Tổng tích hợp lý thuyết kinh tế học và xã hội học trong nghiên cứu phân tầng xã hội

Tong tich hgp ly thuyet kinh te hoc va xa hoi hoc
trong nghien cihi phan tang xa hoi
Le Ngoc Hung'*'
T d m t i t : Phdn tdng xd hgi dien ra tren nhieu chieu cgnh kinh te - xd hgi khac
nhau. Do vgy, cdn van dung cdch tii'p can tdng tich hop cdc ly thuyet khac nhau khi
nghien cdu phan tdng xd hgi. Trong do ndi bat Id cdch tiep can tdng tich hop ly
thuyet kinh ti' hgc - xd hdi hpe vd xa hdi hpe - kinh ti' hgc vdi mgt sdly thuyet kinh
dien vd hiin dgi vi ngudn gdc cua sUgidu cd, ly thuyet vi tdng trUdng vd phdt trien
dUa trin cdc yiu to'ky thugt, quyin tii do, thiet che vd cdc logi vdn con ngUdi, vdn
sdng tgo vd cdc logi von phi vgt the khde. TU gdc do tdng tich hop ly thuyit co the
xem xet phdn tdng xd hgi vi tien lUOng ciia nhiing ngUdi ldm cdng dn lUang d Viet
Nam nhu Id mgt trUdng hOp nghien cdu cu the. Diiu ndy gOi ra cdc hUdng nghien
cUu tiep theo ve viec van dung tong tich hap cdc ly thuyet vi vdn ngUdi, vi thi'trong
cau trdc cua he thdng sdn xudt kinh doanh, chdc ndng nghi nghiep de cd the ndm
bdt duac cdc chiiu cgnh vd cdc xu hUdng cua phdn tdng xd hgi d Viit Nam hien nay.
Tfl k h o a : Td'ng tich hpp, Ly thuyet kinh t l h p c , Ly thuyet xa hpi hoc, Pban tang xa
hdi, Vdn ngUdi, Quyen tu do, Ngheo ddi. Tang trUdng
1. Tifng tich hop ly thuyet kinli te hoc - xa hdl hoc
Mdt bieu bien ro nha't cua tdng tich
bdp each tidp can kinh te hoc - xa bdi
hpe la kinh te' bpc ngay cang quan tam
nghien cflu cac va'n de xa hdi va cbi ra
cac nguyen nhan, cac cd c b l va cac be
qua xa bdi cua cac hien tUdng kinh td',
qua trinh kinh te. Theo each tiep can ly
thuyet kinh te bpc, sii phan tang v l
kinh td', vi du phan tang ve thu nhap,
cbi tieu, tai san, quyet dinh sii phan
t i n g xa bdi. Tuy nhien, xem xet ky cd
'*' GSTS.. Vidn Xa hoi hoc, Hoc vien Chinh tri
Quoc gia Ho Chi Minh.

thd tha'y cac ly thuyd't kinh td' hoc khac
nhau lai chi ra cac ngudn gdc khac nhau
cua su giau cd va do vay chi ra ngudn
gdc khac n h a u cua su pban t i n g xa bpi.
Nam 1776, dng td cua nganh kinh te hoc
hien dai la Adam Smith da dat ra cau
hdi ve ngudn goe cua su giau cd cua cac
quoc gia. Cau t r a ldi cua dng la sU pban
cdng lao dpng hdp ly, "tidn tie'n" trong
xa hdi the hidn qua vide hinh thanh cac
nganh n g h i vdi tinh chuydn mdn hda,
chuyen nghiep hda cao gifla cac ca nhan
trong xa bpi va sU phan cdng bdp ly gifla
nha nUdc va thi trudng la ngudn gdc cua
sii giau cd cua quoc gia. Tfl gdc dp kinh


T^ng Hch hop 1^ thuyet kinh t& h o c .
te hoc ve su phan cdng lao ddng trong xa
hpi, dng cho r i n g toan bp san lUdng
b i n g nam cua da't dai va lao ddng cua
mdi nudc, tflc la toan bp gia t i l n cua san
lUdng hang nam cua mdi nUdc, ta't
nhien, tu p h a n hda thanh ba loai la tiln
cdng lao dpng, t i l n tbud dat va ldi
nhuan cua t i l n vdn, va tUdng flng tao
t h a n h t i l n thu nbap cua ta't ca mpi
ngfldi thudc ba tang Idp xa hdi khac
nhau l l n lUdt tfl t i n g tba'p d i n t i n g cao

