Đại Nam thực lục tiền biên doc

Th- viÖn tØnh h¶i d-¬ng








§¹i nam thùc lôc
tiÒn biªn










ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña Th- viÖn H¶i H-ng

h¶i d-¬ng-1998
Đại nam thực lục tiền biên

2

Đại nam thực lục tiền biên
Tập XXVII: Đệ tri kỷ. Đời thứ t Tự Đức năm thứ 1- 6- 1848. 1853.
1848. Mậu thân Tự Đức 1. Tập XXVII.
Quyển I - Mậu thân- Tự Đức năm thứ I- 1848.
Trang 39 - Nay chuẩn cho lấy năm Tự Đức thứ 1 là năm Mậu thân
mùa thu mở ân khoa thi h-ơng; năm thứ hai là năm Kỷ Dậu mở ân khoa thi
hội.
Trang 53- Hà Nội, Ninh Bình, Nam Định, H-ng Yên, Hải D-ơng, 5
tỉnh gần đây nhân bị n-ớc lụt tổn hại.
Trang 89: Thi điện. Cho chọn bọn Nguyễn Khắc Cần, 8 ng-ời xuất
thân và đồng xuất thân khác nhau: Khắc Cầu, Bùi Thúc Kiên đ-ợc nhị giáp
tiến sĩ xuất thân; Nguyễn Đẳng Hành, Nguyễn Hinh, Đặng Trần Chuyên. Đỗ
Thúc Tính. Lê Hữu Lê, Vũ Xuân Xán đ-ợc tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân.
Lại lấy đỗ phó bảng 14 ng-ời: Lê Bá Thân. Nguyễn Đức Tân. Trần Nguyên
Hi, Trần Ngọc Diên. Lê Đình Thức. Bùi Sĩ Tuyên. Hồ Sĩ Đình. Đặng Phác
(Nguyên là Ngọc Cầu) Đoàn Văn Hội ( Nguyên là Văn Bình) Đặng Toán
(Nguyên là Kim Toán) Lê Huy Thái. Đinh Gia Hội. Lê Văn Vịnh. Phạm Quý
Đức.
Trang 89: Chuẩn cho cử nhân vào thi hội đ-ợc trúng cách 8 tên. Vào
sân điện cầu chính chiêm bái.
Thi điện, sai cầu chính điện đại học sĩ là Tr-ơng Đăng Quế, Hiệp biên
đại học sĩ Lâm Duy Thiếp sang làm chức đọc quyển thi. Thị Lê bộ hữu tham
tri là Đỗ Quang, hàn lâm viện trực học sĩ là Vũ Phạm Khải sung chức duyệt
quyển.

Trang 106: Chuẩn cho lấy thêm số giải ngạch ( số lấy đỗ ở các tr-ờng
thi Thừa Thiên, Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Nội, Nam Định) ( không ghi tên
từng ng-ời).
Đại nam thực lục tiền biên

3

Trang 114: Mở ân khoa thi h-ơng ở 2 tr-ờng Thừa thiên và Nghệ An.
Trang 128: Tỉnh H-ng Yên bị bệnh dịch lệ, sai thầy thuốc đến điều
trị, lập đền cầu cúng.
Trang 132: Mở ân khoa thi h-ơng 3 tr-ờng: Nam Định, Hà Nội,
Thanh Hoá.
1849. Kỷ dậu Tự Đức 2. Tập XXVII.
Quyển IV. Kỷ dậu. Tự Đức năm thứ 2-1849.
Trang 165: Mở ân khoa thi hội.
Trang 175: tháng 4 nhuận thị ở điện. Sai h-ơng thú bộ lại là Phan
Thanh Giản, tham tri bộ công là Tr-ơng Quốc Dung sung chức đọc quyển;
Tả tham tri bộ hình là Vũ Tuấn, thị độc học sĩ, sung biện các vụ là Mai Anh
Tuấn sung chức duyệt quyển cho bọn Đỗ Huy Đê 12 ng-ời đỗ tiến sĩ xuất
thân và đồng tiến sĩ xuất thân có thứ bậc khác nhau (Duy Đê, Lê Đình Duyên
đỗ đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân). Phạm Sĩ Thục, Phạm Quang Mân. Phạm
Văn Khuê, Trần Huy Côn, Nguyễn Tái Đồ. Nguyễn Thành Doãn. Hoàng
Đình Chuyên. Ngô Tòng Nho. Nguyễn Bảng Giực. Chu Duy Tân đỗ tam giáp
đồng tiến sĩ xuất thân. Lại lấy 12 ng-ời đỗ phó bảng: Nguyễn Văn Hội, Lê
Đức Hợp, Đỗ Khải. Trịnh Duy Quỳnh. Phạm Tuyên. Nguyễn Ngạn. Ngô
Quang Diệu, Vũ Đăng Xuân. Nguyễn Tuyên. Lê Đức Nhuận, Đăng Đức
Dịch. Bùi Thố.
Trang 188: Nên th-ởng thọ dân 100 tuổi ở tỉnh H-ng Yên (tên là
Đặng Đình Hiệu).
Trang 195: Thuyền giặc biển (giặc ở đất n-ớc nhà Thanh bên Tàu)

hơn 70 chiếc kéo đến phần biển tỉnh Hải D-ơng, bên đ-ờng bộ quấy nhiễu
c-ớp bóc. Quan quân đánh giết giặc lui đi, rồi lại nhân dân lẻn đến phần
sông tỉnh Quảng Yên h-ớng vào tỉnh thành sinh sự.
Trang 207: - Các tỉnh Bình Định, Vinh Long. Định T-ờng, Hà Tĩnh,
Sơn Tây, Hải D-ơng. Quảng Yên lệ khí lại phát ra.
Đại nam thực lục tiền biên

4

Trang 226: Mở khoa thi h-ơng về văn ở hai tr-ờng Hà Nội, Nam
Định ( không chép từng ng-ời đỗ cử nhân).
Trang 240: Khi ấy, Hà Nội, Hải D-ơng, Tuyên Quang, Quảng Yên
mùa lụt.
1851. Tân Hợi Tự Đức 4. Tập XXVII.
Quyển VI- Tân Hợi. Tự Đức năm thứ 4-1851.
Trang 263: Trần Quang Trung, đổi bổ đi tuần phủ Hải D-ơng, hộ lý
tổng đốc Hải Yên- Tuần phủ Hải D-ơng Nguyễn Văn Nhị đổi bổ đi hầu
tham tri bộ hộ.
Trang 270: Bắt đ-ợc đạo tr-ởng ng-ời Tây D-ơng là áo T- Định (ở
xã Mai Đình tỉnh Sơn tây, giết đi).
Trang 272: Định lệ thuế cửa tuần và bến đò ở các tỉnh Bắc Kỳ, tỉnh
Hải D-ơng: Cửa tuần Thuần Mĩ 20.000 quan, bến đò ngang Lục Đầu 1.000
quan.
Tỉnh H-ng yên: Cửa tuần Mễ sở. Bến đò Cầm cơ 84.000 quan.
Trang 275: Tháng 3, thi hội
Trang 280: Thi điện. Sai hiệp hiệu đại học sĩ là Đặng Văn Thiêm,
tham tri là Hoàng Thụ sung chức đọc quyển, thị lang là Nguyễn Cửu Tr-ờng,
Hàn lâm viện tr-ởng viện học sĩ là Tô Châu sung chức duyệt quyển. Cho bọn
Phạm Thanh 10 nghìn đỗ cập đệ, xuất thân, đồng xuất thân có thứ bậc khác
nhau: Phạm Thanh đỗ nhất giáp tiến sĩ cập đệ đệ nhị danh, tức là thám hoa.

