Tích hợp mô hình tương tác xuyên thời gian với đồng thời gian của cơ chế hành vi phạm tội phương pháp phát triển lý luận và nghiên cứu tội phạm học về nguyên nhân, điều kiện và phòng ngừa tội phạm

• KHOA HOC XA H O I *>

TICH HOP MO HINH T I / O N G TAC XUYEN T H 6 I GIAN
V 6 l DONG T H d l GIAN CUA Cd CHE HANH VI
PHAM TOI - PHUdNG PHAP PHAT TRIEN LY LUAN
VA NGHIEN CUtJ TOI PHAM HOC VE NGUYEN NHAN,
DIEU KIEN VA PHONG NGUA TOI PHAM
PHAM VAN TINH ^*'
Tom tat: Bai viet thuoc pham vi chuyen nganh "Tgi pham hgc va Phong ngda tgi pham", de c$p
den viec ap dung hai mo hinh tUdng tic, mo hinh tUdng tac dong thai gian (Synchronie) va mo hinh
tuang tac xuyen thdi gian (Diachronie) cua co che hanh vi pham tgi lam phiXOng phap phat triin ly
luan va thuc hanh nghien cdu tgi pham hgc ve nguyen nhan, dieu kien va phong ngda tgi pham.
Td kbda: Tgi pham hgc; Phong ngUa tgi pham; Nguyen nhan va dHu kiSn cua tinh hinh tdi
pham; Cache hanh vi pham tgi; PhUdng phap nghien cdu tgi pham hgc tren cd sd cua mo hinh cd che
hanh vi pham toL
Abstract: Under the Criminology and crime prevention branch, this article discussed the
application of two models, syncln-ony and diacbrony, in understanding criminal behaviors. The
integration is a method for developing theories on the causes, conditions and prevention of crime.
Keywords: Criminology; crime prevention; cause and condition; mechanism of criminal behavior;
criminological method.
Ngay nhan bai: 28/6/2019; Ngay sda bai:17/8/2019; Ngay duyet dang bai: 29/9/2019.

Led dan
Vdi tinh each la mot khoa hoc phap ly
hinh sU (phi quy pham'^*), tdi pham hoc b
nUdc ta tu nhieu nam nay dUdc xem la
mot ehuyen nganh, mdt khoa hge dgc lap,
tUc la ed khach the nghidn ciiu rieng; cd
ddi tUdng nghien cUu rieng; cd muc dich
nghien cUu rieng (phdng ngUa tgi pham)...
Vi the', khi ndi theo muc dich, thi tdi pham

hgc la khoa hgc ve phong ngfla tdi pham,
cai dfldc thie't l^p nhd ket qua nghien cflu
khach the va do'i tfldng cua minh tren cd
sci thu hut tri thfle e^n thiet cua cae khoa
hoc khac eo lien quan nhU triet hgc; tam ly
hoc; nhan quyen hgc ... Ndi each khac, de
S010-2019

thUe hien diing mue dich cua minh, tdi
pham hoc, trUde het, c^n phai xay dung va
phat trien ly luan ve nhflng van de cd ban
nhU ve tinh hinh toi pham; v^ nhan than
ngUdi pham tgi; ve nguyen nhan va dieu
kien ciia tinh hinh tgi pham, trong do, va'n
de nguyen nhan va dieu kiin ciia tinh
hinh tdi pham gifl vai trd quye't dinh.
Nhflng ly luan nay cd vai trd hUdng din
thflc te' nghien cUu va thflc hanh hoat
ddng thflc tien phdng ngfla tdi pham.
<'' PGS.TS Vign Nha nu6c va Phap luat.
'" Xem. Hans-Dieter Schwird, Kriminologie, Nxb.

Kriminalistik, H. 2007, tr. 6.
NHAN LUt! KHOA HOC XA HOI


TICH HOP MO HINH T U O N G TAG XUYEN THCJI GIAN...
Mud'n vay, nhflng ly luSn dd phai cd
phfldng phap luan de xay dflng va phat
trien. O nfldc ta cho de'n nay, ly luan tdi

pham hgc ve cac van de da neu deu da cd,
da ton tai, song chfla ed hinh thu (md
hinh) rd rang va khong on dinh, nen kho
ap dung vao thflc te' nghien cflu hay lam
Luat. Dae biet, trong toan bg ly luan tdi
pham hgc b nfldc ta, tinh thd'ng nha't hay
sdi day lien ke't gifla muc dieh nghien cflu,
dd'i tfldng nghien eflu va khach the nghien
cflu cdn chfla dUdc quan tam thoa dang,
mac du da cd hfldng dan. Day la cai rat
can de nang cao ly luan va phue vu td't
hdn cho thflc te' phdng, cho'ng tgi pham.
Qua nghien cflu, ca ly luan va thflc te,
ehung tdi nhan thflc dflde r^ng, cd mot sdi
day lien kd't, mdt ye'u to' gifl vai tro quye't
dinh (luan) dd'i vdi cae van de dang dfldc
ndi de'n b day. Dd la hanh vi pham tgi vdi
cd che vkn hanh cua nd. Vi the', va'n de
nay da dfldc tim hieu, nghien cflu cl nfldc
ta tfl nam 1996^^'. Ket qua bflde dau nay,
sau khi da dflde ap dung trong nhieu eong
trinh nghien cflu thflc te tinh hinh tgi
pham nhieu loai khac nhau trong mot
thdi gian g^n 20 nam tren dia ban hanh
chinh-lanh thd nhieu cap khac nhau, nay
cung cho tha'y co nhu cau va cd sd de
hoan thidn them mot bUdc - hoan thien
nhan thflc ve ed ehe hanh vi pham tgi vi
muc dich phat trien ly luan tdi pham hgc
ve nguyen nhan, dieu kien va ve phong

ngfla tdi pham.

rie't trong phap luat hinh sfl, ca trong
Luat ndi dung, ca trong Luat hinh thflc.
Cdn viec Phdng ngfla tdi pham ma ly luan
ve nd la tdi pham hge, rd rang ciing dang
phai dd'i mat vdi cau hdi Idn rang, ly luan
tdi pham hgc hiin nay d nude ta nhU vaa
neu, dac hiit la ly luan ve nguyin nhan va
dieu kien cua tinh hinh tdi pham, phai
ching chUa du nang luc dS "ki toa, hoc
thud'c" cho hiin tUdngxa hdi tieu cUc niy Tinh hinh tgi pham? Lieu chang, cii Md
hinh ly luan dUa trin ca chi'hanh vi pham
tdi khdng con phu hdp di cat nghia, tai
sao cd ngUdi d dinh vdm ciia dao ddc vi
quyen lUc nhU cic nhin vit Dinh La
Thing hay mdt so' Tudng linh co chac vu
cao trong nganh Cdng an, lUc lUdng ndng
cd't ehd'ng tdi pham, lai pham tgi?