la: nhflng ngUdi sd'ng bang t i l n cdng lao
ddng, nhflng ngUdi sd'ng b i n g t i l n cho
thue da't dai va nhflng ngfldi sd'ng b i n g
ldi nhuan. Trong he thd'ng phan tang xa
hdi nay, Adam Smith canh bao sii can
thiep vi ddng cd ldi n h u a n cua tang Idp
chdp bu, t a n g Idp t r e n cung va do vay
c i n phai canh giac vdi thai dp va h a n h
vi, ldi ndi va viec lam cua t i n g Idp nay
moi khi ho dUa ra mdt quydt dinh ddl
vdi va'n d l cua toan xa hdi. V l dilu nay,
Adam Smith vid't vao nam 1776 nhU
sau: "Ba't ky mpt dao luat mdi nao, hay
luat le nao do t i n g Idp nay d l xUdng,
c i n phai dUdc nghe ngdng ra't than
trpng va chi dUdc thdng qua sau khi da
nghien cflu, xem xet mot each ky ludng
nha't, vdi sU tap trung nha't. Dao luat dd
xua't phat tfl mdt tang Idp ma ldi ich cua
hp khdng bao gid ddng nha't vdi ldi ich
chung cua dan chung, mdt t i n g Idp ma
muc dich chinh la Ifla ddl va ap bflc
q u i n chung de thu cho dUpc ldi nhuan
tdi da" (Adam Smith, 1997, tr.384).
Hoc thuyet kinh td' bpc chinh tri cua
Karl Marx nha'n manh tdi cac nguyen
nhan kinh t l cua sU phan chia giai d p
va sU phan t i n g xa hdi. Theo Marx, sii
phan t i n g xa bdi la k i t qua cua sii pban
chia giai d p va sU hinh thanh ca'u true

xa bdi trong dd giai ca'p n i m gifl tfl lieu
san xua't cd ban cua xa hdi la giai ca'p

19
thdng tri va chiem gifl vi tri d t i n g Idp
tren, t i n g chdp bu va giai ca'p khdng cd
tu lieu san xua't la giai ca'p bi tri bi d l y
xudng tang dudi, tham chi t i n g day cua
ca'u t n i c phan t i n g xa hpi. Hoc thuyet
Marx chi ro, cd sd cua ca'u trflc xa hpi va
sU pban t i n g xa bpi la phUdng thflc san
xua't va phUdng thflc trao dd'i gifla ngUdi
vdi ngudi. Dilu nay ngu y r i n g , cflng vdi
yeu td kinh t l ddng vai trd quyet dinh,
nhUng khdng phai la duy nha't, cac yeu
to nhu cac tbiet chd' chinh tri, van hda,
xa hpi cung ddng nhflng vai trd ra't quan
trpng ddl vdi sU van dpng, bid'n dd'i ca'u
true xa hpi, phan t i n g xa hdi. Marx da
chi ra xu hudng chung la su phan t i n g
xa hpi bid'n dd'i tfl trang t h i i ba't cdng,
ba't binh dang xa hpi sang trang thai
cdng b i n g , binh d i n g xa hdi. Marx cung
chi ra nguyen nhan va con dudng bidn
ddi cd tinh each mang cua su phan t i n g
xa hpi va sU bien dd'i dd la mdt qua trinh
each mang ra't lau dai trong cd sd ha
t i n g kinh td', ky t h u a t va thUdng t i n g
kidn trflc, tinh t h i n , y thflc xa hdi. Khi
van dung bpc t h u y i t Marx vao danh gia

thuc trang va vach ra xu hfldng bien ddi
sU pban tang xa hdi, c i n chu y tdi
nhflng yeu to' phi kinh td' nhU xu hudng
hanh ddng cua cac giai ca'p, cac tang Idp
xa hpi vdi trinb dp nhan thflc, tinh tU
giac va sU tidn bd khoa bpc, cdng nghe.
Cac nha kinh t l hoc nd'i tieng nhu
Theodore W. Schultz, Athur Lewis,
Gary Becker ra't quan tam nghien cflu
va'n d l ngheo ddi va da phat trien
nhflng chuydn nganh quan trpng nhU
"Kinh te bpc phat trien" va "Kinh t l bpc
v l ngheo ddi". Theodore Schultz da md
d i u bai phat bilu nhan Giai thudng
Nobel v l kinh td' bpc cua minh nam
1979 b i n g mdt cau ndi nd'i tieng, hoan
toan cd the ap dung cho xa hpi bpc kinh


Tong tich hop ly thuyet kinh te hoc va xa hoi hoc
trong nghien cmi phan tang xa hoi
Ld Ngoc H u n g ' " '
Torn t a t : Phan tdng xd hdi diin ra tren nhieu chieu cgnh kinh te - xd hdi khac
nhau. Do vgy, cdn van dung cdch tiep can tdng tick hop cdc ly thuyet khde nhau khi
nghien cUu phdn tdng xd hpi. Trong do ndi bat Id cdch tiep can tdng tich hop ly
thuyit kinh te'hgc - xd hgi hgc vd xd hgi hgc • kinh tehpc vdi mgt sdly thuyet kinh
dien vd hiin dgi vi ngudn gdc cua sU gidu co, ly thuyet vi tdng trUdng vd phdt trien
dUa tren cdc yeu to'ky thugt, quyin tii do, thiet chi' vd cdc logi vdn con ngtidi, von
sdng tgo vd cdc logi vdn phi vgt the khac. TU gdc dp tdng tich hap ly thuyet cd the
xem xet phdn tdng xd hdi vi tiin lUang cua nhiing ngUdi ldm cdng dn lUdng b Viet

Nam nhu la mpt trUdng hop nghiin cdu cu thi. Diiu ndy gOi ra cdc hUdng nghiin
cUu tiep theo vi viic van dung tdng tich hOp cdc ly thuyet vi vdn ngUdi, vi the trong
cdu true cua he thd'ng sdn xudt kinh doanh, chUc ndng nghi nghiep de co the ndm
bdt dugc cdc chieu cgnh vd cdc xu hUdng cua phdn tdng xd hgi d Viit Nam hien nay.
Tfl k h d a : Td'ng tich hdp, Ly thuyet kinh t l hpe, Ly thuyet xa hpi bpc, Phan t i n g xa
hdi, Vd'n ngudi, Quyen tU do, Ngheo ddi. Tang trUdng