Lê Hữu Thanh đỗ nhị giáp tiến sĩ xuất thân, tức là hoàng giáp, Nguyễn
Nguyên Thành, Thân Trọng Tiết, Nguyễn Lâm ( nguyên tên là Thế Trâm).
Nguyễn Quốc Thành. Hoàng Văn Tuyển. Phạm Nhật Tân, Trần Văn Hệ đỗ
tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân. Lại lấy 10 ng-ời đỗ phó bảng: Lê Đình Dao.
Lê Đức Dĩnh, Vũ Trì Văn. Nguyễn Trung Thành. Phạm Thanh Nhã. Nguyễn
Đình Tuân. Nguyễn Thái. Phan Đình Thực. Vũ Duy Thanh. Đào Thế Trinh.
Đại nam thực lục tiền biên

5

Chuẩn cho đỗ đệ nhị giáp, tam giáp đều đ-ợc c-ỡi ngựa trạm vinh
quy. Tr-ớc chỉ có đệ nhất giáp đ-ợc c-ỡi ngựa trạm vinh quy.
Trang 282: Mới mở chí khoa, ra lệnh cho ấn quan về bên văn ở các
địa ph-ơng đều xét cử ng-ời, biết đ-ợc 36 ng-ời đầu bài bốn kỳ đều vua ra
cử, lấy 7 tên trúng cách là Vũ Huy Dục, Vũ Duy Thanh. Phạm Huy. Nguyễn
Thái. Trần Huy Tích. Nguyễn Bá Đôn. Trần Hữu Dực. Ng-ời nào đỗ sức cho
làm bác học hoanh tài (đệ nhất, đệ nhị hay đệ tam) mũ áo cát sĩ đều gia hẳn
lên một bậc, vinh quy ăn giá, cấp ngựa trạm, đề bia đều chiếu theo lệ thi hội
mà làm.
Trang 286: Ngày Tân Mùi, thi lại các ng-ời chỉ khoa lấy đỗ ở điện
Cầu Chính. Vua thân ra bài văn sách để hỏi. Cho Vũ Duy Thanh, phó bảng
ng-ời Ninh Bình, đỗ bác học hoành từ, đệ nhất, giáp cát sĩ cập đệ, đệ nhị
danh: Vũ Huy Dực, tú tài ng-ời tỉnh Bắc Ninh đỗ đệ nhất giáp cát sĩ cập đệ,
đệ tam danh. Phạm Huy, tú tài ng-ời tỉnh Hà Tĩnh, đỗ đệ nhị giáp cát sĩ xuất
thân, đệ nhất danh, Nguyên Thái, phó bảng, ng-ời tỉnh Nghệ An, đỗ đệ nhị
giáp cát sĩ xuất thân đệ nhị danh: Nguyễn Bá Đôn, cử nhân, ng-ời Hà Nội đỗ
đệ tam giáp đồng cát sĩ xuất thân đệ nhất danh. Trần Hữu Đức. Cử nhân,
ng-ời tỉnh Nghệ an đỗ đệ tam giáp, đồng cát sĩ xuất thân đệ nhị danh. Trần
Huy Tích, cử nhân, ng-ời tỉnh Hà Nội, đỗ đệ tam giáp đồng cát sĩ xuất thân
đệ tam danh.

Trang 233: Dồn vào và rút bớt phủ, huyện
Tỉnh H-ng Yên: Huyện Thiên Thị gồm giao cho huyện Phù Cừ,
huyện H-ng Nhân gồm cho huyện Duyên Hà. Kiêm lý, phân phủ Khoái
Châu tr-ớc đặt thì nay bớt đi.
1852. Nhâm tí Tự Đức. Tập XXVII.
Quyển VIII- Nhâm Tí- Tự Đức năm thứ 5. 1852.
Đại nam thực lục tiền biên

6

Trang 335: Cho Lại bộ Tả thị lang là Nguyễn T-ờng Vĩnh thăng thự
tuần phủ H-ng Yên, kiêm lãnh bố chính sứ. Thay cho bố chính Lê Châu
thăng chức về kinh.
Trang 334: Lại đặt huấn, đạo ở huyện Phù Cừ ( hợp với huyện Thiêm
Thi) tỉnh H-ng Yên (tr-ớc bớt đi, nay đặt lại).
Trang 351: Đê tỉnh Hà Nội (H-ng Phú, Ngoại Khê) Bắc Ninh (An
Th-ờng) H-ng Yên (Hoàn Lão) vỡ.
1853. Quý Sửu Tự Đức 6. Tập XXVII.
Quyển IX. Quý Sửu. Tự Đức năm thứ 6-1853.
Trang 384: Thi điện Lấy trúng cách 13 ng-ời. Cho các ng-ời trúng
cách phải thi lại ở nhà duyệt thi, đều hỏi lấy mấy điều về việc hiện thời Phải
bàn luận rõ ràng Rồi cho bọn Nguyễn Đức Đạt 7 ng-ời đỗ cập đệ, xuất
thân, đồng xuất thân có thứ bậc khác nhau. Đức Đạt, Nguyễn Văn Giao đều
đỗ đậu nhất giáp trên sở cập đệ, đệ tam danh tức là thám hoa. Lê Tuấn nhị
giáp tiến sĩ xuất thân. Đặng Văn Bằng. Nguyễn Hữu Điều. Mai Thi Quý.
Nguyễn Trung ái đều tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân. Lại lấy sáu ng-ời đỗ
phó bảng là Vũ Khắc Bí, Phạm Đình Giáp, Hoàng Diệu ( tr-ớc là Kim tích).
L-u Văn Bình. Trần Ký. Trần Doãn Thăng.
Đại Nam thực lục chính biên
1854. Giáp dần Tự Đức 7. Tập XXVIII.

Tập XXVIII. Đệ tứ kỷ. Đời thứ t Tự Đức năm thứ 7-11. 1854-1858.
Quyển X. Giáp dần. Tự Đức năm thứ 7. 1854.
Trang 5: Công đê ở hai thôn. Phạm Nỗ, Xuân D- huyện Diên Hà,
tỉnh H-ng Yên cho đổi làm đê t-, dân số tại đấy phải coi giữ, tuỳ tiện mà
xẻ đắp, ngăn giữ hoặc tháo n-ớc.
Trang 45: Các tỉnh Bắc Kỳ Hải D-ơng, H-ng Yên năm tr-ớc dân bị
bệnh dịch chết, năm nay lại gặp đại hạn, sâu cắn lúa.
Đại nam thực lục tiền biên

7

Trang 62: Cao Bá Quát ở Bắc Ninh, họp ngầm bọn lũ, m-u khởi
nghịch ( hẹn ngày tới Hà Nội khởi loạn), bị ng-ời tố giác tính thần là
Nguyễn Quốc Hoan bắt đ-ợc bọn tòng phạm, tru sự thực tâu lên.
Trang 66: Tháng 9 cho tuần phủ H-ng Yên là Nguyễn Đình Tân, đổi
đi hộ lý tổng đốc An Định. Phủ doãn Thừa Thiên là Vũ Trọng Bình thăng bổ
tuần phủ H-ng yên.
Trang 78: Đầu sỏ bọn giặc ở H-ng yên là Bì Văn Tăng họp bọn lũ
đốt phá thành huyện Phù Cừ. Vua sai tuần phủ tỉnh ấy là Vũ Trọng Bình tuỳ
cơ đánh dẹp bọn ấy. Lại sai các tỉnh Hải D-ơng, Bắc Ninh phải cho viện, liền
tới ngay nơi địa đầu tiếp giáp để trấn áp.
Đốc thần Hải An là Nguyễn Trạch lập tức phái binh đến giữ nhà kho
riêng ở H-ng yên và qua mấy huyện hạt ở Bình Giang, Ninh Giang để trấn áp
địa hạt.
án sát sứ là Nguyễn văn Siêu, phó lãnh binh quan Võ T-ớc tỉnh H-ng
Yên họp cùng các quan tỉnh bên cạnh đánh bắt bọn giặc ở xã Đông Các, củ
phá tan đ-ợc.
1855: ất Mão tự Đức thứ 8. Tập XXVIII.
Quyển XXII. ất Mão. Tự Đức thứ 8. 1855.
Trang 91: Về mùa đông năm ngoái đến nay các tỉnh: H-ng Yên, Hà

Nội, Sơn tây, Hải D-ơng. Bắc Ninh đều có bọn giặc lén lút phát ra. Lại các
tên đầu sỏ bọn giặc nh- Kỳ Đồng là con cháu nhà Lê và Nguyễn Khắc Sinh,
Đỗ Đình Thanh, Phó tổng Bình
Tên đầu mục giặc (nguỵ quân là Tổng Bình) tức bọn Vũ Duy Bình,
Vũ Văn Lực, Nguyễn Tiến Cơ bị sử lôi giết chết. (Cơ là phó t-ớng của giặc),
viên t- phủ Lý nhân là Lê Hữu Thanh, dụ đến giết chết. Lực đỗ tú tài, làm
tham m-u cho giặc, bị Ninh Bình bắt đ-ợc giải về Hà Nội, chuyển giao cho
Sơn Tây tra xử rồi, lãnh tổng đốc Hà Ninh là Lâm Duy Thiệp giết đi.
Đại nam thực lục tiền biên