Vdi hdn hai mUdi nam theo duoi va
cung nhieu ngfldi tam huye't khac, ap
dung de dat eai ly luan da neu, tfle la cai
ly luan dfldc thie't lap tren quan diem cua
triet hgc mac-xit ke't hdp vdi tam ly hoc
khach quan va thfle te eua tinh hinh tgi
pham, cu th^ la cai ly luan la'y ed che' hanh
vi pham tgi lam cd sd de he thd'ng hda va
cu the hda va'n de day triu tUdng ve
nguyen nhan va dieu kien cua tinh hinh

tgi pham, cho phep dfla ra cau tra ldi tich
cue rang, ly luan dd khdng nhflng cdn phfl
hdp, cung nhu co kha nang ap dung tiep
tuc, ma con cd cd sd de dfldc xem la mot
phfldng phap nghien cflu tdi pham hgc dd'i
vdi van dl nguyen nhan, dieu kien va
Mat khac, thflc te' tinh hinh tgi pham b phdng ngfla tgi pham, song no c^n ed bflde
nflde ta hien nay vdi nhflng khudn mat phat trien tie'p theo vdi phudng cham cd
mdi ve tham nhung, ve tdi pham cd sii ban la:
dung cdng nghe cao (tgi pham mang) ...
Thd nha't, tie'p tuc van dung tu tfldng
dang la nhflng thach thflc mdi doi vdi ca
thflc te va ca ly luan ve phdng, chdng tgi
pham. Ddi vdi viec chdng tdi pham nhflng
Pham Van Tinh (1996), "Cd che' hanh vi n h . . , . ,-^^u.,, "-.u ã,!!ô uann \
nam qua da phai cd nhflng thay doi rao Co sb de xac dinh nguyen nhan va bien phap phong
ngita toi pham", Tap chi Kiem sat so 1 va 3

a

NHAN LUD KHOA HOC XAHM

Sti 10-2019


PHAM VAN TiNH
triet hoc mac-xit vi va'n de nguydn nhan,
dieu kidn di di sau hdn nfla vao ban chat
cua nd, tflc la vao sfl tac dong qua lai, cai
dfldc bi^u hien tap trung cf cd ehe hanh vi

ngfldi theo ca hai hfldng tac ddng la tac
dong d6ng thdi gian va tac dong xuyen
thdi gian (Synchronie va Diachronie);
Tha hai, triet de khai thae nhflng
thdng tin von cd trong khach the nghien
eflu, tflc la trong hien trang cua tinh hinh
tdi pham de lam ro hai mfle dd^^* cua sfl
tac ddng qua lai trong the' gan ke't vdi
phdng ngfla tdi pham, eai da dfldc khang
dinh tren dien dan Lien hdp qud'c la chidn
Ifldc hanh ddng de giai quyd't hai van de
gom hidn trang cua tinh hinh tgi pham va
van d^ nguyen nhan, dieu kien cua tinh
hinh tdi pham'^'.
Vdi each nhin nhan nhfl vay, bai viet
nay de cap dd'n md hinh cd ehd' hanh vi
pham tdi vdi muc dich tdm lUde, bd sung ly
luan va dinh hudng eho thfle hanh nghien
cflu thUc td', song chi b mfle do khai quat
nha't va cd chu y hdn dd'i vdi phdng ngfla
tdi pham b mfle do phdng ngfla cd ban
(Primaere Praevention).
1. Ban chat cua nguyen n h a n va
d i i u kien cua tinh h i n h toi p h a m
Xet theo lich s i tdi pham hgc, day la
van de khd nhflng rat cu. Khd la vi nd de
cap de'n ddi tfldng nghien cflu cua mot
khoa hge chuyen nganh, tfle la tdi pham
hgc, cai dfldc sinh ra vi muc dich phdng
ngfla tdi pham. Va vi the', nd xem tinh

hinh tdi pham (THTP) la khach the'
nghien cflu*^*, edn nguyen nhan va dieu
kidn cua THTP la dd'i tfldng nghien cflu, la
quy luat cua sfl pham tdi hay quy luat van
hanh eua ehinh khach the nghien cflu.
Cdn cu la vi, ehi it eung tfl Ao nghia thi/^',
giao huan khdi nguon cua An do giao vdi
trii't ly hat nhan "Khong co gi mai mai

vin la nha the*', roi triet ly eua Dao phat,
Dao Khdng... triet hoe Mac-xit va cho de'n
ngay nay, eac nha khoa hoe (trid't hge, dao
dflc hgc, xa hdi hoc, luat hge, tam ly hgc,
sinh vat hoc.) da khdng ngflng nghi trong
vide tim kie'm ldi giai cho eai thien, cai ae,
cho sfl pham tdi trong khudn kho nghien
cflu v4 ban tinh con ngfldi*''. Dieu nay eho
tha'y rang, ban ve va'n d l nguyen nhan va
dieu kien cua tinh hinh tdi pham ngay nay
khdng the khdng tdn trgng phfldng phap
luan va dae biet b nUdc ta, tU tudng
phUdng phap luan eua chu nghia MaeLenin ludn ludn ed gia tri chi din cho each
tu duy va hanh ddng. Theo dd, van de ban
chit cua nguyen nhan va diiu kiin cua tinh
hinh tdi pham phai dugc tim hiiu va xac
dinh dau tiin. De nhan thfle dUde van d l
nay, tdi pham hgc khdng the thoat ly dUdc
phUdng phap ke thaa va thu hut trong
nghien eflu phat trien. Va eu the b day,
trUde hd't la ke' thfla thanh qua eua triet hgc