1. Tdng tich hop IV thuydt kinh t^hoc - xa hdl hoc
Mpt bieu hien ro nha't cua td'ng tich
hdp each tiep can kinh te bpc - xa hpi
bpc la kinh te' bpc ngay cang quan tam
nghien cflu cac va'n de xa hpi va chi ra
cac nguyen nhan, cac cd che' va cac he
qua xa hdi cua cac hien tUdng kinh te,
qua trinh kinh te. Theo each tilp can ly
thuyd't kinh td' hoc, su phan tang v l
kinh te', vi du phan t i n g v l thu nhap,
chi tieu, tai san, quyet dinh sii phan
t i n g xa hpi. Tuy nhien, xem xdt ky cd
'•' GS.TS., Vien Xa hoi hoc. Hoc vien Chinh tri
Quoc gia Ho Chi Minh.

the tha'y cac ly thuyd't kinh te hpe khac
nhau lai chi ra cac ngudn gdc k h l c nhau
cua sU giau cd va do vay cbi ra ngudn
gd'c khac nhau cua sii phan t i n g xa hdi.
Nam 1776, dng to cua nganh kinh td'hpc
hien dai la Adam Smith da dat ra cau
hdi v l ngudn gdc cua sU giau cd cua cac
qud'c gia. Cau t r a ldi cua dng la sU phan

cdng lao dpng hdp ly, "tien tidn" trong
xa hdi the bidn qua vide hinh thanh cac
nganh n g b l vdi tinh chuyen mdn hda,
chuydn nghiep hda cao gifla cac ca nhan
trong xa hdi va sU phan cdng hdp ly gifla
nha nUdc va thi trUdng la ngudn goe cua
sii giau cd cua qudc gia. Tfl gdc dp kinh


Tdng Hch hap ly muyef kinh te hpe...
te hoc v l sii phan cdng lao ddng trong xa
hpi, dng cho r i n g toan bd san lUdng
hang nam cua da't dai va lao ddng cua
mdi nudc, tflc la toan bd gia tien cua san
lUdng hang nam cua mdi nUdc, ta't
nhien, t u p h a n hda t h a n h ba loai la t i l n
cdng lao dpng, tien thud da't va ldi
nhuan cua tien vd'n, va tUdng flng tao
thanh t i l n thu nh^p cua ta't ca mpi
ngUdi thudc ba t i n g Idp xa hdi khac
nhau l l n lupt tfl tang tba'p dd'n t i n g cao
la: nhflng ngUdi sd'ng b i n g t i l n cdng lao
ddng, nhflng ngUdi sd'ng b i n g t i l n cho
thue da't dai va nhflng ngudi sd'ng b i n g
ldi nhuan. Trong he thd'ng phan t i n g xa
bdi nay, Adam Smith canh bao sii can
thiep vi ddng cd ldi n h u a n cua t i n g Idp
chdp bu, tang Idp tren cung va do vay
c i n phai canh giac vdi thai dp va hanh
vi, ldi ndi va viec lam ciia t i n g Idp nay

mdi khi ho dua r a mpt quyet dinh ddl
vdi va'n de cua toan xa hdi. V l dilu nay,
Adam Smith vid't vao nam 1776 nhu
sau: "Ba't ky mot dao luat mdi nao, hay
Iuat le nao do tang Idp nay d l xUdng,
c i n phai dUdc nghe ngdng ra't than
trpng va chi dUpc thdng qua sau khi da
nghidn cflu, xem xet mdt each ky lUdng
nha't, vdi sU t a p trung nhat. Dao luat dd
xua't phat tfl mpt t i n g Idp ma ldi ich cua
ho khdng bao gid ddng nha't vdi ldi ich
chung cua dan chung, mot t i n g Idp ma
muc dich chinh la Ifla ddl va ap bflc
quan chung de thu cho dUdc ldi nhuan
tdi da" (Adam Smith, 1997, tr.384).
Hoc thuyet kinh te' hpe chinh tri cua
Karl Marx nha'n manh tdi cac nguyen
nhan kinh te ciia sii phan chia giai ca'p
va sU phan t i n g xa hdi. Theo Marx, sii
phan t i n g xa hdi la kd't qua cua sU phan
chia giai ca'p va sfl hinh thanh ca'u tnic
xa hdi trong dd giai ca'p n i m gifl tU lieu
san xua't cd ban cua xa hdi la giai ca'p

19
thd'ng tri va chiem gifl vi tri d t i n g Idp
tren, tang chdp bu va giai ca'p kbdng cd
t u lieu san xua't la giai ca'p bi tri hi d l y
xud'ng t i n g dUdi, t h a m chi t i n g day cua
ca'u trflc p h a n t i n g xa hdi. Hoc thuyet