8

Vua thấy những tên đầu mục bọn giặc nh- Đinh Công Mỹ, Bạch
Công Trân cùng lũ Lê Duy Cự, Lê Duy Huân, Lê Duy Đạo, Nguyễn Đăng
Trực phần nhiều ch-a bắt đ-ợc Đạo cùng Huân, Cự là hai anh em con chú,
con bác với nhau. Đều x-ng là con cháu nhà Lê. Trạc là bè lũ của Đinh Công
Mỹ.
Trang 94: Phát chẩn cho xã Tráng Liệt tỉnh Hải D-ơng, bị hoả tai.
Trang 100: Bọn giặc ở H-ng yên là Vũ Văn Đổng, Vũ Văn úc đều là
học trò Cao Bá Quát, đốt phá huyện thành Phù Cừ bị bắt đem đi giết.
Trang 119: Tên đầu mục của giặc ở Hải D-ơng là Nguyễn Văn Liệu
(tức Lý Liệu phải xử tội giết chết).
Trang 127: Tháng 5, bố chính sứ Hải D-ơng là Lê Bá Đĩnh và phó
lãnh binh quan là Ngô Khánh đều bị giải chức, đợi xét về việc phủ nam Sách
thất thu chuẩn cho Tế tửu Quốc tử giám là Phan Tam Tỉnh lãnh chức ấy.
Trang 129: Bọn đầu sỏ giặc ở H-ng yên là Bì Văn Tăng ( nguỵ trung
quân) Bùi Th-ờng Chiểu ( nguỵ tả quân) Lê Đình Do ( nguỵ hiệu quân) đều
ra thú tội.
Trang 148: Tháng 8, bố chánh sứ Hải D-ơng là Lê Bá Đĩnh, phó lãnh
binh tỉnh ấy là Ngô Khánh, vì sợ giặc, khi có việc xảy ra ở Nam Sách bị cách

chức, cùng với Trần Huy Tích, Hoàng Phần, đều phải giao cho quân thứ
Quảng Ngãi sai phái. Tr-ớc đây giặc vây đánh phủ Nam Sách, tri phủ là Trần
Huy Tích, phó quân cơ là Hoàng Phòng chạy trốn: Bá Đĩnh Ngô Khánh đốc
thúc quân và voi tiến đến, đã không biết đốc sức liều binh góp sức đánh bắt
bọn giặc ấy, sau lại vô cớ lui quân để đến nơi chúng nhân lúc sơ hở lủi trốn
thoát Vua gia ơn cho các viên ấy đ-ợc cách chức, gắng sức làm việc để báo
hiếu.
Trang 174: Tên giặc Phạm là Nguyễn Hữu Vân (nguyên là suất đội
thuỷ vệ Hà Nội), nhận chức cán biên của giặc. Từ đây trở xuống đều là ng-ời
Hải D-ơng: Phạm Văn Kế làm chánh điều bát của giặc. Vũ Đăng Vinh hậu
Đại nam thực lục tiền biên

9

quân của giặc. Từ đây trở xuống đều là ng-ời H-ng yên: Vũ Thanh Bình,
tiền quân của giặc. Nguyễn Đăng Lịch, chánh cơ của giặc. Trần Đình
Nh-ơng, phó cơ của giặc. Đều phải xử tội giết chết.
(Các tên phạm ấy, theo Lê Duy Cự, Cao Bá Quát, m-u làm loạn, tiết
thứ bắt đ-ợc, giam lại để xét, đến đây mới đem giết chết.)
Trang 186: Những tên đầu mục giặc ở Hải D-ơng là: Nguyễn Văn
Địch, Trần Xuân Nh Nguyễn Tiến Khuê. Nguyễn văn Khôi, Nguyễn Văn
Liệu, Đặng Dị. Phạm Đình Thăng. Nguyễn Đình Ph-ờng. Nguyễn Tiến Đẩu,
Nguyễn Đình Phôi, đều bị sử tội giết chết. (Địch là nguỵ chánh điều bát;
Nh-: Nguỵ phó điều bát: Khôi: Nguỵ phó điều bát; Liệu: quân vệ, D-: Nguỵ
t- bạ; Thăng: Nguỵ chiêu phủ thuỷ sứ)
Quyển XIV- Bính Thìn. Tự Đức năm thứ 9-1856.
1856. Bính Thìn Tự Đức 9 tập XXVIII.
Trang 238- Ngày mồng 1 tháng 5, thi phúc thí, truyền loa cho Nguỵ
Khắc Đản đỗ đệ nhất giáp y tiến sĩ cập đệ, đệ tam danh tức là thám hoa, còn
bọn Đặng Xuân Bảng 5 tên ( Bảng) Trần Huy San, Ngô Văn Độ; Phan Hiến

Đạo, Phan Đình Bình đều cho đỗ đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân. Trần
Thế Mỹ vào hạng phó bảng.
Trang 262: Bắc Kỳ m-a to n-ớc lụt. Ng-ời dân cùng túng sớm tối
không lấy gì nuôi sống đ-ợc ( Hà Nội, Nam Định, H-ng yên).
Trang 275: Thuyền của Tây d-ơng sinh sự ở vùng Trà Son, cửa biển
Đà Nẵng, Quảng Nam. Khi ấy có một chiếc thuyền đến vọng hỏi thì họ nói
rằng: Chỉ đến đ-a quốc th- yêu cầu xin thông th-ơng mà thôi. Rồi lại đến
cửa Thuận An, Phủ Thừa Thiên đ-a một phong th- cho sở đồn biển, viên tấn
thủ không chịu nhận, đem th- ném vào một cái thuyền ván nhỏ của tàu ấy.
Ng-ời tây d-ơng lấy th- ném lên bờ cát mà đi. Ngay hôm sau lại đến Đà
Nẵng, nói rằng việc đ-a th- đã xong, đến đợi 7, 8 ngày nữa chánh phó sứ sẽ
đến bàn việc, nếu không hoà thì về chiêu tập n-ớc Hồng Mao cùng đến, sẽ
Đại nam thực lục tiền biên

10

có sự không tốt. Việc tâu lên, giao xuống bộ binh bàn Sau sứ của tỉnh lại
tâu lên, thì thuyền của Tây d-ơng đã bắn phá các đài báo ở vùng biển ấy rồi.
Quyển XVI. Đinh Tỵ. Tự Đức năm thứ 10. 1857.
1857. Đinh Tỵ Tự Đức 10. Tập XXVIII.
Trang 322: án sát sứ tỉnh H-ng yên là Trần H-ng Nh-ợng, ch-a từng
làm việc quan tỉnh ngoài, gặp việc cứ chấp làm trái lẽ. Tổng đốc là Nguyễn
Đình Tân tâu xin bổ chỗ khác bèn vời về Kinh do bộ lại sát hạch.
Trang 339: Bọn c-ớp ở sông Kinh nứa Hải D-ơng vây đánh lại
thuyền công đi tuần tiễu, liều binh có ng-ời bị chết, bị th-ơng. Viên cai quản
ngồi trên thuyền ấy là phó quân cơ Trần Hữu Thế, suất đội là Nguyễn Văn
Bản đều phải tội.
Trang 358: Các tỉnh Ninh Bình, Hà Nội, Nam Định, H-ng Yên, Hải
D-ơng bị gió dữ m-a to, dân gian có ng-ời chết đuối, cửa nhà bị trôi mất
hay đổ nát. Đê Quảng Bá (Hà Nội) đê Hà Lão (H-ng Yên) bị vỡ.

