Niềm tin của cộng đồng tin lành các dân tộc thiểu số tây nguyên vào lực lượng thần linh và thế giới linh hồn

Bai vigt sit tiung kS qua nghien ciiru cua £)§ tai dflc lap cap Nha nude: "Nghien curu
nhOng dac didm tam ly xa h6i co ban cua cSng d6ng tin lanh cac dan tSc thilu so d
Tay Nguyen hiSn nay" do GS.TS. Vu Dung lam chti nhiem (2013 - 2014).

NIEM TIN CUA C O N G DONG TIN LANH
CAC DAN T O C THIEU SO TAY NGUYEN
VAO LUC LUONG THAN LINH
VA VAO THE GIOI LINH HON
GSTS. Vu Dung

Vien tricdng Vien Tdm ly hoc.
I 1^

TOM TAT

Trong xd hpi truyen thd'ng, cdc ddn tdc thieu sd' tqi chd Tay Nguyen cd niem
tin sdu sdc vdo cdc licc licqng thdn linh. Moi ddn tpc cd nhieu vi thdn ctia minh. Hq
icng xd vdi cdc vi thdn vdi sic thdnh kinh vd tdn siing. Khi theo dqo Tin Idnh cdc ddn
tpc thieu sd chuyen tic dn ngudng da thdn sang tin ngudng dpc thdn. Ho chi thd
phuang Dice Chiia Trdi, vi thdn tdi cao cua Tin tdnh. Cdc lin da Tin tdnh cdc ddn tpc
thieu so tqi chd Tay Nguyen cd niem tin sdu sac vdo mdt tlie gidi kliac ddnh cho con
ngudi sau khi chet - The'gidi linh hdn. The gidi ndy gdm Thien dudng vd Dia nguc.
Tin khoa: Niem tin; Luc luang thdn tinh; The gidi linh hdn; Thien dudng; Dia
nguc.
Ngdy nhdn bdi: 13/6/2014; Ngdy duyet ddng bdi: 25/6/2014.
Ni^m tin t6n giao la mpt niem tin dac biet. Do la dmh hirdfng gia tri vihig
chac cua nhimg ngucfi theo ton giao vao lire luong than thanh, vao mot the gidi
khac... Tuy vay, khi theo dao Tin lanh cac tin do dan toe thieu s6' tai ch6 Tay
Nguy6n chuyen tOr niem tin vao eae vi th^n truyln thong sang niem tin vao mot
vi th^n duy nha't, do la Thien Chua. Day la su thay ddi rat dang chii y v6 tam ly
cia cac tin dd. Ben canh do, cac lin dd Tin lanh cac dan tpc thieu s6' co niem tin

sau sac vao m6t \h6 gi6i khac - dd la the gidi linh hdn danh cho ngudi chet (k6't
ihiic cudc sdng d ihe gidi tr^n gian). Viec nghien cihi nhiJng khia canh tam ly
nay se giup chiing la hi^u sau hon ve ddi sdng tam ly cua cae tin dd, tCr dd cd
bi^n phap quan ly dao Tin lanh tdt hcfn.

TAPCHfTAM L?HOC, Sd7 (184). 7 - 2014

I


Bai via't nay dua tren ket qua khao sat 4.188 tm dd Tin lanh eac dan toe
thieu sd tai chd tai 5 tinh Tay Nguyen la: Dak Lak, Dak Ndng, Gia Lai, Kon
Turn va Lam Dong.
1. Vai net ve tin ngirong truyen thdng cua cac dan tpc Tay Nguyen
Cac dan tpc thieu sd tai chd Tay Nguyen cd nen van hda truyln thd'ng vd
ciJng sau sac, da dang. Mot trong nhung bieu hien ciia su da dang va dac sac dd
la tin ngudng truyln thd'ng. Tir xa xua, ngudi dan Tay Nguyen da cd nilm tin
vao cac vi than vdi su mong mudn tim kiem su phu hd ciia cac vi than cho ban
than, gia dinh va edng ddng de cd siie khde va su a'm no.
Tin ngudng truyln thd'ng ciia cac dan tdc Tay Nguyen la tin ngudng da
thSn. Cac dan tpc tai chd Tay Nguyen tin rang trong the' gidi tu nhien cd mpt
luc lupng vd hinh, nhung cd quyin nang vd han anh hudng quye't dinh tdi mpi
mat ddi sd'ng cua ho - dd la cac vi than. Hp tin cac vi thSn la cd that va la nhiJng
Dang "Chi dieu, chi linh, cd quyen phep giang hpa, phuc cho ngudi". Bdi vay,
hp rat kinh so cac than va quanh nam lo dat ll vat de' cung, cau xin th^n phii hp
cho minh. Ddi vdi cac dan tdc Tay Nguyen, cd nhilu loai than khac nhau.
Nhung moi dan tpc lai cd nhCrng vj than rieng ciia minh, ttiy theo quan niem
ciia mdi dan tdc: ngudi Ba na cd than Lua (lang Xori), than Nude (Yang Dak),
than Nui (lang Kong), than Cay (lang Long)...; ngudi Gia rai quan niem cd
than Nha, than Lang (Yang ala blolon), than Ben nude (Yang Pen la)... De

