưởng của kỷ nguyên tâm lý buộc tội người
mẹ, tôi lấy làm kinh ngạc về sự tồn tại của một thái độ như thế. Tệ hơn là có cả
những chuyên gia có quyền lực lại chưa chịu chấp nhận ảnh hưởng của di truyền lên
hành vi.
Tôi cho rằng bất kỳ chuyên gia nào nhìn nhận cuộc sống với thái độ cởi mở một chút
sẽ không thể không nhìn thấy sự biến đổi lớn lao do di truyền trong tất cả các mặt
của bản chất con người. Bất kỳ bố mẹ nào từng có hơn một đứa con đều nhận thấy
sự khác biệt về cá tính của chúng. Sự khác biệt đó không chỉ dựa trên sự chăm sóc
khác nhau mà mỗi đứa trẻ nhận được, ngay cả khi gia đình đó chăm sóc mỗi đứa trẻ
th eo một cách riêng. Tôi tin rằng, một số đứa trẻ sinh ra đã có tính khí khó ưa làm

cho chúng căng thẳng và khó chịu trong môi trường của mình và rồi điều này lại tác
động ngược trở lại chúng. Nói ra điều này thật không mấy dễ chịu nhưng một số đứa
trẻ làm cho chính mình khó được yêu thương và hòa hợp hơn là những đứa trẻ
khác. May mắn là điều ngược lại cũng đúng.
Một nơi mà ảnh hưởng của gien ảnh hưởng rõ nhất là phòng chăm sóc trẻ sơ sinh
của các bệnh viện. Đây là nơi mà chúng ta nhìn thấy những đứa trẻ chưa được bố
mẹ ẵm bồng mà đã thể hiện những tính cách khác nhau. Trong nôi này là một đứa
trẻ dễ thương, nằm yên không khóc, dễ nựng và đút sữa Trong nôi kia cũng là
đứa trẻ khỏe mạnh như thế, nhưng khó tính, khóc nhiều và ọc hết sữa ra. Bạn không
cần phải tìm hiểu nhiều về tâm lý cũng biết được em bé nào sẽ là niềm vui cho bố
mẹ của nó và em nào sẽ làm cho cả một gia đình dù rất thân thiện cũng phải ngán
ngẩm.
Trong thời gian làm việc ban đêm trong thời gian thực tập tại bệnh viện phụ sản, tôi
thường nhìn thấy trẻ con khóc và được ẵm đi ra hành lang để không làm phiền
những đứa trẻ khác. Một số đứa trẻ tôi chăm sóc bắt đầu cuộc sống như thế, sức
mạnh di truyền mang đến những vấn đề trước cả khi chúng rời bệnh viện. Tôi không
ngây thơ gì để tin rằng tất cả bố mẹ không có lỗi gì, tôi chỉ ghét những chuyên gia
lạc hậu đổ tội cho các ông bố bà mẹ đối với tính khí và hành vi mà họ không phải là
người gây ra.
Kết luận
Một số trẻ em sinh ra đã khó hoặc dễ nuôi dạy. Chúng ta không thể cho những đứa
trẻ khó tính đầu thai lại nhưng nếu chúng ta cố gắng hết sức thì có thể thay đổi được
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
21
rất nhiều.
Nếu bạn may mắn có được một thiên thần thì hãy cảm ơn Chúa về lòng tốt của Ngài
nhưng đừng xem nó là một sự đầu thai hoàn hảo của một bà mẹ hoàn hảo. Còn
ngược lại nếu bạn sinh ra những đứa con khó bảo thì hãy tỏ ra vị tha và tôi hy vọng
quyển sách này sẽ giúp ích cho bạn. Nếu bạn bị những người bố mẹ khác phê bình
khi họ so sánh con bạn với con họ thì rồi sẽ đến lúc họ cũng sinh ra những đứa trẻ

khó tính như vậy. Thế giới này công bằng lắm.
Hãy nhớ rằng, hành vi bắt nguồn từ cả gien và môi trường. Trong đó, môi trường
đóng vai trò quan trọng, và đặc biệt đây là những yếu tố chúng ta có thể thay đổi.
5
Hiểu biết về hành vi của trẻ đi chập chững
“Ôi sao lại là tôi?”, bạn rên rỉ tay ôm đầu khi con bạn thình lình làm quấy trong siêu
thị đông người. “Mình thương yêu nó, mình lo cho nó từng miếng ăn giấc ngủ vậy
mà nó vẫn cứ hành hạ mình vì những cái trò đáng ghét của nó!”.