Trang 384: Tỉnh H-ng Yên có bọn giặc tụ họp ở huyện Phù Cừ. Quan
tỉnh tâu xin gọi cả lính mãn ban, tại ban 1.600 và điều động liều binh ở Hà
Nội, Nam Định ( mỗi tỉnh 500) hội đánh bọn giặc ấy phần nhiều là dân theo
đạo gia tô.
Trang 385: Phó quân cơ tỉnh H-ng Yên là bọn L-ơng Tài, Tr-ơng
Duyên gặp giặc ở huyện Thiên Thi đánh nhau bị chết. Quan quân tỉnh Hải
D-ơng đi đánh bắt giặc giết chết Vua chuẩn cho Nguyễn Trọng Thao lấy
hàm ch-ớng vệ làm đô đốc quân vụ. Phái tả thị lang bộ hộ là L-u L-ợng đi
trạm đến lãnh chức tuần phủ H-ng Yên. Hải D-ơng, l-ợng uỷ một viên ti
phiên, hay tị miết đốc đồng với viện lãnh binh đi đánh dẹp. Rồi sau tỉnh Hải
D-ơng đem cờ đỏ báo tin thắng trận. Viên phủ Ninh Giang là Trần Văn Gia
đ-ơng khi bọn giặc vây sát thành phủ lại có thể đánh bọn giặc phải lui, bắt
đ-ợc khí giới, đáng khen.
Đại nam thực lục tiền biên

11

Trang 386: Trích lấy một thớt voi chiến của Hà Nội giao cho tỉnh
H-ng Yên đem đi đánh trận.
Trang 387: Tri phủ, phủ Bình Giang, Hải D-ơng là Nguyễn Hữu
Điển, đánh nhau với giặc bị th-ơng rồi chết, truy tặng hàn lâm viện thị độc.
Trang 392: Quan tỉnh Hải D-ơng tâu: Lãnh binh là Phạm Dũng đi
tuần tiễu phần sông, gặp 5 chiếc thuyền của giặc, đuổi đánh bắt đ-ợc một
chiếc thuyền và bắt sống 3 tên. Lại bộ liền bắt đ-ợc tên Nguyễn Viết Tri
x-ng là tham t- bộ lại của giặc, x-ng là bọn giáo ấy, dân đi đạo, ng-ời xã
Cao Xá H-ng Yên tên là Lý Thừa, nguỵ x-ng là đạo t-ớng và tên Đỗ Thuộc
ng-ời xã Vĩnh Diện, huyện Diên Hà nguỵ x-ng là phó t-ớng, chiêu tập bọn
lũ, nói là giúp nguỵ chúa là Lê Duy Ninh hãy còn ở tại thuyền ng-ời tây
d-ơng đỗ ở ngoài biển. Toán giặc tuy đã tan vỡ, nh-ng đầu mục còn nhiều
tên ch-a bắt đ-ợc.

Trang 399: Tỉnh H-ng Yên đắp đ-ờng quan báo thuộc huyện Diên
hà.
1858- Mậu Ngọ Tự Đức 11. Tập XXVIII.
Quyển XVIII. Đệ Tứ kỷ. Mậu Ngọ. Tự Đức năm thứ 11-1858.
Trang 401: Giặc ở H-ng yên đã dẹp yên. Rút quân đóng ở Hà Nội,
Nam Định về.
Trang 402: Th-ởng ngân tiền cho biền binh H-ng yên vì có công dẹp
yên toán giặc Vũ Văn Phi.
Chuẩn cho đề đốc H-ng Yên là Nguyễn Trọng Thao về tỉnh giữ chức
Tuần phủ nh- cũ, thị lang nguyên quyền lãnh tuần phủ H-ng Yên tr-ớc là
L-u L-ợng thăng hữu tham tri bộ lại.
Trang 405: Dân tình Hải D-ơng đói Dân H-ng Yên khó kiếm gạo
ăn.
Trang 407: L-u L-ợng tâu: Đến H-ng Yên năm ngoái toán giặc theo
đạo gia tô, tên can phạm bắt đ-ợc đã đem chém rồi, còn nh- các tên nguỵ
Đại nam thực lục tiền biên

1
2

x-ng là đại t-ớng quân là Lý Thừa, nguỵ x-ng là phó t-ớng là Lạng Thuộc,
x-ng là điều vát trung quân là Lý Tiến, x-ng làm quận công là tên Lang Bột,
x-ng làm đốc chiến là tên Vệ Hổ, x-ng làm đốc quân là tên Lý Quýnh cùng
với các tên quận Kỳ, quận Kịch, phó Chuyền, xã Điển và các tên đầu mục
nho nhỏ -ớc có hơn 10 tên, còn ch-a bắt đ-ợc trong lũ ấy có tên quận Kịch
là giặc ở mặt n-ớc thuộc Hải D-ơng, lâu nay vẫn làm ngăn trở đ-ờng sông.
Trang 418: Sai Phan thanh Giản và Phạm Truy chọn ng-ời nào tinh
chữ quốc âm để coi làm quyển " Sử ký quốc ngữ ca". Và làm nối sự tích từ lê
Trịnh đến xuất để. Bọn Thanh Giản lấy biên t- là Lê Ngô Cát, T- vụ là
Tr-ơng Phúc Hào sung làm.

Trang 430: Lũ giáo dân ở làng Quần cống tỉnh Nam Định là Phạm
Nết Khảm làm nhà thờ, nhà ở của đạo, lại làm nhiều đồ quan khí ( gi-ờng gỗ
sơn son thiếp bạc, kiệu sơn son chạm hình con rồng, trống nhớn, chiêng
đồng, lọng vàng, cờ, g-ơm đón đạo tr-ởng ng-ời tây d-ơng tên là Xuyên, và
đạo tr-ởng ng-ời n-ớc ta tên là Duyệt, tên Tri về ở, ngầm m-u làm phản
quan tỉnh sai bắt làm án. Việc tâu lên, tên Xuyên ( ng-ời Y pha nho, chuẩn
cho đem lăng trì sử tử, lấy đầu đem bêu, vứt xác xuống biển, lũ tòng phạm là
Nguyễn Văn Tiệp, Mai Hiến đem chém ngay.
Trang 430: Bọn giặc làm phản là lũ Phạm Văn V-ợng bị xử tử. Văn
V-ợng nguỵ x-ng là tiền quân, ng-ời theo đạo gia tô là Bùi Văn Tống nguỵ
x-ng là chính thống quận công, D-ơng Văn Thuật nguỵ x-ng là cai đội.
Tr-ớc đây lũ giặc V-ơng cùng với tên thủ x-ớng nguỵ x-ng đại t-ớng quân
tên là Lý Thừa, nguỵ x-ng quận công là tên Kịch hội nhau ngầm m-u làm
điều trái phép, lấy danh nghĩa là giúp nhà Lê, chống cự quan quân ở hai làng
Th- pháp, Phú cốc, lại toan đánh phá thành phủ Ninh Giang (để tiện ra biển
đi thành Ma cao ( áo môn) m-ợn thuyền n-ớc ngoài).
Trang 438: Lại cấp huấn điều, giới cấm, sổ và triện cho xã Ngọc
Đ-ờng tỉnh H-ng Yên. Xã này theo đạo gia tô, qua cơn binh hoả tháng 11
Đại nam thực lục tiền biên

13

năm ngoái, đã biết sợ mà hối lỗi, dựng lại đình đều tập lễ nghi, cải đạo tà,
theo đạo chính
Trang 440: Chiếc thuyền của Tây d-ơng (12 chiếc) vào cửa biển Đà
Nẵng, thuộc tỉnh Quảng Nam bắn phá các pháo đài, các đồn bảo Vua sai
tổng đốc là Trần Hoằng, gọi biền binh mãn hạn của tỉnh ấy (2.070) đề phòng
sai phái cùng đánh dẹp và chống giữ.
Quân của Tây d-ơng đánh và vây hai thành An Hải, Diên Hải vua sai
Lê Đình Lý làm thống đốc và đem 2000 cấm binh đi chống giữ.

Trang 448: Luận tội các ng-ời để thất thủ các thành bảo ở Đà Nẵng.
Bọn Tôn Thất Phan ( thành thủ uỷ thành An Hải) Tôn Thất Cháy ( Thành thủ
uỷ thành Diên Hải ) 8 viên đều phải cách chức đi có sức làm việc chuộc tội.
Trang 458: Quân của Tây d-ơng vào xã Mỹ thị, nhổ ráo sạch giỏ, phá
đồn thổ sơn. Tổng thống Lê Đình Lý đánh nhau với quân của Tây D-ơng
một trận to ở xã Cẩm Lê ( có đắp luỹ đất) bị đạn lạc trúng phải, biểu binh sợ
chạy tan cả. Hồ Đức T- đóng quân lại không tiến.
Lấy xúc xích sắt và dây sắt, chặn ngang các cửa biển Thuận An, T-
Hiền.
Trang 454: Bọn đầu sỏ giặc ở Hải D-ơng là Nguyễn Đình Đ-ờng
(nguỵ x-ng tham tán theo đạo gia tô) Hoàng Văn Điển ( nguỵ x-ng đại sứ)
đều đã chịu tội giết chết. ( Đ-ờng, Điển đều ng-ời H-ng Yên là bọn lũ của
Tú Uyên, Cự Xuyên).
Trang 460: Thuyền binh của Tây D-ơng (8 chiếc) tiến vào sông Nai
biên. Nguyễn Tri Ph-ơng, phái Chu Phúc Minh, Phan Khắc Tuân ( giáng làm
tán lý) Nguyễn Duy đem quân chia phái đi đồn mới, bắn phá đ-ợc thuyền
của giặc ( thuyền có cái bị gẫy rách buồm, có cái bị thủng vỡ).
Trang 464: Thuyền Tây d-ơng vào đỗ ở Đậu Sơn ( ngoài cửa biển
Hải D-ơng) dò xét đ-ờng sông. Nguyễn Đình Tân cho là cửa biển diêm hộ
cũng gần đấy, phái lãnh binh là Phạm Văn Huy đem 200 lính đi giữ.
Đại nam thực lục tiền biên

