Kinh tế công cộng chương 1

KINH TẾ HỌC CÔNG CỘNG
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
THS. HOÀNG TRUNG DŨNG
Khoa Kinh tế và Kinh doanh quốc tế
0913 501030 – 0916 795588
Hà Nội, 2008

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
Cả thị trường và chính phủ đều cần thiết cho
một nền kinh tế vận hành lành mạnh.

Thiếu một trong hai điều này thì hoạt động
của nền kinh tế hiện đại chẳng khác gì
vỗ tay bằng một bàn tay.
Paul A. Saumuelson, 1967

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.1. Quá trình phát triển nhận thức về vai trò của
Chính phủ
•
Khu vực công cộng: Hệ thống các cơ quan, tổ chức
Nhà nước, đứng đầu và chịu trách nhiệm điều hành hoạt

động của khu vực ấy là một bộ máy chung là Chính phủ.
•
Chính phủ là một tổ chức được thiết lập để thực thi
những quyền lực nhất định, điều tiết hành vi của các cá nhân
sống trong xã hội nhằm phục vụ cho lợi ích chung của xã
hội đó là tài trợ cho việc cung cấp những hàng hóa, dịch vụ
thiết yếu mà xã hội đó có nhu cầu.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.1. Quá trình phát triển nhận thức về vai trò của
Chính phủ
Xem xét 03 mô hình kinh tế điển hình:
•
Nền kinh tế thị trường thuần túy.
•
Nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung.
•
Nền kinh tế hỗn hợp.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.1. Quá trình phát triển nhận thức về vai trò của
Chính phủ

Mô hình kinh tế thị trường thuần túy được xây dựng xuất
phát từ quan điểm bàn tay vô hình của Adam Smith.
Trong khi các cá nhân theo đuổi các lợi ích của riêng mình
trong một môi trường cạnh tranh, thì cũng sẽ phục vụ luôn
cho lợi ích của xã hội.
Trong nền kinh tế như thế, vai trò của Chính phủ là tối thiểu.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.1. Quá trình phát triển nhận thức về vai trò của
Chính phủ
Mô hình nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung muốn có một
cơ quan có khả năng tính toán, điều phối có kế hoạch mọi
cân đối trong nền kinh tế quốc dân.
Gây ra một sự tùy tiện, chủ quan rất lớn trong việc áp đặt giá
cả và sản lượng, thủ tiêu động lực phấn đấu của cá nhân và
gây ra sự lãng phí, phi hiệu quả nghiêm trọng trong xã hội.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.1. Quá trình phát triển nhận thức về vai trò của
Chính phủ
Mô hình nền kinh tế hỗn hợp cho thấy sự vận hành song
song, tương tác và hỗ trợ lẫn nhau của cả thị trường và

Chính phủ.
Trong nền kinh tế đó, vai trò của Chính phủ không phải là
cạnh tranh hoặc thay thế cho khu vực tư nhân. Trái lại,
Chính phủ thúc đẩy, hỗ trợ và điều tiết hoạt động của khu
vực này.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.1. Quá trình phát triển nhận thức về vai trò của
Chính phủ
Tuy cùng là một nền kinh tế hỗn hợp, nhưng vai trò của
Chính phủ trong mỗi nền kinh tế nhất định lại mạnh yếu
khác nhau.
Đó là do quan điểm khác nhau về mức độ nghiêm trọng mà
mỗi nước nhận thức về các dạng thất bại của thị trường và
khả năng khắc phục chúng của Chính phủ.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.2. Sự thay đổi vai trò chính phủ trong thực tiễn phát
triển của thế kỷ 20
•
Thập kỷ 50 - 70.
•

Thập kỷ 80.
•
Thập kỷ 90.
•
Hiện nay.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.2. Sự thay đổi vai trò chính phủ trong thực tiễn phát
triển của thế kỷ 20
Thập kỷ 50-70: Chính phủ có vai trò quan trọng trong việc
xây dựng nền công nghiệp hướng nội, phân bổ các nguồn
lực trong xã hội, xác định các ngành công nghiệp ưu tiên
phát triển. Hàng loạt doanh nghiệp nhà nước ra đời.
NICs chuyển hướng chiến lược hưởng ngoại và đã có được
tốc độ tăng trưởng rất ngoạn mục.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.2. Sự thay đổi vai trò chính phủ trong thực tiễn phát
triển của thế kỷ 20
Thập kỷ 80: thu hẹp sự can thiệp của Chính phủ, tạo điều
kiện cho thị trường vận hành tự do hơn, thu hẹp KVCC,
giảm điều tiết thị trường…

