Luận văn xu hướng báo chí dữ liệu tại các cơ quan báo chí hiện nay

Luận văn: “Thực trạng ứng dụng xu hướng báo
chí dữ liệu tại các cơ quan báo chí hiện nay”

1


MỞ ĐẦU
Xu hướng báo chí dữ liệu trong những năm trở lại đây, dưới sự phát triển của
công nghệ số và ảnh hưởng từ dịch Covid-19 đã trở nên phổ biến hơn bao giờ hết.
Mặc dù vậy, lịch sử hình thành của báo chí dữ liệu đã xuất hiện trước đây hàng thế
kỷ. Báo chí hiện đại cùng các cơ quan báo chí hiện nay ln nắm bắt những xu
hướng mới và báo chí dữ liệu cũng là một trong số đó. Đây được xem như một
hướng đi mới của báo chí hiện đại, mang lại rất nhiều kết quả tích cực và làm thay
đổi cả một hệ tư tưởng trong việc tiếp nhận thông tin của con người.
Vậy hiện nay, các cơ quan báo chí đã và đang ứng dụng xu hướng báo chí dữ
liệu như thế nào? Đâu là nguyên nhân khiến báo chí dữ liệu ngày càng trở nên phổ
biến? Xu hướng báo chí dữ liệu đã làm thay đổi cách tiếp nhận thông tin của người
đọc như thế nào? Tất cả những vấn đề đó sẽ được làm rõ trong bài luận này với chủ
đề “Thực trạng ứng dụng xu hướng báo chí dữ liệu tại các cơ quan báo chí hiện
nay”.

2


NỘI DUNG
I.

Khái niệm, đặc điểm của báo chí dữ liệu
I.1. Báo chí dữ liệu là gì?
Báo chí dữ liệu (Data Journalism) về cơ bản là hình thức sử dụng các con số,
biểu đồ, hình ảnh hiển thị dữ liệu để tạo ra một tác phẩm báo chí, kể lại câu chuyện

một cách bao quát, hấp dẫn nhất có thể. Nhà báo cũng không cần phải suy nghĩ
nhiều về từ ngữ mà chỉ cần dựa vào các dữ liệu đưa ra để cung cấp thông tin xác
thực tới độc giả.
Vào khoảng thời gian những năm mạng xã hội và báo mạng điện tử chưa trở
nên phổ biến tại Việt Nam, hình thức báo in, báo giấy vẫn khá thông dụng. Và cách
trình bày một tác phẩm báo chí truyền thống gần như chứa q nhiều chữ, ít hình
ảnh và cung cấp ít thông tin tới độc giả. Thông tin đồ họa chỉ chiếm một phần nhỏ
trong nội dung và mới chỉ dừng lại ở mức độ vẽ hình minh họa cho các bài viết
trên báo in.
Cho tới khi internet phát triển và bao trùm khắp cơng chúng, sự thay đổi
nhanh chóng của các hình thức tiếp cận thơng tin đã làm thay đổi hành vi lẫn nhận
thức của cả một thế hệ. Nhất là những năm gần đây, công nghệ số, truyền thông đa
phương tiện phát triển, trở thành nền tảng hấp dẫn thu hút sự quan tâm của nhiều
người.
Nhu cầu tiếp cận thơng tin vì thế mà cũng thay đổi theo, khơng phải chỉ là
hình thức tiếp cận truyền thống như báo in, báo truyền hình nữa, mà đó là tiếp cận
và phản hồi thông tin đa chiều, là tiếp cận càng nhiều thông tin trong thời gian
ngắn càng tốt. Và để làm tốt được điều này, thị giác với những chữ cái dài cả trang
giấy đã khơng cịn phù hợp, thay vào đó là những thơng tin được cung cấp đến độc

3


giả phải thực sự cơ đọng, súc tích, dễ ghi nhớ, hấp dẫn, thu hút,… Địi hỏi báo chí
dữ liệu phát triển nhằm tiếp cận và đáp ứng nhu cầu mới của xã hội mới.
I.2.

