THÀNH TỰU VÀ THÁCH THỨC TRONG QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN VÀ CẢI THIỆN CUỘC SỐNG NGƯỜI DÂN Ở TRUNG DU - MIỀN NÚI VIỆT NAM doc

Trung tâm sinh thái nông nghi p
tr ng i h c nông nghi p I

THÀNH T U VÀ THÁCH TH C TRONG QU N LÝ
TÀI NGUYÊN VÀ C I THI N CU C S NG NG
I
DÂN TRUNG DU - MI N NÚI VI T NAM
(Tài li u H i th o, Tam

Biên t p: Tr n

o, 15-16/9/2000)

c Viên

Xu t b n nhân k ni m 45 n m ngày thành l p Tr

n ph m này

ng

i h c Nông nghi p I

c xu t b n do Qu Ford tài tr

NXB CHÍNH TR QU C GIA
HÀ N I, 2001


CENTER FOR AGRICULTURAL RESEARCH & ECOLOGICAL STUDIES
Hanoi Agricultural University

THE ACHIEVEMENTS AND CHALLENGES ON NATURAL RESOURCES
MANAGEMENT AND RURAL LIVELIHOODS IN VIETNAM'S UPLANDS
(Workshop Proceeding)

Edited by
Tran Duc Vien

Publishing Funded by the Ford Foundation

NATIONAL POLITICAL PUBLISHING HOUSE
HANOI, 2001

iii


M CL C
DANH M C T
CH

VI T T T ................................................................................................... v

NG TRÌNH H I TH O ............................................................................................. vi

BÀI PHÁT BI U

D N ...................................................................................................viii

TÓM T T H I TH O............................................................................................................ 1
Các báo cáo trình bày t i h i th o .......................................................................................... 4

1. M t s Chính sách và Ch ng trình phát tri n Mi n núi............................................. 5
2. Ngân hàng nông nghi p và phát tri n nông thôn Vi t Nam cam k t áp ng v n s n
xu t kinh doanh cho khu v c trung du - mi n núi ..................................................... 11
3. nh h ng c a vi c thay i ch
s d ng t n che ph r ng và i u ki n
kinh t -xã h i vùng lu v c sông c ............................................................................ 14
4. Nghiên c u b c u v pháp lu t t ai v i các dân t c thi u s
Vi t nam ....... 24
5. Tác ng c a Tồn c u hố n ng i nghèo............................................................ 29
6. M t s ý ki n v chính sách s d ng ru ng t trung du và mi n núi Vi t Nam... 35
7. H i nh p th tr ng, an ninh l ng th c và qu n lý ngu n tài nguyên thiên nhiên
m t làng vùng cao: nghiên c u tr ng h p c ng ng KADO ................................. 38
8. M t s khía c nh gi í trong qu n lý, h ng d ng tài nguyên t, n c và r ng l u
v c u ngu n sông c ............................................................................................... 50
9. M t s
c i m qu n lý s d ng tài nguyên n c và t c a các trang tr i cà phê
Daklak ........................................................................................................................ 60
10. S phân quy n trong các chính sách qu n lý tài nguyên: tr ng h p nghiên c u l u
v c Sông C ............................................................................................................... 65
11. Bi n pháp k t h p s li u vi n thám d i t n vi sóng và d i t n nhìn th y trong giám
sát s thay i theo th i gian v s l ng và ch t l ng r ng môi tr ng r ng m a
nhi t i...................................................................................................................... 72
12. Chính sách Giao t Lâm nghi p và tác ng c a nó n i s ng ng i dân xã
Th ng L Huy n Nam ông t nh Th a Thiên Hu ................................................. 78
13. Phân chia t lâm nghi p và v n tr ng cây t i m t s i m nghiên c u mi n
nam Vi t Nam ............................................................................................................ 86
14. Qu n lý r ng c ng ng và lu t t c a ph ng trong qu n lý tàI nguyên thiên nhiên
l u v c sơng C , Ngh an ....................................................................................... 90
15. Chính sách và gi i pháp cho v n du canh, du c
n c ta ................................ 105

16. Tình hình Phát tri n nơng thôn và h p tác xã các vùng i núi............................ 112
17. C i cách th ch : k t qu
t
c và các v n
t ra cho phát tri n nông thôn b n
v ng.......................................................................................................................... 118
K t qu th o lu n nhóm....................................................................................................... 126
18. Chính sách liên quan n Cơng tác Qu n lý Tài nguyên Thiên nhiên..................... 127
19. Phân quy n trong qu n lý tài nguyên....................................................................... 130
20. Qu n Lý Tài Nguyên Trên C S C ng ng ........................................................ 131
Danh sách khách tham d h i th o .................................................................................... 135
iv


DANH M C T
ADB
CARES
CRES
CRP
DANIDA
EWC
FIPI
MARD
MOSTE
NGOs

VI T T T

Ngân hàng Phát tri n Châu á
Trung tâm Sinh thái Nông nghi p,

i h c Nông nghi p I

Trung tâm Nghiên c u Tài nguyên và Môi tr
Qu c gia Hà N i

ng,

ih c

Trung tâm Phát tri n Nông thôn
T ch c Tr giúp Phát tri n Qu c t - an M ch
Trung tâm ông -Tây, Hoa K
Vi n i u tra và Quy ho ch r ng
B Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn
B Khoa h c Công ngh và Mơi tr

ng

Các t ch c phi chính ph

NIAPP

Vi n Quy ho ch và Thi t k Nông nghi p

REPSI

D án H tr Chính sách Tài nguyên

UAF

VACVINA
VASI
WRI

Tr

ng

H i làm v

i h c Nông Lâm Hu
n Vi t Nam

Vi n Khoa h c K thu t Nông nghi p Vi t Nam
Vi n Tài nguyên Th gi i

v


CH

NG TRÌNH H I TH O

Ngày 15 tháng 9 n m 2000

7:00 - 8:30
ng ký i bi u/ n sáng
8:30 - 9:00 Phiên khai m c
L i chào m ng c a Tr ng HNNI
Phát bi u c a i di n WRI/REPSI

Phát bi u d n và tuyên b khai m c
Các i bi u t gi i thi u
9:00 - 9:30 Gi i lao
Trình bày báo cáo
Ph n I: Ch to - GS. Lê Tr ng Cúc
9:30 - 9:45
9:45 - 10:00

10:00 - 10:15
10:15 - 10:30
10:30 - 10:45
10:45 - 11:00
11:00 - 11:15
11:15 - 11:30
11:30 - 12:00
12:00 - 1:30

M t s chính sách và ch ng trình phát tri n
mi n núi
Ngân hàng NN và phát tri n nông thôn VN cam
k t áp ng v n SX và kinh doanh cho khu v c
trung du-mi n núi
nh h ng c a vi c thay i ch
s d ng t
n
che ph r ng và i u ki n kinh t -xã h i
vùng l u v c sông C
Nghiên c u b c u v pháp lu t t ai v i các
dân t c thi u s
VN

Xu h ng tồn c u hố và nh h ng c a nó n
cơng cu c xố ói gi m nghèo: Tr ng h p
nghiên c u An Giang, Thanh Hoá và c L c
M t s ý ki n v chính sách s d ng ru ng t
trung du-mi n núi VN
V n h i nh p th tr ng, an ninh l ng th c
và qu n lý tài nguyên t i m t làng vùng cao:
nghiên c u tr ng h p c ng ng KADO
Gi i v i v n qu n lý tài nguyên vùng l u v c
sông C
Th o lu n
Ngh n tr a

Ph n II: Ch to : TS. Tr nh Tr
1:30 - 1:45

ng Giang

M ts
c i m qu n lý s d ng tài nguyên t
và n c c a các trang tr i cà phê t nh c L c

V n phân quy n trong t ch c th c hi n chính
1:45 - 2:00 sách v qu n lý tài nguyên t và r ng vùng l u
v c sông C

GS. Nguy n Vi t Tùng
Ông. Nathan Badenoch
TS. Tr n
c Viên

Th ký:
TS. Tr n
TS.

c Viên

ng Kim S n

TS. Tr n ình

TS. Tr n

nh

c Viên

TS. V Ng c Kích
TS. Ph m Anh Tu n
TS. Hồng Xn Thu n
Ơng
ThS.

ng Thanh Hà
c Khơi

Th ký
ThS. Nguy n V n S
TS. Tr n Ng c Khâm
TS. Ph m Th H

ng

vi


K t h p s li u vi n thám cao t n và nhìn th y
2:00 - 2:15 trong vi c ki m soát nh ng thay i c a s l ng
và ch t l ng r ng
Chính sách giao t lâm nghi p và tác ng c a
2:15 - 2:30 nó n i s ng ng i dân xã Th ng l , huy n
Nam ông, Th a thiên-Hu
2:30 - 3: 00 Th o lu n
3:00 - 3:30 Gi i lao
Ph n III:
Ch to : Ông Tr n V n Tr c
3:30 - 3:45
3:45 - 4:00
4:00 - 4:15
4:15 - 4:30
4:30 - 4:45
4:45 - 5: 30
7:00 - 9:00

Phân chia ru ng t và các v n tr ng cây t i
m t s i m nghiên c u mi n Nam VN
Qu n lý r ng c ng ng và lu t t c a ph ng
trong qu n lý tài nguyên vùng l u v c sông C
Chính sách và gi i pháp cho v n du canh, du
c

n c ta
Tình hình phát tri n nơng thơn và h p tác xã
các vùng i và núi
C i cách v th ch , các k t qu
t
c và v n
t ra i v i nông nghi p b n v ng
Th o lu n
nt i

Ông Michael David
Knudsen
KS. Nguy n Th H ng
Mai

Th ký
TS. Ph m Ti n D ng
ThS. Nguy n V n S
TS. Tr n Ng c Lân
TS.

