XÂY DỰNG TÒA ÁN ĐIỆN TỬ,
MỘT NHIỆM VỤ QUAN TRỌNG CỦA CHIẾN Lược
CẲI CÁCH Tư PHÁP TRONG TÒA ÁN NHÂN DÂN
★ PGS, TS NGUYỄN HỊA BÌNH
Uy viên Bộ Chỉnh trị, Bí thư Trung ương Đảng,
Chánh án Tịa án nhân dãn tối cao
• Tóm tắt: Hiện nay, sự phát triển nhanh chóng của cơng nghệ thơng tin đã mang lại nhiều
cơ hội cho việc nâng cao hiệu quả hoạt động quản trị quốc gia và thực thi cônglý trên thê giới.
Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và sựphát triển không ngừng của công nghệ số đã và
đang làm thay đổi sâu sắc hoạt động của tòa án. Trong bối cảnh đó, tịa án Việt Nam chủ
trương đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin, khai thác tối đa các cơ hội mà cuộc cách
mạng công nghệ mang lại đểxây dựng tòa án điện tử-một trong những nhiệm vụ quan trọng
của Chiến lược cải cách tưpháp trong tòa án nhân dân nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động
và xây dựng tòa án hiện đại như yêu cầu tại Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng.
• Từ khóa: tịa án điện tử, tòa án nhàn dàn.
1. Nhận thức về tòa án điện tử
theo phương thức truyền thống vốn tốn kém về
Bản chất của tòa án điện tử là chuyển một phần
thịi gian và nhân lực, khi thực hiện thơng qua
hoạt động của tịa án từ khơnggian thực lên khơng
nền tảng số sẽ được tự động hóa hoặc tiến hành
gian số, ttong đó, cốtlõi là việc tiến hành, tối uu và
trực tuyến (từ khâu thụ lý đơn khỏi kiện, tiếp nhận
phát triển trên nền tảng số một số hoạt động: quản
hồ sơ vụ án cho đến kết thúc vụ án). Qua đó, vừa
trị nội bộ tịa án; cơng khai hoạt động của tòa án;
tăng năng suất lao động của tòa án, vừa tiết kiệm
cung ứng cho nguôi dân các dịch vụ tu pháp cơng;
nhân lực và thịi gian. Đây cũng chính là giải pháp
hỗ trự các tiện ích nâng cao hiệu quả hoạt động
để khác phục một phần khó khãn, áp lực khi số
của các chức danh tu pháp; kết nối và khai thác cơ
lượng các vụ án gia tăng không ngừng nhưng phải
sở dữ liệu của các nền tảng số quốc gia; đặc biệt là
giảm biên chế theo yêu cầu chung.
tiến hành các hoạt động tố tụng điện tử.
Thứhai, hỗ trợ thẩm phán ra phán quyết chính
Tịa án điện tử mang đến nhiều lọi ích to lớn
xác. Thay vì phải lập hổ sơ vụ án, tra cứu văn bản
cho tòa án, người dân và xã hội, cụ thể là:
Thứnhất, giúp tăng nâng suất lao động của tòa
pháp luật và tiến hành các tác nghiệp một cách
thủ cơng, tịa án điện tử vói ứng dụng trí tuệ nhân
án. Nhiều hoạt động tố tụng đang được thực hiện
tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data) sẽ giúp thẩm
LÝ LUÂN CHÍNH TRỊ - số 527 (1/2022)
NGHIÊN CỨU - PHÁT TRIỂN LÝ LUẬN
phán và thư ký tòa án xử lý hồ sơ nhanh hơn,
giải quyết vụ án của tịa án. Khẳng định uy tín
thuận tiện hơn trong việc tía cứu văn bản pháp
của tịa án vói nhân dân.
luật và án lệ liên quan, tìm kiếm các vụ án có tình
Thứ sáu, tăng năng lực quản lý và giám sát
huống pháp lý tương tự. Thậm chí, cơng nghệ trí
trong hệ thống tịa án. Tịa án điện tử sẽ hỗ ttợ đác
tuệ nhân tạo còn cho phép thiết lập “ Trợ lý ảo”
lực cho công tác quản lý, chỉ đạo của tòa án nhân
hỗ trợ đác lực cho thẩm phán trong q trình
dân (TAND) tối cao vói tồn hệ thống tòa án, của
nghiên cứu để tham khảo và đưa ra phán quyết
tịa án cấp ttên vói tịa án cấp dưới. Đặc biệt góp
đúng pháp luật, nhanh chóng, chính xác.
phần hữu hiệu tăng năng lực giám sát tiến độ thụ
Thứ ba, tiết kiệm công sức, thời gian và chi phí
của người dân. Thay vì phải trực tiếp đến trụ sở
lý án ưong nội bộ hệ thống tòa án, giúp tăng tính
minh bạch, góp phần phịng ngừa tiêu cực.
