Đặc điểm sinh học Tôm Hùm ppt

1
2
3
Đặc điểm sinh học Tôm 4
Hùm 5
6
I. Đặc điểm sinh học 1
1.1. Vị trí phân loại 2
Tôm hùm là tên gọi chung của nhóm giáp xác mười chân thuộc 4 họ: 3
Palinuridae, Scyllaridae, Nephropidae và Synaxidae, giữa chúng có những 4
điểm đặc trưng về tập tính và môi trường sống. Với sự phong phú về thành 5
phần giống loài, chúng tạo nên mắt xích quan trọng trong chuỗi thức ăn và có 6
vai trò thiết yếu trong hệ sinh thái của biển và đại dương. Ở Việt Nam, cho 7
đến nay đã xác định được 9 loài thuộc họ tôm hùm gai (Palinuridae), 9 loài 8
thuộc họ tôm mũ ni (Scyllaridae) và 4 loài thuộc họ Nephropidae. Trong đó, 9
một số loài thuộc họ tôm hùm gai được nuôi phổ biến hiện nay như tôm hùm 10
Bông (tôm hùm Sao, tôm hùm Hèo), tôm hùm Đá (xanh chân ngắn), tôm hùm 11
Đỏ (hùm lửa), tôm hùm Sỏi (xanh chân dài, hùm ghì), tôm hùm Tre (Tề 12
Thiên). Sau đây là vị trí phân loại một số loài tôm hùm nuôi ở Việt Nam: 13
- Ngành chân đốt (Arthropoda) 14
- Lớp giáp xác (Crustacea) 15
- Bộ mười chân (Decapoda) 16
- Họ tôm hùm gai (Palinuridae) 17
- Giống Panulirus 18
+ Loài P. ornatus (Fabricius, 1798) – tôm hùm Bông 19
+ Loài P. homarus (Linnaeus, 1758) – tôm hùm Đá 20
+ Loài P. longipes (A. Milne Edwards, 1868) – tôm hùm Đỏ 21
+ Loài P. stimpsoni Holthuis, 1963 – tôm hùm Sỏi 22
+ Loài P. polyphagus (Herbst, 1793) – tôm hùm Tre 23
1.2. Hình thái 24
1

2
Cơ thể tôm hùm Panulirus spp. chia thành phần đầu ngực và phần bụng. Phần 3
đầu ngực gồm 14 đốt hợp lại với nhau, mỗi đốt có một đôi phần phụ ngực; 6 4
đốt đầu tiên tạo nên phần đầu và 8 đốt cuối tạo nên phần ngực. Các phần phụ 5
trên phần đầu ngực gồm có: 5 đôi chân bò; 1 đôi mắt kép có thể cử động, bất 6
động, hoặc co ngắn lại; có 2 đôi anten, anten thứ nhất có phân nhánh, anten 7
thứ hai rất dài và có nhiều gai nhỏ; phần miệng có hàm trên, hàm dưới và các 8
mảng chân hàm. Phần bụng gồm có 6 đốt, các đốt được bảo vệ bằng lớp vỏ 9
kitin ở cả phần lưng, phần bên và phần bụng. Từ đốt bụng thứ 2 đến thứ 5 có 10
4 đôi chân bơi, đốt bụng thứ 6 biến thành chân đuôi và telson rất cứng và chắc 11
chắn. 12
II. Đặc điểm dinh dưỡng, sinh trưởng và sinh sản 13
2.1. Đặc điểm dinh dưỡng 1
- Trong tự nhiên, tôm hùm là động vật ăn tạp, thường đi kiếm ăn và ăn mồi 2
nhiều vào chiều tối; chúng thích các loại mồi sống như tôm, cua, ghẹ đang lột 3
xác, sò, vẹm hoặc cá rạn,… 4
- Thức ăn là nguồn cung cấp năng lượng duy nhất cho tôm hùm sinh trưởng 5
và phát triển. Tuy nhiên, chúng chỉ sử dụng 7 – 10% lượng thức ăn ăn vào 6
cho tăng trọng cơ thể; còn lại tiêu tốn vào các quá trình hoạt động sống khác. 7
Nhu cầu dinh dưỡng của tôm hùm khác nhau tùy từng giai đoạn phát triển, 8
tôm càng nhỏ nhu cầu dinh dưỡng càng cao, ở giai đoạn trước lột xác 2 – 5 9
ngày tôm ăn rất mạnh và ngược lại ở giai đoạn lột xác chúng sẽ ăn ít lại. 10
2.2. Đặc điểm sinh trưởng 11
- Sinh trưởng của tôm hùm đặc trưng bởi quá trình lột xác, qua đó có sự tăng 12
lên về kích thước và trọng lượng. Chu kỳ lột xác của mỗi loài tôm hùm phụ 13
thuộc vào các yếu tố ngoại cảnh như: nhiệt độ nước, ánh sáng, độ mặn, thức 14
ăn,…. và các yếu tố nội tại của cơ thể như sự điều tiết của các hormon lột xác 15
hay hormon ức chế lột xác,… Các yếu tố này luôn có mối quan hệ mật thiết 16
và ảnh hưởng lẫn nhau. Chu kỳ lột xác của các loài hay giữa các giai đoạn 17
khác nhau của từng loài không giống nhau. Ở giai đoạn tôm con (chiều dài 18