ve nguyen nhan eua sU vat, hien tUdng.
Theo do, dieu khang dinh da dUde rut ra la,
ngay trong ban than triet hgc mac-xit, viee
nhdn thUc vl nguyen nhan cua sU vat, hidn
tUdng cung la mdt qua trinh didn ra tfl thap
tdi cao. Ci dinh vdm cua qua trinh do, Ph.
Ang-ghen da rut ra kd't luan rang: 'Ne'u
"* Vo Khanh Vinh (2003), Giao trinh tgi pham hoc,
Dai hoc Hue, Nxb. Cong an Nhan Dan, tr.87.
'•" Pham Van Tinh (2014), Npi dung cua chiSh IvtOc
phdng ngvta tgi pham cl Viet Nam hien nay - Nhan
thac ly lu$n, TC Nhan lUc khoa hoc xa hoi, so 3/2014,
tr. 3-17.
'^' So sanh; VO Cao Dam (1999), PhiJdng phap lukn
nghien cttu khoa hoc, Nxb. Khoa hoc va Ky thuat, H.
tr.l9
'^' Xem Leslie Stevenson,. , Mudi hai hgc thuyet ve
ban tinh con ngitdi do Litu H6ng K h a n h dich, Nxb.
Khoa hoc xa hoi, Ha Noi 2017, tr.71-108.
'"" Xem LesHe Stevenson,..., Miidi hai hgc thuyet vS
ban tinh con ngudi do Lilu Hong K h a n h dich, Nxb.
KHXH, Ha n6i 2017.

NHAN LOC KHOA HOC XA Hdl


TICH HOP M 6 H I N H T U O N G TAC XUYEN THCJl GIAN..,
tUdng tac la nguyen nhan cudi cung that sU
cua sU vat thi rd rang la trong bat cfl trfldng
hdp nao, suy cho cung, nguyen nhan bao gid

cung la tfldng tae gifla eae mat trong mot sfl
vat hoac gifla cae sfl vat vdi nhau gay nen
nhflng bie'n doi nha't dinh; cdn ket qua la
nhflng bie'n doi xua't hidn do sfl tae ddng Idn
nhau eua cae mat trong mdt sfl vat hoac
gifla eac sfl vat vdi nhau®".
Nhfl vay, de phat trien ly ludn tdi pham
hgc ve nguyen nhan va dilu kidn cua tinh
hinh tdi pham, nhflng tfl tfldng triet hge
sau day c^n dflde thu hut va van dung:
Mpt la, nguyen nhan: dd la pham trfl
chl sfl tac ddng qua lai gifla eac mat trong
mdt sfl vat, mot hidn tUdng hoac gifla eac
sfl vat, cae hien tfldng vdi nhau gay ra sfl
bie'n ddi nha't dinh ggi la ke't qua. Dieu
nay eo nghia rang, ve ban cha't, nguyen
nhan khdng phai la hien tfldng hay sfl vat
nao dd, ma nguyen nhan chi ed the la sfl
tac ddng qua lai. Day la ngoai dien eua
khai niem "nguyen nhan" khi dinh nghia
nd. Khdng cd sfl tac ddng qua lai thi
khdng CO nguyen nhan. Va de nguyen
nhan sinh ra ket qua nha't dinh nao dd
nhfl tinh hinh tgi pham ehang han, thi
qua trinh tfldng tac phai diln ra trong
dilu kien nha't dinh;
Hai la, dieu kien: tuy khdng san sinh ra
ke't qua, song nd tao thuan ldi, hd trd, thuc
day sfl tfldng tae sinh ra ke't qua. Vay la,
ve ban chd't, dieu kien la nhflng su kien,

hien tfldng, tinh hud'ng, hoan canh nha't
dinh, eung cung tham gia vao sU tUdng tac
nhfl da ndi;
Ba la, ket qua: trong mdi quan he
nhan- qua (nguyen nhan-dieu kien-ket
qua), thi Qua cf ddy, trong tdi pham hoc
chi ed the la hien tfldng, sU kien, sU vat
(tinh hinh tdi pham) hoac hanh vi - hanh
vi pham tdi). Cdn nhan thi, nhfl da ndi,
Q

ehi cd the la sfl tac ddng qua lai cua nhieu
hien tfldng, nhieu ye'u td'. Va sfl tac ddng
qua lai nay la sfl tac ddng gian tie'p, tflc la
phai thdng qua dau de eon ngfldi, va lien
tue theo ca hai hfldng xuyen thdi gian va
ddng thdi gian;
Bd'n li, quan he bien chflng gifla cac
pham trfl: gidi han trong mot pham vi ve
khdng gian va thdi gian de xem xet, hoac
khi nghien cdu trong mdt chuyen nganh,
thi nguyen nhan va dieu kien cung nhfl
nguyen nhan va ke't qua, khdng thd ddi
chd hoac ehuyen hda lin nhau nhfl vdn
thfldng nham Idn cho de'n nay (Dilu nay,
ban than Ang-ghen cung cd thdi diem
nh^m Idn va Giao trinh triet hge MacLenin lai trich ddn dilu nham lin nay'^').
Cu the, trong pham vi ehuyen nganh Tdi
pham hgc va phdng ngaa tdi pham, tinh
hinh tdi pham b thdi ky nay khdng the la

nguyen nhan eua tinh hinh tdi pham cl
thdi ky tie'p theo. Ndi each khac, vdi tinh
each la Qua, tinh hinh tgi pham b thdi ky
nay, tflc la hien tfldng tieu cflc da xay ra,
chi cd the trd thanh mot yiu td' mdi (cua
mdi trfldng sd'ng) va tie'p tue tham gia vao
sfl tac ddng qua lai vdi cac ye'u td' tieu cflc
khac, cung tao ra tinh hinh tdi pham eua
thdi ky tiep theo. Dd ehinh la hat nhan
(trid't ly) cua ly ludn ve tinh nhan qua
trong tgi pham hgc (Pri-tri-nost v
Kriminologia) cua tac gia ndi tie'ng ngfldi
Nga, Kudrjavcev V.N'^^"';

'^' Trich theo Hoi d6ng TVung udng (2013), Giao trir^h

tr.^M,c^

Unin. Nxb. CMnh tri

,^^"^171

"• B6 Giao due vi, Dao tao (2006), fflao trinh T - i

hocmc-LAn,n.NA
that, Ha Noi, tr. 107.