Marx chi ro, cd sd cua ca'u true xa hpi va
sii phan tang xa bdi la phUdng thflc san
xua't va phUdng thflc trao dd'i gifla ngUdi
vdi ngudi. Dilu nay ngu y r i n g , cflng vdi
yeu td kinh te ddng vai trd quyet dinh,
nhflng khdng phai la duy nha't, cac yeu
td' nhu cac thiet che chinh tri, van hda,
xa hdi cung ddng nhflng vai trd ra't quan
trpng ddl vdi sU van ddng, bid'n dd'i ca'u
trflc xa hdi, phan t i n g xa hpi. Marx da
chi ra xu hudng chung la sU phan t i n g
xa hdi bien ddi tfl trang thai ba't cdng,
ba't binh dang xa bdi sang trang thai
cdng bang, binh dang xa bdi. Marx cflng
chi ra nguyen nhan va con dUdng bien
ddi cd tinh each mang cua sU phan t i n g
xa hpi va su bid'n dd'i dd la mot qua trinh
each mang rat lau dai trong cd sd ha
t i n g kinh te, ky t h u a t va thUdng t i n g
kid'n true, tinh t h i n , y thflc xa hpi. Khi
van dung bpc thuyet Marx vao danh gia
thlic trang va vach ra xu hudng bien ddi
sii phan t i n g xa hpi, c i n chu f tdi
nhflng yeu td' phi kinh te' nhfl xu budng
hanh ddng cua cac giai ca'p, cac t i n g Idp
xa hdi vdi trinh dp nhan thflc, tinh tii
giac va su tien bp khoa bpc, cdng nghd.
Cac nha kinh te' bpc nd'i tilng nhU
Theodore W. Schultz, Athur Lewis,
Gary Becker ra't quan tam nghidn cflu

va'n d l ngheo ddi va da phat trien
nhflng chuyen nganh quan trpng nhU
"Kinh te' hpe phat trien" va "Kinh te bpc
v l ngheo ddi". Theodore Schultz da md
d i u bai phat bieu nhan Giai thudng
Nobel v l kinh te hoc cua minh nam
1979 b i n g mpt cau ndi noi tieng, hoan
toan cd the ap dung cho xa hdi bpc kinh


20
td': " H l u bet mpi ngudi tren the gidi la
nghdo, vay neu chflng ta hieu kinh te'
hpe ve nghdo ddi, thi chung ta cd the
bieu biet v l mot bd phan Idn cua kinh te
bpc" (Theodore W. Schultz, 2000, tr.575593). Cflng cd the ndi tUdng tU nhU vay
ddl vdi each t i l p can kinh te bpc v l sU
phan t i n g xa hdi: neu hieu rd sU phan
bda giau nghdo, phan hda xa hdi thi
chung ta cd the hieu rd ban cha't va
nguyen nhan cua sU phan t i n g xa hdi.
NhUng tai sao lai ngheo khd? Su
phan hda giau ngheo la do dau? Cac
thanh tUu kinh te' hpe dang lam giau
thdm hilu biit xa hdi hoc v l cac nguydn
nhan kinh t l (vi du can can thUdng mai
trong nudc va qud'c td) va nguyen nhan
phi kinh te' (vi du hpe va'n tba'p, tay
n g h i kem va sU cd lap) cua sU nghdo
khd, phan hda xa bdi, phan t i n g xa hpi

va ba't binh d i n g xa hpi tren cac ca'p dd
tfl vi md gdm ngudi nghdo, hp nghdo d i n
vi md la vflng nghdo, quoc gia ngheo,
khu VUc nghdo.
Ket qua cua sU pban bda giau nghdo
la ngUdi nghdo bi rdi xudng t i n g day
cua thang bac phan t i n g xa hdi va
ngudi giau ndi len t i n g tren, n i m gifl
p h l n Idn quyln lUc, uy tin va cua cai
cua toan xa hpi. Trong qua trinh nay,
ra't cd the mot so' ngudi bi ma't tai san
trd nen nghdo ddi, nhung nhflng ngUdi
dd khdng nha't tbiet hi rdi xudng t i n g
day cua xa hdi bdi vi tinh trang dd cd
the cbi mang tinh tam thdi. Ngudi
ngheo kinh nidn cd the may m i n cd tai
san, vi du do trung so ddc die, nhung
v i n cd t b I bi ngheo do khong biet sfl
dung sd tiln kiem dUdc nha't thdi dd.
Nhflng ngudi cd uy tin xa bdi hoac ngudi
n i m gifl quyen Iuc deu cd the trd nen
giau cd, nhUng nhflng ngudi giau chUa
chic da cd uy tin va vi the' cao trong be

rnong tin Khoa hoc xa hdi. s6 9.2015
thd'ng phan t i n g xa hdi. Dilu nay cho
th^y tinb phflc tap va tinh linh boat,
nang ddng ciia cac qua trinb di ddng xa
hpi, cd ddng xa hoi cua sii phan hda giau
ngheo va pban t i n g xa hdi.