V n Hồ

GS. Bùi Quang To n
ThS. V

ình Tơn

Ngày 16 tháng 09 n m 2000
6:30 - 7:45

n sáng
8:00 - 12:00 Th o lu n nhóm
Nhóm 1: Chính sách và qu n lý tài nguyên
mi n núi các vùng mi n núi
Nhóm 2. S phân quy n trong q trình th c
hi n chính sách phát tri n mi n núi
12:00-1:30
1:30 - 3:30
3:30 - 3:50
3:50 - 4: 20
4:20 - 4:30

Nhóm 3. Qu n lý tài nguyên d a vào c ng ng
Ngh n tr a
Th o lu n và trình bày theo nhóm
Ngh gi i lao
T ng h p và nh h ng cho các b c ti p theo
K t lu n

Ng i i u khi n:
TS. ng Kim S n
TS. Tr n
c Viên
ThS. Nguy n V n S

TS. Tr n
c Viên
GS.Nguy n Vi t Tùng

vii

BÀI PHÁT BI U

D N
TS. Tr n

Kính th a các quý v
i bi u trong n
Th a các anh các ch và các b n!

c Viên*

c và qu c t !

Chúng ta ang ph i i m t v i vi c suy thoái tài nguyên r ng và t r ng. Ngun nhân
c a s suy thối này có nhi u, nh ng ch y u là do các ho t ng kinh t không h p lý và s
b t c p trong qu n lý tài nguyên c a con ng i, s gia t ng dân s và s nghèo ói c a các
c ng ng dân c s ng trên vùng t d c. Ph c h i r ng và nh ng vùng t b suy thoái ang
là m i quan tâm c a nhi u ng i, nhi u t ch c và cá nhân.
Ng i ta nh n ra r ng, vi c chia s l i nhu n và trách nhi m trong vi c b o v r ng và
t r ng v n còn nhi u ph c t p và nh ng thành t u t
c ch a t ng x ng v i công s c
và ti n b c u t c a dân c a n c, có th la do ph n l n ng i dân trung du-mi n núi v n
còn c m giác r ng h ch a ph i là nh ng ng i ch th c s trên m nh t mà h ã
c
nh n.
Trong th p niên nh ng n m 90, Vi t nam ã t
c nh ng thành t u v t b c trong
s n xu t nông nghi p vùng t th p nh

i m i trong chính sách và áp d ng nh ng ti n b
k thu t và công ngh . Nh ng vùng t cao, s n xu t nông lâm nghi p v n ch a làm
c
nh ng i u mà s n xu t nông lâm nghi p ã t
c t lâu vùng ng b ng. Cái gì ã c n
tr s phát tri n nông lâm nghi p mi n núi? Chính sách, th ch hay k thu t, công ngh ?
Trung tâm Sinh thái Nông nghi p (CARES)-Tr ng i h c Nông nghi p I (HAU) ã c
g ng tr l i ph n nào câu h i trên; và do v y chúng tôi ã ti n hành m t nghiên c u nh
mi n núi Ngh An thu c l u v c sơng C , n i có khu b o t n thiên nhiên Pù mát và có chung
biên gi i v i n c b n Lào.
Ch m t a i m r t c th này thơi ã có hàng tr m
tài hay ch ng trình nghiên
c u do hàng ch c c quan/t ch c
ó có s góp m t c a h u h t các c quan, Vi n nghiên
c u, Tr ng i h c danh ti ng ti n hành: Trung tâm Nghiên c u Tài nguyên và Môi tr ng
(CRES), VASI, FIPI, NIAPP, Vi n Khoa h c Lâm nghi p, T ng c c a chính, Vi n Nghiên
c u Chi n l c, T ng c c Khí t ng-Thu v n, Vi n Dân t c h c, Vi n V n hố Dân gian,
i h c Nơng lâm Hu , i h c S ph m Vinh, i h c Nông nghi p I ( HNNI). Chúng tôi
ã ph i làm m t công vi c không m y d dàng là t p h p, phân lo i và ánh giá s b các k t
qu nghiên c u này. Chúng tôi th y r ng các k t qu nghiên c u v l u v c sông C th t là
phong phú và
s , nh t là các nghiên c u v k thu t, i u tra c b n và v n hoá - t c
ng i, v i u ki n môi tr ng,... nh ng h u nh ch a có ai ý nhi u n v n chính sách
trong qu n lý tài ngun và phát tri n nơng thơn.

*

Phó Ban T ch c H i th o

viii

c s tài tr c a Vi n Tài nguyên Th gi i (WRI), Trung tâm Sinh thái Nông nghi p
ã ti n hành tìm hi u v nh h ng c a chính sách n qu n lý tài nguyên và cu c s ng ng i
dân vùng l u v c sơng C . Chúng tơi khơng có hồi v ng ti n hành phân tích chính sách
trong nghiên c u c a mình, mà ch làm m t công vi c n gi n là ghi chép l i nh ng suy ngh
và vi c làm c a ng i dân, c a các c quan t ch c và th c hi n chính sách t t nh n c p
thơn b n khi các chính sách hay ch ng trình này
c tri n khai vùng l u v c sông C
trong th i gian g n ây. Qua quá trình nghiên c u này, chúng tôi c ng ã c g ng h c h i
c ôi i u v cung cách qu n lý tài nguyên c a ng i dân a ph ng d i tác ng c a
nh ng chính sách có liên quan n qu n lý r ng và t r ng.
Nh ng i u h c h i
c y ã
c vi t thành t p tài li u “Các chính sách trong qu n lý
tài nguyên và c i thi n cu c s ng ng i dân l u v c sông C , Ngh An, Vi t Nam”. ây là
b n nháp u tiên c a k t qu nghiên c n. Và ý t ng v m t h i th o qu c gia h i t các cán
b nghiên c u và nh ng ng i có quan tâm n v n chính sách trong qu n lý tài nguyên và
phát tri n nông thơn mi n núi ã
c hình thành qua nhi u l n ti p xúc gi a lãnh o V
Chính sách, Ban Gíam c Trung tâm Phát tri n Nơng thôn (VACVINA) và Trung tâm Sinh
thái Nông nghi p – Tr ng i h c Nơng nghi p I. Vì th mà chúng ta có d p g p g nhau
hôm nay trong h i th o này.
H i th o có 4 m c tiêu:
1. Xác nh nh ng thành cơng và nh ng tr ng i chính trong vi c t ch c và th c hi n các
chính sách có liên quan n phát tri n nơng nghi p và nông thôn các t nh trung du và
mi n núi trong th i gian v a qua, nh t là nh ng nh h ng n cu c s ng ng i dân và
công tác qu n lý tài nguyên, b o v môi tr ng.
2. Xác nh các lo i s li u/tài li u thông tin c n
c: (1) thu th p và phân tích, (2) ph

bi n r ng rãi và c ch ph i h p thông tin nh m nâng cao hi u qu trong vi c ra quy t
nh, và (3) phân tích v nh ng thách th c trong qu n lý tài nguyên mi n núi.
3. T ng c ng ti p xúc và trao i gi a nh ng ng i làm công tác nghiên c u khoa h c v i
các nhà ho ch nh chính sách có quan tâm n s nghi p phát tri n lâu b n mi n núi Vi t
nam.
4. Xác nh nh ng l nh v c chính sách và th ch c n
tri n hi n nay c a mi n núi Vi t nam.