Khi cái đầu mệt nhọc của bạn mệt hơn, bạn rất dễ tin rằng con bạn là kẻ thù của
bạn, sẵn sàng trừng phạt bạn bằng những hành động xuẩn ngốc. Nhưng tôi có thể
đảm bảo với bạn là không phải như thế. Đó chỉ là một cậu hoặc cô bé đang ở tuổi
chập chững có những hành vi điển hình và kém ý thức của tuổi này.
Nhìn quanh những đứa trẻ tôi biết, dường như tất cả những khó khăn đều từ những
nguyên nhân đơn giản mà ra. Nhận ra những nguyên nhân này sẽ giúp cho bạn xử
lý những vấn đề theo sau:
Nguồn gốc của những hành vi của trẻ tuổi chập chững
Khi bố mẹ đang không vui thì những quy mô nhhững hành vi của trẻ con có vẻ kinh
khủng, nhưng thật ra mỗi hành động đều có nguyên do từ bảy yếu tố có thể thấy
trước sau đây. Sự nhận biết về những nguồn gốc nguyên nhân này có thể sẽ
làm cho bạn nhìn thấy được viễn cảnh của những hành vi và cho phép bạn tạo ra
một cơ sở vững chắc cho việc áp dụng kỷ luật một cách hiệu quả. Hãy xem từ
bản liệt kê như sau:
Tìm sự chú ý: Trẻ con tuổi chập chững luôn đòi hỏi được chú ý. Nếu chúng không
có được cái gì đó bằng cách hay ho thì chúng sẽ làm cho bố mẹ khó chịu và cố làm
cho bố mẹ để ý bằng những hành động khó ưa. Đây là nguyên nhân phổ biến nhất
của những hành vi của trẻ.
Ganh tị và cạnh tranh: Trẻ con tuổi chập chững có thể không màng đến phép lịch
sự một khi có ai đố muốn tranh giành vị trí với nó.
Khó chịu: Trẻ con tuổi chập chững không suy nghĩ hợp lý được. Chúng bực mình vì
những yếu kém và sự chưa phát triển của chính mình.

Sợ xa cách: Trử con tuổi chập chững thích ở gần bố mẹ và rất khổ sở khi xa cách
bố mẹ.
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
22
Phản ứng với việc trẻ bị bệnh, mệt mỏi hoặc có tâm trạng khó chịu: Trẻ con tuổi
chập chững rất vô lý, khó ưa, khó bảo lúc trẻ bị bệnh hoặc không thấy thoải mái.
Mong đợi không thực tế của bố mẹ: Nếu bố mẹ mà muốn có một đứa con tuổi
chập chững có những suy nghĩ và hành động như người lớn thì quả là họ sẽ gặp rắc
rối.
Những vở kịch của phụ huynh: Phụ huynh tự hùa vào mình những khó khăn do
quá thổi phồng về sự việc và xem mọi việc quá nghiêm trọng.
Trẻ con tuổi chập chững không giống như những ngôi sao nhạc pop, những chính trị
gia hoặc các nhân vật quan trọng khác. Chúng muốn được trở thành trung tâm của
sự chú ý, một yêu cầu mà các ông bố bà mẹ không chịu hiểu. Tại sao chúng phải cư
xử tệ hại như vậy để được chú ý? Là bởi vì có thể đối với bạn không hợp lý lắm
nhưng đó là lối cư xử của trẻ ở tuổi đi chập chững.
Một số rắc rối chính của trẻ là vì chúng cũng giống như người lớn thu nhỏ, không
bao giờ chịu thỏa mãn với những gì chúng có. Lúc nào chúng cũng muốn nhiều hơn
nữa. Bạn cứ nhìn những tay tỉ phú có hàng đống tiền mà lúc nào cũng thèm hoặc mê
tiền thì biết ngay. Nếu có thêm một tỉ thì họ sẽ vội vàng lao đến. Trẻ con tuổi chập
chững chỉ đơn giản cư xử như mỗi chúng ta, chúng chỉ không biết cách và không
khéo léo khi thực hiện điều này mà thôi.
Giải thích hành vi
Vào một giai đoạn trong cuộc đời làm việc của tôi, tôi huấn luyện cho một số người
về nhi khoa và trong thời gian này, tôi học được cách hiểu hành vi của trẻ con bằng
các thuật ngữ tâm lý - động học. Chúng tôi đã thảo luận về sự tranh giành giữa
những đứa trẻ là anh chị em ruột, sự lo lắng bị tước đoạt của trẻ, những mâu thuẫn
thuộc phức tạp Ơ – đíp và những thuật ngữ to tát khác. Những khái niệm này còn rất
mới mẻ với kiến thức của tôi. Dù sao tôi đã có thẻ nói cho một người mẹ nào đó
nghe bằng cáh nào họ đã gây ra vấn đề cho con họ. Không may tôi không thể đưa ra

những lời khuyên thực tế và sự hỗ trợ xúc cảm, những lời khuyên về cách thức quản
lý mà người mẹ thực sự cần. Cái hay của tất cả mớ lý thuyết tôi đã học qua là chúng
giúp tôi học đựoc cách giải thích hành vi của trẻ tuổi chập chững một cách đơn giản
và thực tế hơn.