Mdi quan he gifla kinh t l va xa hpi
dUdc bdc Id rd qua cac nghien cflu v l mdi
tfldng quan gifla tang trfldng kinh t l va
ba't binh dang xa hpi. Cac nha nghien
cflu khdng diing lai d nhan dinh ring
kinh td' la n h a n td' quyet dinh ddl vdi sii
ba't binh d i n g xa hpi ma di sau tim bieu
mdi tUdng tae qua lai gifla hai hidn
tUdng nay. Khai nidm tang trudng kinh
td' dUdc dflng de chi sfl tang Idn bin
vflng cua ca kha nang cung ca'p hang
hda kinh te' va kha nang doi mdi cong
nghd va dilu chinh mpt each phfl hdp
cac thidt che kinh td', vSn hda, xa bpi.
Quan niem nbU vay da ham chfla vai
trd quan trpng cua hai ydu to' phi kinh
te' - cdng nghe va thiet chd' xa hpi doi v6i
tang trudng kinh t l . Simon Kuznets
dinh nghia: tang trudng kinh te' la "sii
tang len trong dai ban cua kba nang
cung ca'p cac hang hda kinh t l ngay
cang da dang cua n h a n dan, kha nang
lien tue phat trien nay diia trdn cd sd
cdng nghe tien tien, nhflng dilu chmh
ve thd chd' va be tfl tudng ma nd ddi hdi"
(Simon Kuznets, 1980, tr.l44)'*'. Nhflng
nUdc nghdo cd dac diem chung, vi du
nhu Kuznets da chi ra, la nang sua't lao
dpng tba'p, kinh te dUa vao ndng nghidp
va nganh khai tbac, quy md san xuat

nhd, quy md dan so' Idn. Su tang trUdng
kinh t l ddi hdi cac nhan to' kinh te (vi
du tang vd'n d i u tU, chuyen ddi cd ca'u
kinh te, ky t h u a t cdng nghe tien tien) va

'*' Simon Kuznets (1901-1985) dildc Giai thitdng
Nobel vl khoa hoc kinh te nam 1971 do c6 cong
dem lai "mot each nhin mdi - sau s^c d^i vdi cSiu
tnic kinh te' - xa hgi va qua trinh phat triln".


Tdng tich hop Iy thuyet kinh te hpe...
• mdt khudn khd chinh tri va xa hdi dn
dinh n h u n g iinh boat, du kha nang chap
n h a n su thay ddi ve ca'u true va giai
quydt cac xung dot ma nd tao ra"
(Simon Kuznets, 1980, tr.l58).
Cdng t r i n h nghien cflu nd'i tieng cua
Arthur Lewis v l sU ngheo ddi va tang
trudng kinh te' da dUa ra hai mo hinb
giai thich mdi quan hd nay tren hai ca'p
dp: ngheo ddi d mdt nudc cham phat
trien va sU ba't binh d i n g gifla nUdc
cham phat trien va nUdc phat trien (Sir
Arthur Lewis, 2000,.tr.601-618)*''. Theo
Lewis, mdt nudc cham p h a t t r i l n cd da
so' dan cu sd'ng b i n g kinh td' ndng
nghidp "tu cung tU cap" va mot bp phan
sd'ng b i n g kinh td' cdng nghidp - dich vu
Men dai, Su tang trUdng n h a n h chdng

dinh hudng vao thi trUdng cua khu vuc
kinh td' hien dai la do dupc d i u tu manh
me va ddi dao tfl cac ngudn luc, trong dd
cd ngudn n h a n cdng re cua khu vuc
ndng thdn. K i t qua la kinh t l hidn dai d
khu vUc tap t r u n g it dan cU (vi du cbi
chiem khoang 20 - 30%) phat t r i l n vUdt
trpi so vdi kinh te d khu vUc ndng thdn
ddng dan cU (vi du chiem 70 - 80%).
Dilu dd cd nghia la tang trUdng kinh te
d nhflng nUdc cham phat tridn gan Uln
vdi sU nghdo ddi tap trung d ndng thdn
va sU ba't binb d i n g xa bpi gia tang gifla
t h a n h thi va ndng thdn, gifla cac nganh
cdng nghiep - dich vu hien dai vdi
nganh ndng nghiep truyen thd'ng.
Md hinh ba't binh d i n g ndi dia nay
cua Lewis boan toan cd the ap dung d l
giai thich sU ba't binb d i n g gifla cac nUdc

'•' Sir Arthur Lewis (sinh nam 1915) ciing vdi
TheodoisW. Schultz (sinh nSm 1902) ditOc nhSn
chung Ciiai ihuSng Nobel ve khoa hoc kinh te
nam 1979 vi nhiing nghiSn cifu tien phong ve
phat trien kinh te, ngh^o doi va ba't binh ding 6
nUdcchftm phat t r i l n .

21
cdng nghidp phat trien va cac nUdc ndng
nghiep cham phat trien trdn thd' gidi.

c a c nudc ngheo xua't k h I u cac san p h i m
ndng nghiep va nguyen lieu trong khi cac
nUdc giau xua't khau san pham cdng
nghidp va thanh pham dUdc che bien
sau. Nang su^t lao ddng ndng nghidp
tha'p so vdi nang sua't lao ddng cdng
nghiep va can can thUdng mai qud'c t l
phu thudc vao nUdc giau la nhflng
nguydn nhan cua sii phan tang xa hdi
de'n mflc ba't binh d i n g gifla bai nhdm
nudc nay.
Cach giai thich mdi quan he gifla
tang trudng kinh te va ba't binh d i n g xa
hdi cua Lewis gdi ra hudng nghien cflu
nguyen nhan phi kinh te: vai trd cua sU
d i u t u giao due, cua vd'n ngUdi ddl vdi
phat trien kinh t l . Schultz vk Becker da
ra't t h a n h cdng trong vide phat trien
hudng nghien cflu nay. Schultz da chi ra
Uu thd' ldi sua't cao hdn h l n cua vdn
ngudi d cac nUdc giau so vdi nudc nghdo
va tfl dd di den giai thich tai sao cac
nUdc giau d i u t u nhilu va nhanh vao
giao due bdn b i n so vdi cac linh vflc
khac. Ong rut ra kd't luan cd tinh td'ng
tich hdp r a t cao trong each tiep can kinh
t l bpc va tidp can xa hdi hoc v l mdi
quan he bidn chflng gifla cai kinh td' va
cai xa bpi. Schultz vid't: "diu tu vao cai
thien cha't lUdng dan cU cd the tang