c nghiên c u trong b i c nh phát

S n ph m c a H i th o
1. Tóm l c nh ng tài li u (b ng c ti ng Vi t và ti ng Anh) có liên quan n các k t qu
nghiên c u v chính sách trong th i gian g n ây có liên quan n nh ng thách th c và
hi u qu qu n lý môi tr ng c ng nh các l nh v c/v n
c n
c ti p t c nghiên c u.
Tài li u ti ng Vi t s
c g i n các c quan chính ph và các tr ng i h c có liên
quan; tài li u ti ng Anh s
c g i n các nhà tài tr , các nhà nghiên c u n c ngồi và
các t ch c phi chính ph quan tâm n s nghi p phát tri n mi n núi Vi t nam.
2. Danh sách các t ch c và cá nhân có nh ng ho t ng nghiên c u, chuy n giao ti n b k
thu t, t ch c và th c hi n chính sách v nh ng v n
có liên quan n qu n lý tài
nguyên và phát tri n lâu b n mi n núi, và nh ng l nh v c mà các t ch c hay cá nhân ó
quan tâm.

ix

3. Danh sách các ngu n thông tin, s li u liên quan
nguyên mi n núi.

n vi c ra quy t

nh v qu n lý tài

4. M t b n
xu t theo th t u tiên nh ng v n
c n ti p t c nghiên c u v qu n lý tài
nguyên và b o v môi tr ng trung du- mi n núi nói chung, hay m t n v hành
chính hay a lý c th nào ó (ví d , v i Nhóm cơng tác Mi n núi HNNI thì ó là vùng
l u v c sơng C ).
Ngày hôm nay, chúng ta s cùng nghe và th o lu n v các b n báo cáo khoa h c; ngày
mai, chúng ta s ti n hành th o lu n theo nhóm. V v n
chia nhóm, xin các i bi u cho ý
ki n, theo ý ki n cá nhân, tôi th y th o lu n nhóm có th
c chia thành 3 nhóm: (1) Chính
sách trong qu n lý tài nguyên và b o v môi tr ng trung du-mi n núi VN; (2) V n phân
quy n trong qu n lý tài nguyên; và (3) Qu n lý tài nguyên trên c s c ng ng và các lu t
t c có liên quan én qu n lý tài nguyên c a c ng ng.
Cu i cùng xin chúc s c kho các quý v

i bi u và chúc h i th o thành công t t

p.

x

TÓM T T H I TH O
c s tài tr c a Vi n Tài nguyên Th gi i và Qu Rockefeller, Tr ng i h c Nông
nghi p I (HAU) ã k t h p v i Trung tâm Thông tin, B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn
ng ra t ch c h i th o v “Thành t u và thách th c trong qu n lý tài nguyên và c i thi n
cu c s ng ng i dân trung du - mi n núi Vi t Nam”. H i th o
c t ch c trong 2 ngày
15 và 16/9/2000 t i Tam o.
n tham d h i th o có h n 50 i bi u t h n 30 c quan
thu c các c p qu n lý khác nhau: B NN&PTNT, B KHCN&MT, Ban Kinh t TW, T ng
c c a chính, Ngân hàng Nơng nghi p và Phát tri n Nông thôn; và các c quan nghiên c u
và ào t o: Vi n Khoa h c K thu t Nông nghi p Vi t Nam, Vi n Khoa h c Lâm nghi p,
Tr ng
i h c Nông lâm Tp.H Chí Minh, Tr ng
i h c Nơng lâm Hu ,
i h c Tây
Nguyên, i h c Qu c gia Hà N i, i h c Vinh, i h c Lâm nghi p, i h c Nông nghi p
I và i h c T ng h p Copenhagen. Ngồi ra cịn có s tham gia c a các t ch c chính ph
và phi chính ph trong và ngồi n c nh Quý Ford, WRI, Oxfam B , SNV, Trung tâm Phát
tri n Nơng thơn, Ch ng trình phát tri n nông thôn mi n núi Vi t Nam-Thu i n, v.v...
M c tiêu
Xác nh nh ng thành công và nh ng tr ng i chính trong vi c t ch c và th c hi n các
chính sách có liên quan n phát tri n nông nghi p và nông thôn các t nh trung du và mi n
núi trong th i gian v a qua, c bi t tác ng c a chính sách n cu c s ng ng i dân và
công tác qu n lý tài nguyên và b o v môi tr ng.
Xác nh nh ng l nh v c chính sách và th ch c n
nay c a các t nh mi n núi Vi t nam.

c nghiên c u trong b i c nh hi n

N i dung

Tham lu n trong h i th o g m có 18 báo cáo, t p trung ch y u vào các n i dung liên
quan n các chính sách qu n lý tài nguyên, các nghiên c u tr ng h p c th có liên quan
n vi c th c hi n các chính sách và tác ng c a nó n cu c s ng ng i dân vùng trung
du - mi n núi.
Các báo cáo trình bày t p trung vào 3 ch

chính:

1. Các chính sách chung v qu n lý tài nguyên và phát tri n nông thôn mi n núi
Các báo cáo cho th y các chính sách ch y u t p trung vào l nh v c sau (
Hoàng Ng c V nh):

ng Kim S n,

Các chính sách v
t ai
Tín d ng
Khuy n khích u t
nh canh nh c
Y t , giáo d c
Xây d ng c s h t ng
Chuy n d ch c c u kinh t
Xoá ói gi m nghèo
1


Tr ng và b o v r ng
Các chính sách v thu
Các báo cáo ã ch
c r t rõ nh ng thành t u ã

quá trình th c hi n các chính sách trên.
Thành t u: (Hồng Ng c V nh, Ban kinh t TW) (
-

t

c c ng nh nh ng t n t i trong

V n Hoà, c c

nh canh

nh c )

t hi u qu cao trong vi c s d ng và qu n lý tài nguyên thiên nhiên;
n nh và nâng cao m c s ng c a ng i dân;
S n xu t nông nghi p t ng nhanh (tr ng tr t, ch n nuôi);
C s h t ng
c c i thi n;
H n ch
c s phá r ng;
Chuy n d ch c c u kinh t nông nghi p t t túc t c p sang nơng nghi p hàng hố; và
Nâng cao trình cho cán b qu n lý.

T n t i: (Hoàng Xuân Thu n - MOSTE, Hoàng Ng c V nh- Ban kinh t TW,
C c nh canh nh c )

V n Hồ -

- Các chính sách ru ng t ch phát huy quy n s d ng, ch a quan tâm t i ch t l ng và

giá tr s d ng;
- Các chính sách th hi n s thi u công b ng gi a nông thôn và mi n núi;
- Làm t ng s phân hoá giàu nghèo;
- Các chính sách u t mang tính dàn tr i (không xác nh rõ i t ng u tiên) do v y
hi u qu khơng cao;
- M t s chính sách không t p trung vào vi c áp ng nh ng nhu c u thi t y u v n, cho
ng i dân do ch a u t thích áng cho s n xu t. Vì th tính b n v ng trong qu n lý tài
nguyên ch a cao; và
- Chính sách khơng phù h p v i các dân t c thi u s do t p quán canh tác, phong t c truy n
th ng c a h .
Ki n ngh
-

T p trung cho s n xu t, xác nh i t ng u tiên, t ng c ng phát tri n kinh t h gia
ình;
u t phát tri n t ai và khoa h c công ngh ;
- Giáo d c pháp lu t cho ng i dân, c bi t là cho ng bào các dân t c thi u s ;
- Nâng cao n ng l c cho cán b qu n lý; và
- T ng c ng s can thi p c a nhà n c thông qua các ho t ng tín d ng, th tr ng,
khuy n nơng, thu l i.
2. Các tình hu ng c th trong vi c th c hi n các chính sách
Các chính sách v giao

t lâm nghi p

Các chính sách này ã t o hành lang pháp lý cho chính quy n a ph ng tham gia qu n
lý và s d ng t lâm nghi p và b o v r ng. Do t có ch s h u nên ng i dân có ý th c
và trách nhi m trong vi c qu n lý và s d ng ngu n tài nguyên r ng. Tuy nhiên, ch a có
nh ng h ng d n thích h p cho vi c s d ng h p lý di n tích t
c giao. V n

tên c a
2


ai
c
c p trong s
c ng c n ph i
c bàn b c thêm. M t s ch ng trình nh
ch ng trình 327 ch a t
c k t qu cao b i vì qu n lý y u kém và h th ng cây lâm
nghi p
c áp d ng ch a h p lý.
Các chính sách v

nh canh

nh c

Chính sách nh canh nh c ã có m t s m t tích c c làm n nh i s ng cho ng i
dân, i n hình các a ph ng nh Ph c Kháng-Ninh Thu n, Quang S n-Thái Nguyên
(
V n Hồ, C c nh canh nh c ). Hình th c nh canh nh c
cg nv im ts
hình th c khác nh h p tác hoá, kinh t h gia ình, các n v qu c doanh. Tuy nhiên v n
còn m t s m t t n t i nh vi c u t còn dàn tr i, thi u t p trung do ngu n v n có h n. S
ng i nh c v n cịn th p so v i k ho ch.
Các chính sách v tín d ng
Chính sách tín d ng
c vi c huy ng v n

ph ng, t ó phát huy
chính sách v n còn th hi
ng c a ng i dân, th t
3. Các v n

ã phát huy
c hi u qu c a ng v n cho vay, khuy n khích
trong dân, h p tác xã tín d ng ã
c thành l p t i m t s
a
c tinh th n h p tác t ng tr gi a nh ng ng i dân. Tuy v y các
n m t s m t h n ch ví d nh v n vay ng n h n làm h n ch ho t
c vay v n cịn r m rà khơng phù h p v i ki n th c c a dân.