14

Hiệp quân các đạo là bọn Nguyễn Song Thanh, Phan Huy Điển ( lính
200 tên) bắn lui lính của Tây D-ơng, (300 tên) ở bờ biển Nam Thọ ( bắt đ-ợc
một chiếc thuyền tam bản bắn chết 7 tên giặc).
Trang 465: Quân Tây D-ơng chia toán (-ớc 700) đột nhiên lại đến.
Phan Khắc Thận, Nguyễn Duy đánh nhau với quân Tây D-ơng một trận to ở
đồn Hoá Khê. Thác Giản, Nguyễn Duy suýt bị giặc bắt đ-ợc. Quân ta bị

th-ơng 10, bị chết 22 và 2 thớt voi, quân Tây D-ơng chết 45 ng-ời.
Lê Duy Minh nguyên tên là Đỗ Tảng, mạo x-ng là dõng dõi vua Lê,
làm minh chủ của giặc.
Trang 466: Quân Tây D-ơng chiếm giữ đồn An Hải.
Trang 468: Tên đầu sỏ giặc là Lê Duy Minh, cùng bọn lũ là bọn Trần
Văn Tùng (tức Lý Thừa, nguỵ đại nguyên soái), Trần Đức Thịnh (nguỵ tham
m-u), bị bắt sống đem đến d-ới cửa khuyết ( quan quân ở Hải D-ơng bắt
đ-ợc) liền đem giết đi, đem thủ cấp đến quân thứ Quảng Nam bêu lên, rồi
đốt ra tro, vất xuống biển. Sai hai tỉnh Hải D-ơng, Nam Định nghiêm ngặt
tiến bắt số còn sót lại là Cự Thái, Lý Thạch, Lê Khâm, Trần Văn Bích, Trần
Văn Bách, Tú Hựu và tên Khoan.
Trang 473: Giặc tỉnh Hải D-ơng (bọn Lê Duy Minh) là bọn nguỵ hậu
quân D-ơng Văn Tiến, nguỵ hữu quân Vũ Văn Tung, nguỵ trung quân Vũ Sĩ,
14 tên đều đã bị tội giết chết.
Tên đầu sỏ giặc là tên Kịch (bọn của Lê Duy Minh), đem quân (hơn
300 tên) thuyền (20 chiếc) dò cửa biển Thái Bình ( Nam Định) thẳng tiến vào
sông Quảng Nạp. Lính phòng thủ của Nam Định bắn ra chúng phải lui. Kịch
nhiều lần bị lính tỉnh Quảng yên tiến đánh, th-ờng trốn gián ở huyện Tiên
Minh, phủ Ninh Giang và phần biển Ngải Am đều thuộc tỉnh Hải D-ơng.
Bèn sai bọn Nguyễn Trạch đánh bắt bọn giặc ấy.


Đại nam thực lục tiền biên

15

Đại nam thực lục tiền biên
Tập XXIX-Đệ tứ kỷ Tự Đức năm thứ 12 đến năm 17 (1859-1864)
Quyển 20-Kỷ Mùi-Tự Đức năm thứ 12-1859
1859- Kỷ Mùi Tự Đức 12. Tập XXIX.

Trang 7: Thuyền của quân Tây D-ơng vào bãi biển, bọn thị vệ là Hổ
Oai, cai đội là Tôn Thất Thi, anh danh là Nguyễn Nghĩa đánh chìm đ-ợc ba
chiếc thuyền. Ngày hôm sau quân của Tây D-ơng chia nhau tiến vào ba đồn
của bãi biển. Nguyễn Tri Ph-ơng phái Chu Phúc Minh cứu hai đồn Trung,
Hạ, Nguyễn Tuy chia quân mai phục để chặn đánh. Quân của Tây D-ơng
đánh vỡ Hạ đồn, hiệp quan là Nguyễn Tinh L-ơng, Lê Văn Khiêm có sức
đánh bị chết trận.
Lính Tây vây đồn Ba Phúc Minh chạy vào đại đồn Phúc Ninh cố giữ.
Nguyễn Duy đem bọn Phan Gia Vĩnh đến cứu, đánh giết quân của Tây
D-ơng phải lui, quan quân cùng nhiều ng-ời bị th-ơng và chết.
Trang 12:- Quân Tây D-ơng vây đánh thành tỉnh Gia Định liền mấy
ngày từ 11 đến 14, bắn phá cai đồn ven sông, rồi thẳng đến bên tỉnh thành.
Ngày 15, h-ớng vào thành bắn súng. Lại một toán lên bộ quanh thành đánh
sấn vào. Quan quân tan chạy cả, thành bèn bị vỡ. Quyền đề đốc là Trần Chí,
bố chính là Vũ Thực, lãnh binh Tôn Thất Năng chạy đến bảo Tây Thái huyện
Bình Long, hộ đốc là Vũ Duy Ninh chạy ra huyện Phú Lộc, thắt cổ chết ở
thôn Phúc Lý, án sát Lê T- rồi cũng tự tử.
Trang 17: Lãnh binh quan là Lê Đức Tu (ở Hải D-ơng) Nguyễn
Quang (ở Nam Định) bắn phá thuyền của giặc Kịch ở ngoài cửa biển Nam
hải. Tên giặc Kịch chạy ra ngoài khơi xa. Lãnh binh Quảng Yên là Nguyễn
Long bắt đ-ợc tham tán của giặc là bọn Nguyễn Thế Hiệp 27 đứa và 7 chiếc
thuyền đem về. Hiệp chuộc tội chết.
Đại nam thực lục tiền biên

16

Trang 22: T-ớc chức hàm của bọn tỉnh thần Gia Định là Trần Chi,
Vũ Thực, Tôn Thất Năng, phái sung làm quân tiền khu ở quân thứ, cố sức
làm việc chuộc tội.
Trang 28: Quân của Tây D-ơng chiếm giữ thành Điện Hải tỉnh

Quảng Nam. Nguyễn Hiên đem quân đến đánh úp, không đánh đ-ợc.
Trang 35: Các địa ph-ơng Thừa Thiên, Quảng Ngãi Hải D-ơng
bệnh dịch thỉnh thoảng lại phát ra nhiều.
Từ khi thành Gia Định không giữ đ-ợc, dân theo đạo có nhiều ng-ời
cậy thế doạ nạt dân l-ơng, hoặc có kẻ làm tay sai mật thám cho giặc.
Trang 41: Tên giặc ở Hải D-ơng là Lê Công Đàm đủ chịu tội giết
chết. Đàm là bọn Lê Duy Minh.
Trang 50: Quan khâm phái là Đỗ Quang làm việc công từ Hải D-ơng
về đem tình hình đi đ-ờng trông thấy phải huyện trình lấy h-ơng dõng, ứng
trực luyện tập, xã dân góp nuôi phiên phí.
Trang 49: Phái viên của Tây D-ơng sai đến bàn hoà, xin phái quân
cùng đến hỏi bèn sai Nguyễn Tri Ph-ơng chuyên biện việc ấy nói hết cả các
điều định -ớc, tâu lên đợi mệnh lệnh.
1859-Kỷ Mùi Tự Đức 12. Tập XXIX.
Quyển XXI. Kỷ Mùi. Tự Đức năm thứ 12-1859.
Trang 60: Vua hội các quan cơ mật, Tr-ơng Đăng Quế, Phan thanh
Giản tâu: Phái viên của Tây d-ơng yêu cầu nguyên có ba khoản. Nó xin cắt
đất, quý nhiên ta không cho. Khoản thông th-ơng thì bản triều ta từ khi mới
dựng n-ớc đến nay, đã có lệ nhất định. Khoản truyền giáo, cũng tự đời Trần,
đời Lê đã cấm rồi, gần đây vì điều cấm của ta rất ngặt, cho nên họ xin khoan
cho việc cấm truyền đạo. ta nhân thế mà khoan dung để quân và dân đ-ợc
nghỉ ngơi.
Đại nam thực lục tiền biên