cudng dang ke trien vpng kinh te va
phflc ldi cho ngUdi nghdo" (Sir Arthur
Lewis, 2000, tr.580).
Nha kinh td' hoc Gary Becker nd'i
tidng vdi each tiep can "vd'n ngudi"
(human capital) (Gary S. Becker, 2000,
tr.70-104) da nhaji manh vai trd cua
vide d i u t u vao giao due va dao tao d l
nang cao vd'n ngudi n h i m ldi ich k^
vpng lau dai. Dilu quan trpng' la k i t
luan nay dung ca vdi trfldng hdp ra


22
quyet dinh cua cac cha me va nha
doanh nghiep thupc ca'p vi md va cua
cac nha hoach dinh chinh sach cua bd,
nganh va qudc gia thudc ca'p vi md khi
hp ludn phai tinh toan, so sanh chi phi
trUdc m i t vdi ldi ich cd the dat dUdc
trong tUdng lai. Tam nhin xa 6 day dUdc
bieu la ky vpng ve ldi ich trong tUdng
lai. Mpt bp pban ngUdi ngheo cd t i m
nhin xa khi ra quyet dinh cho con bpc
len dai hoc b i n g mpi each khi ban than
va gia dinh hp phai chi phi ra't Idn cho
viec thuc hidn quyet dinh dd: bp cd t b I
phai giam bdt nhflng muc cbi tieu
kbdng true tiep lien quan tdi vide bpc
tap cua con cai, ddng thdi phai tim each

them thu nhap de bfl d i p cho nhflng chi
phi bpc tap ma theo each tidp can cua
Becker la d i u tu vd'n ngudi cho ky vpng
nghe nghiep dUdc tra cdng cao. Nhflng
bac cha me ngheo nay da cd t i m nhin xa
v l gia tri cua vd'n ngUdi ddi vdi kha
nang tim dUdc vide lam dn dinh vdi thu
nhap cao cua con cai bp. Tren tbUc te',
nhflng quyet dinh d i u tU cho con bpc
tap cua cac bac cha me nay da dUdc den
dap: cupc ddi ngheo ddi cua cha me da
kbdng di t r u y i n lai cho thd' be con cua
hp, ma trai lai, nhflng ngUdi con cua hp
nhd k i t qua hpe tap nha't la nhd hoc va
td't nghidp cac trudng dai bpc ndn cd
the da dd'i ddi, dd'i cudc ddi ngheo la'y
cupc ddi kha gia, t h a m chi la giau cd.
Ndi each khac, thdng qua d i u tU vao
vd'n ngUdi, cac ca nhan, gia dinh cd the
di dpng tfl tang Idp t h i p Idn t i n g Idp
cao bdn thupc giai t i n g trung luu,
tham chi la giai t i n g tbudng luu ciia bd
thd'ng phan t i n g xa hdi.

Bat d i u tfl cdng trinh nghien cflu
n i y cua Gary Becker, da xua't hidn cac
loai md hinh ly thuyd't nham phat hidn
ra chia khda de md canh efla tang

Thfing tin Khoa hoc xa hdi. sd 9.S015

trudng kinh te va phat t r i l n xa hdi. Cac
nd lUc nghien ciiu tdng tich hdp kinh te
bpc va xa hdi bpc hfla hen dem Iai nhilu
kd't qua mong mudn bdi vi ludn tinb den
cac nhan to' kinh te' va phi kinh te' cua
sU tang trudng kinh td' va phat trien xa
hdi. Trong s l dd can ke tdi hudng
nghien cflu td'ng tich hdp kinh te hpe xa hdi hoc v l xda ddi, giam ngheo, v l
quyln con ngUdi trong phat trien va ve
nang lUc con ngUdi trong cac qua trinh
xa hpi cua sii phat trien b i n vflng.
Mdt sd nha nghien cflu v l sU tang
trudng kinh td' d nhflng nUdc cham phat
trien va nhflng nudc dang phat trid'n
trong nfla cudi t h i ky XX da tap trung
vao va'n d l nghdo ddi va tang trudng
kinh t l . Mpt trong nhflng ket luan cd
tinb phUdng phap luan ddl vdi cac qua
trinb phat tridn kinh t l - xa bpi d
nhflng nUdc nay la: hay b i t d i u tfl
nhflng ngfldi ngheo kho (Robert
Chambers, 1991). Theo quan diem nay,
tang trudng kinh te b i t d i u khdng phai
tfl vide vay vd'n tai chinh hay ddi mdi ky
thuat ddn t h u i n ma tfl viec tim hieu
nhflng khd khan, nhflng mdi quan tam
va van hda cua ngudi nghdo va tim each
giup ngudi ngheo phat trien tri thflc,
nang lUc, ky nang va thay ddi thai dp,
hanh vi dd hp t u xda ddi, giam ngheo.