tịa án trong giờ làm việc, tòa án điện tử tạo điều
Thứbảy, tiết kiệm cho ngân sách. Tòa án điện
kiện cho người dân thực hiện các quyền và nghĩa
tử vói việc ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông
vụ tố tụng ở mọi noi, mọi thịi điểm thơng qua
tin (CNTT) sẽ giúp tiết kiệm đáng kể ngân sách.
nền tảng số (nộp đơn khỏi kiện, cung cấp chứng
Theo tính tốn của các chun gia, việc triển
cứ trực tuyến...). Người dân cịn có thể sử dụng
khai tòa án điện tử sẽ tiết kiệm từ 10% đến 15%
các dịch vụ ưa cứu các bản án, hỗ ượ phân tích
chi phí hoạt động của tịa án. Việc tổ chức trực
và dự đoán kết quả tố tụng... từ đó quyết định
tuyến đến nhiều điểm cầu các hội nghị, hội thảo,
khỏi kiện hoặc khơng khỏi kiện, tránh lãng phí
tập huấn chuyên môn sẽ tạo điều kiện mở rộng
thời gian, cơng sức và chi phí khi có các khiếu
thành phần tham dự tói thẩm phán, cán bộ tịa
kiện, ưanh chấp cần tịa án giải quyết.
án tồn quốc để trao đổi nghiệp vụ, nâng cao
Thứ tư, xử lý một cách nhân văn các tình
trình độ mà khơng làm phát sinh chí phí đi lại,
điểu kiện cho các đương sự, nhân chứng, luật sư
cơng tác phí, tiết kiệm thịi gian...
2. Kinh nghiệm quốc tế về xây dựng tịa án
vì nhiều lý do khác nhau như dịch bệnh, bệnh
điện tử
huống đặc biệt của tố tụng. Tịa án điện tử tạo
tật, ở xa, khó khăn về kinh tế... khơng có điều
Xây dựng tịa án điện tử đã trở thành xu thế
kiện trực tiếp có mặt tại trụ sở tịa án vẫn có thể
tồn cầu. Thực tiễn quốc tế cho thấy, nhiều nước
tham gia phiên tịa. Đặc biệt, vói những vụ án
chú trọng ứng dụng CNTT vào hoạt động tư
xâm hại tình dục trẻ em, sẽ không triệu tập các
pháp từ sớm và đã đạt đưọc những thành tựu lớn
em đến phịng xử án, tồn bộ việc khai báo của
các em sẽ được tiến hành trực tuyến nhàm ttánh
trong xây dựng tòa án điện tử (như Mỹ,
ôxtrâylia, Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc, Xinhgapo,
phải tiếp xúc trực tiếp với bị cáo, bảo đảm bí mật
Trung Quốc...). Từ cung cấp dịch vụ hành chính
địi tư, tránh cho trẻ em những tổn thương tiếp
tư pháp trực tuyến, tống đạt điện tử, cung cấp và
theo vê' tâm lý, nhân cách, danh dự.
tiếp nhận chứng cứ trực tuyến đến xét xử trực
Thứ năm, công khai, minh bạch hoạt động
tuyến... đều được các quốc gia này thực hiện một
của tòa án. Công khai, minh bạch là một ưong
cách thường xuyên và đang dần thay thế hoạt
những thuộc tính của xét xử. Tịa án điện tử sẽ
hỗ ượ đác lực việc cơng khai, minh bạch tồn bộ
động tố tụng truyền thống.
Tịa án các nước đã triển khai nhiều phần
hoạt động, tiến độ và kết quả xét xử, tạo điều
mềm tố tụng điện tửvói tính năng hiện đại để hỗ
kiện để người dân theo dõi, giám sát quá trình
trợ người dân thực hiện các hoạt động tố tụng
LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ - số 527 (1/2022)
trên nền tảng số (từ khâu nộp đơn khởi kiện,
Xây dựng tòa án điện tử để thực thi quản trị
cung cấp chứng cứ trực tuyến cho đến khi xét xử
xong). Các phần mềm này cũng cho phép ngi
tịa án trên nền tảng số (hệ thống), qua đó nâng
cao hiệu quả quản trị nội bộ tòa án. ứng dụng
dân giám sát tiến độ giải quyết án của tịa án, qua
cơng nghệ số, tịa án quản lý những lĩnh vực sau:
đó, tăng sự thuận lọi, niềm tin và hài lòng của
Thứ nhất, quản lý hoạt động tố tụng. Mọi hoạt
người dân. Cùng với đó, tịa án các nước triển
động tố tụng từ khi tiếp nhận đơn khỏi kiện, thụ
khai nhiều phần mềm tố tụng thông minh để hỗ
lý hồ sơ vụ án, phân công giải quyết án cho đến
trợ tối đa cho Thẩm phán trong quá trình nghiên
khi giải quyết, xét xử xong sẽ được tự động cập
cứu, xửlývụ án (như tự động lập hồ sơvụ án; tìm
nhật trên hệ thống. Hệ thống này khơng chỉ có
kiếm, tra cứu các văn bản pháp luật; tự tạo các
tính năng lưu trữ, theo dõi, mà còn kịp thòi đưa
văn bản pháp lý; tống đạt các quyết định tố tụng;
ra những cảnh báo, nhác việc giúp thẩm phán
hỗ ttợ xác minh thông tin; hỗ trợ viết bản án...).