khác

Liên quan gi a vi c làm và qu n lý tài nguyên thiên nhiên: Ph m Anh Tu n, trung tâm
phát tri n nông thôn ã ch ra nh ng khó kh n c a vi c b o v tài nguyên h u hình và s d
th a lao ng. V
ình Tơn ( HNNI) ã a ra khuy n cáo
làm gi m s phân hoá trong
xã h i nông thôn. Tr n Ng c Lân ã a ra các bài h c lo i hình qu n lý r ng c ng ng
l u v c sông C . V n
phân quy n và gi i trong qu n lý tài nguyên (Ph m Th H ng,
c Khôi)
4. K t qu th o lu n nhóm
H i th o ã giành th i gian
các thành viên tham gia th o lu n v các v n
c n u
tiên nghiên c u liên quan n các chính sách qu n lý tài nguyên và qu n lý tài nguyên trên c

s c ng ng. K t qu th o lu n c a các nhóm cho th y:
- C n có s trao i kinh nghi m trong nghiên c u và ho ch nh chính sách: hình thành
nhóm nghiên c u a ngành, tìm ki m ngu n tài tr và xây d ng n ng l c v nghiên c u chính
sách cho các tr ng i h c, vi n nghiên c u...
- Các chính sách c n u tiên nghiên c u trong th i gian t i: Các chính sách v mơ v phát
tri n nơng thơn mi n núi, các chính sách qu n lý tài nguyên trên c s c ng ng, lu t t c a
ph ng trong qu n lý tài nguyên, các h th ng s d ng t b n v ng vùng cao.
- C n nghiên c u các chính sách h ng l i
trình tr ng và b o v r ng c a nhà n c.
-

Các chính sách v gi i liên quan

- Vai trị c a các c ng
nguyên và môi tr ng.

ng

a ph

i v i ng

i s d ng

t trong các ch

n qu n lý s d ng tài nguyên c ng c n

ng

c quan tâm.

ng và s tham gia c a h trong công tác b o v tài

3


Các báo cáo trình bày t i h i th o

4


M t s Chính sách và Ch

ng trình phát tri n Mi n núi
ng Kim S n

______________________________________________________________________
Abtract: Policies and Programs for upland Development
The Vietnam mountainous area, where 24 million people belonging to 50 ethnic groups are living, accounts for
three fourth of the total area of the country. The people of this area have to face many difficulties such as poor
infrastructures and communication networks. Income per capita in this area is low comparing to that of the
country in average. During last dedicate, which is considered as a “Doi Moi” period, the government issued
many policies and programs in order to push up conditions of this mountainous region by eradicating hunger and
alleviating poverty, and developing agriculture. Such major policies are classified into (1) Policies on land; (2)
Policies on finance and credit; (3) Policies on investment promotion; (4) Policies on fixed agriculture and
sedentarization; (5) Policies on health, education, and public; (6) Policies on infrastructure construction; (7)
Policies on economic structure transition; (8) Policies on poverty alleviation and hunger eradication; and (9)
Policies on forest protection and afforestation. There were great achievements gained through these policies
together with strong efforts made by farmers themselves. The achievements are that an agriculture production

has rapidly increased, forest degradation has been gradually reduced, and rural conditions have been positively
changed.
_____________________________________________________________________________________

Gi i thi u chung
Mi n núi chi m 3/4 di n tích t n c và là n i sinh s ng c a 24 tri u ng i thu c 50
dân t c. ây là vùng có ti m n ng l n nh ng c ng có nhi u khó kh n cho công tác phát tri n
nông thôn. C s h t ng thi u th n, a hình ph c t p hi m tr , thông tin liên l c khó kh n,
Thi u các c s v n hoá phúc l i nh : n c s ch cho sinh ho t, i n, tr ng h c, b nh
vi n,...Thu nh p trung bình trong vùng th p h n nhi u so v i các vùng khác trong c n c.
Trong nh ng n m qua, nh t là 10 n m trong th i k
i m i, Chính ph ã ban hành nhi u
chính sách nh m xóa ói nghèo, phát tri n nơng thôn trong vùng. Sau ây là m t s ch ng
trình và chính sách chính:
1.

Chính sách v

t ai

Giao t, giao r ng cho các t ch c và cá nhân: Giao t nông nghi p 1-2 ha/h , t r ng
5-10 ha/h cho các h nông dân qu n lý. Th i gian giao t nông nghi p là 20 n m, t lâm
nghi p và cây lâu n m là 70 n m. N u h t th i h n giao v n có nhu c u và s d ng úng m c
ích thì
c xét giao ti p. N u tr ng r ng có chu k trên 50 n m thì
c giao ti p cho n
khi thu ho ch s n ph m chính (t 1993).
Ng i
c giao t có các quy n l i sau:
c b o v quy n và l i ích h p pháp trên t

c giao, th a k , chuy n nh ng, th ch p, chuy n i quy n s d ng,
c cho thuê
quy n s d ng, dùng t góp v n liên doanh,
c n bù thành qu lao ng và k t qu
u
t theo giá th tr ng và hi n tr ng s n xu t trong tr ng h p b thu h i t.
c h ng các
chính sách h tr c a Nhà n c trong vi c b o v và phát tri n r ng.

5


2.

Chính sách v tài chính và tín d ng

C p v n ngân sách cho công tác: thu l i, di dân, nh canh nh c , ph c h i r ng, ào
t o và nghiên c u. N m 1999, Chính ph
u t 28 t
u t (ngồi ch ng trình 135) cơng
trình thu c 5 l nh v c giao thông, th y l i, y t , giáo d c.
C p v n ngân sách cho các ch ng trình: ch ng trình t ng th phát tri n kinh t xã h i
Tây nguyên, ch ng trình thay th cây thu c phi n, ch ng trình h tr các dân t c c bi t
khó kh n, ch ng trình phát tri n kinh t xã h i các xã c bi t khó kh n mi n núi và vùng
sâu vùng xa.
Nhà n c ng ra vay và cho dân vay l i các ngu n v n qu c t nh v n ODA, v n vay
c a các t ch c tín d ng qu c t ( B, ADB, CFD).
i t ng
c vay là nông dân nghèo,
ng i trong di n chính sách, ng bào thi u s . M c tiêu s d ng v n vay là tr ng r ng kinh

t , tr ng cao su ti u i n.
u t tín d ng u ãi (b ng 30-50% lãi xu t bình th ng) cho phát tri n r ng
t o
vùng nguyên li u t p trung cho công nghi p nh gi y, g ch ng lò, ch bi n ván,... s d ng
qu h tr phát tri n. Hình th c u t là cho vay, h tr lãi su t sau u t ho c b o lãnh tín
d ng. Vi c vay v n
c ti n hành theo d án. Th i h n cho vay theo d án t i a là 10 n m,
lãi su t cho vay 9%/n m (ngày 2/3/2000 Th t ng Chính ph ã có quy t nh 175 i u
ch nh m c lãi su t này xu ng 7%/n m)
u tiên cho các h nông dân vùng núi cao vay v n ng n h n (12 tháng), m r ng sang
vay trung và dài h n (không quá 36 tháng)
u t s n xu t nông nghi p: tr ng cây công
nghi p, cây n qu , s n xu t nông nghi p. M c tín d ng u ãi th p h n 15% so v i lãi su t
bình th ng.
i v i nh ng h gia ình t i các vùng u tiên nh vùng phòng h , vùng nh
canh nh c ngoài khu v c
c ut s
c h ng lãi su t 0%. (1993). i v i h nghèo
không có tài s n th ch p
c áp d ng tín ch p do UBND xã, ho c các t ch c kinh t xã h i
xác nh n.
C ch vay v i h gia ình h tr s n xu t (mua v t t , c i t o ng ru ng...) tiêu th , ch
bi n và xu t kh u nông lâm, thu h i s n mi n núi có th cho vay n 10 tri u ng khơng
ph i th ch p (có gi y ch ng nh n quy n s d ng t). V i nhu c u vay trên 10 tri u ng
làm kinh t hàng hoá, trang tr i, ph i l p d án
3. Chính sách khuy n khích