Cach tiep can nay da dUdc Robert
Chambers, Amartya Sen va cac ddng sU
ap dung va tdng ket vid't thanh sach
xua't ban vao nhflng nam 1980. Su
nghdo khd bieu hidn ra la sU thieu thdn
cac phUdng tien vat cha't de san xua't va
sinh hoat hang ngay cua ca nhan va gia
dinh. Nhung tha't hpe, dm dau bdnh tat,
su cd lap, hoac bao luc gia dinh cung cd
the gay tba't nghiep va giam thu nbap
dan de'n sii ngheo ddi. Cac tae gia nay
da phac hpa dUdc cac yeu to' cd ban cua


Tdng tich hop 1^ thuyet hinh te hoc..
vdng l u i n quan cua ngheo ddi va gpi nd
la "biy nghdo khd'" ma ba't ky mdt ngUdi
hay mpt gia dinh t h a m chi ca mdt cdng
ddng xa bpi cd the m i c phai. Giai phap
phdng t r a n h va thao gd khdi bay nghdo
khd la nghien cflu p h a t hidn ra cac m i t
xich cua b i y nghdo khd de kip thdi ta'n
cong vao nhflng m i t xich cd ban, quan
trpng nha't, xung ydu nha't. Trong so' dd
cd yeu td' trinh dp bpc va'n, trinh dp
chuyen mdn ky t h u a t va quyln nang.
Amartya Sen - n h a kinh t l bpc
ngudi An Dp dUdc Giai thudng Nobel v l
kinh te nam 1999 da dua ra thuyet
"Phat trien la md rdng quyen liia chpn"

thay cho thuyet "Phat trien la tang
trudng kinb te" (Amartya Sen, 2002).
Tang trudng kinh te' (thu nhap) la cUc
k$ quan trpng nhung d6 kbdng phai la
muc dich tU than. Gid'ng nhU cau
chuyen cd An Dp v l y nghia cua cupc
sd'ng va sU giau cd. Cau bdi cd xUa la:
cua cai cd lam cho con ngUdi ba't tfl
khdng? Cau t r a ldi la: kbdng. Bdi vi
ngudi giau v i n chet. Vay tbi giau cd de
lam gi?! Nha hien triet Hy Lap cd dai la
Aristotle cung tflng ndi r i n g , cua cai rd
rang khdng phai la thfl chflng ta tim
kilm, bdi vi cua cai chi ddn gian la cd
ich ldi va de dflng cbo mdt thfl khac. Tflc
la cua cai hay su giau cd cbi la cdng cu,
la phudng tien de dat muc dich la hanh
phuc va phat trien.
Do vay, sU phat t r i l n b i n vflng bao
bam sU phat trien van hda, giao due,
sflc khoe, la sU md rpng quyln t h a m gia
quan ly xa hdi, quyen lua chpn cac cd
hdi, la nang cao nang luc thuc hien cac
quyen va thiic hidn cac quyet dinh da
lua chpn cho mpi ngUdi. Amartya Sen
cho r i n g , ddi ngheo chi xay ra ddl vdi
nhflng ngudi dan khdng cd cd hdi,
khdng cd kha nang lUa chon, khdng cd

23

tieng ndi ddl vdi ai, nha't la ddl vdi bd
may lanh dao, quan ly d cdng ddng xa
bdi ndi hp sinh sd'ng. Chinh phu va gidi
lanh dao, quan ly se ra't it quan t a m tdi
"xda ddi giam ngheo" chflng nao ma hp
khdng cd thdng tin ve chflng, kbdng
chiu sflc ep cua dU luan xa bdi ddi boi
hp pbai chiu trach nhidm v l nan ngheo
ddi. Mdt ly do ra't ddn gian cua sU thd d
vdi ngheo ddi la ban t h a n bp chUa bao
gid bi ngheo ddi hoac ddn gian la ho da
quen sii ngheo ddi ma chinh hp da trai
qua. Do dd, ngUdi nghdo c i n phai len
tieng v l sU ngheo khd va cac n h a
nghien cflu c i n thdng tin chinh xle va
d l y du ve tinh t r a n g phan hda giau
ngheo va xu hUdng bid'n ddi phan t i n g
xa hdi de cac nha hoach dinh chinh
sach dieu chinh, doi mdi cac chUdng
trinh h a n h ddng cbo phfl hdp.
Cd t h i ndi, Amartya Sen la ngudi cd
cong md ra trao luu xem xet va'n d l b i t
binb d i n g xa bpi va tang trUdng kinh te
tfl gdc dp tdng tich hdp khoa bpc kinh te
hoc vdi xa hdi bpc va chinh tri bpc d cudi
the" ky XX. Bdi vi, dng da nha'n manh tdi
quyen cua con ngUdi, tdi vai trd cua vide
md rdng quyln va nang cao nang liic
thlic bien cac quyln tU do kinh doanh,
bpc tap, cham sdc sflc khoe va tham gia

vao cac qua trinh chinh tri-xa hpi trong
xda ddi giam ngheo, tang tnidng kinh te
va phat trien xa hpi. Mdt sd' nha kinh te'
bpc ndi tieng khac, vi du nhu Joseph
Stiglitz, da phat t r i l n budng tiep can
nay khi dua ra t h u y i t phat trien tokn
didn, trong dd nha'n manh vai trd cua
thdng tin va sU tham gia cua ngudi dan
trong cac qua trinh cua xa hdi. Khdng
chl ngUdi nghdo ma ta't ca cac t i n g Idp
xa hpi d i u can dUdc t h a m gia vao cac
qua trinb quan ly xa hpi de thiic hidn
cac muc tidu phat trien xa hdi. Tudng tu