Ở những nước xây dựng được tòa án điện tử hiện
và người quản lý tránh nguy cơ vi phạm, sai sót
đại đã giúp giảm khoảng 50% thịi gian xử lý vụ
hết thòi hạn tố tụng, vi phạm thòi hạn tố tụng...).
án. Tòa án các nước cũng tận dụng tối đa thành
Thứ hai, quản lý nhân sự. Mọi thông tin về
tựu của CNTT vào phục vụ công tác quản lý, chỉ
nhân sự từ khâu tuyển dụng, bổ nhiệm và ữong
đạo, điều hành; hàng loạt phần mềm quản lý đã
suốt q trình cơng tác sẽ được tự động cập nhật
(thí dụ: chưa tống đạt văn bản tố tụng hoặc sáp
được thiết lập và triển khai, qua đó giúp cho cơng
trên hệ thống. Xây dựng và ứng dụng các phần
tác quản lý trong tồn hệ thống tịa án được
mềm giám sát, đánh giá thẩm phán (dựa trên bộ
thơng suốt, kịp thịi và khoa học. Tính năng hiện
tiêu chí đánh giá chất lượng thẩm phán). Định kỳ
đại của tòa án điện tử đã được các nước ứng dụng
6 tháng hoặc hàng năm, nền tảng giấm sát tự
mạnh mẽ vào công tác quản lý nhân sự, đào tạo,
động này sẽ đánh giá thẩm phán và gửi thông báo
bồi dưỡng, tập huấn nghiệp vụ cho thẩm phán.
đến lãnh đạo để phục vụ công tác quản lý, điều
Theo đó, tồn bộ thơng tin của thẩm phán, cán
hành; đồng thòi gửi đến từng thẩm phán để biết
bộ tịa án từ khi được tuyển dụng, bổ nhiệm,
mình đang được xếp hạng ở mức nào, bị hạ điểm
nâng ngạch và trong suốt q trình cơng tác được
ở những tiêu chí nào và có phương án khác phục.
lưu trữ, cập nhật thường xuyên để phục vụ công
Thứba, quảnlývàlưu trữ hồ sơ. Toàn bộ hồ sơ
tác quản lý và đánh giá cán bộ.
gốc sẽ được quản lý và lưu trữ trên cơ sở dữ liệu
Rõ ràng, ứng dụng CNTT, xây dựng tòa án
lớn của nền tảng số, trước mát ưu tiên số hóa hồ
điện tử đã trở thành nhu cầu và xu thế không thể
sơ tố tụng. Việc cập nhật thường xuyên hồ sơ lưu
đảo ngược của tòa án tất cả các nước trên thế
trữ trên nền tảng số sẽ giúp lưu giữ hồ sơ nguyên
giới. Đây cũng là đòi hỏi khách quan của tiến
vẹn, lâu dài, tiết kiệm nhân lực, vật lực, đóng vai
trình phát triển nền tư pháp ở mọi quốc gia
trị quyết định trong cơng tác quản lý, sử dụng,
trong bối cảnh hiện nay.
phân tích và dự báo sử dụng công nghệ AI.
3. Định hướng xây dựng tòa án điện tử ở
Việt Nam
Thứ tư, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ. CNTT cho
phép tổ chức trực tuyến các hội nghị, hội thảo,
- Xây dựng tòa án điện tử hướng tới thực thi các khóa đào tạo, bồi dưỡng trong hệ thống tòa
và nâng cao năng lực quản trị tòa án trên nên án, vừa giúp mở rộng thành phần tham dự, vừa
tảng số
tiết kiệm thời gian, chi phí. Khối lượng tri thức
LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ - Sơ 527 (1/2022)
NGHIÊN CỨU - PHÁT TRIỂN LÝ LUẬN
đồ sộ lưu trữ trong tòa án điện tử cũng là nguồn
Thứ hai, đăng ký trực tuyến cấp sao bản án và
tư liệu quý giá cho việc tự đào tạo, nghiên cứu
tài liệu trong hồ sơ vụ án. Theo đó, các cơ quan,
khoa học pháp lý của cán bộ tịa án. Cơng tác
tổ chức, người dân khơng cần phải đến trụ sở tịa
đào tạo có thể được thực hiện trên nền tảng đào
án mà có thể đăng ký đề nghị cấp sao bản án và
tạo số, bảo đảm các tiêu chí năng suất - chất
tài liệu trong hồ sơ vụ án ở bất kỳ thịi gian, địa
lượng - hiệu quả trên quy mơ tồn quốc cho
điểm nào.