cung than, ho thudng giet md rat nhilu trau, bd, heo, ga, cung rupu ghe, td chiJc
Cling va sau dd an udng nhilu ngay liln, het .sire tdn kem ve tien cua, thdi gian
edng siic.

Anh 1: Cdc tuq'ng gd the hien tin ngudng cua cdc ddn tdc Tay Nguyen

TAP CHI'TAM LV HOC, Sd'7 (184), 7 - 2014


Tin ngitong cci iruySn co vai tro rat Idn trong viec lien ket dftng bao cac
dan toe thieu so trong cong dong buon lang, dong ho, nhtmg gdn lien vtii ntj la
nhimg tap tue, 16 nghi vita eo ti'nh chat lac hiu me tin, vira phttc tap ton kem vi
vat chat. V6i sit tac dong ciia kinh te thi trudng, hoi nhap quflc te va mo ciia,
Irinh do dan tri dtrgc nang ISn, cac tin nguong c6 truySn bat dau giam sii anh
huong doi v6i ddng biio. NiSm tin cua cac dan toe tai ch6 vao cac vi than truySn
thSng bi suy giam va co nhOng thay ddi quan trong.
IVIdt trong nhOng bien ddi manh me ciia tin ngudng truySn thdng d Tay
Nguyen la cac tin dd Tin lanh chuyen tti tin ngudng da thin vdi quan niem van
vat hiru linh sang ddc thSn - NiSm tin vao mot vi than duy nhat la Ditc Chua
Trdi. Chiing ta hay tim hieu van dd nay qua ket qua nghien ciru ctia de tai.
2. Niem tin ciia cong dong tin do vao luc luong th4n linh
Luc lirong than linh da cd vai trd quan trong trong ddi sdng tam linh,
trong van hda cdng chieng cua cac dan tdc thieu sd tai chd Tay Nguyen. Khi
dao Tin lanh xam nhap vao khu vitc cao nguyen nay thi vai trd va anh hltcVng
cua cac lire luong than linh truyen thdng da giam manh.
Bdng 1: Thtrc trqng niem tin ciia crmg dong lin do Tin lanh
vdo lire lirr/iig thdn linh (Srilieu tdng qttdi)
TT

So' ngudi tra Idi

Ty le %

1

Cd tin

941)

22,7

2

Kh6n
3000

71,6

3

Khdng tra Idi

239

5,7

4.188

100

Thtrc trang niem tin

Timg so'

Trong nghien eiru nay chi ed 22,7% so tin dd duoc hoi cdn tin vao lire
lugng thiln linh truyen thdng, dai da sd tin dd khdng cdn tin vao luc lirgng than
linh nay niia. Day la sir chuydn bie'n Idn ve nhan thue va niem tin ciia cac tin dd
Tin lanh cite dan tdc thieu sd tai chd Tay Nguyen. Bdi le, cac vi than trong tin
ngirdng truyen thdng da tdn tai trong thdi gian rat dai, tdn tai qua nhiSu the he.
Nd dii timg anh hudng Idn den ddi sdng sinh hoat ciia cdng ddng budn lang. Nd
dii tiic ddng den nhan thtrc, tinh cam va hanh vi ciia cac ca nhan va cdng ddng
Ciic dan tdc tai chd. Nhtmg khi theo Tin lanh thi ho da nhanh chdng chuyen
niditi tin sang Dilc Chua Trdi.