ut

i v i kinh t h p tác: h p tác xã mi n núi cung c p d ch v tr c ti p cho d ch v s n

xu t nông nghi p, lâm nghi p
c mi n thu
t trong 5 n m u,
c mi n thu doanh
thu, thu l i t c hai n m u.
Khuy n khích u t n c ngoài. Các d án u t vào vùng mi n núi, vào nuôi tr ng ch
bi n nông lâm th y s n
c u tiên khuy n khích v i các quy n l i sau: gi m thu l i t c t
m c trung bình 25% l i nhu n thu
c xu ng 20-10%;
c mi n thu l i t c t 2-8 n m,
c gi m thu l i t c 50% trong 2-4 n m ti p theo; mi n ho cgi m ti n thuê t, m t n c,
m t bi n (1997).
Khuy n khích u t trong n c. Các d án u t vào vùng mi n núi
c u tiên
khuy n khích v i các quy n l i sau: gi m 50% thu l i t c trong 1-2 n m; gi m 50% thu

6


doanh thu trong 1-2 n m;
tr
ut .

c cho vay tín d ng trung dài h n v i lãi xu t u ãi t qu h

Cung c p thông tin kinh t , h tr ký thu t, h tr ào t o cán b và công nhân k thu t.
T o i u ki n thu n l i tiêu th s n ph m, k c vi c xu t kh u tr c ti ptheo quy nh
Th ng nh t nh n th c v tính ch t và v trí quan tr ng c a kinh t trang tr i, kh ng
chính sách lâu dài c a Nhà n c là khuy n khích và b o v kinh t trang tr i.

4. Chính sách

nh canh,

nh

nh c

Nhà n c u t k t c u c s h t ng, khai hoang xây d ng ng ru ng, giao t s n
xu t và khoanh r ng cho các h
nh c . Ph n u n n m 2000 khơng cịn du canh du c .
Chia qu
t ch a s d ng h t c a các nông lâm tr
chuy n t n i khác t i.

ng cho dân ch a có

t và dân

u t xây d ng các trung tâm kinh t , d ch v , v n hóa - xã h i các c m xã bao g m:
ch , c a hàng th ng nghi p, phòng y t , tr ng bán trú, nhà v n hóa, tr m khuy n nônglâm, h th ng giao thông, c p i n, n c. T ch c l i các làng b n theo quy ho ch nh canh
nh c , có
ng giao thông, tr ng h c, tr m xá.
i v i ng bào còn du canh du c : giao t, c p l ng th c, giao m t di n tích r ng
cho h qu n lý, khi khai thác
c h ng m t ph n l i ích. Trên t tr ng, cho các h gia
ình vay v n tr ng r ng theo qui ho ch.
i v i ng bào ã nh c nh ng còn du canh,
c c p ti n và l ng th c h
trong m t s n m,

c giao t, giao r ng b o v , khoanh nuôi ho c tr ng m i.

n

5. Chính sách y t , giáo d c và xã h i
Tri t b di n tích tr ng thu c phi n. C p v n và khuy n khích h ng d n nơng dân
chuy n sang tr ng cây khác. T ch c cai nghi n cho nhân dân. Nghiêm tr buôn bán v n
chuy n tàng tr thu c phi n và ma túy.
Ng n ch n s t rét phát thành d ch. T p trung i u tr các b nh: bi u c , tiêu ch y, phong.
L p tr m y t và c cán b y t
n các xã. L p các i y t l u ng. Xây d ng các b nh
vi n huy n. Tr c p thêm l ng cho cán b y t vùng cao (50-70% m c trung bình).
M i b n thành l p m t l p h c ghép t l p 1
trú, cung c p sách d y ch dân t c. n n m 2000

n l p 3, m i c m 4-5 xã m tr
t 100% xã có tr ng ti u h c.

Ph c p u ãi cho giáo viên mi n núi. C p ph c p cho b
th tham gia công tác d y h c, xóa mù ch .
Phát tri n h th ng tr ng ph thông trung
dân t c ít ng i và h c b ng trong các tr ng
thành n m 2000). Khuy n khích h c sinh các tr
khuy n nông, khuy n lâm, phát tri n y t c ng

ng bán

i biên phịng,cán b

ồn

h c n i trú, C p h c b ng cho h c sinh các
n i trú t nh, huy n và bán trú xã (hoàn
ng này sau khi t t nghi p tham gia cơng tác
ng và xố mù ch
mi n núi.

7


Xây d ng 4 trung tâm
u

i h c: à L t, Bn Ma Thu t, Thái Ngun, Hịa Bình.

Ph sóng truy n hình cho các huy n. Tr giá bán máy thu thanh nh cho nhân dân. Ph n
n n m 2000 các c m xã, thôn, b n ph i có phát hình và phát thanh.
Phát tri n các

i thông tin l u

C p không báo nhi

ng i ph c v

các xã vùng sâu, vùng cao.

ng và báo Thi u niên Ti n phong cho h c sinh ph thông mi n núi

B o v và phát tri n v n hóa dân t c

Th ng nghi p qu c doanh m b o cung ng các th c ph m c n thi t (n c m m, cá
khô,...) cho c m xã ho c ch . Nhà n c tr giá và th ng nghi p qu c doanh cung c p các
m t hàng thi t y u: gi ng cây tr ng, phân bón, thu c tr sâu, thu c ch a b nh, mu i iôt, gi y
vi t, d u h a, than. V i vùng c bi t khó kh n thì c p không mu i và d u h a. Mi n thu
doanh thu cho vùng các doanh nghi p kinh doanh trên a bàn mi n núi.
6. Chính sách xây d ng c s h t ng
Nhà n c ng ra vay v n và s d ng các ngu n v n vay ODA
ph c v phát tri n nông thôn mi n núi: làm thu l i,
ng, c u.

xây d ng c s h t ng

Nhà n c xây d ng hoàn ch nh h th ng
ng tr c chính lên mi n núi,
ng t t nh n
huy n i
c c 4 mùa, có
ng ơ tơ t huy n n các trung tâm kinh t , c m dân c c p
xã.
ng t xã n b n làng Nhà n c h tr v t t , dân óng góp làm.
Xây d ng các cơng trình c p n c sinh ho t cho vùng cao, m b o có n c n s ch cho
nhân dân mi n núi (ph n u n n m 2000 có 60% s dân vùng dân t c và mi n núi có n c
s ch sinh ho t).
Nhà n c u t xây d ng
ng i n h th 35 KV a i n n các xã (60% s xã vào
n m 2000). Nh ng n i quá xa xôi, h o lánh, h tr
u t c m máy phát i n ho c th y i n
nh . Xây d ng các h th ng th y l i nh , k t h p v i th y i n n i có i u ki n.
Xây d ng h th ng i n tho i
tho i các xã.

n các huy n và vùng tr ng i m,

Xây d ng các cơng trình th y l i l n, các h ch a n
nghi p, g n th y i n, th y l i và phát tri n kinh t .
M
nguyên.

c

t

n n m 2000 có i n

i cho các vùng cây cơng

ng H Chí Minh t o i u ki n khai thác mi n núi B c trung b và vùng Tây

T n m 2000, m i n m u t cho kho ng 100 trung tâm c m xã m i và k t thúc ch ng
trình vào n m 2005 b ng ngân sách t nhi u ngu n, ph i h p gi a v n Nhà n c và các thành
ph n kinh t
7. Chính sách chuy n d ch c c u kinh t
C c u kinh t mi n núi

c hình thành theo yêu c u th tr

ng.