Thứ ba, nộp án phí, lệ phí, tiền phạt trực
toàn bộ cán bộ và sinh viên hệ thống tòa án.
Thứ năm, phục vụ cồng tác thống kê. úng
tuyến. Thông qua hệ thống này, người tham gia
dụng công nghệ số để phục vụ báo cáo định kỳ và
tố tụng có thể nộp án phí, lệ phí, tiền phạt trực
đột xuất, phân tích và xử lý dữ liệu thống kê nhàm
tuyến theo quy định của pháp luật hoặc quyết
đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác quản
định trong các bản án mà khơng cần đến kho
lý. Q trình chuyển đổi số sẽ hình thành các kho
dữ liệu lớn của TAND, phục vụ cho việc tổng kết
bạc nhà nước.
Thứ tư, tra cứu các thông tin về vụ án như
thực tiên xét xử, phát hiện những lỗ hổng pháp lý,
thông báo thụ lý vụ án, vụ việc; quyết định phân
các vi phạm phổ biến, quy luật hoạt động của tội
công thẩm phán thụ lý; lịch mở phiên tòa, phiên
phạm, đánh giá hiệu quả cơng tác phịng chống
họp; tiến trình tố tụng và các thông tin khác.
vi phạm và tội phạm, vừa giúp tiết kiệm thòi gian,
nhân lực và đem lại hiệu quả rất lớn.
Thứ năm, cung cấp các bản án đã được xét xử
để người dân tham khảo, phân tích các tình
Thứ sáu, quản lý cơ sở vật chất, ưangthiếtbị,
huống pháp lý tương tự từ đó đưa ra các quyết
tài chính ứong hệ thống tịa án, nhằm quản lý
định tư pháp, đoán định tư pháp sáng suốt, đúng
chặt chẽ, đúng quy định pháp luật, phát huy
pháp luật. Trên cơ sở đó, thực hiện quyền và
hiệu quả sử dụng, ưánh lâng phí hoặc thất thốt.
nghĩa vụ cơng dân như quyền khỏi kiện, kháng
- Xây dựng tòa án điện tử, cung cấp các dịch cáo, tố cáo... tham gia hữu hiệu vào hoạt động
Một trong những mục tiêu quan ữọng của tòa
giám sát tư pháp.
Thứsáu, cung ứng dịch vụ tư vấn pháp lý. ứng
án điện tử là hướng tói phục vụ người dân, cung
dụng trí tuệ nhân tạo để xây dựng “Nhà tư vấn
vụ tưpháp công đếphục vụ người dân tốt hơn
ứng cho nhân dân các dịch vụ tư pháp công hiện
ảo” giúp nhân dân tra cứu hệ thống pháp luật,
đại, thuận lợi và tiết kiệm; đặc biệt là các loại
giải đáp các câu hỏi về quy trình, thủ tục giải
dịch vụ công sau:
quyết án. Tiếp tục phát triển các dịch vụ công
Thứ nhất, gửi, nhận đon khỏi kiện, tài liệu,
trực truyến khác của tòa án và triển khai mở rộng
chứng cứ và thực hiện cấp, tống đạt, thông báo
các kênh tương tác trực tuyến để người dân
văn bản của tòa án thông qua phưong tiện điện
tham gia, giám sát hoạt động giải quyết, xét xử
tử. Sau khi hoàn thành việc nộp hồ sơ, hệ thống
của tòa án và gửi ý kiến phản hồi cho tòa án.
sẽ cung cấp mã số tiếp nhận để người dân,
- Xây dựng tòa án điện tủ hỗ trợ thẩm phán
doanh nghiệp dễ dàng theo dõi quá trình thụ lý,
nâng cao hiệu quả và chất lượng hoạt động
giải quyết của tịa án. Việc cấp, tống đạt, thơng
qua thiết bị điện tử cá nhân như điện thoại, máy
Xây dựng tịa án điện tử ứng dụng mạnh mẽ
CNTT, trí tuệ nhân tạo để hỗ trợ thẩm phán giải
quyết án chính xác và giảm bớt áp lực cơng việc.
tính... một cách nhanh chóng và tiện lọi.