17

Trang 69: Phạm Thế Hiển và Nguyễn Hiên đánh nhau với quân Tây
d-ơng ở Phúc Trì, liên tục bị thua Nguyễn tri Ph-ơng dâng sớ xin nhận tội.
Tri Ph-ơng, Thế Hiển và Hiên đều bị cách chức l-u dụng. (Quảng Nam).
Trang 71: Triệu tuần phủ H-ng yên là Nguyễn Trọng Thao về kinh

cho Hoàng Tá Viêm làm bổ chính H-ng Yên hộ lý đốc phủ.
Trang 74: Đầu sỏ giặc là Vũ Văn Thành (nguỵ hậu quân) Nguyễn
Viết Tri (nguỵ tham tri) Trần Văn Long (nguỵ chánh cơ) Trần Văn Uyên
(nguỵ phó cơ) ở tỉnh Hải D-ơng; đầu mục giặc là Vũ Hoàng Tiến, tỉnh nam
Định đều là bọn của Lê Duy Minh đã chịu tội giết chết.
Trang 79: Nguyễn Tri Ph-ơng tâu: quân của Tây d-ơng, d-ới n-ớc
trên bộ dựa nhau, ta khó chống chọi với họ, việc thuỷ chiến làm không tiện.
quân ta nhút nhát bỏ ngỏ, đánh trên bộ cũng không địch nổi nó nên giữ
cho kĩ để đợi, làm kế giăng cơ. Vua nói: sợ giặc mạnh đỡ lo về sau, không thi
thố đ-ợc điều gì là làm nổi công việc: biết phải chuyên làm, chiến hay hoà,
hay giữ ba kế ấy kế nào có làm đ-ợc giặc lui.
1860: Canh Thân Tự Đức 13. Tập XXIX
Quyển XXII. Canh Thân. Tự Đức năm thứ 13- 1860
Trang 99: Thống soái của Tây D-ơng là Va Du đ-a hoà -ớc 11
khoản đến quân thứ Gia Định.
1- N-ớc Phú lang sa cùng n-ớc Đại Nam giao hiếu với nhau. Muôn
năm để toả nghĩa ơn.
2- N-ớc ấy nếu có quốc th- thì đến Đà Nẵng đi đ-ờng bộ đến Kinh.
3- N-ớc ta muốn giao hiếu với n-ớc nào thì n-ớc ấy cũng coi là n-ớc
anh em.
4- Ng-ời dân n-ớc ta lần này làm thuê cho n-ớc ấy đều xin khoan tha
cả.
5- N-ớc ấy cùng nguyên soái n-ớc ta, cùng ký tên đóng ấn vào tờ hoà
-ớc rồi, thì thuyền quân n-ớc ấy rút ra khỏi cửa biển.
Đại nam thực lục tiền biên

18

6- Dân đạo gia tô làm bậy thì chiếu luật trị tội, yên phận giữ phép thì
không đ-ợc bắt giữ xét hỏi và xâm phạm của cải.

7- Bắt đ-ợc đạo tr-ởng của n-ớc ấy xin đừng gông khoá giết chết,
giao trả n-ớc ấy nhận mang về.
8- Thuyền n-ớc ấy đến thông th-ơng ở các cửa biển, ng-ời coi đồn
biển không đ-ợc ngăn trở và yêu sách ngoại lệ.
9- Xin cấp cho n-ớc Y pha nho một bản hoà -ớc.
10- Xin cho đạo tr-ởng n-ớc ấy đi đến những xã dân theo đạo gia tô
để giảng đạo.
11- Xin cho sứ quan n-ớc ấy đến ở bờ biển lập phố thông th-ơng.
Quan ở quận thứ bác bỏ: chọn lấy 8 điều không quan hệ gì làm tạm
làm biên bản y cho ng-ời Tây d-ơng bèn tràn vào sông nhỏ cừ sách, lên bộ
dòm vào luỹ rồi lại đến đóng ở chùa Mai Sơn thôn Phú Giáo chiếm giữ.
Trang 100: Đặt chức tuần phủ Gia Định Cho tả thị lang bộ lại là Đỗ
Quang thụ chức ấy.
Trang 105: Cao man vào c-ớp An Giang. Hà Tiên.
Trang 106: Đốc học Nam Định là Phạm Văn Nghị (Tiến sĩ ng-ời
Nam Định xin đem hơn 300 thân liền binh dâng đã mộ đi đến quân thứ
Quảng nam đánh giặc, Đến Kinh, gặp lúc thuyền Tây d-ơng đã rút, không
muốn phải đi Gia Định, bèn cho về.
Trang 107: Lãnh đốc học Nam Định là Đoàn Khuê cùng các viên
giáo huấn, tri phủ, tri huyện làm tập mật tấu, hết sức nói việc nghị hoà là
hỏng.
Trang 119: N-ớc Cao Man đến đóng đồn ở các xứ Chu ức, Trà Bông
thuộc Gia Định, chống cự với ta
Trang 168: Toán giặc ở hạt n-ớc Thanh tràn sang các tổng Bị Giang,
Mễ Son, Nội hoàng huyện Đông triều Hải D-ơng quấy rối. Lãnh binh là Ngô
Đại nam thực lục tiền biên

19

Đức Tu cũng trị phủ Kinh Môn là Phạm Huy Bằng hội tổng đánh bắt, thắng

to.
1861. Tân dậu Tự Đức 14. Tập XXIX.
Quyển XXVI. Tân dậu. Tự Đức năm thứ 14-1861.
Trang 184: Quân Tây d-ơng đánh phá đồn lớn và cho đóng tạm của
tỉnh Gia Định. Quan quân lui về đóng ở Biên Hoà. Thuyền Tây d-ơng đem
đến 30 chiếc, và hơn 10.000 lính, đổ bộ, chia từng toán sấn vào đánh, bắc
thang lên luỹ, suốt 2 ngày đêm từ đêm 14 đến ngày 16. Ta chống chọi không
nổi Tán lý Nguyễn Duy, tán t-ớng Tôn Thất Trì đều chết trận, tổng thống
Nguyễn Tri Ph-ơng cũng trúng đạn bị th-ơng, lui về chỗ ở tạm, Tây d-ơng
lại đánh bắn từ 17 đến 19, quan quân sức không chống nổi, lại lui về đóng ở
Biên Hoà, ng-ời Cao Man cùng dân đạo nhân thế quấy rối. Tỉnh thần là bọn
Đỗ Quang ( Thự tuần phủ) Đặng Công Nh-ợng (bố chính) Phan Y (án sát) đã
đến phủ Tây Ninh, sau cùng về Biên Hoà. Đều dâng sớ xin nhận tội.
1961 - Tân Dậu Tự Đức 14. tập XXIX.
Trang 197: Quân Tây D-ơng đánh phá thành tỉnh Định T-ờng. Ngày
7 tháng 2, 2 chiếc tàu máy chạy hơi n-ớc, 12 thuyền tam bản của Tây D-ơng
đến vùng Cù úc bỏ neo, ngày 11 lại đến thêm 1 chiếc tàu máy nữa, ngày 18
tháng ấy đầu mục Tây d-ơng buộc quan tỉnh tiếp nhận th- trả lời hoặc cho
tên ứng gặp quan tỉnh, nếu không chỉ có đánh nhau thôi. Rồi lại đem đến 3
tàu nữa từ 19 đến 25 bắn súng luôn vào thành, quan quân không chống nổi
phải lui Ngày mồng 3, quân Tây d-ơng đến thuỷ tr-ờng đem súng lớn bắn
vào thành. Hữu Thanh bèn đốt cháy hành cung, cùng Đặng Đức mở cổng
thành chạy về Vĩnh Long.
Trang 208: Nguyễn Bá Nghi từ khi đến quân thứ, sai ng-ời giảng hoà
làm kế hoãn binh, đem sự trạng hiện làm tấu lên, vua đ-a cho Tr-ơng Đăng
Quế hỏi ý kiến. Quế nói: Ng-ời Tây d-ơng ý muốn chiếm đóng Gia Định, lại
Đại nam thực lục tiền biên