giáp đầu ngực – CL = 8-13 mm), thời gian giữa hai lần lột xác của tôm hùm 19
Bông và tôm hùm Đá khoảng 8 – 10 ngày, tôm hùm Sỏi khoảng 15 – 20 ngày. 20
Còn ở giai đoạn tôm lớn (63 – 68 mm CL) thời gian giữa 2 lần lột xác tương 21
ứng là khoảng 40 ngày và 50 ngày. 22
1
- Các yếu tố môi trường có ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của tôm hùm, đặc 2
biệt ở giai đoạn tôm con, những thay đổi đột ngột của môi trường thường dẫn 3
đến tôm chết. Chẳng hạn như khi nhiệt độ tăng lên 3 – 5 độ C, hoặc nồng độ 4
muối tăng lên 8-10‰ hầu như tôm con đều bị chết. Độ muối thấp 20 – 25‰ 5
kéo dài 3 – 5 ngày cũng gây nên tình trạng chết từ từ ở tôm con. Giai đoạn 6
trưởng thành khi độ mặn giảm xuống 20‰ tôm hùm rất yếu và không bắt 7
mồi. 8
2.3. Đặc điểm sinh sản 9
Dọc biển miền Trung, rải rác quanh năm đều có thể bắt gặp tôm hùm ôm 10
trứng. Các loài tôm hùm khác nhau thì kích cỡ tham gia sinh sản lần đầu và 11
mùa vụ sinh sản cũng khác nhau. Chẳng hạn, ở loài tôm hùm Bông (Panulirus 12
ornatus), kích cỡ tham gia sinh sản lần đầu của con đực là 110,6 mm CL và ở 13
con cái là 97,3 mm CL (chiều dài giáp đầu ngực); ở tôm hùm Đá (P. 14
hormarus) kích cỡ tham gia sinh sản lần đầu khoảng 66,7 mm CL ở con đực 15
và 56,9 mm CL ở con cái. Đỉnh cao sinh sản của loài tôm hùm thường tập 16
trung vào tháng 4 và tháng 9 hàng năm, riêng tôm hùm Sỏi đỉnh cao sinh sản 17
xuất hiện vào tháng 5 và tháng 6. Sức sinh sản của tôm hùm tương đối lớn, 18
chúng có thể đẻ từ 2 đến nhiều lần trong năm. Khi sinh sản, trứng được giữ ở 1
các chân bơi, sau một thời gian trứng sẽ nở ra ấu trùng và ấu trùng sẽ trải qua 2
các giai đoạn biến thái để trở thành tôm con. 3
3. Đặc điểm môi trường vùng phân bố tôm hùm 4
Hầu hết các giống có thành phần loài phong phú thuộc họ tôm hùm Gai 5
(Palinuridae) đều tập trung ở vùng biển nhiệt đới. Chúng sống từ vùng trung 6
triều đến vùng biển sâu tới 3.000 m, thành bầy đàn trong hang để bảo vệ nhau 7
và trốn tránh kẻ thù. Tìm hiểu về môi trường vùng phân bố tôm hùm sẽ giúp 8

hiểu được những đặc điểm sinh thái tự nhiên của chúng, từ đó lựa chọn được 9
vùng nuôi có đặc điểm môi trường thích hợp, đồng thời điều chỉnh các thông 10
số như độ sâu, độ mặn,… theo từng giai đoạn phát triển, giúp tôm thích nghi 11 
tốt với điều kiện nuôi lồng. 12
3.1. Nền đáy 13
Cấu tạo nền đáy là một trong những yếu tố môi trường quan trọng, quyết định 14
sự phân bố của tôm hùm, đặc biệt là tôm hùm trưởng thành. Tôm hùm thường 15
tập trung chủ yếu trong các hang hốc có nền đáy là đá, san hô, đá tảng, bùn, 16
cát hoặc thảm thực vật (tảo bẹ). Riêng tôm hùm Bông (Panulirus ornatus), 17
tôm hùm Đá (P. homarus), tôm hùm Đỏ (P. longipes) và tôm hùm Sen (P. 18
versicolor) thường sinh sống ở những hang đá tảng và hang đá nhỏ có ánh 19
sáng rọi tới; tôm hùm Tre (P. polyphagus) lại thích vùi mình dưới cát vì thế 20
hay gặp loài này phân bố ở những vùng đáy cát, đá cuội có rong phát triển. 21
3.2. Độ sâu 22
- Độ sâu có ảnh hưởng đến sự phân bố của các loài tôm hùm trong tự nhiên. 23
Ở giai đoạn tôm con, chúng phân bố ở độ sâu 1 – 5m nước, nhưng đến giai 24
đoạn trưởng thành thì hầu hết các loài tôm hùm phân bố ở độ sâu trong 25 
khoảng từ 5 – 100m nước, cá biệt cũng gặp ở độ sâu đến 180 – 400m như loài 26
Panulirus delagoae. Nghiên cứu của một số tác giả cho thấy, ở vùng biển 1
miền Trung Việt Nam, tôm hùm con bắt gặp ở độ sâu từ 0,5 – 5m nước. 2
- Tuy nhiên, trong cùng một vùng nhưng các loài khác nhau lại sống ở độ sâu 3
khác nhau, theo mức độ tăng dần như sau: tôm hùm Sỏi (Panulirus 4
stimpsoni); tôm hùm Bông (P. ornatus); tôm hùm Đá nhỏ (P. homarus); tôm 5
hùm Đỏ (P. longipes), khoảng 4 – 6m sâu. Do vậy, khi ương nuôi tôm hùm 6
cần chú ý đến độ sâu khi đặt lồng, thường ở 2 – 3m. Giai đoạn trưởng thành, 7
tôm hùm phân bố ở độ sâu trên 10m cho tới 35 – 50m, thường là các rạn san 8
hô, ven bờ và hải đảo. 9
3.3. Nhiệt độ nước 10
- Nhiệt độ nước là một trong những tham số sinh thái quan trọng, quyết định 11
sự phân bố của các giống tôm hùm trong họ Palinuridae. Hầu hết các loài 12