Xét cho cùng, chất lượng của tịa án do chính các
báo văn bản của tịa án có thể thực hiện thơng
LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ - sỗ 527 (1/2022)
thẩm phán quyết định, nên yêu cầu nâng cao
bản án, qua đó giúp giảm 30% khối lượng cơng
chất lượng hoạt động của thẩm phán là nhiệm
việc so vói thao tác truyền thống.
vụ rất quan trọng. Hiện nay, TAND tối cao đã
Thứ bảy, hỗ trợ phân tích dữ liệu, xác minh
đưa vào sử dụng “ượlýảo”cung cấp các dịch vụ
thông tin và phát hiện các sai sót trong các bản
thơng minh hỗ trợ thẩm phán. Trợlý ảo đóng vai
án, quyết định của tịa án. Hệ thống này phân tích
trị như một thư ký riêng, được lập trình am hiểu
sâu thơng tín vụ án, tham chiếu chéo và kiểm tra
pháp luật và chuyên mơn nghiệp vụ của tịa án,
các thơng tin vụ án, hỗ trợ kiểm tra chứng cứ; phát
làm việc 24/7 và luôn bên cạnh thẩm phán, giao
hiện các yêu cầu tố tụng bị bỏ sót; phát hiện các
tiếp với thẩm phán bàng ngơn ngữ nói hoặc chữ
lỗi trích dẫn điều luật; phân tích bản án và sửa lỗi
viết thơng qua điện thoại di động, máy tính cá
kỹ thuật; phát hiện các lỗi về mặt logic trong văn
nhân nên nhanh chóng, tiện ích. Trợ lý ảo được
bản mà bàng trực quan khó phát hiện được.
kỳ vọng là điểm sáng của nền tư pháp trong thòi
Thứ tám, ở giai đoạn phát ưiển tiếp theo, trợ
đại 4.0 và là công cụ giúp việc đác lực cho thẩm
lý ảo có khả năng phân tích, suy luận và đưa ra
phán. Trợ lý ảo hỗ trợ thẩm phán thơng qua các
các gọi ý đốn định pháp luật tương đối chính
tính năng:
xác, hỗ trợ thẩm phán ra quyết định nhanh
Thứ nhất, giói thiệu hệ thống pháp luật có liên
chóng và thống nhất trên tồn quốc.
quan để giải quyết vụ án. Theo đó, ượlýảo giói
Thứ chín, mã hóa, đăng tải bản án, quyết định
thiệu các luật, pháp lệnh, thông tư, nghị định...
lên cổng thơng tin điện tử của tịa án và nhiều
chính xác đến từng điểu, khoản của văn bản
tính năng khác.
pháp quy và thịi điểm có hiệu lực của văn bản
phù họp vói thịi gian xảy ra vụ án.
- Xây dựng tòa án điện tử để triển khai các
hoạt động tố tụng trực tuyến
Thứ hai, giới thiệu các tình huống pháp lý
Cốt lõi của việc xây dựng tịa án điện tử chính
tưong tự đã được hội đồng thẩm phán TAND tối
là chuyển đổi số các hoạt động tố tụng đế hình
cao tổng kết thực tiễn xét xử và đưa ra câu trả lòi.
thành một phương thức tố tụng mói trên nền
Thứ ba, giói thiệu các án lệ liên quan.
tảng số. Tham khảo kinh nghiệm quốc tế cho
Thứ tư, giói thiệu các bản án tưong tự đã có
thấy, một số nước có nền tư pháp phát triển và
hiệu lực pháp luật. Các bản án được giới thiệu để
công nghệ hiện đại đã ban hành đạo luật về tố
tham khảo theo thứ tự ưu tiên: án giám đốc thẩm
tụng điện tử (Pháp, Đức, Mỹ...) và triển khai
của Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao, án giám
nhiều hoạt động tố tụng trên nền tảng số (từ khi
đốc thẩm của 3 TAND cấp cao, các bản án khác.
Thứ năm, hỗ trợ lập kế hoạch giải quyết án,
thụ lý vụ án đến khi hoàn thành xét xử).
Ở nước ta, các luật về tố tụng đã có một số quy
tạo lập và quản lý hồ sơ án điện tử, số hóa và sáp
định về tố tụng điện tử, tố tụng trực tuyến trong
xếp hồ sơ theo từng loại tài liệu của vụ án để
giai đoạn xét xử. Đặc biệt, tại Kỳ họp thứ hai vừa
thuận tiện nghiên cứu; hỗ trợ quản lý công việc,
qua, trên cơ sở đề xuất của TAND tối cao, Quốc
đưa ra các cảnh báo, thông báo, nhác việc.
hội đã thông qua Nghị quyết cho phép xét xử theo
Thứ sáu, tự động tạo các tài liệu pháp lý mẫu
hình thức trực tuyến. Tuy vậy, chừng đó những
theo quy định của pháp luật tố tụng (như giấy
triệu tập, quyết định tạm giam, quyết định đưa
quy định là chưa đủ và chưa khai thác hết tiềm
năng của CNTT ttong hoạt động tư pháp. Những
vụ án ra xét xử...), hỗ ượ viết một phần nội dung
hoạt động tố tụng có thể tiến hành trực tuyến là:
LÝ LUÂN CHÍNH TRỊ - số 527 (1/2022)
NGHIÊN CỨU - PHÁT TRIỂN LÝ LUẬN
- Nộp đơn khỏi kiện, cung cấp chứng cứ, khai viên, sinh viên luật, các nhà nghiên cứu... nhanh
báo trực tuyến.