24
nhu vide phat trien nang lUc con ngUdi
la muc tidu cua sU phat trien, ban than
sU tham gia xa bpi ciing trd thanh muc
tidu cua sU phat trien xa hpi. Tinh cd
dpng va su di ddng xa hpi se tang len va
cac cd hdi phat trien se md ra nhieu hdn
vdi sii tham gia chu dpng va tich cUc cua
cac ca nhan, gia dinh, td chflc, tang Idp,
giai t i n g xa bdi.
Do dd, vide tdn trpng cac quyln con
ngudi trong qua trinh phat tridn xa hpi
va nha't la vide nang cao nang liic thUc
hien cac quyen tu do cua con ngudi da
dupc phap luat quy dinh, vide tbUc hien

dan chu hda, viec md rdng cac cd hdi
tham gia vao qua trinh xa hpi la nhflng
yiu td mdi gdp p h l n xda ddi, giam
ngheo va cai thidn ddi sd'ng cua cac giai

ting xa hdi.
2. TlJng tich hop ly thuyet xa hOI hgc - kinh t^ hoc
Max Weber la nha xa hpi hoc dong
thdi la nha nhan bpc van bda xa bpi
ngudi Dflc da dUa ra each tiep can ly
thuyd't ndi tidng nha'n manh tae ddng
thuc dly cua yd'u td' tdn giao, cu the la
cudc Cai each Tin lanh (Protestan
Reformation) ddl vdi sii phat trien kinh
te TBCN hidn dai d phUdng Tay. Weber
chi ra ring, su k i t hdp tai tinh gifla
"dao dflc Tin lanh" vdi "tinh t h i n cua
chu nghla tu ban" trong lich sfl phUdng
Tay da tao nen ddng lUc va ngudn liic
lam cho con ngudi hanh ddng theo kieu
duy ly - cdng cu, phUdng tien vdi ngbia
la ludn tinh toan de hanh dpng dat dudc
hieu qua cao nha't (Max Weber, 2008;
Xem thdm: Le Ngoc Hflng, 2011). Tfl dd
xuat hien su pban t i n g xa hdi dUa trdn
sii phan hda v l hanh ddng xa hdi, theo
dd nhflng ngudi cham chi, chiu khd, t i l t
kidm, iam vide khdng ngdi nghi mot
each trung thUc, cdi md, lao ddng nhu
mpt thidn chflc, nhu mdt sfl mdnh thi

Thdng tin Khoa hoc xa hdi. sd 9.2015
dUdc vinh danh, dUdc Idn thien dang;
cdn nhflng ke ludi bieng, lang phi, gian
ddi tbi hi trflng phat, bi day xud'ng dia
nguc. Cach giai thfch kieu nhan hpe van
hda, cu the la vide de cao yeu to' dao dflc
tdn giao va tinh t h i n cua CNTB, nhu
chinh Weber nha'n manh cd y nghia bd
sung ma khdng thay the cho each giai
thich nha'n m a n h cac d i l u kidn kinh t l
nhu Marx da chi ra ddl vdi sU phan t i n g
xa hdi. Weber vSn ke thfla each tiep can
kinh te bpc nhUng chi ro cac yeu td' kinh
te va ca yd'u to' chinh tri cung vdi yeu to
van hda, yd'u to xa bpi d i u tUdng tae,
tdng tich hdp vdi n h a u de tao ra cac can
cfl cua su pban hda giau ngheo va phan
t i n g xa hdi.
Tuy nhidn, v i n cd mdt so' nha
nghidn cflu danh gia mdt each may m6c
ve each tiep can mang tinh td'ng tich
bdp xa bpi bpc - kinb t l hoc cua Weber
v l phan t i n g xa hdi. Do khdng chu y
de'n dilu nay nen mpt sd' nha nghidn
cflu dUdng dai, vi du Acemoglu va
Robinson, da vien d i n sfl tang trudng
kinb te, phat trien xa hdi cua Nhat Ban,
Singapore, Han Qud'c va ca Trung Qudc
de' pban bidn each tiep can nha'n manh

yeu td' van hda, tdn giao cua Weber
(Daron
Acemoglu
va
J a m e s A.
Robinson, 2014, tr.86-94). Hai tae gia
nay cho r i n g , cac y i u to nhan hoc, tdn
giao va niem tin, thai dp van hda thay
ddi ra't cham chap va.khdng cd kha nang
giai thich ddl vdi su tang trudng kinh tl,
phat trien xa hpi va phan t i n g xa hdi
thudng d i i n ra n h a n h chdng. Tuy nhidn,
cac nghien cflu khac vi du nhu nghien
ciiu cua Richard Florida, Peter Murphy,
Eduardo de la Fuente va cac ddng sii
phat hien ra su sang tao va ddng cd duy
my vdi tinh each la tinh t h i n mdi, ddng
lUc mdi cua sU tang trudng, phat triln