8

V nơng nghi p, nh ng n i có i u ki n s n xu t thì t p trung thâm canh, t ng v , các
n i khác t ng c ng i u hịa l u thơng l ng th c thay vì b t bu c t túc l ng th c t i ch .
V lâm nghi p, b o v r ng hi n có, tr ng m i r ng phịng h , r ng
xu t

c d ng, r ng s n

V công nghi p, phát tri n công nghi p ch bi n nông s n, th c ph m, lâm s n, v t li u
xây d ng. Nhà n c phát tri n các cơng trình cơng nghi p quan tr ng tùy theo th m nh m i
vùng: gang thép, th y i n.
Phát tri n th
8.

ng m i, d ch v xây d ng các khu th

ng m i t do biên gi i

Chính sách xóa ói gi m nghèo

Ch ng trình xố
phát tri n kinh t xã
135/1998/TTg): u t
tiêu qu c gia và các d

ói gi m nghèo dành cho các h nghèo, ng bào dân t c, ch ng trình
h i các xã c bi t khó kh n mi n núi và vùng sâu vùng xa (Q
t p trung cho 1000 xã nghèo. u tiên l ng ghép các ch ng trình m c
án cho 735 xã nghèo khác.

i v i các h thi u ói: Cho vay tín ch p v n, gi ng s n xu t. N u gia ình khơng có
s c lao ng, cung c p l ng th c c u t trong th i gian nh t nh.
Mi n h c phí m i c p h c cho con các gia ình thu c di n ói. Gi m 50% h c phí cho
con các gia ình thu c di n nghèo. H tr gi y vi t, sách giáo khoa cho con các gia ình ói
nghèo mi n núi.
Tr c p xã h i cho nh ng gia ình nghèo và nh ng ng
ng
T ng c ng có th i h n cán b cơng ch c
nghèo (Q 42/1999/TTg).
T ch c các

i nghèo khơng có kh n ng lao

t nh, huy n v xã làm công tác xóa ói gi m

i trí th c tr tình nguy n tham gia phát tri n nông thôn mi n núi.

N m 1999, Nhà n c m b o kinh phí t i thi u
m i xã c bi t khó kh n ít nh t xây
d ng
c m t cơng trình thi t y u nh thu l i n c sinh ho t, giao thông tr ng h c, tr m
xá, i n, ch .
H u h t các t nh trích 1-2% ngân sách
ph ng.

a ph

ng cho qu xóa ói gi m nghèo c a

a

Ngân hàng ng i nghèo (Q 525/TTg, 31/8/1995) b t u ho t ng t n m 1996, n
nay ã cho vay 1500 t
ng u tiên cho vùng nghèo, vùng cao, vùng dân t c ít ng i (vay
bình qn 1 tri u ng, t i a 2,5 tri u ng/h )
9. Chính sách tr ng và b o v r ng
C p v n ngân sách qua các ch
tri u ha r ng.

ng trình qu c gia cho ch

ng trình 327, ch

ng trình 5

9


óng c a trong m t th i gian (ng ng khai thác) r ng phòng h , r ng
núi á, r ng nghèo cây có i u ki n tái sinh (1994).

c d ng, r ng trên

Nhà n c u t tr ng và b o v r ng phòng h xung y u, r ng c d ng: (v n qu c
gia, khu b o t n thiên nhiên, khu v n hóa...), r ng gi ng qu c gia, r ng g quý có chu k s n
xu t trên 20 n m
Khoán và u t h tr cho các t ch c kinh t xã h i; giao
nông dân nh canh nh c b o v r ng t nhiên và r ng tr ng.
K t qu

t

t, khóan r ng cho các h

c th i gian qua

Nh có s ph n u tích c c c a nhân dân, nh các chính sách i m i, khuy n khích
phát tri n mi n núi, trong th i gian qua, s n xu t và i s ng c a nhân dân trong vùng ã có
nhi u bi n i:
1. S n xu t nông lâm nghi p t ng nhanh, t 1990 n 1995, trung bình s n l ng l ng th c
t ng 4,2% n m, àn trâu t ng 3,4%, gia c m t ng 5%. c bi t di n tích tr ng cây n qu t ng
t i 30%/ n m. Tình tr ng phá r ng h n ch d n trong khi r ng tr ng m i t ng nhanh. Bình
quân tr ng thêm 35,8 nghìn ha trong khi b phá 3,23 nghìn ha/ hàng n m.
2. K t c u h t ng nông thôn c i thi n rõ r t: t i 1994, 75% s xã có
ng ơ tơ i trung tâm
xã, 27% xã có i n, 81% có tr m xá, 99,7% có tr ng c p I và 57 % có tr ng c p II.
3.
i s ng nông dân
c c i thi n áng k : trên 50% có thu nh p cao h n, 58 % có nhà
kiên c và bán kiên c , 14% có n c s ch, 34% s h
c dùng i n. Nhìn chung, 30% s
h
ã
nh canh v ng ch c, s h
ói nghèo gi m d n v i m c 2-3%/n m.

10


Ngân hàng nông nghi p và phát tri n nông thôn Vi t Nam cam k t áp ng v n s n

xu t kinh doanh cho khu v c trung du - mi n núi
Tr n ình

nh

______________________________________________________________________
Abtract: Commitment of Vietnam Bank for Agriculture and Rural Development for
Providing Loan for Production in Midland and Mountainous Regions
This paper emphasizes on problems needing to be solved concerning to transportation, irrigation system for land
utilization, extension service and marketing for product. With regarding to loan lending activity, a “combination”
method should be adopted. An attention should be paid on cash crops, special fruit trees, and animal husbandry.
Furthermore, favorable environment should be created and lending procedure should be simplified to meet
people’s knowledge. Priorities need to be given to those who freely migrated to Central highland so that they can
have an opportunity to access to the loan.
_____________________________________________________________________________________

Trong h n 10 n m i m i, n n nông nghi p n c ta ã phát tri n nhanh, liên t c, c
bi t l ng th c t ng c v di n tích, n ng su t, ch t l ng và ã m b o an ninh l ng th c,
xu t kh u t ng nhanh ng hàng th 2 th gi i. Nông thơn n c ta có nhi u bi n i. T l
giàu, khá t h n 8% n m 1990 lên 20% n m 1998 và t l h nghèo ói t 25% cịn 17,4%,
thu nh p bình qn/ng i/tháng n m 1998 x p x 200.000 t ng kho ng 7 l n so 1991, tu i
th bình quân 68 (t ng 3 tu i so 1990), k t c u h t ng nông thôn
c c i thi n rõ r t; s xã
có
ng ơ tơ n trung tâm 93,5%, có i n sinh ho t 70%, có i n tho i 79%, có tr ng c p
I + II trên 90%, có tr m xá 98%, có ngu n n c s ch 68%, có ch 60%, s h có nhà kiên
c và bán kiên c 60%.
Nơng nghi p phát tri n, nông thôn bi n i, i s ng nông dân
c c i thi
d ng m t n n t ng n nh chính tr - xã h i cho ch

xã h i ch ngh a Vi t Nam.
qu c a hàng lo t chính sách phù h p ã
c i u ch nh qua nhi u th i k c a
n c. Các chính sách u t p trung khai thác ti m n ng c a t và ch m lo cu c
nông dân.

n ã xây
ó là k t
ng, Nhà
s ng c a

Trong các chính sách thì chính sách tín d ng gi i quy t v n cho s n xu t kinh doanh
ng i dân khai thác, s d ng có hi u qu
t ai có m t v trí quan tr ng, có lúc
c a vào
nhóm gi i pháp hàng u. Ngân hàng Nông nghi p và phát tri n nông thôn (NHNo) là m t
NHTM Nhà n c gi vai trò ch
o và ch l c trong cho vay phát tri n nông nghi p, nông
thôn. NHNo
c thành l p t n m 1998. n nay ã có 1.400 chi nhánh (t ng h n 3 l n), có
ngu n v n g n 40.000 t , t ng d n cho vay 38.000 t , có g n 8.000 cán b tín d ng. Trong
10 n m (1990 - 1999), NHNo Vi t Nam ã u t vào khu v c nông nghi p, nông thôn v i
doanh s trên 100 ngàn t
ng. T n m 1997, NHNo c i ti n n gi n th t c vay và cho
vay m c 5 tri u không ph i th ch p, c bi t n gi a n m 1999, Chính ph cho phép nâng
m c vay lên 10 tri u không th ch p mà ch n p gi y ch ng nh n quy n s d ng t. S u
ãi này ã t o i u ki n thu n l i cho 10 tri u h nông dân vay v n. S h vay v n t ng
nhanh (hi n có kho ng 6,5 tri u h d n ), su t u t bình quân 1 h t ng cao h n, nh v y
v n cho h nông dân
c áp ng t t h n.