Đặc điểm của báo chí dữ liệu
Báo chí dữ liệu mang lại sự cuốn hút đặc biệt bởi năng lực cung cấp thông tin
trực quan sinh động, ứng dụng đa phương tiện vào bài viết và dễ dàng tiếp cận

được nhiều đối tượng độc giả hơn so với các loại hình báo chí truyền thống. Trong
q khứ, dữ liệu chỉ là công cụ của các nhà thống kê vì họ là những người duy nhất
có khả năng phân tích dữ liệu ở mức cơ bản. Khả năng tổng hợp, thống kê dữ liệu
của họ cũng cần những phương pháp khá cồng kềnh và phức tạp.
Ngày nay, internet phát triển là tiền đề quan trọng để thay thế các công cụ
thống kê dữ liệu một cách nhanh chóng và thuận tiện. Hệ thống cơ sở dữ liệu, dữ
liệu mở và các dữ liệu miễn phí trở nên phổ biến hơn bao giờ hết. Mỗi quốc gia,
chính phủ trên thế giới đều công bố hàng ngàn điểm dữ liệu thô với vô vàn các con
số, và không phải ai cũng có khả năng phân tích và hiểu những con số này. Vậy
nên, báo chí dữ liệu là một giải pháp hiệu quả nhằm đưa những con số ấy đến với
người đọc một cách tổng quát, dễ hiểu, hấp dẫn.
Báo chí dữ liệu có đặc điểm nổi bật là cung cấp thông tin một cách khoa học,
hàng tấn các dữ liệu khổng lồ của cách mạng công nghiệp 4.0 vừa là cơ hội, vừa là
thử thách giúp báo chí dữ liệu trở thành chìa khóa của các cơ quan báo chí, đưa báo
chí dữ liệu ngày một phát triển. Hơn nữa, trong báo chí dữ liệu, các dữ liệu thô sẽ
không chỉ là một công cụ thống kê, mà cịn là một câu chuyện được kể mang tính
thời sự, tính mục đích rõ ràng và mang lại sự đa dạng, phong phú, nhiều chiều.
Khơng những thế, báo chí dữ liệu phát triển là nền tảng mang tính cơng khai,
minh bạch để chống lại tin giả - vấn nạn của kỷ ngun mạng xã hội 4.0. Báo chí
ln đóng một vai trị quan trọng trong việc định hướng thơng tin, và báo chí giữ
4


liệu chính là chìa khóa để báo chí nói chung có thể làm được việc đó. Dữ liệu là
thứ mang tính xác thực nhất, rõ ràng nhất, là cơ sở để xác định tính chính xác của
vấn đề, giúp nhận diện những điều xảy ra trong thực tế. Những con số với dữ liệu
cụ thể luôn tạo cho người đọc một niềm tin mạnh mẽ, làm tăng tính thuyết phục
của thơng tin, từ đó giúp cho q trình định hướng thơng tin của báo chí trở nên dễ
dàng hơn.
Đằng sau những tin tức, những sự kiện mang tính thời sự là những con số dữ

liệu đi cùng với nó. Báo chí dữ liệu có nhiệm vụ đào sâu vào một mặt của một vấn
đề thông qua dữ liệu hoặc đề cập đến đa dạng các vấn đề khác nhau của một lát cắt
trong chuỗi vận động mang tính quy luật khách quan. Với khối lượng thông tin
khổng lồ cùng sự phức tạp của việc xác thực thơng tin, báo chí dữ liệu sẽ là công
cụ phân loại, sàng lọc hiệu quả nhất. Thơng qua đó, báo chí dữ liệu có nhiệm vụ
mô phỏng thông tin bằng các biểu đồ, ma trận hình ảnh kết hợp với các phân tích
chỉ dẫn của nhà báo, sẽ tạo ra các hình thức thể hiện trực quan và dễ hiểu đến
người đọc.

II.

Xu hướng báo chí dữ liệu tại Việt Nam hiện nay
Được xem như một xu hướng báo chí đương đại, báo chí dữ liệu đã và đang
tạo ra những xu thế mới, tạo nên những mơ hình kinh doanh truyền thơng, mở ra
rất nhiều cơ hội và thách thức cho báo chí Việt Nam hiện đại.

II.1.