-
chóng và thuận lợi tra cứu, tìm kiếm văn bản.
Nộp án phí, lệ phí, tiền phạt vi phạm trực tuyến.
Thứ hai, công khai việc phân công cán bộ thụ
- Tổ chức trực tuyến các phiên hịa giải trong lý án. Qua đó, vừa tạo cơ chế giám sát bên trong
vụ án dân sự và đối thoại ttong vụ án hành chính.
việc phân cơng án trong nội bộ hệ thống tòa án;
- Xét xử trực tuyến sơ thẩm và phúc thẩm các vừa giúp các đương sự và những người tham gia
vụ án hình sự, dân sự, hành chính.
tố tụng giám sát từ bên ngồi, đồng thòi thuận
- Tổ chức trực tuyến các phiên họp để giải tiện khi thực hiện các quyền, nghĩa vụ tố tụng
quyết các việc dân sự (như các yêu cầu về công
của họ (như đề nghị, kiến nghị, cung cấp bổ sung
nhận cha mẹ cho con, hạn chế quyền của cha
chứng cứ...).
mẹ vói con cái, chấm dứt việc ni con nuôi...).
Thứ ba, công khai tiến độ thụ lý và giải quyết
- Sao chụp hồ sơ, tài liệu tố tụng và tống đạt, án. Qua đó, tạo điểu kiện để người dân và lãnh
thông báo trực tuyến các văn bản tố tụng.
đạo tòa án giám sát, buộc mỗi thẩm phán nỗ lực
- Tiến hành trực tuyến các hoạt động tố tụng để hồn thành việc giải quyết án đúng thịi hạn
khác.
luật định.
- Xây dựng tịa án điện tử góp phần tăng
Thứ tư, cơng khai q trình xét xử tại phiên
cường tính cơng khai, minh bạch trong hoạt
tịa (trừ những trường họp pháp luật quy định
động của tịa án
cấm cơng khai), qua đó để người dân theo dõi và
Cơng khai là thuộc tính của hoạt động xét xử,
bảo đảm quyền tiếp cận thơng tin của người
góp phần phổ biến, giáo dục ý thức chấp hành
pháp luật.
dân, là phương thức hữu hiệu để kiếm sốt
Thứ năm, cơng khai kết quả xét xử. Theo đó,
quyền lực, đổng thời là cơ chế đề cao trách
cơng khai các bản án, quyết định đã có hiệu lực
nhiệm của thẩm phán trong thực thi quyền tư
pháp luật để người dân giám sát, tham khảo.
pháp. Với ý nghĩa như vậy, công khai trong hoạt
Việc công khai bản án, quyết định của tòa án đã
động của tòa án là nguyên tác căn cốt đã được
đề cao trách nhiệm của mỗi thẩm phán từ đó
quy định trong Hiến pháp. Theo đó, pháp luật
phải nâng cao chất lượng xét xử và chất lượng
quy định mọi người đều có quyền tham dự
xây dựng bản án.
phiên tịa; Thơng tư của Chánh án TAND tối cao
Thứ sáu, cơng khai q trình và kết quả thi
về phịng xử án cịn có các quy định cụ thể tạo
hành án. Qua đó, tạo điều kiện để người dân và
điều kiện cho cơ quan truyền thông tham dự và
xã hội giám sát quá trình thi hành án, bảo đảm
đưa tin về phiên tịa, đây là quy định khơng phải
cơng lý được thực thi đến cùng.
nước nào cũng có. Tịa án điện tử cho phép tăng
Thứ bảy, công khai quá trình và kết quả xét
cường hơn nữa tính cơng khai, minh bạch của
miễn, giảm án. Theo đó, tồn bộ q trình và kết
hoạt động tịa án. Trên nền tảng số, tịa án phải
quả xét miễn, giảm án, tạm đình chỉ thi hành án,
phấn đấu thực hiện tốt 7 nội dung cơng khai sau:
hỗn thi hành án, tha tù trước thời hạn có điều
Thứ nhất, cơng khai hệ thống pháp luật, các
nghị quyết của Hội đồng thẩm phán TAND tối
kiện đều được công khai trên nền tảng số để
người dân giám sát.
cao, các án lệ, các văn bản hướng dẫn, các giải
đáp pháp luật. Qua đó, giúp người dân, các giảng
LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ - số 527 (1/2022)
- Xây dựng tịa án điện tử để kết nối vói các
nền tảng sốkhác
Xây dựng tòa án điện tử còn hướng đến kết
phải xác định rõ những định hướng chính để xây
nối vói các nền tảng số của quốc gia và các bộ
dựng tòa án điện tử và những nhiệm vụ cần tập
ngành khác như Cổng dịch vụ công quốc gia, Cơ
trung triển khai trong thòi gian tới; xác định lộ
sở dữ liệu quốc gia về dân cư, cơ sở dữ liệu của
ưình và bước đi phù họp vói từng giai đoạn, phù
Tổng cục Thống kê, Viện Kiểm sát nhân dân tối
họp vói điều kiện kinh tế, trình độ cơng nghệ...