TAP CHI TAM LV HOC, So' 7 (184), 7 - 2014


Bdng 2: Micc do niem tin cua c<}ng diing tin dd Tin lanh
vdo luc luang thdn linh {So lieu tdng quat)
TT

Sd ngudi tra Idi

Ty le %

1

Rat thap

193

20,3

2

Binh thudng

113

11,9

3

Sau sac

73

7,7

4

Rai sau sic

530

55,8

5

Khdng tra Idi

Miic do tin

Tdng sd

40

4,2

949

100,0

Ddi vdi nhiJng ngudi cdn tin vao luc lupng than linh thi cd 63,5% tin d
miJc sau sac, cdn lai tin d muc binh thudng hoac ra't tha'p. Ty le nay tha'p hcfn
nhieu so vdi nilm tin vao Thien Chiia ciia cac tin dd. Sd dT cac tin dd khdng eon
tin vao luc lupng than linh ma hp da cd thdi gian dai thd phung la vi Tin lanh
khi xam nhap vao cac dia phuong, nd dat ra nhiem vu la xay dung mdt nln van
hda chung mang ti'nh loan cau la van hda ciia Chiia. Ddi vdi cac tin dd Chiia la
tdi thupng, la duy nhat. Chinh vi vSy trong 10 dilu ran ciia Chua cd dilu
"NgUoi khdng cd Thien Chiia nao khdc ngodi TalKhdng co thdn khdc" va dilu
nay dupe xep d vi tri sd I ciia 10 dilu ran. Chinh vi vay, cac vi than ban dia dSn
ditn mat di trong tam thiic ciia cac tin dd. Chiing ta hay tim hieu tai sao cac tin
dd lai tin vao than linh?
Bdng 3: Nguyen nhdn cpng ddng tin do Tin Idnh
lin vdo life luong thdn linh {Sdlieu long quat)
TT

Nguyen nhan

Sd ngtrdi tra Idi

Ty le %

1

Co thai

61

22,2

2

Nghe ngirdi khiic ke-

37

13,5

3

Tir tudng cu

31

11,2

4

La do lac ddng ciia lire luong chdng
phii Dang va chinh quyen

67

24,4

5

Mil quy do Satan sai khien

79

28,7

275

100

Chung

TAP CHi TAM L t HOC, Sd 7 (184), 7 - 2 0 1 4


Vdi cac tin d6 tin vao .sii ton tai ciia thSn linh (ngoai Thien Chua) ho dua
ra cac ly do sau d^ly giai cho niim tin nay: Ma quy do Satan sai khifn (28,7%)
chiSm vj tri cao nhSt, tie'p de'n la do tac ddng ciia liic lugng chd'ng pha Dang va
chi'nh quygn (24,4%) va nghe ngucri khac ki 13,5%. Cd mdt sd' ngudi tin vao su
tdn tai cia thSn linh trong cudc sdng (22,2%) nhu hg va cac the' he cha anh da

timg tin trudrc day. NhOng hiftn tugng khd ly giai va trung hgp tinh cd da khie'n
hg tin vao su tdn tai ctia thin linh, ma quy.
Vdi nhiJng ngudi khdng tin vao thSn linh (chie'm dai da sd) ly giai nhu sau:
Bdng 4: Nguyen nhdn cpng dpng tin do Tin tdnh
khong tin vdo Itfc luang thdn tinh (Sd'tieu tong quat)
TT

Nguyen nhan

So' ngudi tra Idi

Ty le %

1

Khdng cd that

407

22,1

2

Chi tin Chiia

1.155

62,8

3

Khdng cd trong Kinh Thanh

93

5,1

4

Ne'u tin vao th^n linh thi khi chet khdng
duoc len Thien dang

71

3,9

5

Khdng CO quyin nang nhu Chiia

Tdng sd

113

6,1

1.839

100

Da sd' ngudi dugc hdi cho rang, hg khdng tin vao th^n linh vi hg chi tin
vao Thien Chiia (62,8%). Ngoai Thien Oiiia ra khdng cdn luc lugng thSn thanh
nao khac. Nguyen nhan quan trgng thii hai la hg cho rSng thSn linh, ma quy la
khdng c6 that (22,1%). Ngoai ra cdn mdt sd nguyen nhan khac nhu: Luc lugng
thSn linh khdng cd quyen nang nhu Chiia; khdng cd ndi de'n trong Kinh thanh
va neu tin vao luc lugng nay thi khi che't khdng dugc len Thien dang nhu trong
Kinh thanh da day. Chiing ta hay xem mdt sd' y kien cu the ciia cac tin dd".
"Vi thdn linh khong co that, khong gidi cilu duoc con ngu&i, td me tin di
doan, khdng Idm duqc viec gi cd, chi la do tudng, khong cho minh su sdng" (H.
A Ngung, nam, 58 tudi, thi tra'n Dak Doa, Gia Lai).
"Vi minh chi tin Chua, klidng lin vdo thdn tinh khdc, chei ve vol Chita.
Dd CO Chiia ddn ddt. .xda bd nhiing suy nghi sai Iqc vd loi sdng khdng tdnh
mqnh. ddn de'n tdi sd'ng toi dep hem" (Dob, nam, 34 tudi, xa Hneng, huyen Dak
Doa, Gia Lai).