20

muốn cất lấy tỉnh T-ờng, tỉnh Biên yêu cầu nh- thế sợ hoà cục không
thành Bá Nghi nói: " Trừ một cách ấy, cách hoà, tôi đành chịu tội" "Hoà thì
dẫu có thể thua thiệt, nh-ng sự thế Nam Kỳ còn có thể làm đ-ợc, không thì
thôi không biết chịu tội ở chỗ nào?"
Trang 218: Làm hỏng việc ở Nam Kỳ, tr-ớc bởi Tôn Thất Cáp, sau
đến Nguyễn Tri Ph-ơng, Phạm Thế Hiển, đều là kẻ có tội đầu to nhất. Tỉnh
thần Định t-ờng là bọn Nguyễn Công Nhân, Nguyễn Hữu Thành không biết
góp sức phòng bị, mới nghe thấy giặc đến đã bỏ thành chạy ngay Còn nh-
tội của bọn Đỗ Quang thất thủ chỉ vì chỗ tỉnh tạm đóng, sức quân yếu ớt,
chuẩn cho định hạn ở lại, để chiêu mộ binh dõng bố yên nhân dân, xem cơ
hội mà đánh giặc.
Trang 220: N-ớc Y pha nho phảis một tàu máy hơi n-ớc đến quân
thứ Biên Hoà, đệ th- yêu cầu Đến ở một khu ở Đồ Sơn tỉnh Hải D-ơng lập
sơr tuần ở cửa huyện Nghiên phong tỉnh Quảng Yên để thu thuế, sau 10 năm
sẽ trả lại n-ớc ta. Nếu không đ-ợc nh- lời xin thì sẽ sinh sự ở Bắc Kỳ.
Trang 226: Quan quân thứ Biên Hoà là Nguyễn Bá Nghi cùng với
viên soát của Tây d-ơng bàn, một đem việc Tây d-ơng yêu cầu giảng hoà tâu
lên (có 14 khoản, chép ở thông 4 năm Tự Đức thứ 15 sau đây).
Trang 227: Vả lại Nguyễn Bá Nghi hiểu việc nhanh giỏi, Tôn Thất
Đinh, Lê Quang Tiến dũng cảm hăng hái. Thận Văn Nhiếp siêng năng khảng
khái, Trần Đình Túc tài biện khá quan Trẫm đã chọn ra để dùng, mong mỏi
rất nhiều.
Trang 255: Ng-ời Tây d-ơng đánh lui quân thứ Biên Hoà vào chiếm
đóng tỉnh thành. Từ khi Nguyễn Bá Nghi khâm sai thống lĩnh quân vụ đã
đến 7, 8 tháng nay tâu báo hơn ra làm cốt yếu lấy sự hoà hiếu làm quyền
nghi tạm thời, mà đánh giữ làm thực vụ. Thế mà ý riêng của Bá Nghi chủ ở
giảng hoà không sửa sang việc phòng thủ.
Đại nam thực lục tiền biên

21

Trang 263: Giặc ở trên mặt n-ớc thuộc Quảng Yên (tên Tr-ơng là
đạo tr-ởng làm m-u chúa của giặc, suy tôn tên Tạ Văn Phụng làm minh chủ
của giặc, mạo x-ng là Lê Duy Minh dòng dõi nhà Lê, bọn giặc -ớc, giặc
Dạc làm đầu sỏ của giặc. Sau chúng cùng các thổ phỉ ỏ Hải D-ơng. Bắc
Ninh. Sơn Tây, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Thanh Hoá, Nghệ An và bọn
giặc ở hạt n-ớc Thanh cùng thông đồng với nhau. Từ đầu mùa thu gọi nhau
tụ họp ở các vùng biển châu Tiên Yên, phủ Hải Ninh, c-ớp bóc các dân c- ở
trên cạn d-ới n-ớc.
1862- Nhâm Tuất Tự Đức 15. Tập XXIX.
Quyển XXVI. Nhâm Tuất-Tự Đức năm thứ 15-1862.
Trang 281: Cho tổng đốc Định Yên là Nguyễn Đình Tân sung làm
kinh l-ợc sứ đại thần Hải Yên. Khi ấy giặc ở sông n-ớc thuộc hạt Hải yên là
bọn tên Ước, tên Đạt chia bọn bè lũ đi quấy rối hạt phủ Hải Ninh thuộc về
Quảng Yên. Lan tràn sang c-ớp hạt phủ Kiến Thuỵ, tỉnh Hải D-ơng. Phái
thần ở Quảng Yên là Hồ Viêm, Nguyễn Văn Vỹ và tỉnh thần Hải D-ơng là
bọn Nguyễn Trạch, hai bên đùn đẩy nhau không làm xong việc. Vua nghiêm
ngặt khiển trách. Bèn sai Đinh Tân sung làm chức ấy điều động liền binh ở 7
tỉnh Hải D-ơng, Hà Nội, Bắc Ninh, Nam Định, H-ng Yên, Nghệ An, Thanh
Hoá, cộng hơn 15.000 viên nhân theo làm sai phái. Lại sai Đinh Tân kiêm sai
cả tổng đốc Đình Yên.
Trang 291: Bọn giặc ở sông n-ớc quấy nhiễu các hạt- Kinh Môn,
Bình Giang, Ninh Giang Nguyễn Văn Vỹ, Nguyễn Tiến Phác đánh bọn giặc
ở Kinh Môn hạ luôn đ-ợc 5 đồn đề đốc Hải D-ơng là Nguyễn Tiến Phát bị
thua trận ở Cổ Liệu ( thuộc Kinh Môn) khi ấy giặc vây phủ Kinh Môn.
Trang 294: Nguyên Lãnh tri huyện Kim Thành (Hải D-ơng) là ông
ích Khiêm, bị dân kiện về tội thu góp nặng phải đến huyện lị cho xử án, xin
mộ dũng theo đi quân thủ Hải Yên gắng sức chuộc tội. Vua y cho.
Đại nam thực lục tiền biên

22

Trang 295: Bọn giặc ở sông n-ớc theo ven sông xâm phạm đồn Cổ
pháp, bọn giặc sấn đến, lãnh binh Bùi Quang Chu trở tay không kịp bị giặc
giết. Bọn giặc sấn đến Hàn Giang, giết lãnh binh quang Trần Độ: Duy có
một đạo quân của Nguyễn Văn Vỹ 2 lần đánh rồi đóng giữ phủ Nam Sách.
Trang 297: Nguyên soái Phú lang sa là Phô Na sai Xuy Mông chạy
tàu máy vào cửa biển Thuận An đ-a th- bàn về việc hoà. Phan Thanh Giản,
Trần Tiến Thành đ-a lên. Vua hỏi đình thần là Tr-ơng Đăng Quế, đều lấy
việc cho sứ đi lại là phải- Th- đ-a nói 3 việc: 1/ Đặt toàn quyền. 2/ Bối tra
quân nhu. 3/ Đ-a tr-ớc 10 vạn quan tiền để làm tin. Vua hứa đ-a cho 500
hoặc 1000 lạng bạc. Lâm Duy Thiếp xin đ-a đúng số và xin nhận đi sứ.
Chuẩn cho sung chánh phó sứ toàn quyền đại thần. Th- đến Nghị Hoà, đại
yếu không ngoài 14 điều. 1/ Để cho tàu Tây D-ơng tự do thông hành ở trên
các mặt sông thuộc về phía Tây, phía Nam thành Gia Định. 2/ Tha cả cho các
ng-ời tù thuộc về trong thời đánh nhau. 3/ ở mặt sông Biên Hoà, Sài Gòn
không đắp đồn luỹ, đặt quân phòng bộ. 4/ Cho đ-ợc truyền giáo giảng đạo
công hành. 5/ Ng-ời Tây D-ơng phạm luật giao cho quan Tây D-ơng xét xử.
6/ Ng-ời Tây D-ơng công nhiên đi khắp nơi trong n-ớc ta. 7/ Tàu Tây
D-ơng buôn bán ở cửa biển nào thuận lợi và quan Tây D-ơng đóng ở nơi
nào. 8/ Bồi th-ờng tiền đền mạng cho thân nhân 2, 3 ng-ời Tây D-ơng bị
giết. 9/ N-ớc Cao Man, từ sau không đ-ợc bắt họ cống hiến nữa. 10/ Giao
hết cả tỉnh thành và đất phụ thuộc của Gia Định, Định t-ờng và đóng quân ở
Thủ đầu một tỉnh Biên Hoà. 11/ Kinh s- hai n-ớc đều có quan đại thần đóng
ở. 12/ Số bạc bồi th-ờng tr-ớc đòi 400 vạn đồng. 13/ N-ớc Y pha nho xin ở
một khu Đồ Sơn, tỉnh hải D-ơng. 14/ Cửa huyện Nghiêu phong lập sở tuần
lấy thuế 10 năm. Sau sẽ trả lại.
Trang 301: Kịp khi 2 viên ấy đến Gia Định, bèn đem đất 3 tỉnh Gia
Định, Định T-ờng, Biên Hoà nh-ờng cho Tây D-ơng, tỉnh lại nhận số bồi
quân phí đến 400 vạn đồng (-ớc tính đến 280 vạn lạng bạc) lập nhà Giảng

