TÁC ĐỘNG CỦA CÁC HIỆP ĐỊNH WTO ĐỐI VỚI CÁC NƯỚC ĐANG PHÁT TRIỂN doc
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.94 MB, 251 trang )
Y BAN QUC GIA V HP
TÁC KINH T QUC T
TÁC NG CA CÁC HIP NH WTO
I VI CÁC NC ANG PHÁT TRIN
Hà Ni - 2005
1
TÁC NG CA CÁC HIP NH WTO
I VI CÁC NC ANG PHÁT TRIN
KOMMERSKOLLEGIUM
y ban Thng mi quc gia
THY N
2
Cun sách này c xut bn trong khuôn kh Chng trình hp tác gia
U ban quc gia v Hp tác kinh t quc t
vàU ban Thng mi quc gia Thun
vi s tr giúp ca C quan Hp tác phát trin quc t Thun (Sida)
ch t nguyên bn ting Anh
ng Nguyên Anh
Trn ình Vng
Hiu ính
n phòng U ban quc gia v Hp tác kinh t quc t
& các B, Ngành thành viên
3
LI GII THIU
Quá trình hi nhp vào nn kinh t th gii, c bit là vic gia nhp T
chc Thng mi Th gii (WTO) mang li nhiu c hi nhng cng to ra
nhiu thách thc i vi các nc ang phát trin. Trong bi cnh Vit Nam
ang chng y nhanh àm phán có th gia nhp WTO trong thi gian
sm nht, n phòng U ban Quc gia v Hp tác kinh t quc tã phi hp
vi i s quán Thyin ti Vit Nam dch và xut bn cun sách “Tác ng
ca các Hip nh WTO i vi các nc ang phát trin” vi mong mun cung
cp nhng thông tin b ích cho các quan qun lý nhà nc cng nh các
doanh nghip trong vic tn dng c các c hi và vt qua c các thách
thc khi Vit Nam tr thành thành viên WTO.
Cun sách này là kt qu nghiên cu công phu ca U ban Thng mi
Quc gia Thuin (NBT), trong ó gii thiu ht sc cô ng v H thng
thng mi a biên, trình bày ngn gn và phân tích tác ng ca tng Hip
nh ca WTOi vi các ncang phát trin tó nêu bt nhng li ích
mà các nc ang phát trin có th thu c cng nh các thách thc có th phi
t qua.
Nhân dp này, y ban quc gia v Hp tác kinh t quc t xin chân thành
cm n Chính ph Thy in, thông qua C quan Hp tác phát trin quc t
Thuin (SIDA) và U ban Thng mi Quc gia Thuin, ã hp tác và
h tr y ban quc gia v Hp tác kinh t quc t trong thi gian qua, trong ó
có vic xut bn cun sách tham kho rt b ích này.
Tng th ký UBQG v HTKTQT
Th trng Thng mi
ng Vn T
4
Li ta
T chc Thng mi th gii (WTO) c thành lp vào nm 1995, là kt qu
ca Vòng àm phán Thng Uruguay trong khuôn kh Hip nh chung v
Thu quan và Thng mi (GATT). Trong nhng nm sau ó, các t chc phê
phán WTO ã kêu gi ánh giá tác ng ca các hip nh WTO i vi các
nc ang phát trin trc khi bt u vòng àm phán thng mi tip theo.
Trong báo cáo này, U ban Thng mi quc gia trình bày quan im riêng ca
mình v tác ng ca các hip nh WTO i vi các nc ang phát trin da
trên nhng nghiên cu và phân tích hin có. Bn báo cáo c son tho theo
yêu cu ca Quc hi Thy in.
Phn ln báo cáo tp trung vào vic xem xét li vi mc ích tp hp tài liu và
phân tích vic các nc ang phát trin ã chu nh hng ca WTO nh th
nào. Theo ó, báo cáo tp trung vào vic ánh giá h qu ca nhng quy nh
hin hành ca WTO, nh thng mi hàng hóa, thng mi dch v, quyn s
hu trí tu và gii quyt tranh chp mà không cp trc tip ti các vn liên
quan ti Vòng àm phán Doha hin nay.