TAP CH( TAM ly HOC, Sd 7 (184), 7 - 2014


"Klidng CO tdi sd'ng ndy theo Kinh thdnh, trong Dice Thdnh Linli" (HIek,
nam, 46 tudi, xa H'neng, huyen Dak Doa, Gia Lai)...
3. Niem tin cua cpng dong tin do vao mot th£' gidi Idiac
Ne'u hiiu vi mdt the' gidi khac - the' gidi linh hon la khia canh quan
trgng trong nhan thirc tdn giao cia cdng ddng tin dd cac dan tdc thieu sd tai
chd Tay Nguyen thi niem tin vao the' gidi linh hdn cung la khia canh quan trgng
cua niem tin tdn giao ciia cac tin do. Ke't quit khao sat vi khia canh nay dugc
phan anh d cac bang sd lieu sau:
Bdng 5: Thuc trqng niem tin ctia cpng dong tin do Tin tdnh
vdo thegi&i khdc (So'lieu tdng quat)
Sd ngudi tra Idi

Ty le %

4.094

97,7

Khdng tin

36

0,9

Khd tra Idi

58

1,4

4.188

100

TT

Thuc trang niem tin

1

Colin

2
3

Tdng sd

H^u he't cac tin dd dupe hdi cd tin vao mdt the' gidi khac - the' gidi linh
hdn, the gidi danh cho con ngudi sau khi chet, ke't thiic cudc .sd'ng tran gian
(97,7%). Chi cd mot ty le ra't nhd tin dd ndi khdng tin (0,9%). NhU vay, ciing
nhu nilm tin vao Thien Chiia, cac tm dd tin vao su tdn tai cua mdt the gidi danh
cho linh hdn con ngudi. Chiing ta hay tim hieu miJc dp ciia nilm tin nay d tin dd.
Bdng 6: Mice dp niem tin ciia cdng ddng tin do Tin lanh
vdo the gidi khdc (Sdlieu tdng quat)
Sd ngudl tra Itri

Ty le %

1

Tin It

39

1,0

2

Tin mtrc binh Ihirdng

57

1,4

3

Tin tuong ddi nhieu

352

8,6

4

Rai tin

3.646

89,0

4.094

100

Miirc do tin

TT

Tdng sd

TAP CHl TAM Lf HOC. Sd 7 (184), 7 - 2014

Ddi vdi cac tin dd cd tin vao th^ gidi linh hdn thi miic dd tin nhu sau:
Mdt ty le rat cao cac tin dd dugc hdi tin nhi& vao the'gidi linh hdn (89,0%); cd
8,6% tin d miic tuong dd'i nhi^u. Ne'u tinh t6ng so cac tin do tin 6 mtrc dd cao
vao the' gidi linh hdn thi ty le y kie'n la 97,6%. Chi cd 2,6% tin dd trong sd cac
tin dd cd tin vao the' gidi linh hdn tin d mtic binh thudng va it. Nhu vay cac tin
dd cac dan tdc thi^u sd tai chd Tay Nguyen tin vao the' gidi linh hdn 6 miic do cao.
Qua phong va'n sau cho tha'y, eac tin do tin vao the' gidi linh hdn la hg tin
vao su tdn tai cia hai the' gidi dd'i lap nhau: Thien dudng va Dia nguc. Cac tin
dd tin rang Thien dudng la thS gidi vd cung tdt dep, con ngudi ilugc trudng tdn,
hanh phiic, noi cd Thien Chtia. Thien dudng chi danh cho nhCrng ngudi tin va
theo Chua. Trai vdi Thien dudng, Dia nguc la the' gidi kinh sg, chet chdc va khd
ai, noi danh cho nhihig ngudi khdng tin va theo Chua.
Bdng 7: Nguyen nhdn cpng dong tin do Tin tdnh
lin vdo the gidi khdc (Sdlieu tdng c/udt)
TT