Chinh tri ^u&Z

"f,

•• •• Bia

" ' Vien thong tin KHXH (1982), Suu tap ch,„ -

"Nhannvin ii ly luan ve Luit U„h s .
sa va tgi pham hgc", tr. 180.

Su
..-

tafj'",*
'
^

NHAN LUC KHOA HOC XA Hdl
fl 10-2019


PHAM VAN TINH
2. Ly luan toi pham hoc ve nguyen
nhan va dieu kien cua tinh hinh toi
pham d nifdfc ta hien nay
Tfl nhflng ludn diem da neu b tren, ket
hdp vdi kdt qua nghien eflu thflc te' tinh
hinh tdi pham b nflde ta thdi gian qua, tdi
pham hge eo the khai quat ly ludn cua
minh ve nguyen nhan va dilu kien cua
tinh hinh tdi pham b nfldc ta hien nay vao
nhflng ndi dung sau:

Tha nhat, ve dinh nghia khai niem:
Trong tdi pham hgc, nguyin nhan cua tinh
hinh tgi pham li sU tic ddng qua lai gida
cac yiu to tiiu cUc thudc mdi trudng sd'ng
va cac yeu tdtam-sinh ly~xa hdi tiiu cUc
thudc ca nhin con ngUdi trong nhOng
hoan canh, tinh hud'ng nhi't dinh da dan
tdi viec thuc hien mdt hanh vi nguy hiem
cho xa hdi ma Bg luit hinh sU hien hanh
quy dinh ii tgi pham. Day chinh la hat
nhan ly luan tdi pham hgc vl nguyen
nhdn va dilu kien cua tinh hinh tdi pham
b nfldc ta. Nd chfla dflng cd sd nhan thflc
ehan ly, cung nhfl cd sd hudng dan thfle
hanh nghien eflu thUe te' va'n de nguyen
nhan va dilu kien cua tinh hinh tdi pham.
Trong dinh ngMa vfla neu, sd di phai
khang dinh ngay pham vi nghien cflu (Tgi
pham hoe) la vi muc dich eua cac khoa hgc
la khac nhau, nen nguyen ly tae ddng qua
lai dfldc ap dung vao cae linh vflc khoa hge
khac nhau ddn de'n ndi dung eua nguyen
nhan eung phai khac nhau. Vi du, nguyen
nhdn cua cung mdt vu an giet ngfldi: A
dam B chd't. Xet theo quan he Nhan-Qua,
Luat hinh sU xem tdi giet ngfldi b day gdm
hanh vi khaeh quan (A dam B) la Nhan va
B che't la hau qua nguy hidm. Luat yeu
cau cac cd quan to' tung hinh sfl phai cd du
chflng cfl chflng minh dfldc hanh vi dam B

cua A da gay ra cai che't cho B. Ndi each
khac, hanh vi dam B ciia A la Nhan lam
8010-2019

cho B chet la Qua. Nhfl vay, md'i quan he
Nhan - Qua trong vu an giet ngfldi nay
xem nhfl da dfldc xac dinh vk sfl xac dinh
nay eung phai tuan theo nguyen ly cua sfl
tac ddng qua lai (de truy nguyen va xac
dinh ddng nhd't ma khing dinh chan ly).
Dd'i vdi tgi pham hgc lai khac, ea hanh vi
khach quan va hau qua nguy hidm, tflc la
tdi gilt ngfldi da xay, chi gifl vai trd la
Qua, edn Nhan thi phai tie'p tuc xac dinh
va xac dinh tren cd sd cua cd che' hanh vi
pham tdi giet ngfldi, tfle la cung tuan theo
nguyen ly cua sfl tac dong qua lai. Nhfl
vay, cfl chi' hanh vi pham tdi (se dugc
trinh hay cu thi sau) chinh li hiin than
cua mdi quan he Nhin - Qua trong tdi
pham hgc;
Thd hai, ve quan he gifla nguyen nhan
va dilu kien cua tinh hinh tdi pham: Day
la hai pham tru khae nhau, gifl vai trd
khac nhau trong viec sinh ra ke't qua - tinh
hinh tdi pham. Va sfl phan biet gifla chung
la hoan toan cd the. The' nhflng, vi nguyen
nhan la sfl tac ddng qua lai, eho nen "dieu
kien" khdng the khdng tham gia vao sfl
tfldng tae nay. Do dd, khi ndi nguyen nhan

da bao ham trong dd ea dieu kien rdi, tUc
la, trUdng hdp khdng noi day du nguyen
nhan va dieu kien thi cung khdng cd nghia
la phu nhan dieu kien. Hdn nfla trong thflc
te' da'u tranh va phdng ngfla tdi pham lai
ludn ludn ddi hdi phai loai trfl ca hai, tflc la
phai loai trfl ca nhflng gi thudc ve nguyen
nhan va loai trfl ca nhiing gi la dieu kien
phat sinh tinh hinh tdi pham.
Tha ba, ve hinh thflc tac ddng: Ban
ddu, sfl nhan thflc mdi dflng b quan niem
cho rang, sfl tac ddng qua lai nay la gian
tiep va lien tuc. Nay, qua nghien cflu, tha'y
dfldc cac hinh thflc tac ddng nhfl sau:
- Tac ddng gian tiep, tfle la tae ddng
thdng qua dau dc con ngfldi (ngfldi pham
NHAN LUC KHOA HOC XA HOI

| |


TICH HOP MO HINH T U O N G TAC XUYEN T H O I GIAN...
tdi). Vi thd', khi ndi de'n nguyen nhan va
dieu kien cua tdi pham hay eua tinh hinh
tdi pham trong tdi pham hgc la ndi dd'n
ban cha't tam-sinh ly-xa hdi eua tdi pham
hoac cua tinh hinh tdi pham. Day la dilu
da va dang dflde nhdn thflc, cung nhfl
tridn khai thflc hien tren thfle te phdng
ngfla tgi pham cf nfldc ta;