Xu hướng báo chí dữ liệu mở ra những cơ hội mới
Với các hình thức chuyển đổi số cùng công nghệ kỹ thuật và mạng lưới kết
nối internet ngày một phát triển, báo chí đương đại nói chung đã nắm bắt rất tốt
những chuyển biến của thời đại và tạo ra cho mình một hướng đi mới. Kho dữ liệu

5


khổng lồ cùng nhu cầu tiếp nhận thông tin ngày một tăng của con người đã và đang
là cơ hội thúc đẩy báo chí dữ liệu tiếp túc phát triển và làm tốt vai trị của mình.
Ở thời điểm hiện tại, các hãng tin lớn trên khắp thế giới như The Guardian,
Thomson Reuters, Bloomberg, AP… đang chạy đua phát triển các sản phẩm báo

chí dữ liệu. Hàng loạt sản phẩm có hình thức trực quan hố dữ liệu được sản xuất
và đăng tải hàng ngày. Tuy nhiên đó chỉ là bề nổi của tảng băng chìm.1 Thực tế cho
thấy, các sản phẩm báo chí dữ liệu trên nền tảng truyền thông đa phương tiện đang
không ngừng được các độc giả đón nhận và xem đó như một món ăn tinh thần đầy
ý nghĩa bởi tính trực quan, sinh động và xác thực.
Từ một xu hướng báo chí đương đại, báo chí dữ liệu đã dẫn đầu sự thay đổi
của mơ hình sản xuất tin tức. Thay vì sử dụng các công cụ truyền thống như máy
ảnh, máy đánh chữ, các nhà báo hiện đại chỉ cần sử dụng bảng tính, các cơng cụ
phân tích dữ liệu chun dụng hay cả các cơng cụ lập trình. Tạo nên một mơ hình
sản xuất vơ cùng hiện đại, nhanh chóng, thuận tiện. Đưa báo chí Việt Nam bắt kịp
với xu hướng báo chí của thời đại.
Báo chí dữ liệu cịn mở ra cơ hội cho các cơ quan báo chí truyền thơng, cơ
quan lý luận chính trị phương thức xác thực thơng tin thuyết phục nhằm chống lại
tin giả, chống lại các thế lực thù địch xuyên tạc, chống phá Đảng và Nhà nước trên
các phương tiện truyền thơng, mạng xã hội. Đó là một trong những yêu cầu quan
trọng trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng, báo chí dữ liệu đưa ra thông tin dựa
trên cơ sở khoa học, lý luận và thực tiễn, là bộ phận nòng cốt giữ vai trị quan trọng
trong việc chống lại các thơng tin phản khoa học, ảnh hưởng đến nhận thức và lòng
tin của nhân dân.
II.2.

Những hạn chế và thách thức đặt ra
1 Báo Lao động

6


Q trình tồn cầu hóa, mở rộng và hội nhập đã mang lại khơng ít những cơ
hội mới cho con người nói chung và cho báo chí dữ liệu nói riêng. Bằng việc phân
tích những con số, hệ thống các dữ liệu, báo chí đã khẳng định cho mình vị thế

mới, là phương tiện không thể thiếu cho việc truyền tải thông tin và tiếp nhận phản
hồi. Nhưng cùng với đó lại chính là những thách thức được đặt ra địi hỏi báo chí
dữ liệu phải làm tốt hơn nữa nhiệm vụ của mình.
Ba năm kể từ khi dịch Covid-19 bùng phát tại Việt Nam, báo chí dữ liệu đã
thể hiện rõ nét hơn những khía cạnh vượt trội của mình so với các loại hình báo chí
truyền thống. Điển hình là việc cập nhật các con số, dữ liệu thống kê số ca nhiễm,
ca tử vong do Covid-19. Chỉ cần những thao tác đơn giản, nhà báo đã có thể tìm
thấy tất cả các dữ liệu về dịng chảy của đại dịch tồn cầu này và cụ thể hóa nó vào
trong tin tức bài viết của mình. Tuy nhiên, với sự bùng nổ của những số liệu,
những thống kê và các áp lực dưới một lượng lớn thông tin khổng lồ, các phóng
viên, nhà báo khơng kịp xử lý tất cả các dữ liệu đó một cách nhanh chóng, kịp thời,
dẫn đến việc thiếu sót thơng tin, thậm chí thông tin vừa mới cập nhật sau vài tiếng
đã không cịn chính xác.
Hơn nữa, các con số và dữ liệu chỉ mang tính thống kê, khái quát, để hiểu rõ
bản chất hay nguyên nhân của một vấn đề cần phải xem xét và đi sâu vào nhiều
mặt, cần phải hiểu rõ các quy luật vận hành thơng qua những gì mà các con số đó
thể hiện. Điều này địi hỏi người làm báo cũng như các cơ quan báo chí nói chung
phải tận dụng được những lợi thế của báo chí dữ liệu để từ đó làm sâu sắc hơn
những thơng tin cung cấp đến độc giả.
Có một thực trạng cho thấy rằng, một số các cơ quan báo chí vẫn kiểm duyệt
và đăng tải các bài viết lạm dụng quá nhiều con số mang tính chất thống kê này.
Báo chí dữ liệu là một kho dữ liệu thơ các thơng tin cần thiết để người làm báo có
thể căn cứ vào đó sáng tạo nên tác phẩm báo chí của riêng mình. Nhưng do lạm
7