Đại nam thực lục tiền biên

23

đạo, mở phố thông th-ơng gồm 12 khoản, chép làm hoà -ớc, mới đ-ợc 20
ngày đã đi thuyền trở về đem việc tâu lên, vua nói: Hai viên này không
những là ng-ời có tội của bản triều mà là ng-ời có tội của nghìn muôn đời
vậy! Bèn cho Thanh Giản làm tổng đốc Vĩnh Long, Duy Thiếp lãnh tuần
phủ Thuận Khánh cung với t-ớng n-ớc Phú biện báo để chuộc tội.
Trang 305: Tri huyện Gia Lộc là Đăng Lang họp quân đánh giặc, bị
giặc bắt đ-ợc, luôn mồm chửi giặc tàn tệ, bị giặc giết chết.
Trang 306: Tháng 5, Thi đình cho bọn Nguyễn Hữu Lập 6 ng-ời đỗ
tiến sĩ xuất thân và đồng tiến sĩ xuất thân có thứ bậc khác nhau, lại lấy 5
ng-ời đỗ phó bảng. (Đệ nhị giáp 2 ng-ời là: Nguyễn Hữu Lập, Lê Khắc Nghị
(Hội nguyên) (Tên cũ là Cẩn). Đỗ tam giáp 4 ng-ời là: Trần Văn Chuẩn,
Nguyễn Yên Chính, Kiêu Lâm, Vũ Huy Huyến. Phó bảng là: Phạm Xuân
Trạch, Nguyễn Duy Tân, Trần Doãn Đạt, Phạm Hy L-ơng, Hoàng Hữu Tài,
gồm 5 ng-ời.
Trang 306: Bọn giặc vây phủ Nam Sách, lâu ngày không có quân tiếp
viện. Nguyễn Văn Vĩ phá vòng vây mà ra, giặc bắt đ-ợc đem đi. Giặc bèn
xâm phạm vào thuỷ đồn Hải D-ơng sát tới kinh thành rồi bị đánh lui.
Trang 307: Nguyễn Dũng đóng quân ở huyện Cẩm Giàng, bị giặc
đến đánh, quân tan vỡ. Giặc tiến vây sát tỉnh Hải D-ơng. Tán thành dâng sớ
cáo cấp Bèn sai Tr-ơng Quốc Dụng làm tổng đốc Hải Yên quân vụ đại
thần. Phan Tam Tỉnh làm hộ lý tổng đốc Hải yên đem quân ở Kinh và ở
Thanh Nghệ đến ngay để dẹp giặc.
Trang 321: Phan Thanh Giản, Lâm Duy Hiệp th-ơng thuyết về việc
trả lại 3 tỉnh, t-ớng n-ớc Phú không nghe.
Trang 323: Bọn giặc Ước, Độc, từ ph-ơng Đông tràn đến huyện Phù
Cừ, huyện Ân Thi (H-ng Yên). Lãnh binh quan là Vũ Tảo đánh cho 7 trận

đều thắng.
Đại nam thực lục tiền biên

24

Lại đặt tri huyện An Thi, tỉnh H-ng Yên (năm Tự Đức thứ 4 đã bớt bỏ
đi).
Trang 324: Bọn Tr-ơng Quốc Dụng, Đào Trí, Phan Tam Tỉnh từ
H-ng Yên dẫn quân sang tỉnh Đông, cử nhân ở phủ Bình Giang là bọn L-u
Nhữ Sơn, Võ Đăng Thả, Võ Đình Tình, đem tú tài, thổ hào, dõng 300 ng-ời
ra đón, quan quân đánh giặc thắng to lấy lại đ-ợc phủ thành Bình Giang cho
Nhữ Sơn, Đặng Th- quyền làm việc ấy, lính lệ tr-ớc lấy dân đi đạo ở Trang
Liệt, nay lấy ng-ời ở Đinh Tổ, Hoạch Trạch Đ-a đại binh đánh phá đồn
giặc ở Tráng Liệt, chém 3 tên đầu sỏ của giặc (Khâm sứ nguỵ tên Tỉnh,
thống lãnh nguỵ tên Huỵnh, đô đốc của nguỵ là Tính, nguyên là dân theo đạo
cả), đốt triệt hết sào huyệt, đồn luỹ. Đêm đến để bọn Lê Xuân ở lại giữ phủ,
bọn Quốc Dụng thẳng sang th-ợng l-u sông Nghĩa Trụ phá đ-ợc giặc, tiến
đến cứu viện tỉnh thành, giặc lại đến vây. Lãnh binh H-ng yên Hồ Thuận
đem 500 quân đến cứu viện phủ Bình Giang. Bùi Huy Phan, Mai Viết, Trần
Nh- Tảo (binh lính) đem quân thuỷ đánh Ninh Giang để chia thế giặc.
Trang 335: Bọn Tr-ơng Quốc Dụng, Đào Trí ở thành Hải D-ơng ra
quân đánh tan bọn giặc giải vây cho tỉnh thành.
Trang 342: Nguyễn Tri Ph-ơng, đem quân đánh miền Bắc, đã phá
đ-ợc tô giặc ở Chí Linh Bọn Hoàng Thành Trịnh Lý Hanh, Đặng Trần
Chuyên, Nguyễn Bỉnh lấy lại đ-ợc huyện Văn Giang.
Trang 349: Quan quân ở quân thứ tỉnh Đông đánh giặc ở Nam Sách.
Kinh Môn, đến đâu đ-ợc đấy. Quân thuỷ bộ của giặc đều trốn cả. Bọn giặc
Minh, giặc Ước, giặc Đặc trốn ra chiếm giữ hoà đạo ngoài biển (Đồ Sơn-Cát
Bà).

Đại nam thực lục tiền biên

25

Đại nam thực lực chính biên
Tập XXX - Đệ Tứ kỷ IV - Tự đức năm thứ 16-18-1863-1865.
1863-Quý Hợi-Tự Đức năm thứ 16-1863.
Trang 9: Tháng 2 sứ thần của hai n-ớc Phú làng sa và Y pha nho là
bọn Phô Sa, Bờ lăng ca, đều là t-ớng kiêm chức sứ thần đến kinh s Sai
Thự bộ binh là Trần Tiến Thành, thự phủ sự trung quân là Đoàn Thọ cùng
với phái đoàn cũ là Phan Thanh Giản, Lâm Duy Thiệp, Phạm Phủ Thứ đều
sang vào việc tiếp đón, ăn tiệc và th-ơng thuyết
Sứ 2 n-ớc Phu và Y vào Gia Định. Vua sai Phan Thanh Giản cùng đi,
sứ thần nói: Về lần này sẽ giao trả Vinh Long (Vẫn phải nh-ờng Gia Định,
Định t-ờng, Biên Hoà).
Trang 14: Bọn Đoàn Thọ, Phan Thanh Giản, Trần Tiến Thành tự cho
là đi th-ơng thuyết không đ-ợc công trạng gì, xin chịu tội. Vua gia ơn cho
Thanh Giản giảm xuống tội cách l-u. Thọ và Tiến Thành xuống tội giáng
chức l-u dụng; Duy Thiếp đã chết, truy đoạt lại chức hài.
Trang 20: Bọn giặc Minh, đạo tr-ởng ng-ời n-ớc Y pha nho tên là
Hắc Nho nguỵ x-ng là Nguyễn X-ng dùng tàu của Tây D-ơng 2 chiếc
thuyền n-ớc Thanh 10, thuyền của giặc 200 chiếc, vào sông Bạch Đằng liên
tuần chống đánh, bắt chết phó lãnh binh Phạm Xuân Quang, chiếm lấy luỹ
Nhất tự (Hà Nam) đào đê chở thuyền vào, muốn chiếm giữ Hà Nam để đóng
quân. Thuỷ đạo thống chế Hải yên là Lê Quang Tiến, hộ lý tuần phủ là Bùi
Huy Phan gọi các ng-ời thân liệu đánh đ-ợc giặc ở Hà Nam (Quảng Yên).
Trang 21: Sai hiệp đại học sĩ Phan Thanh Giản. Lại bộ tả tham tri

Phạm Phủ Thứ, án sát sứ Quảng Nam Nguỵ Khắc Đản đi sang sứ Tây D-ơng
(Giản, Chánh sứ, Thứ phó sứ, Đản hồi sứ). Mục đích giảm nh-ng điều -ớc
nh- chỉ nh-ờng thành Gia Định và một số đất phụ cận Định t-ờng và còn
lên, Giản khoán bồi hoàn.