cao... Việc kết nối giữa các nền tảng số cho phép
Do công nghệ phát triển, thay đổi nhanh chóng
tịa án khai thác cơ sở dữ liệu quốc gia phục vụ
hàng ngày, nên việc xây dựng Chiến lược tổng
tốt hơn nhiệm vụ của mình, đồng thời chia sẻ,
thể về chuyển đổi số phải có tầm nhìn dài hạn,
phát huy tối đa hữu ích cơ sở dữ liệu của TAND
linh hoạt thích ứng để đi tát, đón đầu, vượt lên
phục vụ cho tiến trình xây dựng xã hội số, kinh
về công nghệ, tiết kiệm chi phí và thịi gian.
Hồn thiện các quy định pháp luật
tế số, nâng cao hiệu lực, hiệu quả điều hành,
-
quản trị quốc gia.
4. Một số nhiệm vụ cần triển khai thời gian tới
Vận hành tịa án điện tử phải có hệ thống pháp
luật hồn thiện, đồng bộ, thích ứng với cơng
Để xây dựng thành cơng tịa án điện tử cân có
nghệ số. Hạ tầng pháp lý chính yếu của tịa án
nhận thức đúng, quyết tâm cao, giải pháp đồng
điện tử bao gồm: (1) Pháp luật về tố tụng điện tử;
bộ, nguồn lực cần thiết, điều hành quyết liệt.
(2) Pháp luật về công nghệ thông tin, công nghệ
Trước mát, phải thực hiện 05 nhiệm vụ chính
số, trí tuệ nhân tạo; (3) Pháp luật về tổ chức bộ
sau đây:
máy của TAND và các cơ quan tiến hành tố tụng.
- Xây dựng Chiến lược tổng thể vê chuyển đổi Ngồi ra cịn những đạo luật liên quan khác.
số trong hệ thống tòa án
Hệ thống pháp luật nêu trên được hoàn thiện
Đảng, Nhà nước ta chủ trương tăng cường,
theo hướng cho phép tiến hành các hoạt động
phát triển khoa học công nghệ và xem đây là một
tố tụng trực tuyến; quy định về chứng cứ điện tử;
động lực tăng trưởng quan trọng. Trong Chiến
cơ sở khoa học và tính pháp lý của các phần
lược phát triển khoa học công nghệ, đặc biệt
mềm phục hồi chứng cứ điện tử; an ninh an toàn
nhấn mạnh nhiệm vụ đẩy mạnh quá trình
mạng; tổ chức bộ máy, chức năng, nhiệm vụ,
chuyển đổi số(1). Đây là cơ sở chính trị quan trọng
quyền hạn của các chủ thể tiến hành tố tụng
để xây dựng tịa án điện tử. Trong tiến trình hội
điện tử; vai trò, quyền tham gia tố tụng của các
nhập quốc tế, TAND tối cao Việt Nam cũng đã
kỹ sư công nghệ thông tin...
Phát triển hạ tầng số hiện đại
cam kết hoàn tất việc xây dựng và vận hành tòa
-
án điện tử vào năm 2025. V1 vậy, TAND tối cao
Hạ tầng CNTT, cơng nghệ số đóng vai trị
phải khẩn trương xây dựng và triển khai Chiến
quan trọng trong phát triển tòa án điện tử.
lược tổng thể về chuyển đổi số trong hệ thống
TAND tối cao cần xây dựng đề án trang bị cơ sở
tòa án đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.
vật chất cho tòa án điện tử. Nội dung chủ yếu
Chiến lược phải đặt ra các mục tiêu, yêu cầu,
của đề án nhàm trang bị: (1) Hạ tầng kỹ thuật số,
nhiệm vụ cụ thể, phải tạo ra nhận thức đầy đủ
bao gồm các thiết bị số đầu cuối, đường truyền
trong hệ thống tòa án về tầm quan trọng của
tốc độ cao ổn định, trung tâm lưu trữ dữ liệu lớn
chuyển đổi số và xây dựng tòa án điện tử. Đây
và trung tâm điều hành; (2) Các nền tảng số vận
hành tòa án và trợ lý ảo ứng dụng ưí tuệ nhân
vừa là xu thế tất yếu của dòng chảy số quốc gia,
vừa là cơ hội để phát triển tòa án. Chiến lược này
tạo tương ứng với từng nhiệm vụ hoạt động của
LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ - Sơ 527 (1/2022)
10
NGHIÊN CỨU - PHÁT TRIỂN LÝ LUẬN
tòa án; (3) Chương trình đào tạo cho quản lý, vận
giói đã có những bước tiến dài trong xây dựng
hành và ứng dụng tòa án điện tử.