Riêng khu v c Trung du - Mi n núi, mà t p trung là hai vùng l n là 16 t nh phía B c và 4
t nh Tây Nguyên, NHNo c ng ã t p trung u t . C th nh sau:

11


- Cho h nơng dân bình th ng vay: Khu v c Trung du - mi n núi phía b c d n
n cu i
n m 1999 là 3207 t
ng b ng 14,5 l n so v i n m 1990, t tr ng d n trung dài h n
50,7%; Khu v c Tây nguyên d n cu i n m 1999 là 2662 t
ng b ng 27,5 l n so v i n m
1990, t tr ng d n trung dài h n 36,4%.
- Cho h nghèo vay: khu v c trung du - mi n núi phía b c d n
n cu i tháng 6/2000 là
1236 t
ng v i 705.000 h , b ng 4 l n d n n m 1996 là n m u có Ngân hàng ph c v
ng i nghèo, t l h thoát nghèo do s d ng v n có hi u qu kho ng 20%; Khu v c Tây
Nguyên d n
n cu i tháng 6/2000 là 228 t
ng v i 118.000 h , b ng 3 l n d n n m
1996 là n m
u có Ngân hàng ph c v ng i nghèo, t l h thoát nghèo cho s d ng v n
có hi u qu kho ng 17%.
Ngồi ngu n v n huy ng trong n c
cho vay, NHNo
c Chính ph giao th m
nh, gi i ngân các d án mà t p trung ch y u cho vùng trung du, mi n núi nh : D án tín
d ng nơng nghi p CFD Pháp 51 t
ng; D án KFW 190 t ; D án ph c h i nông nghi p

(WB) 223,4 t
ng; D án a d ng hố Nơng nghi p CFD&WB, d án tín d ng nơng thơn
ADB 207,9 t
ng...
Ngu n v n tín d ng c a NHNo ã góp ph n áng k vào khai thác, s d ng t ai khu
v c Trung du - mi n núi vào tr ng cây l ng th c, cây công nghi p, cây n qu , ch n nuôi,
nuôi h i s n n c ng t... Trong ó c bi t phát tri n cây cà phê, cây n qu
c s n, cây mía
ã em l i thu nh p khá cho nơng dân. Và nh ng vùng t p trung cây cà phê, cây n qu
c
s n, cây mía, cây chè, h t ng nông thôn (
ng, i n...) phát tri n nhanh, hình thành các t
i m kinh t , th ng m i c a m t vùng. C ng nh ng vùng này ã hình thành mơ hình kinh
t trang tr i, ch trang tr i là nh ng ng i bi t làm giàu, ham làm giàu, m nh d n u t v n
và vay v n khai kh n t ai, áp d ng k thu t
phát tri n s n xu t hàng hoá. H c ng thu
hút
c nhi u lao ng nghèo trong vùng và lao ng t n i khác n. NHNo ã k p th i
nghiên c u và u t cho kinh t trang tr i, i n hình Yên Bái,
kl k, Lâm
ng, Lào
Cai,...
Nh ng m t
c c a khu v c Trung du - Mi n núi nêu trên, theo chúng tơi là cịn q
khiêm t n b i vì khu v c này cịn ch ng ch t khó kh n, c bi t là cu c s ng c a ng i dân
còn cách bi t r t xa so v i ng i dân thành th và c ng còn xa so v i vùng ng b ng. T i sao
m c s ng còn th p, Vì thu nh p th p - mà thu nh p th p là do s n xu t ra s n l ng ít l i khó
bán, ho c bán v i giá thua thi t.
Nhi u ng i u bi t: t ai khu v c này còn quá nhi u, nh ng ch a
c quy ho ch

khai thác.
c bi t h t ng quá th p kém thì khơng th khai thác t t t ai
làm ra s n
ph m em i trao i. Có m t già làng Lai Châu khuyên tôi r ng: Mày làm ngân hàng mà
mày em ti n cho vay n i ng i khơng có
ng ơ tơ n là mày m t ti n ó (vì h khơng
bán
c thì l y ti n âu tr ).
i u c t y u là khai thác
c t cho tr ng tr t, mu n v y ph i có
ng và có thu l i.
Sau ó là khuy n nơng (h ng cho h tr ng cây gì, ni con gì phù h p và có th bán
c).
K theo m i là v n. Sau cùng là t ch c giúp cho h tiêu th (c ng c n nói thêm là b n thân h
ph i bi t liên k t l i tiêu th mà nòng c t là các trang tr i trong vùng).
Quy trình này ịi h i ngu n v n ngân sách, ngu n v n tín d ng u ãi (327, 135) ph i
u t cho
ng xá, i n, thu l i, cây, con gi ng. Còn v n Ngân hàng ph c v ng i nghèo
và v n c a NHNo u t cho chi phí ch m sóc cây dài ngày, tr ng cây ng n ngày. Ph ng
th c u t v n ph i t ch c h l i theo t ch c chính tr - xã h i (H i nơng dân, H i ph n )
12


và các h i ngh nghi p (H i làm v n,...) g n k t v i t ch c khuy n nơng thì m i có hi u
qu cao.
phù h p v i trình
dân trí cịn th p nh ng b n ch t t t p (coi tr ng tín ngh a)
ngân hàng c n m nh d n c i ti n h s vay v n n gi n h n, thu n ti n h n. V
i t ng
ut

khu v c Trung du - Mi n núi, c n t p trung vào cây công nghi p, cây n qu , ch n
nuôi ki u ch n th , t ch c ch bi n quy mô v a và nh . V ng i vay chia ra: H s n xu t
nh , h kinh t trang tr i. i v i DNNN c n duy trì các doanh nghi p cơng ích cung c p v t
ph m tiêu dùng thi t y u cho nhân dân mi n núi, k t h p v i kinh doanh th ng nghi p tiêu
th s n ph m.
i u c n quan tâm là khu v c Mi n núi phía b c t canh tác nơng nghi p r t ít, a hình
cao, hi m tr , trong nhi u n m qua dân c vùng này ã di chuy n t do vào Tây Nguyên.
Nh ng h gia ình vào Tây nguyên ph n l n ã l p nghi p, nh ng l i ch a có h kh u, ch a
c giao t và c p gi y ch ng nh n quy n s d ng t. Vì v y h c ng r t khó vay v n.
Các c p có th m quy n c n nhanh chóng gi i quy t h kh u, giao t và c p gi y ch ng nh n
quy n s d ng t h
c vay v n phát tri n s n xu t.

13


nh h

ng c a vi c thay

i ch
s d ng t n
che ph r ng và i u ki n kinh
t -xã h i vùng lu v c sông c
Tr n

c Viên và c ng s

______________________________________________________________________
Abstract: Social and Environmental Dimensions of Landuse Changes in the Ca River

Basin in Vietnam
Being one of the provinces with the largest forestland in the country Nghe An has suffered from forest depletion
during the last decades. As a result, agricultural production, environment and livelihood of the local people are
seriously affected, especially in the mountainous regions of the province. Shifting cultivation, logging, forest fire
are seen the reasons causing forest degradation in the province although poor forest management is rarely
mentioned as the main cause. Besides, the government resettlement programs, fixed cultivation and
sedentarization program and free migration created immigration currents from the lowland to the upland, from
the high mountainous areas to the areas at the lower altitude. This also often resulted in forest degradation and
landuse changes.
With the purpose to improve forest management and alleviate poverty the government has adopted and is
adopting a number of policies and development programs/ projects. Among them allocation of agricultural and
forest land are seen as important policies that brought about radical changes in landuse and forest management.
In the Ca river basin implementation of forestland allocation with associated programs/projects in one hand
created incentives for the local communities to be involved in forest management, in the other hand it also
caused some problems. Lack of government grant, trained staff, poor supervision and inadequate planning,
inadequate understanding of production systems, traditions and customs of different groups of local communities
living in the upland, poor participation are often mentioned as main reasons causing poor success of
implementation of government programs and policies. All of these factors have impacted the landuse in the
basin, which in turn has affected considerably livelihood of the local people and environment surrounding them.

______________________________________________________________________
1.

Gi i thi u

T nh Ngh An n m phía B c mi n Trung Vi t Nam, có i u ki n a hình ph c t p,
c chia ra làm 3 vùng c tr ng: vùng ng b ng ven bi n, vùng trung du và mi n núi,
trong ó 83% di n tích t nhiên là i núi. M c dù t nông nghi p c a t nh ch chi m 11%,
nh ng h u h t ng i dân
ây s ng b ng ngh nông ho c ngh r ng.