Khi một đứa trẻ có hành động tiêu cực nào đó, hãy lùi lại và tự hỏi mình tại sao. “Tại
sao cậu nhóc bất trị này làm cái việc dễ giận đó?” Đối với tất cả trẻ tuổi chập chững
chỉ có một câu trả lời: để được chú ý.
Trong khi đặc điểm cố tìm sự chú ý là gốc rễ của mọi hành vi của trẻ con, người lớn
chúng ta lại không nhận ra điều này vì quá mệt mỏi, căng thẳng. Bạn bè chúng ta có
thể cho chúng ta hoàn toàn là những tên ngốc chỉ vì ngồi quá gần màn hình trò chơi
nên không biết phe kia đang ghi điểm. Chỉ cần lùi lại một bước và tự hỏi: “Chuyện gì
đang xảy ra vậy? Đứa trẻ muốn gì chứ?” Nếu hành động hư đốn của chúng lại làm
cho bạn tỏ ra quan tâm đến chúng thì cần phải nhìn nhận một cách nghiêm túc chất
lượng của sự quan tâm mà bạn dành cho trẻ.
Các mức độ chú ý
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
23
Các chú ý dễ gây nhầm lẫn. Có rất nhiều mức độ và chiêu thuật. Mục đích của mỗi
ông bố bà mẹ là càng dành nhiều sự quan tâm cho con càng tốt. Điều này thật sự
quan trong đối với hạnh phúc và đời sống tình cảm của trẻ. Tuy nhiên, nên nhớ rằng
vào cuối ngày thì bạn sẽ hết sức lực và nhà cửa có thể như một bãi chiến trường.
Bạn từ chối không dành sự quan tâm kếm chất lượng cho trẻ vì như thế sẽ không có
lợi gì.
Nếu bạn xem sự quan tâm như là một quang phổ màu xếp hàng từ A đến Z thì có hai
thái cực màu sắc và ở giữa có nhiều màu sắc pha trộn. Mức A (mức tốt nhất) là tất
cả những tương tác gần nhất giữa bố mẹ và con cái như nói chuyện, đọc sách, chơi
với nhau và âu yếm nhau. Mức cuối cùng là Z (mức tệ nhất) là hoàn toàn lờ trẻ đi,
không công nhận sự có mặt của chúng.
Khi đi từ A đến Z, phần thưởng cho trẻ sẽ ít hấp dẫn đi. Trẻ con thường cố gành
cho được mức độ quan tâm tốt nhất có thể và nếu không được cái tốt nhất thì chúng

sẽ hạ mức độ xuống đến mức mà chúng thấy thỏa mãn.
Những ví dụ về các mức độ quan tâm
Nếu phụ huynh rất quan tâm đến con nhưng không dành sự quan tâm loại A
cho trẻ, nó buộc phải chọn loại B, C hoặc D. Chúng sẽ bắt đầu liên tục đặt câu
hỏi mặc dù chúng không thèm đếm xỉa đến câu trả lời. Ít nhất thì chúng cũng
buộc bạn phải nói chuyện và chú ý đến chúng một chút.
Nếu loại B, C hoặc D vẫn không có kết quả thì chúng sẽ gây gổ và lý sự tí
chút. Chúng có thể cãi trắng thành đen và khéo mồm khéo miệng giải thích
với bạn và sử dụng những kỹ năng giống như một chính trị gia hùng biện khi
bị buộc tội tham nhũng. Khi trẻ con nói thì không có nguyên nhân nào liên
quan cho đến khi bố mẹ chịu mắc bẫy mới thôi.
Còn nói về việc học nói thì trẻ con tuổi chập chững thường cho rằng cứ nói
“không” thì bố mẹ sẽ chú ý đến mình nhiều hơn. Nếu làm như vậy vẫn chẳng
gặp may thì chúng sẽ chọc ghẹo em bé, tắt truyền hình khi bạn đang xem
chương trình mình yêu thích hoặc đánh, kéo đuôi con mèo. Tất cả những việc
làm này chỉ nhắm đến việc làm cho bạn chú ý đến chúng.