dụng điều này, nhiều bài viết khi được đăng tải gần như chỉ là một bảng dữ liệu thô
được liệt kê mà khơng hề có tính sáng tạo, gây khó hiểu và nhàm chán cho người
đọc.
Báo chí dữ liệu trở thành một xu hướng mới mẻ và mở ra nhiều hướng đi mới

cho báo chí Việt Nam hiện đại, song, để có thể tận dụng tốt những cơ hội và đối
mặt với thách thức là điều đòi hỏi những người làm báo phải thực sự chuyên tâm.
Bên cạnh đó, cần đề cao việc đào tạo nhân lực, nắm bắt nguồn dữ liệu một cách
chuẩn xác và kịp thời, sáng tạo tác phẩm báo chí dựa trên nguồn tài nguyên dồi dào
đó.

Thực trạng ứng dụng xu hướng báo chí dữ liệu tại các cơ quan báo chí
hiện nay.
III.1. Ứng dụng báo chí dữ liệu tại các cơ quan báo chí Việt Nam
III.

Hiện nay, khơng khó để bắt gặp một bài báo, một trang báo mạng điện tử, báo
truyền hình, phát thanh,… đưa ra những con số, dữ liệu cho bài viết của mình
nhằm phân tích, đánh giá thực trạng một cách sinh động, khách quan. Ít có lĩnh vực
nào kích thích nhiều chủ đề nghiên cứu như báo chí số, nhưng đồng thời, sự phức
tạp và biến đổi nhanh chóng của nó sớm làm cho nhiều góc nhìn, quan điểm trở
nên lỗi thời.
Tại Việt Nam, các tòa soạn trước sự thay đổi chóng mặt của các xu hướng báo
chí đã khơng ngừng đổi mới, thích ứng kịp thời với sự thay đổi đó và đáp ứng có
hiệu quả các nhu cầu về thông tin của xã hội. Gần 30 năm cho sự thay đổi ngoạn
mục này, báo chí Việt Nam đã làm được nhiều hơn thế. Báo chí dữ liệu đã giúp các
tịa soạn sắp xếp nguồn thơng tin khổng lồ này một cách tiết kiệm thời gian. Hơn
thế nữa, đây là cách để thu hẹp khoảng cách giữa xử lý con số và xử lý ngôn từ của
người làm báo.
8


Báo chí dữ liệu cho phép các nhà báo đưa ra diễn giải một cách độc lập, khách
quan về những thơng tin chính thức. Giúp con người thích ứng với những thay đổi
trong mơi trường thơng tin dày đặc, nhìn nhận sự việc một cách khách quan dưới

sự sắp xếp thơng tin khoa học. Và báo chí dữ liệu cũng chính là một phần quan
trọng trong kỹ năng của nhà báo hiện đại.
Tại Báo Lao động, việc ứng dụng xu hướng báo chí dữ liệu đã được ứng dụng
từ khá sớm. Các cơng nghệ xử lý thơng tin, hình ảnh, phân tích dữ liệu mà mơ
phỏng trực quan đã đươc triển khai tại trung tâm truyền thông đa phương tiện
nhằm xây dựng nên các sản phẩm điển hình.