Tac ddng ddng thdi
gian
(Synchronie), tfle la sfl tae ddng qua lai
nay dfldc xem nhfl mot chinh the, cd ca'u
true nhilu bg phan hdp thanh, chi it cung
gdm ba bg phan (mdi trfldng sd'ng; eon
ngfldi - ngfldi pham tdi- vdi nhflng dae
diem nhan than cua nd; hanh vi ma ngfldi
do thfle hien trong mdt hoan canh, tinh
hud'ng nh^t dinh);
Tac ddng xuyen thdi gian
(Diachronie), tdc la sU tac ddng qua lai
diin ra liin tuc td khi sinh ra (it ra la ta
thdi diem nay) cho din khi pham tdi.
Hinh trinh tfldng tac nay cd the ed niiieu
giai doan, song, cho dd'n nay, chiing tdi
mdi gianh sfl ehii y vao hai giai doan
(TUdng tic nhip tam va Tuong tic xua't
tam) ma sfl phdn chia nay cd cd sd cua
triet hge va tam ly hgc, lai cd tinh kha thi.
Dac biet, sfl ddng vong b day phai ndi den
mdt kd't luan cd gia tri truyen cam hflng
trong Giao trinh tdi pham hgc cua GS.TS.
Vd Khanh Vinh rang: 'Nguyen nhan cua
tinh hinh tgi pham la nhflng hien tfldng
xa hdi tieu cflc ci trong mdi lien he tfldng
tac hai mfle do sinh ra va tai san xud't ra
tinh hinh tdi pham nhfl la hau qua tat ye'u
eua minh*"'", Cu the ve hai giai doan
hay hai mUc do nay se dUdc ndi de'n sau.

Cdn b day, dieu quan trong la he qua tfl
cai "Idgieh cua sU tfldng tac nhU vay"
dfldc rut ra cho nghien cflu nguyen nhan
vd dieu kien cua tinh hinh tdi pham,
eua hanh vi pham tdi hay cua tdi pham
g

cu the la gi? Chung tdi vdn gifl quan
diem ring, viee nghien eflu nay hoan
toan ed the thflc hidn dfldc theo each
lim rd cic mat, cic yi'u td' tieu cdc cua
tdng hd phin cua sU tic ddng ^"3 1^^
niy d tang giai doan (qua trinh) nhip
tam va xua't tam nhU da niu, tac la tim
kie'm theo ca hai hUdng ddng thdi gian
va xuyen thdi gian (ma trong tdi pham
hgc vin thudng dien dat la ca cau trong
sU van ddng cua no, tdc li Dien bii'n cua
Co ci'u). Cdn cic ye'u td' tiiu eUc tham
gia vio sU tie dpng qua lai vi can dUUc
tim kii'm, chung tdi ggi chung la cic ye'u
td' lim phat sinh tinh hinh tdi pham,
lim phat sinh tgi pham;
Tha tu, ve nguyin ly cua sU tUOng tic,
tflc la diln bie'n tam-sinh ly eua sfl tfldng
tac trong con ngfldi (ngfldi pham tdi).
Dieu nay mud'n ndi dd'n ban than sfl tfldng
tac diln ra cu the nhfl thd' nao trong con
ngfldi ndi chung va trong con ngfldi pham
tgi ndi rieng. Va cho de'n nay cung da cd

nhieu edng trinh nghien eflu trong pham
vi triet hge, tam ly hgc, giao due hgc... theo
xu hfldng nghien cflu hanh vi ngfldi va da
chi rd nguyen ly cua sfl tfldng tac, nhfl sfl
khai quat hda eon dfldng nhan thflc "tfl
trfle quan sinh ddng de'n tfl duy triu tfldng
va tfl tu duy triu tfldng den thflc tidn".
Nguyen ly trie't hgc nay cua nhan thflc
luan c^n phai dfldc khai thae cho viec phat
trien ly luan tgi pham hgc, dac biet de
nghien cflu qua trinh hinh thanh tfl
tfldng, nilm tin, cai gifl vai trd dilu
chinh hanh vi ngUdi (chu thd eiia hanh
vi). VI dilu thie't ye'u nay, nha tam ly
hgc giao due ndi tiing ngudi Phap
(Taine) da khai quat hda that sinh dong
'^^' Vo Khanh Vinh (2003), Giao trinh toi pham h
Nxb. Cong an nhan dan. Ha Noi, tr.87
'

NHAN LUC KHOA HOC XA ndi
S615-2019


PHAM VAN TINH
cu thd va dly thuyd't phuc trong giao due
- dao tao nhfl sau:
'Tfl tfldng chi dflde hinh thanh trong
mdi trfldng tfl nhien va binh thfldng cua
ehiing; thfl nudi dfldng mam mdng ciia