Dùng lời ăn tiếng nói khó nghe cũng là một cách làm cho phụ huynh phải phát
rồ. “Con ghét mẹ. Mẹ thương Kylie nhiều hơn con”. Những câu nói đó sẽ lặp
đi lăp lại chừng nào người nghe chịu chú ý đến mới thôi.
Như vậy chúng đã hạ thấp yêu cầu xuống đến chữ cái thấp hơn trong thang
mức độ từ A đến Z. Đến nước này thì chiến tranh rất dễ xảy ra. Chúng giận
dữ, nín thở và thậm chí nôn mửa khi cần thiết. Có thể chúng không bao giời
nhận được sự quan tâm loại A theo kiểu này nhưng nếu chẳng được quan
tâm chút nào thì chúng thấy đáng phải làm như vậy.
Mức độ quan tâm cuối cung có chất lượng kém nhất. bố mẹ có thể nạt nộ
hoặc đánh trẻ. Thật khío hiểu làm sao mà bị đành đau và rầy la mà trẻ lại
thích, nhưng xin nhớ cho đánh trẻ còn ít làm chúng tổn thương hơn là hoàn
toàn bỏ quên chúng.
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
24

Sự ganh tị và cạnh tranh
Trẻ nhỏ không hiểu nhiều về giá trị của sự chia sẻ và quan tâm đến suy nghĩ của
người khác. Chúng muốn mình là ngôi sao, bất kỳ khi nào và vì sao không được giữ
vai trò này, trẻ sẽ rất bực tức.
Trẻ con cư xử rất khác nhau. Một số em hiểu được và có thái độ khả ái nhưng đa số
ích kỷ và ghét người chiếm chỗ của chúng. Sự ganh tị và cạnh tranh có thể gây
nhiều phiền toái cho bố mẹ và gây nên những tình huống không thể nào lường trước
được.
Không hòa hợp với em bé mới sinh
Em bé mới sinh thường gây nên tâm trạng bối rối cho trẻ tuổi đi chập chững. Ngược
lại, trẻ cũng thích có em bé để chơi đùa nhưng thay đổi đột ngột làm cho trẻ cảm
thấy ít được quan tâm và dễ làm cho trẻ trở nên ganh tị và hiếu chiến. Bé mới sinh
và anh/chị mình thường dễ dàng hòa hợp nhưng nếu bố mẹ không nhạy cảm và quá
quan tâm đến em bé thì sẽ gây ra vấn đề.
Người mẹ thường tự nhiên quan tâm nhiều đến em nhỏ hơn và như thế sẽ có nhiều
khó khăn hơn. Nếu bà mẹ căng thẳng đẩy trẻ ra xa mỗi lần trẻnđến gần em của nó
thì cảm giác tiêu cực phát sinh mỗi khi ở gần em sẽ nhanh chóng làm hỏng mối quan
hệ chị em.
Một nguy cơ khác là trẻ phát hiện ra rằng nếu nó chọc em thì mẹ sẽ nổi giận. Và là
nó véo, kéo hoặc đụng vào em để được mẹ chú ý đến, dù mẹ có giận dữ. Hành
động này có thể là vũ khí nguy hiểm của trẻ ở tuổi đi chập chững.
Cũng có khi trẻ bị căng thẳng vì bạn bè đến thăm em bé mới sinh và vô tình không
để ý gì đến đứa trẻ lớn là nó. Hoặc bà mẹ cứ mải lo cho em bé yêu mới chào đời,
thay tã, cho bé bú, ôm ấp nựng nịu mà quên rằng có một đứa con nho nhỏ khác
cũng đang cần mẹ nó quan tâm đến.
Nếu biết suy nghĩ và để ý, thường thì mọi việc sẽ tốt đẹp, nhất là khi bạn bắt đầu
đúng cách (xem phần sau để biết thêm về sự ganh đua giữa chị/anh em).
Sự ganh đua giữa chị/anh em
Những người mới có một đứa con không biết cuộc sống sẽ thay đổi thế nào nếu có
hai đứa con. Hai đứa con bạn sẽ làm bạn tốt nhất của nhau nhưng cũng là địch thủ

dữ dội nhất của nhau. Khi ở một mình mỗi đứa sẽ rất ngoan nhưng khi giành nhau
cái gì thì cả hai sẽ cư xử rất tệ.