(Ảnh: Báo Lao động)
Trường quay đa phương tiện của báo được kết nối với các nguồn cấp dữ liệu
thơng tin tiện ích cập nhật theo thời gian thực. Các thông tin này được thu thập và
nạp vào bảng tính dữ liệu theo cấu trúc riêng. Máy chủ cùng các phần mềm
chuyên dụng sẽ tự động xử lý các số liệu, dữ kiện trong bảng tính và mơ phỏng
9


thành hình ảnh đồ họa 3D thực tế ảo tăng cường hoặc các thành phần đồ họa
phục vụ cho việc sản xuất các bản tin truyền hình phát sóng liên tục, định kỳ hằng
ngày. Việc ứng dụng các công nghệ xử lý và mô phỏng dữ liệu thời gian thực thành
hình ảnh trực quan này giúp báo có thể tối ưu được chi phí, thời gian, rút gọn
được quy trình và êkíp sản xuất bản tin tại trường quay so với các mơ hình sản
xuất bản tin truyền hình truyền thống đang được áp dụng tại các đài truyền hình
hoặc cơ quan báo chí khác. (Nguồn: Báo Lao động)
Ngồi ra, cũng có rất nhiều các tịa soạn quan tâm và ứng dụng mạnh báo chí
dữ liệu trong hoạt động sản xuất tin tức của mình như báo VNEpress, Vietnam
Plus,…

Ứng dụng xu hướng báo chí dữ liệu trong bài viết có nhan đề “VCCI đề nghị
giảm toàn bộ thuế tiêu thụ đặc biệt với xăng” của báo VnEpress. Thông qua dữ
liệu này, VnEpress đã đưa ra các thông tin xác thực về giá xăng, dầu và các phương

10


án giảm thuế đối với mặt hàng này trên thị trường. Dựa vào đó, người đọc có thể
thấy đây hồn tồn là thơng tin đáng tin cậy, trực quan.

Dữ liệu về biến động tỉ giá vàng trong 1 tuần của báo VietnamPlus cũng cho
thấy sự cập nhật nhanh chóng các thơng tin về tài chính nhằm đưa đến cho người
đọc, người tiêu dùng đang quan tâm đến vàng có cái nhìn tổng quan và nhanh
chóng nhất.
Theo nhà báo Nguyễn Hồng Nhật – Phó Tổng biên tập báo VietnamPlus, báo
điện tử VietnamPlus đã có 7 năm liên tiếp giành giải Báo chí quốc gia, trong đó 3
năm gần đây đều đoạt đủ các giải A, B, C ở thể loại báo điện tử. Một trong những
11


ngun nhân tạo nên thành cơng đó chính là việc tích hợp báo chí dữ liệu vào trong
những sản phẩm báo chí đoạt giải. Điều đó cho thấy, VietnamPlus đã nhận thức
được từ rất sớm xu thế nổi bật của báo chí dữ liệu, nên đã có sự chuẩn bị kỹ càng
về khâu đào tạo phóng viên, triển khai các cơng cụ để phục vụ cho xu thế nói trên.
Hiện tất cả các phóng viên của VietnamPlus đều có thể chủ động sản xuất được các
Infographics dạng bảng biểu có tương tác, có khả năng phân tích dữ liệu để làm dài
thêm cho tác phẩm báo chí của mình, đặc biệt là mảng phóng sự điều tra, phân tích
thị trường, tài chính doanh nghiệp...2
Tuy nhiên, nhìn nhận chung về xu hướng báo chí dữ liệu tại các cơ quan báo
chí Việt Nam cho thấy thực trạng rằng báo chí dữ liệu vẫn chưa thực sự phát triển.
Hoặc phát triển ở các hình thức khá đơn giản có thể kể đến như Website,
Infographics/ Videographics, Interactive infographic… Địi hỏi q trình cập nhật
xu hướng, tiếp cận dữ liệu thông tin và phân tích, ứng dụng vào bài viết phải thực
sự được đầu tư, phát triển hơn nữa.

III.2.