Mục tiêu hiệu quả kinh tế đã được đưa lên hàng đầu,
mục tiêu công bằng bị đẩy xuống hàng thứ yếu.
Chiến lược này không mang lại kết quả mong muốn,
thậm chí gây ra những hậu quả xã hội nghiêm trọng.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.2. Sự thay đổi vai trò chính phủ trong thực tiễn phát
triển của thế kỷ 20
Thập kỷ 90: KVTN có nhiệm vụ sản xuất và cung cấp hàng
hóa và dịch vụ một cách hiệu quả.
Chính phủ có nhiệm vụ xây dựng môi trường thể chế, pháp
lý và kinh doanh thuận lợi, tôn trọng và bảo vệ quyền sở hữu
tư nhân, xây dựng kết cấu hạ tầng và bảo vệ giúp đỡ người
nghèo.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.2. Sự thay đổi vai trò chính phủ trong thực tiễn phát
triển của thế kỷ 20
Hiện nay: Không còn tranh cãi giữa KVCC và KVTN, khu
vực nào có vai trò quan trọng hơn. Hai khu vực bổ sung cho
nhau, là động lực cho nhau phát triển.
Chính phủ giữ vai trò người điều tiết thông qua chính sách

vĩ mô, được gói gọn trong thuật ngữ “quản trị quốc gia”,
hay “điều hành nhà nước”.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.3. Chính phủ và khu vực công cộng
Khu vực công cộng: Bộ phận của nền kinh tế cần phải và
có thể được phân bổ nguồn lực bằng cơ chế phi thị trường:
- Hệ thống các cơ quan quyền lực của Nhà nước.
-
Hệ thống quốc phòng, an ninh, trật tự an toàn xã hội…
-
Hệ thống kết cấu hạ tầng kỹ thuật và xã hội.
-
Các lực lượng kinh tế của Nhà nước (DNNN, tập đoàn…)
-
Hệ thống an sinh xã hội, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế,
trợ cấp xã hội…

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.4. Khu vực công cộng ở Việt Nam
Quá trình hình thành và phát triển KVCC ở Việt Nam khái
quát lại thành hai giai đoạn lớn:

•
Giai đoạn kế hoạch hoá tập trung.
•
Giai đoạn chuyển sang cơ chế thị trường.
Mốc thời gian tương đối là trước và sau khi Đảng CSVN
đề xướng Công cuộc Đổi mới năm 1986.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.4. Khu vực công cộng ở Việt Nam
KVCC Việt Nam vẫn còn bộc lộ yếu kém:
 Bộ máy hành chính mang nặng dấu ấn của cơ chế tập trung
quan liêu bao cấp.
 Cơ sở hạ tầng yếu kém, mất cân đối nghiêm trọng giữa
thành thị và nông thôn.
 DNNN vẫn bộc lộ những yếu kém chưa khắc phục được.
 Hệ thống an sinh xã hội tiếp cận được DNNN, khu vực có
vốn đầu tư nước ngoài và DNTN lớn.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.4. Khu vực công cộng ở Việt Nam
Nguyên nhân cơ bản của yếu kém:
 Xuất phát điểm nước ta quá thấp, ngân sách nhà nước

nhỏ bé, mất cân đối nghiêm trọng và kéo dài.
 Bộ máy hành chính đã quá quen với cung cách vận hành
trì trệ.

Tâm lý thụ động, trông chờ vào Nhà nước và cấp trên
vẫn còn nặng nề.

Thói quen được bao cấp, bảo hộ vẫn chưa giải quyết
triệt để.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.5. Chính phủ trong vòng tuần hoàn kinh tế