tòa án điện tử. Thòi gian qua, tòa án Việt Nam
Đây là một đề án cần đầu tư thỏa đáng về kinh
đã tích cực triển khai nhiệm vụ xây dựng tịa án
phí nên (1) Cần phải có lộ trình thích họp cho cả
điện tử và đã đạt được một số kết quả bước đầu,
trước mát, cả trung hạn và dài hạn, tùy thuộc vào
song vẫn còn khiêm tốn. Họp tác quốc tế là con
tiềm năng của nền kinh tế và trình độ phát triển
đường ngắn nhất để xây dựng tịa án điện tử, cho
của cơng nghệ; (2) Huy động đa dạng các nguồn
phép tiếp cận ngay với các thành tựu tiên tiến
lực, từ ngân sách nhà nước, từ họp tác quốc tế
của cơng nghệ số trên thế giói củng như việc ứng
và cả từ xã hội hóa; (3) Đầu tư thiết bị cơng nghệ
dụng trong tịa án. Qua đó, khơng tốn kém về
phải bảo đảm các u cầu: hiện đại, an ninh an
thịi gian, cơng sức, kinh phí để tìm tịi, nghiên
tồn, tiện lọi và cân nhác đi tát đón đầu.
cứu, đồng thịi khác phục được những bất cập,
-
Phát triển nguồn nhân lực côngnghệ thông tin hạn chế khi thực hiện. Họp tác quốc tế còn tranh
Nguồn nhân lực là yếu tố quan trọng quyết
thủ được các nguồn lực tài chính cho xây dựng
định sự thành cơng của chuyển đổi số và xây dựng
tòa án điện tử. Họp tác vói những nước đã xây
tịa án điện tử. Phát triển nguồn nhân lực để tòa
dựng được tòa án điện tử hiện đại sẽ chia sẻ được
án điện tử thực thi ữong thực tiễn phải đồng bộ cả
kinh nghiệm, đồng thời tiến tói kết nối hạ tầng
nhân lực quản lý, vận hành và ứng dụng công
số để “thu hẹp khoảng cách số" giữa các nền tư
nghệ số. Theo đó, bao gồm: (1) Đội ngũ kỹ sư
pháp, sớm về đích nhiệm vụ xây dựng tịa án
CNTT, cơng nghệ số; (2) Đội ngũ thấm phán, các
điện tử và chuyển đổi số trong hệ thống tòa án.
chức danh tư pháp và nhân viên tịa án các cấp;
(3) Người dân khi có việc cần tịa án giải quyết.
Đẩy nhanh q trình chuyển đổi số và hồn
thành việc xây dựng tịa án điện tử phải trở
Các kỹ sư CNTT phải vừa có kiến thức cập nhật
thành khát vọng của tồn hệ thống tịa án và của
về công nghệ số, vừa hiểu biết pháp luật và hoạt
từng cán bộ, thẩm phán. Đây là nhiệm vụ cấp
động của tịa án. Cần phải hình thành tổ chức bộ
thiết hiện nay cần cụ thể hóa để quyết liệt hồn
máy từ TAND tối cao đến các TAND cấp tính để
thành sớm. Đây là cơ hội để tòa án tiếp tục nâng
vận hành hệ thống công nghệ số. Chế độ đãi ngộ
cao niềm tin công lý của người dân, nâng cao
hiện tại đang là điểm nghẽn để thu hút nguồn
hiệu quả hoạt động của tòa án và xây dựng tòa
nhân lực này. Tuy vậy, rất cần thiết phải đổi mói
án hiện đại như yêu cầu tại Nghị quyết Đại hội
và có cơ chế phù họp. Thẩm phán, cán bộ tòa án
XIII của Đảng. Nhất định công cuộc chuyển đổi
phải được đào tạo lại để nhận thức đầy đủ về tòa
số và xây dụng tòa án điện tử sẽ tạo ra những giá
án điện tử và thay đổi thói quen làm việc từ mơi
trị lớn lao, đóng góp quan trọng vào thành công
trường truyền thống chuyển sang làm việc trên
của sự nghiệp cải cách tư pháp nước nhà, bát kịp
không gian mạng. Nền tảng số của tịa án điện tử
vói xu hướng của tư pháp tiến bộ trên thế giới □
phải ttở thành nền tảng làm việc chung của toàn
hệ thống gần 800 tịa án; cán bộ tịa án khơng vào
nền tảng này sẽ khơng làm việc được. Chỉ có như
vậy tịa án điện tử mói thực sự thành cơng.
-
Đẩy mạnh họp tác quốc tế
Đến nay, nhiều nước trong khu vực và ttên thế
LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ - Số 527 (1/2022)
(1) Nghị quyết số 52-NQ/TWngày 27-9-2019 của Bộ
Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động
tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.