Nguyen nhan

1

Tu tim hieu

2

Sd luort ngutii tra Idi

Ty le %

974

11,4

Doc Kinh thanh

3.182

37,2

3

Sinh hoat cua cdng ddng Tin lanh

1.471

17,2

4

Giao due gia dinh

768

9,0

5

Chiic sac tdn giao tuyen truyen

1.780

20,8

6

Anh hudng ciia cac tin dd khac

230

2,7

7

Tac ddng tit dai phat thanh

49

0,6

8

Tac ddng ciia gia lang

93

1,1

8.547

100

Tdng so'

COng gid'ng nhu nguyen nhan cia cac khia canh khac cua niem tin, cac
nguyen nhSn chu ye'u giup cac tin dd tin vao the' gidi linh hdn la do cac tin dd
dgc Kinh thanh, do cac chiic sdc tdn giao tuyen truyen, do sinh hoat cua cgng
ddng Tin lanh va tin dd tu tim hi^u. Ngoai ra cd nhtmg nguyen nhan tam ly xa
hdi nhu: giao due cua gia dinh, tac ddng cua cac tin dd khac, cia gia lang...
Chung ta hay xem mdt sd y kien cu the' cia chic sac tdn giao va tin dd:
"Theo Kinh thdnh ciia cliiing tdi Dilc Chua Tr&i dd siia sdn, hai nai la
Dia ngitc vd Thien ddng md Diic Chita Trdi da ddnh cho con ngu&i. Ve Dia

TAP CHllAM LV HOC, Sd 7 (184), 7 - 2014


nguc td hinh phql ddnh cho con ngu&i khong tin Ngdi. Thien du&ng Id nai Dire
Chiia Tr&i ddnh cho nhOng ngudi tin vd theo Ngdi" (Dan tdc Gia rai, nam, 36
tu6i, hgc van 11/12, chi hdi lang Blang 1, xa la Der, huyen la Grai, Gia Lai).
"Ai tin nhdn Chua Gie su ditac co sic sdng d&i d&i dn&i Thien du&ng. Ai
khong tin nhdn Chiia Gie su chiu humdt chet d&i d&i trong dja nguc" (Dan tdc
Gia rai, nam, 31 tu6i, hgc van 9/12, chi hdi lang Blang 3, xa la Der, huyen la
Grai, Gia Lai).
4. Ket luan
Tir phan ti'ch tren cd the rut ra mdt sd nhan xet sau:
Ni^m tin cia cac tin do Tin lanh cac dan tdc thidu sd tai chd Tay
Nguyen vao tin nguong truyen thd'ng, cu the la cac vi thSn truyen thd'ng da
giam manh tir khi hg theo dao Tin lanh. Hg chuyfo niem tin cia minh sang
Die Chua Trdi. Sd dT ni^m tin vao cac vj thfa truyfa thd'ng giam la vi hg thuc
hien theo 10 dieu ran cua Chua, hg lam theo Kinh thanh, hg khdng tha'y cac vi
th^n nay cd quyen nang nhu Thien Chua.

cac tin dd dugc khao sat cd niem tin sSu sac vao thi gidi linh hdn - the
gidi danh cho con ngudi sau khi chet. Dd la Thien dudng va Dia nguc. Thien
dudng danh cho nhiing ngudi di theo va tin vao Chua. Dia nguc danh cho
nhiing ngudi khdng theo Chua.
Tai lieu tham khao
1. Vuofng Thi Kim Oanh. Nguyen nhdn tdm ly xd hpi ciia sir phuc hoi, phdt Irien dqo
Tin lanh trong ddng bao cdc dun tpc Ihieu sd d Tay Nguyen vd nhimg vdn de dqi ra
ddi vdi cdng tdc an ninh, De lai khoa hpc cap Bd, Ma sd BA - 2002 - T31 - 025, Bo
Cdng an. Ha Ndi, 2005.
2. Sd lieu dieu tra De tai dpc lap ca'p Nha nude: "Nghien ciru nhirng ddc diem tdm ly
xd hpi ca bdn cita cpng ddng Tin Idnh cdc ddn lpc thieu sd d Tay Nguyen hien nay"
do GS.TS. Vii Dung lam chii nhiem.
3. Ngd Die Thinh, Nghi le vd phong luc cdc lpc ngirdi dTdy Nguyen, NXB Khoa hpc
xa hdi. Ha Ndi, 2006.

TAPCHI TAM LVHOC, Sd7 (184), 7-2014