thuộc giống Panulirus sống ở vùng nước ấm, nhiệt độ dao động từ 20 – 30 độ 13
C, trung bình khoảng 25 độ C, đó là những vùng thềm lục địa, vĩ độ thấp 14
khoảng 35 – 40 độ. 15
- Ở vùng biển miền Trung nước ta, những số liệu điều tra cho thấy, nhiệt độ 16
nước trong vùng phân bố tự nhiên của tôm hùm Bông nhỏ dao động từ 24 – 17
31 độ C; còn của tôm hùm trưởng thành từ 26 – 29 độ C vào mùa hè và 18
khoảng 22 – 27 độ C vào mùa đông. Hơn nữa, khi nhiệt độ nước thay đổi đột 19
ngột, chẳng hạn như tăng lên 3 – 5 độ C thì hầu như tôm hùm con các loài đều 20
bị chết, khi giảm nhiệt độ nước xuống 5 độ C pha lột xác của tôm hùm sẽ 21
chậm dần và dừng lại hoàn toàn. 22
3.4. Độ mặn 23
- Độ mặn là một trong những yếu tố gây ảnh hưởng mạnh đến đời sống của 24
tôm hùm, đặc biệt là tôm con. Những số liệu điều tra cho thấy vùng phân bố 25
tôm hùm con ngoài tự nhiên có độ mặn dao động trong khoảng 33 – 34‰. Sự 26
thay đổi đột ngột độ mặn (từ 5 – 15‰) sẽ làm hoạt động bắt mồi của tôm con 1
giảm từ 30 – 90%, khi độ mặn giảm xuống đến 20 – 25‰ và kéo dài 3 – 5 2
ngày sẽ gây nên tình trạng chết từ từ ở tôm con. Độ mặn vùng biển có tác 3
động đến hoạt động bắt mồi, khả năng điều hòa áp suất thẩm thấu ở tôm hùm 4
con,… từ đó những thay đổi bất lợi hoặc kéo dài thời gian lột xác hoặc gây 5
chết đối với chúng. 6
- Số liệu điều tra ở khu vực miền Trung Việt Nam cho thấy, tôm hùm trưởng 7
thành sống ngoài khơi ở độ sâu dưới 10m nước, độ mặn dao động từ 30 – 8
35‰. 9
3.5. Nguồn thức ăn tự nhiên 10
- Tôm hùm được coi là những động vật ăn mồi sống chủ yếu trong hệ sinh vật 11
đáy ở biển. Chúng bắt mồi vào ban đêm trên những vùng rạn có nguồn thức 12
ăn phong phú gồm các loài liên quan với rạn san hô và có ảnh hưởng trực tiếp 13
tới cấu trúc chung của hệ sinh thái hoặc một vùng sinh thái, kể cả thành phần 14
loài và độ phong phú của các sinh vật là mồi của chúng. Ở nước ta, nghiên 15
cứu của một số tác giả cho thấy, thành phần động thực vật thường gặp ở vùng 16

tôm hùm phân bố bao gồm: các động vật thuộc giáp xác nhỏ (tôm, cua), thân 17
mềm (sò, vẹm, ốc), cầu gai, sao biển, một số loài cá (cá đáy, cá rạn san hô), 18
huệ biển, hải sâm và các loài rong, rêu. 19
- Một số khu vực nền đáy có tôm hùm phân bố: 20
1
(A): nền đáy cát (B): san hô có thảm thực vật (C,D,E): rạn đá/đá tản. 2
3
- Các loài tôm hùm nuôi tại vùng biển miền Trung: 4
1
(A): tôm hùm Đá (B): tôm hùm Đỏ (C): tôm hùm Bông (D): tôm hùm Tre 2
(E): tôm hùm Sỏi. 3
4