chung, ehinh la vo sd nhiing a'n tfldng earn
nhan dflde ma ngfldi thanh nidn thu nhan
hang ngay b cdng xfldng, trong h i m mo, b
tda an, tren cdng trfldng, b benh vidn khi
quan sat cac cdng eu, eae nguyen vdt lieu,
cac hoat ddng kinh doanh; khi eo mat
khaeh hang, cdng nhdn; san pham dflde
thflc hidn td't hay dd, ed ldi nhudn hoac
thua Id; dd la mgi cam nhan nho nhd cua
mat, eiia tai, eua ban tay va tham ehi eua
khflu giac nfla, chung dflde thu nhdn va
xd ly mdt each tfl nhien, chung tfl td chfle
lai trong anh ta de rdi sdm mudn gi chung
eung gdi eho anh ta sfl ke't hdp mdi, vl sfl
ddn gian hda, sfl tie't kiem, sfl hean thien
hoac phat minh"'^^'. Vd Ong khang dinh
rang, chi cd kinh nghiem sd'ng cua minh
mdi ed the mang lai cho ta khai niem
chinh xac va sd'ng ddng ve sfl vat, con
ngfldi va nhdng each khic nhau de do! dai
vdi chiing.
Ddy rd rang la tri thflc giao khoa sau
sac cho each giao due, dao tao ra nhflng
eon ngfldi co ich cho xa hdi, nhflng con
ngfldi ludn tuan thu phap luat, tflc la ed
kha nang tim ra each giai quye't hdp
phap trfldc mgi sdng gid va xd day cua
cude ddi. Vay cdn nhflng eon ngfldi cd
hanh vi nguy hiem cho xa hdi, nhflng con
ngfldi pham tdi thi sao? Hai san pham

(Qua) nay rd rang trai ngfldc nhau nhfl
thien vd ac, nhflng nguyen ly van hanh
d i n den san phlm do deu la sfl tac ddng
qua lai gifla mdi trfldng sd'ng va eon
ngfldi trong mdt hoan eanh nhd't dinh. Vi
the', qua trinh tfldng tac nay phai dfldc di
sdu nghien cflu dd'i vdi nhflng hanh vi
stf 10-2019

pham tdi va mot trong nhflng phfldng
phap nghien cflu phu hdp hdn ca, da
dfldc xae dinh trong tdi pham hge cho
den nay la phfldng phap nghien cflu
thdng qua Cfl chi' hanh vi pham tdi. Va
nay ed thd khang dinh dflde rang, Ca che
hanh vi pham tdi li hinh thdc bieu hiin
ve ban chi't cua nguyin nhin vi died
kiin cua tinh hinh tgi pham. Nd dflde
hieu la mdt hanh trinh tuang tic hai giai
doan (nhap tam va xua't tam) ciia nhdng
ye'u to'tiiu cUe thupc mdi trUdng sd'ng vdi
nhdng ye'u to' tim - sinh ly tieu cUc cua
chu thi hanh vi sd'ng trong mdi trudng
do ma trong nhdng hoin canh, tinh
hud'ng nha't dinh da din de'n viec thUc
hien hanh vi, cii da duac Bp luit hinh sd
hiin hanh quy dinh la tpi pham.
Nhfl vay, chim trong dinh nghia vfla
neu la ban eha't eua nguyen nhan va
dieu kien cua tinh hinh tdi pham, cai

dfldc bieu hien d Hanh trinh tuang tic
hai giai doan ki'tiip nhau la nhip tam
va xui't tam, tflc la tfldng tac ddng thdi
(gian) gifla cac yeu to' thudc tflng bd
phan cua ed ehe' hanh vi theo ddng ddi
ciia chu the hanh vi. Ndi each khae, sfl
tfldng tae phai dflde nhin nhan b ea hai
giai doan mot each bien chflng theo ca
hai hfldng Ddng thdi gian - Synchronie va xuyen thdi gian - Diachronie vdi
tinh each cua mot cap pham tru de nhan
thflc ro hdn ban cha't cua nguyen nhan
va dieu kien cua tinh hinh tdi pham.
Nghia cu the eua sfl tfldng tac, cho de'n
nay, dfldc hieu nhfl sau:
Tuang tac dong thdi gian la sfl tfldng
tac dfldc diln ra vdi tinh each mdt chinh

"^' Gustave Le Bon, Tam ly hgc dam dong (Nguyin
Canh Binh, Nguyin Mai Chi, Doan Van H a dich nam
2016). Nxb. The gi6i, tr. 119-120.

NHAN LUC KHOA HOC XA Hdl

Q


TICH HOP MO HINH Tl/ONG TAC XUYEN THCJl GIAN..
the cd cd cdu nhieu bg phan. Chung tdi
vdn dung thanh qua eua tam ly hgc khach
quan va tha'y cd ba bg phan ehinh tham

gia vao qua trinh hinh thanh mdt hanh vi
pham tdi;
Mdt la, cac ye'u td' tae ddng eua mdi
trfldng ben ngoai, nhflng yd'u td' tao dflng
tfl tfldng va niem tin'^^' eua chii the hdnh
vi ma cho de'n nay thfldng dl cap nhfl cac
ye'u td vl kinh te', chinh tri, tfl tfldng, van
hda-giao due, cac ye'u to tam ly-xa hdi
thuoc cac mdi trfldng vi rao va vi md. Cae
ye'u to nay, theo cac nha tam ly hge Macxit, dfldc ggi la "kich thich khach the" va
ed ky hieu la S.

Gian dd 1 (hoan thien hdn so vdi gian dd
nam 1996).
Gian do I. Md hinh khai quat ve cd che
hinh vi pham tdi

Hai la, eac yeu to' tam-sinh ly (ly tri
va y chi) cua chu the hanh vi gifl vai trd
dieu ehinh ben trong cua ldi xii sfl ciia
chu the. Cae ye'u to nay ggi chung la
"kich thich phfldng tien" va dfldc ky
hidu la X.
Ba la, hanh ddng tra ldi cac kieh
thich, dfldc ky hieu la R, bao ham cae
qua trinh cd ban cua cd ehe' hanh vi
pham tgi xet theo nghia xuyen thdi gian:
ddng cd hda hdnh vi; ke' hoaeh hda hanh
vi; hien thfle hda hanh vi (nguy hiem cho
xa hdi), trong dd, ddng ca hoa hinh vi

chinh la giai doan mot (nhap tam) ciia cd
che'; ke hoaeh hoa hinh vi va hiin thuc
hoa hanh vi la giai doan hai (xua't tam)
cua cd che', dfldc bde Id thanh phfldng
thflc thflc hien tdi pham (Modusoperandi) vdi 3 bUdc: Chuan bi; Thflc
Men va Che gid'u tdi pham.
Nhu vay, cd che hanh vi pham tdi dUdc
xem la hanh trinh tUdng tac gifla mdi
trfldng sdng va con ngfldi, nd cho phep
khai quat hda bang gian do tich hdp gifla
md hinh cd che hanh vi ciia J. Watson vdi
tam ly hgc khaeh quan cua L.X.VUgdtxki,
A.N.Lednehiep va Pham Minh Hac*^**'-