Vùng l u v c sơng C g m có 8 huy n, trong ó có 5 huy n
c coi là huy n vùng cao.
T ng s di n tích t t nhiên c a l u v c chi m 50,6% t ng di n tích t c a t nh, dân s
chi m 18,6% và t nông nghi p chi m 16,7%. Các vùng núi thu c l u v c là các huy n K
S n, T ng D ng, Con Cuông, Anh S n và Thanh Ch ng. Ba huy n u
c x p là
huy n mi n núi v i
d c trung bình t 40-500. Hai huy n còn l i thu c vùng trung du v i
nhi u dãy i núi th p và ít d c, phù h p cho s n xu t nông nghi p và nông lâm k t h p.
H n n a, t ai
ây còn khá màu m nh phù sa sông b i p, phù h p cho cây tr ng hàng
n m nh
xanh, l c, và ngô.
Gi ng nh nh ng t nh khác c a n c ta, Ngh An c ng ã ang chuy n mình trong su t
giai o n chuy n i n n kinh t . T n m 1988, nhà n c ã th c hi n m t công cu c i
m i chính sách t ai cùng v i m t s chính sách khác nh m phát tri n nơng lâm nghi p, nhchính sách giao t giao r ng, quy n s d ng t
c giao t n tay cho ng i dân trong m t
th i gian nh t nh. M t i u có th th y rõ là quá trình i m i này ã khuy n khích ng i
dân phát tri n nơng nghi p, do v y m c s ng c a ng i nông dân ang t ng b c
cc i
thi n.
14


Tuy nhiên, vùng th ng ngu n sông C n i có nhi u nhóm ng bào dân t c thi u s
chung s ng nh Thái, Kh mú, Tày po ng, Odu, an Lai-Ly hà và H'mong, ng i dân v n
còn l u gi nhi u ki u canh tác truy n th ng, trong ó có canh tác theo l i du canh, và cu c
s ng c a h ít nhi u v n cịn ph thu c vào các s n ph m s n có t r ng t nhiên. H hi u
bi t r t ít v n n nơng nghi p thâm canh. H n n a, cùng v i s gia t ng dân s và s khai
thác liên t c các lo i s n ph m t r ng d n n tài nguyên thiên nhiên b c n ki t m t cách

nhanh chóng. i u này gây ra cho ng i dân nhi u khó kh n trong vi c ki m s ng cho gia
ình và làm cho s chênh l ch v m c s ng so v i ng i dân mi n xuôi ngày càng t ng lên.
Bên c nh ó, các chính sách khác nh chính sách tái nh canh các vùng kinh t m i, chính
sách tr ng r ng, trong ó g m có các ch ng trình do nhà n c kh i x ng nh "ch ng
trình 327" và "ch ng trình 5 tri u ha r ng", c ng ã có nh ng nh h ng nh t nh t i i
s ng kinh t -xã h i c a ng i dân vùng cao. i u này ã có ý ngh a r t l n khi th y các nhóm
dân t c thi u s khác nhau áp l i các s thay i này v i s bi t n vì chính các ch ng trình
này ã giúp h c i thi n i s ng, và c ng ã nh n ra r ng m c ích phát tri n c a chính ph
là nh m b o v các ngu n tài nguyên thiên nhiên và b o m s phát tri n kinh t
vùng lu
v c sông C .
i xa h n n a, chúng ta c n ph i tìm hi u xem các chính sách và các ch ng
trình phát tri n c a Nhà n c ã nh h ng n vi c s d ng t
ây nh th nào và ây
c ng là câu h i t ra cho nghiên c u này.
2.

Ph

ng pháp nghiên c u

thu th p
c các thông tin c n thi t, các ph ng pháp thu th p s li u khác nhau ã
c s d ng, bao g m thu th p s li u th c p t các c p t nh, huy n n c p thôn b n,
ph ng v n và th o lu n tay ôi v i các cán b Nhà n c, các thành viên c a các t ch c phi
chính ph , các nhà qu n lý d án, các lãnh o xã và b n, và nhân dân a ph ng.
ánh
giá v s thay i v s d ng t trong th i gian g n ây, chúng tôi ã s d ng vi n thám và
h th ng thông tin a lý (Remote sensensing and GIS).
3.

K t qu và th o lu n

3.1.Tình hình s d ng

t và th c tr ng r ng

M c dù canh tác là ho t ng s n xu t chính c a ng i dân
ây nh ng t nông nghi p
l i ch chi m m t ph n r t nh , kho ng 11% so v i t ng di n tích t, 41% t r ng che ph ,
và m t ph n di n tích áng k các vùng i núi tr c, t không s d ng chi m t i 41% (xem
chi ti t b ng 1). i u này cho th y m t ti m n ng m r ng di n tích r ng và s n xu t nông
nghi p r t l n. H u h t t nông nghi p
c s d ng cho s n xu t cây l ng th c (7,7%),
ch m t ph n nh c a t tr ng
c dùng cho cây lâu n m (0,9%). Ho t ng canh tác ch
y u vùng l u v c là s n xu t lúa n c nh ng vùng t tr ng, tuy v y lúa n ng v n
chi m vai trò quan tr ng trong cung c p l ng th c cho ng i dân a ph ng, c bi t là
vùng th ng ngu n. Canh tác theo ki u t cung t c p vùng cao có u vào th p do v y
n ng su t không cao. R ng t nhiên cung c p lâm s n quan tr ng và góp ph n cung c p thêm
l ng th c và ti n m t cho ng i dân a ph ng.

15


B ng 1. Th c tr ng s d ng
Ph

ng th c s d ng

t

Ngh An

t

Di n tích (ha)
1996

1994
1.63.8068
178.014
131.276
102.420

Cây tr ng hàng n m
- Lúa và cây tr ng c n
- N ng
Cây lâu n m
ng c
V n nhà

Di n tích m t n
t r ng

1.638.068
172.893
128.646
109.991

1.638.068
178.253
126.365
99.410

41.750

T ng di n tích
t nơng nghi p

1995

41.763

14.717
5.432
31.739
3.592
586.326
554.519
31639

5.016

c
589.994

R ng phịng h và r ng t nhiên
R ng tr ng và t giao cho tr ng
r ng

t chuyên dùng

41906

t cho khu dân c
t ch a s d ng

812052

1997
Di n tích
%
1.638.068 100,0
178.745
10,9
126.384
7,7
94.400
5,8
26.607*
1,6
14.821
0,9
5.682
0,3
31.857
1,9
3.597
0,2

663.750
40,5
602.799
36,8
60782
3,7

52532
14841
802559

52811
14859
724342

3,2
0,9
44,2

Ngu n: Chi c c th ng kê Ngh An
*S li u n m 1998 do Chi c c Ki m lâm cung c p

che ph r ng ã b gi m sút nhanh chóng trong su t 2 th p niên 70 và 80. Vào n m
1943, t có r ng vào kho ng 1,1 tri u ha t ng ng v i 67%
che ph r ng, nh ng n
n m 1992 gi m xu ng ch còn 554.600 ha r ng t nhiên và 29.600 ha r ng tr ng, t ng ng
v i
che ph r ng là 35% (Nguy n V n B o, 1999). Trong su t m t th i gian dài, các chính
sách v r ng ch y u h ng vào vi c khai thác, ít quan tâm n vi c tái sinh r ng. Ho t ng
khai thác g

các vùng kinh t m i là m t h p ph n c a các ch ng trình tái nh c c a
chính ph . Vi c m r ng di n tích du canh do t l phát tri n dân s cao ã làm di n tích r ng
t nhiên b co l i. H n th n a, hi n t ng cháy r ng th ng x y ra vào mùa khô c ng ã góp
ph n làm suy thối r ng vùng l u v c sông C .
B ng 2. Th c tr ng r ng

Ngh An

Lo i r ng
T ng di n tích

T ng di n tích
1.181.293 100%

Di n tích khơng có
r ng

229.691

174.023

155.026

529.999

229.691

147.487

152.821

0

26.536

2.205

301.948

214.045

30.711

544.581

54%

R ng c
d ng
185.557

28.741

Di n tích có r ng
R ng t nhiên
R ng tr ng

636.441

Di n tích (ha)

R ng
R ng s n
phòng h
xu t
607.527
388.209

46%

Ngu n: S NN&PTNT Ngh An, 1997

T n m 1993, kh i u b ng vi c th c hi n “ch ng trình 327”, và ti p sau ó là giao t
ã t o c h i cho các c quan, t ch c và ng i dân a ph ng tham gia tr ng r ng và b o
v r ng. Chính sách khai thác g c ng ã thay i c p t nh. T vi c khai thác thu n tuý ã
16