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
2. CƠ SỞ KHÁCH QUAN CHO SỰ CAN THIỆP CỦA
CHÍNH PHỦ VÀO NỀN KINH TẾ
Kinh tế học phúc lợi là một nhánh của lý thuyết kinh tế
quan tâm đến sự mong muốn của xã hội đối với các
trạng thái kinh tế khác nhau.
Lý thuyết về kinh tế học phúc lợi được sử dụng để phân biệt
các trường hợp trong đó thị trường được coi là hoạt động có
hiệu quả với các trường hợp mà thị trường thất bại, không
thể đưa ra được kết quả mong muốn.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
2. CƠ SỞ KHÁCH QUAN CHO SỰ CAN THIỆP CỦA
CHÍNH PHỦ VÀO NỀN KINH TẾ
2.1. Hiệu quả Pareto và hoàn thiện Pareto
Một sự phân bổ nguồn lực được gọi là đạt hiệu quả Pareto
nếu như không có cách nào phân bổ lại các nguồn lực để
làm cho ít nhất một người được lợi hơn mà không phải làm
thiệt hại đến bất kỳ ai khác.
Nếu còn tồn tại một cách phân bổ lại các nguồn lực làm cho
ít nhất một người được lợi hơn mà không phải làm thiệt hại
cho bất kỳ ai khác thì cách phân bổ lại các nguồn lực đó là
hoàn thiện Pareto so với cách phân bổ ban đầu.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
2. CƠ SỞ KHÁCH QUAN CHO SỰ CAN THIỆP CỦA
CHÍNH PHỦ VÀO NỀN KINH TẾ
2.2. Điều kiện đạt hiệu quả Pareto
Xét mô hình đơn giản nhất về một nền kinh tế chỉ có hai
người là A và B:
•
Sử dụng hai loại đầu vào có lượng cung cố định là vốn (K)
và lao động (L).
•

Sản xuất và tiêu dùng hai loại hàng hóa là lương thực (X)
và quần áo (Y).
•
Điều kiện công nghệ là cho trước.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
2. CƠ SỞ KHÁCH QUAN CHO SỰ CAN THIỆP CỦA
CHÍNH PHỦ VÀO NỀN KINH TẾ
2.2. Điều kiện đạt hiệu quả Pareto
(1) Điều kiện hiệu quả sản xuất: Tỷ xuất thay thế kỹ thuật
biên giữa 2 đầu vào như nhau: MRTSXLK = MRTSYLK.
(2) Điều kiện hiệu quả phân phối: Tỉ xuất thay thế biên
giữa 2 hàng hóa như nhau: MRSAXY = MRSBXY.
(3) Điều kiện hiệu quả hỗn hợp: Tỉ suất chuyển đổi biên
giữa 2 hàng hóa bằng tỉ suất thay thế biên giữa chúng
của các cá nhân: MRTXY = MRSAXY = MRSBXY.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
2. CƠ SỞ KHÁCH QUAN CHO SỰ CAN THIỆP CỦA
CHÍNH PHỦ VÀO NỀN KINH TẾ
2.3. Điều kiện biên về hiệu quả
Nếu lợi ích biên để sản xuất một đơn vị hàng hóa lớn hơn
chi phí biên thì lợi ích hàng hóa đó cần được sản xuất thêm.
Trái lại, nếu lợi ích biên nhỏ hơn chi phí biên thì sản xuất

đơn vị hàng hóa đó là sự lãng phí nguồn lực. Mức sản xuất
hiệu quả nhất về hàng hóa này sẽ đạt khi lợi ích biên bằng
chi phí biên: MB = MC hay lợi ích biên ròng (MB - MC)
bằng 0.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
2. CƠ SỞ KHÁCH QUAN CHO SỰ CAN THIỆP CỦA
CHÍNH PHỦ VÀO NỀN KINH TẾ
2.4. Nội dung Định lý cơ bản của Kinh tế học phúc lợi
Định lý thuận: Chừng nào nền kinh tế còn là cạnh tranh
hoàn hảo, tức là những người sản xuất và tiêu dùng còn
chấp nhận giá, thì chừng đó, trong những điều kiện nhất
định (sẽ được bàn đến sau) nền kinh tế sẽ tất yếu chuyển tới
một cách phân bổ nguồn lực đạt hiệu quả Pareto.

CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
VÀ NHẬP MÔN KINH TẾ HỌC CÔNG
CỘNG
2. CƠ SỞ KHÁCH QUAN CHO SỰ CAN THIỆP CỦA
CHÍNH PHỦ VÀO NỀN KINH TẾ
2.4. Nội dung Định lý cơ bản của Kinh tế học phúc lợi
Định lý đảo: Trong một nền kinh tế tuân thủ các quy luật
kinh doanh thông thường và với những điều kiện nhất định,
Chính phủ có thể đạt tới bất kỳ một cách phân bổ hiệu quả
nào bằng cách tiến hành phân phối lại thu nhập ban đầu
(bằng các công cụ phân phối lại lý tưởng, không gây tổn

thất cho xã hội), sau đó để nền kinh tế cạnh tranh hoàn hảo
tự hướng dẫn nền kinh tế đi tới điểm mong muốn đó.