Tnang tac xuyen thai gian difdc hieu
la sU tudng tac vdi tinh each mot chinh
the dien ra theo hai giai doan ke tiep
nhau va phu thuoc lan nhau. Giai doan
mot la giai doan tUdng tac nhap tam, tUc
la giai doan xa hoi hoa c6 gidi han (co
diem dvtng) cua ca nhan chii the hanh vi
vdi hat nhan la giao due va tU giao due.
Giai doan nay chi di§n ra trong d^u 6c
con ngudi va dude ket thuc ci sU hinh
thanh dong co tu tudng. Giai doan hai la
giai doan tUdng tac xuat tam, tile la ket
qua cua nhap tam cd khiem khuyet, dUdc
boc lo ra ben ngoai thong qua viec chuan
bi, thuc hien va che giau hanh vi pham
tpi. Su boc 16 ra ben ngoai nay, neu xet

mot each to'ng t h i tren mot pham vi
hanh chinh - lanh tho' nhat dinh va'trong
mot khoang thdi gian nhat dinh, thi do
chinh la tinh hinh toi pham.

[Q

Chij th^ hinh vi
(Vciia n6) - ky hieu la X

^
DOng CO h a i
hanh VI
(D

1
K^ hoaeh
hoa hanh vi
(11)

iien thuc hoa
hanh vi
(HI)

M6i tr&ng sfing
(g6m ca ySa t6 tinh huCing)
S

Tdm lai, Cd ehe- hanh vi pham tdi

duoc mmh hoa bing Gian dS I ' l a md
" " Xem tham. Gustave Le Bon, Tam If boc ^s„ j B J „ d,ch cua Nguyin Canh Binh , a 4 ^ 7
^fj',,
giai, 2015.
s ™ . Nxb. The
" " Phan, Mmh Hac (1983), Hanh vi va l „ „ . .
Vien KHDG, H
°^' '''^"g.

NHAN LUC KHOA HOC XAHdl
^ 10-2019


PHAM VAN TINH
hinh chung, chfla dflng trong dd ca
hanh trinh tfldng tac theo hai giai doan
nhdp tam va xuat tam ma trong tflng
giai doan dd ludn ludn dien ra sfl tae
ddng ddng thdi bdi nhflng ye'u td tieu
cflc cua mdi trfldng sd'ng, cua ehu the
hanh vi, cung nhfl eua tinh hud'ng,
hoan canh cu the. Md hinh nay cho
phep nhdn bie't nhieu md hinh eu the

khac, nhflng cai phan anh sfl da dang
va nhieu ve ciia cac giai doan, eung nhfl
eua eac loai hanh vi pham tgi cu the va
khae nhau*^^', trong do va trfldc he't can
phai ndi den md hinh ddng ca hda hinh
vi pham tdi. Md hinh nay dfldc minh

hga bang Gian do 2, eung la gian dd ve
giai dean nhdp tam eua cd chd' hanh vi
pham tdi.

Gian do 2, Md hinh ddng ca hoa hanh vi (ngudi)
Mdi tnrdng sdng - Cac yeu to khach quan quy dinh viec
hinh thanh nhan each.. .Qua trinh xa hdi hda ca nhan

Tinh hudng cd
xung dgt

Nhu cau

Tin ngudng,
tdn giao

Camxuc

Thdi quen

(Chu thd hanh vi- ca nhan)
Y thflc ca nhan (phap luat, dao
due ...) khuynh hudng gia tri

^° Xem tai li&u da d i n a chii thich 2.

S(i 10-2019

NHAN LOC KHOA HOC XAHdl

y|


TICH HOP MO HINH TLfONG TAC XUYEN THdl GIAN..,

trong mdt thdi gian nhd't dinh. Dieu nay
mud'n ndi rang, he thd'ng cd cau ba bg
phan eua eae ye'u to lam phat sinh tinh
hinh tdi pham, gom cae yeu td tiiu cdc
vd'n tdn tai d ba dia chi can tim kii'm. Dd
la moi trudng sd'ng; ci nhin chd the cua
hanh vi; cUng nhU trong chinh qui trinh
diin ra hanh vi pham tdi vdi nhdng tinh
hud'ng, hoan eanh nhai dinh - yi'u td tinh
hud'ng, cii thudc pham trd mdi trUdng
sd'ng, (nhflng thfldng dflde dat ridng
thanh mdt bd phdn de nha'n manh). Ba
dia chi nay ndi ggn lai la Mdi trUdng
sd'ng; Con ngUdi: Tinh hud'ng. Chung
phai dfldc xem xet treng sfl vdn ddng
theo thdi gian. Ndi each khac, de phu hdp
vdi tinh tich hdp tfl nhien eiia cd che, viee
thie't ke' de cfldng nghien cflu ca van de
nguyen nhan, dieu kien, ca vd'n de phdng
ngfla tgi pham deu can phai lay he thd'ng
xuyen thdi gian lam khung de cfldng
(xfldng sd'ng) de nghien cflu he thd'ng
ddng thdi gian. Cu the hda tfl tfldng nay
vdi tinh each la mdt phfldng phap nghien
cflu, thi dl cfldng khai quat eua dd tai

nghien eflu nguyen nhan va dieu kien ciia
tinh hinh toi pham phai bao ham hai muc
Idn, tfldng flng vdi hai qua trinh hay hai
giai doan tfldng tac (Nhap tam va xud't
tam) ma kd't qua nghien cflu dat dfldc b
tflng giai doan chinh la cd sd thflc te
Tdm lai, cd che' hanh vi pham tgi ludn nha't, thie't thflc nha't va ed b^n nha't eho
ludn tich hdp hai he thd'ng, he thd'ng ddng
thdi gian va he thd'ng xuydn thdi gian ciia '^^' Cac van d l cO ban cua toi pham hoc a rf5„ "NZyelZ^'^'''.
cae ye'u td' lam phat sinh tinh hinh tgi noi den 1.: 'Tinh hinh tgi ,ham'";
dieu kien cua tmh hinh toi pham" va " Ph^"
™
pham tren mot dia ban nhd't dinh va tgi pham".
^^ong ngita