Đứa nhỏ ghét nhất không được làm những điều đứa lớn được làm. Chúng cảm thấy
chúng bị tước đi những đặc quyền nào đó. Chúng giành nhau để được bố mẹ quan
tâm nhiều hơn và phản đổi khi cho rằng mình nhận được ít sự chăm sóc của bố mẹ
dù dưới hình thức là sự âu yếm hoặc là phần bánh được chia. Đứa lớn chế giễu đứa
nhỏ và đứa nhỏ quật lại. Đây là cái mà chúng ta gọi là sự ganh đua giữa chị/anh em
và những cái này chẳng thấm gì so với những hành vi tệ hơn của trẻ. Tình trạng này
rất phổ biển ở tuổi đi chập chững và có thể còn kéo dài đến khi chúng lập gia đình và
ra sống riêng.
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)
25
Những người lớn xen vào giữa chừng
Khi bạn đi mua sắm với trẻ con thì chúng ghét nhất khi thấy bạn dừng lại tán gẫu với
bạn bè. Chúng văn vẹo,bỏ chạy hoặc bảo bạn rằng đã đến lúc phải chơi tiếp với
chúng.
Còn khi đang dông dài trên điện thoại thì đừng trách con bạn làm những việc ngu
ngốc. Không cần hành động trước mặt bạn, nhưng phải gây những tiếng động sao
cho cứ hai phút bạn phải đến xem chuyện gì đang xảy ra.
Khi bố đi làm về, hai người không thể nói chuyện công việc hoặc trao đổi những
thông tin quan trọng. Mọi cái phải dành lại cho đến lúc trẻ đã đi ngủ. Ngay cả việc ôm
hôn nhau cũng khó vì đứa trẻ sẽ nhảy vào giữa dành phần của nó.
Một người bạn đến chơi và muốn có một buổi nói chuyện sâu sắc và có ý nghĩa có
thể phải ra về trong sự thất vọng. Trẻ con sẽ xem việc này không công bằng và sẽ
nhảy lên nhảy xuống giữa hai người, đòi dẫn đi tiêu, đi tiểu hoặc leo trèo khắp nơi
nhằm đảm bảo rằng câu chuyện của các bạn không thể liền mạch được.
Giải pháp là nên nhạy cảm, sắp xếp cho hợp lý và nói chuyện ngắn gọn với những
người lớn khác khi có trẻ con tuổi này bên cạnh.
Ganh tỵ với trẻ con khác
Trẻ con tuổi chập chững thường thích chơi với những đứa trẻ khác nhỏ tuổi hơn

mình nhưng không chịu chia sẻ đồ chơi và không cho bố mẹ mình nựng em.
Chẳng hạn một đứa trẻ được mẹ nó đưa đến chơi và làm quấy, đứa trẻ con bạn sẽ
lập tức chọc ghẹo con mèo, thật kỳ diệu trẻ được mẹ mình quan tâm đến ngay.
Những người mẹ làm nghề trông trẻ còn phát hiện ra rằng con họ ghen tỵ đến nỗi họ
không thể chăm sóc được con của những người khác.
Chỉ có thời gian chữa lành căn bệnh này. Sáu tháng sau biết đâu con bạn sẽ khác
hẳn. Nhiều đứa trẻ đi chập chững không bao giờ cho đứa trẻ khác chạm vào đồ chơi
của chúng. Đây là phản ứng bình thường vào tuổi này chứ đừng vội kết luận là bạn
đã sinh ra một đứa trẻ để sau này sẽ trở thành một con người nhỏ mọn và ích kỷ.
Nên khuyến khích trẻ con chia sẻ nhưng đừng có làm lớn chuyện về việc này. Một
năm sau việc này có thể sẽ thành dĩ vãng.
Sự bực bội
Trẻ đi chập chững thường thắc mắc về khả năng của chúng và khi mọi việc không
theo ý mình, trẻ có thể hết sức bực bội.
Đứa trẻ 15 tháng xúc đầy muỗng thức ăn như phải đưa muỗng đi loanh quanh chứ
không đút ngay vào miệng được. Một đứa trẻ 2 tuổi rưỡi vừa ghép xong hình toà
nhà thì có đổ ùm xuống. Và một em rất hiếu chiến bị mắc hai chân vào một ống quần
không làm sao lấy ra được. Làm đứa trẻ tuổi này cũng khổ lắm chứ!.
Làm bố mẹ chúng ta nên hiểu một số thái độ giận dữ hoặc cáu gắt là do trẻ cảm thấy
khó chịu chứ không phải trẻ có hành vi xấu. Nếu đứa trẻ đi chập chững con bạn
muốn khẳng định khả năng của mình thì lúc đó bạn nên khuyến khích và âu yếm trẻ
chứ không phải la rầy nó.
TÂM LÝ TRẺ CON TUỔI CHẬP CHỮNG- (PHẦN I)