Những yêu cầu đặt ra cho việc ứng dụng xu hướng báo chí dữ liệu tại
Việt Nam
Hơn hết, cần phải có một hướng đi mới mang tính đột phá cho báo chí dữ liệu

tại các cơ quan báo chí hiện thời. Theo PGS. TS. Trương Thị Kiên – Viện phó Viện
báo chí, Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho rằng, xu hướng báo chí dữ liệu là
một xu hướng hồn tồn mới của báo chí ở Việt Nam nên việc đào tạo còn nhiều
hạn chế. Giảng viên phải luôn tự học, tự đúc rút kinh nghiệm thực tiễn để xây dựng
những bài giảng về báo chí dữ liệu có chất lượng, đáp ứng nhu cầu học hỏi của
sinh viên. Viện Báo chí cũng liên tục mời các nhà báo chuyên nghiệp vào thỉnh
giảng, chú trọng đến phần thực hành, hoặc liên kết đưa sinh viên ra trực tiếp học

2 Người làm báo Thanh Hóa

12


tập - làm việc tại các mơi trường báo chí chuyên nghiệp, nhằm trang bị những kinh
nghiệm thực tiễn cho sinh viên ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường.3
Báo chí dữ liệu tại Việt Nam thực sự như đang chạy đua trên con đường tồn
cầu hóa với xu thế hội nhập và phát triển không ngừng của báo chí thế giới. Địi
hỏi các nhà báo, tịa soạn phải không ngừng nâng cao chất lượng và đào tạo nguồn
nhân lực, tích lũy và trau dồi kinh nghiệm trong việc phân tích các dữ liệu phức
tạp, dữ liệu đa chiều cũng như cách thể hiện thơng tin bằng hình ảnh.
Việc phân tích, xử lý các dữ liệu thơ là một khâu quan trọng trong việc đưa dữ
liệu trực quan đến gần hơn với người đọc một cách xác thực nhất. Bởi vậy cho nên,
việc lên ý tưởng thiết kế và cụ thể hóa những con số, dữ liệu sao cần phải được
thực hiện sao cho thật rõ ràng, dễ hiểu. Các khóa nghiệp vụ về báo chí dữ liệu vì

thế cũng cần phải được mở ra nhằm nâng cao kỹ năng, trình độ và tay nghề của
người làm báo. Từ đó cho ra các sản phẩm báo chí chất lượng, phục vụ nhu cầu về
tiếp nhận thông tin của người đọc cũng như giúp báo chí dữ liệu tại Việt Nam phát
triển.

3 Người làm báo Thanh Hóa

13


KẾT LUẬN
Khơng q để nói khi báo chí dữ liệu là tương lai của nền tảng công nghệ số,
“Big Data” và là một trong những loại hình báo chí khơng thể thiếu trong cuộc
sống hiện đại của con người. Cuộc sống hiện tại là khối dữ liệu khổng lồ, và tương
lai của con người cũng khơng ngừng đắm chìm trong nền tảng dữ liệu đó. Các loại
hình truyền thơng nói chung hay báo chí dữ liệu nói riêng đã và đang khơng ngừng
mở ra cho mình những hướng đi mới, là nền tảng cho cuộc cách mạng công nghệ
4.0 tiếp tục phát huy những giá trị tích cực của nó.
Báo chí dữ liệu đã và đang đóng góp một phần quan trọng vào kỷ nguyên
“Big Data” của loài người, mang đến những cơ hội và thách thức mới cho báo chí
phát triển cũng như là nền tảng số để trí tuệ thông minh nhân tạo AI, metaverse,…
sớm được hiện thực hóa trong cuộc sống của con người.

14


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Báo

chí dữ liệu, mơ hình tổ chức sản xuất tin tức mới của các toà soạn (2022)

– Nguyễn Tuấn Anh – Báo Lao động
2. Báo chí dữ liệu là gì? Cách kể chuyện hiện đại bằng báo chí dữ liệu (2020) Blog ONECMS
3. Hướng đi mới của báo chí hiện đại (2019) – Ngọc Huyền – Người làm báo
Thanh Hóa
4. Đặc điểm của báo chí dữ liệu (2017) – Nguyễn Hồng Sơn

15