3. Cac gia tri khac cua co? chd' hanh
vi pham toi trong nghien cihi thiic te
cac van dd cof ban"^* cua toi pham hoc
Vdi tinh each la mdt san pham nghien
cflu, md hinh ed che hanh vi pham tdi
nhfl da trinh b^y khai quat bdng hai
Gian do 1 va 2 b tren cdn ham chfla
nhieu gia tri khae trong nghien cflu tgi
pham hge. Ngoai vai trd la diem tfla tfl
duy ve toan bg viec nghien cflu nguyen
nhan va didu kien cua tinh hinh tdi pham
nhfl da trinh bay, nd edn giup eho viee
tim ra nhflng chl din thiet thfle de hoan
thien ly ludn tdi pham hgc ve ban than
khich the nghien cdu, tflc la ve tinh hinh

tdi pham, gdm ca dac diem dinh Ifldng, ca
dac diem dinh tinh, dac biet la tang
cfldng thie't lap nhflng cd ca'u thiet ye'u
eua tinh hinh tdi pham. Ben canh do, cd
ehe' hanh vi pham tdi edn cd gia tri dac
biet dd'i vdi viec thid't lap va phat trien ly
lu^n tdi pham hgc ve phdng ngfla tgi
pham, bao gom tfl tdng quan de'n chi tie't.
Va nhfl vdy, nd chinh la cai bao dam tinh
nha't quan va thd'ng nhat gifla ba van de
ed ban ciia tgi pham hgc la tinh hinh tdi
pham; nguyen nhan va dieu kien cua tinh
hinh tdi pham; phdng ngfla tgi pham (ndi
phdng ngfla tgi pham thi hdp ly hdn la
phdng ngfla tinh hinh tdi pham, vi tinh
hinh tdi pham vd'n la eai da xay ra).

Q

NHAN LUC KHOA HOC XA HOI
B10-2019


PHAM VAN TINH
viee thiet llip hi thong cac bien phap
phdng ngOa tpi pham gdm hai mfle do la
phdng
ngda
ca
ban

(Primaere
Praevention), flng vdi giai doan "Nhap
tdm" cua cd chd' hanh vi vdi ten ggi sat
thflc nhat phai la phdng ngaa dpng ea
hda hinh vi pham tpi va phdng ngaa phai
sinh, duac "chiet xuat" ta giai doan "Xua't
tam'bua ed chd' hanh vi pham tdi.
Nhfl vay, cd che hanh vi pham tdi nhfl
da tnnh bay, khdng chi la cd sd eho viec
nghidn cflu thfle te vd'n de nguyen nhan,
dieu kien ciia tinh hinh tdi pham, ma cdn
la didm tfla khach quan cho viec xac dinh
md hinh ly luan va xuc tie'n nghien cflu
thfle te'vd'n de phdng ngfla tdi pham. Md'i
lien he gin bd gifla tinh hinh tdi pham,
nguyen nhan, dieu kien eua tinh hinh tdi
pham va phdng ngfla tgi pham ed the
dfldc minh hga bSng Gian do 3.
Gian do 3, Md hinh tich hap ciia phdng
ngaa tpi pham
NHAN (Tuong tac cr
hai mtic d$ -Nh^
lam, Xuat tain)

QUA
(Hi?n tu^ng 6 hai
trgngfliai-An, Hien)

PHdNG NGi/A TQI
PHAM(6haimi/cdgCa ban vi Phai sinh)

TAI LIEU THAM KHAO
1. 0. Mac va Ph. Ang-ghen, TT,T3,
Nxb.Chinh tri quoe gia, Su that, H. 1995.
2. C. Mac va Ph. Ang-ghen, TT. T.21,
tieng Nga.
S010-2019

3. Bo Giao due va Dao tao (2006), Giao
tiinh Triet hoc Mac - Lenin, Nxb. Chinh
tri quoc gia - Su that. Ha Noi.
4. Gustave Le Bon, Tam ly hoc dam
dong (Nguydn Canh Binh, Nguyin Mai
Chi, Doan Van Ha dich nam 2016), Nxb.
The gidi.
5. Pham Minh Hac (1983) Hanh vi va
hoat dpng, Vien KHDG, H.
6. VQ Cao Dam (1999), PhUdng phap
luan nghien ciiu khoa hoe, Nxb. Khoa hoc
va Ky thu^t.
7. Hans-Dieter Schwird, Kriminologie,
Eine praxisorientierte Einfuehung mit
Beispielen, Nxb. KriminaUstik, H. 2007.
8. Leslie Stevenson,... (2017), "Mudi
hai hoc thuyet ve ban tinh con ngifdi"
do Litu Hong Khanh dich, Nxb. KHXH,
Ha Noi.
9. Hpi dong Trung Udng (2013), Giao
trinh triet hgc Mac - Le nin, Nxb. Chinh
tri quo'c gia. Ha Noi.

10. Pham Van Tinh (1996), "Cd ehe
hanh vi pham toi — cd sd de xac dinh
nguyen nhan va bien phap phdng ngijea toi
pham". Tap chi Idem sat so' 1 va so' 3.
11. Trudng dai hoc Luat Ha Noi (2008),
Giao trinh tgi pham hgc, Nxb. Cong an
nhan dan. Ha Noi.
12. Vo Khanh Vinh (2003), Giao trinh
tgi pham hgc, Nxb. Cong an nhan dan,
Ha Npi.
13. Nguyin Xuan Yem (2001), Tpi
pham hgc hien dai va phdng ngita tgi
pham, Nxb. Cdng an nhan dan, Ha Npi.
NHAN LUC KHOAHOCXAHOI

Q]