Stockholm, tháng 3/2004
Peter Kleen
Tng giám c
5
Nhóm nghiên cu
Báo cáo này là kt qu óng góp ca mt nhóm nghiên cu mà hu ht là các
cán b ph trách các vn WTO ti U ban Thng mi quc gia.
Peter Kleen ph trách Ban ch o, trong ó có Elisabeth Dahlin và Gunnar
Fors. Ingrid Jegou là trng d án. Cùng vi Per Altenberg, Jegou còn là ngi
biên tp báo cáo này. Annika Widell, Maria Liungman và Ingrid Lindeberg có
vai trò biên tp trong tng giai on nghiên cu.
Các thành viên tham gia nghiên cu:
Per Altenberg (Các hip nh thng mi song phng và khu vc), Christer
Arvius (Hip nh TBT), Mattias Bjorklid Chu (Hip nh v Mua sm chính
ph), Agnès Courades Allebeck (Hip nh TRIPS), Helena Detlof (Hip nh
v T v), Elisabeth Florell (Gim thu quan i vi hàng hóa phi nông
nghip), Hans Flykt (Hip nh v Công ngh thông tin), Hilda Fridh (Hip nh
v Chng bán phá giá), Marcus Hellqvist (Hip nh v Giám nh hàng hoá
trc khi xp hàng), Henrick Isakson (Hip nh v Hàng dt và may mc, Hip
nh v Th tc cp phép nhp khu), Anna Jansson (Hip nh v Quy tc xut
x), Andrew Jenks (Các hip nh thng mi song phng và khu vc), Maria
Johem (Hip nh v nh giá hi quan), Maria Liungman (Gim thu quan i
vi hàng hóa phi nông nghip), Ulrika Lyckman Alnered (Hip nh v Quy tc
xut x), Bo Magnusson (Hip nh v Nông nghip, Hip nh SPS), Magnus
Nikkarinen (Hip nh v Nông nghip), Hakan Nordstrom (H thng thng
mi a phng, gim thu quan i vi hàng phi nông nghip), Magnus
Rentzhog (Hip nh GATS), Carl Michael Simon (Tho thun v Gii quyt
tranh chp, Hip nh TRIPS), Annika Widell (Hip nh v Tr cp và Các
bin pháp i kháng, Hip nh v Mua bán máy bay dân dng), và Gunvor
Akerblom (Hip nh v Tr cp và Các bin pháp i kháng, Hip nh v
Mua bán máy bay dân dng).
Cui cùng, rt nhiu cá nhân và t chc, c ti Thy in và quc t, ã óng
góp nhng thông tin và quan im có giá tr cho nghiên cu này.
6
Tóm tt
Theo yêu cu ca Quc hi Thy in, U ban Thng mi quc gia ã phân
tích tác ng ca các hip nh WTO hin hành và h thng WTO i vi các
nc ang phát trin cho n nay.
Nhn nh chung ca U ban Thng mi quc gia là mt s hip nh c ký
kt trong khuôn kh ca GATT và WTO ã góp phn ci thin kh nng tip
cn th trng cho các nc ang phát trin và gia tng thng mi ca h. Vi
t cách là thành viên ca WTO, các nc ang phát trin có nhiu c hi tt
hn tham gia vào thng mi th gii và hi nhp nn kinh t th gii. WTO
cng ã to ra mt khuôn kh cho thng mi th gii vi kh nng d tính
trc cao hn và ít b áp t hn - nhng c im có li rt nhiu cho các nc
ang phát trin.
Trong khi ó, U ban Thng mi quc gia cng ghi nhn là có nhng khó
khn trong vic rút ra nhng kt lun chung khi xác nh tác ng ca các hip
nh WTO i vi các nc ang phát trin. Các nc ang phát trin là mt
nhóm nc ln và không ng nht, các giai on phát trin khác nhau và có
các nhu cu và li ích khác nhau. Hn na, khi xem xét mi quan h gia
thng mi và phát trin, có nhiu yu t có vai trò tác ng nh s n nh v
chính tr, kinh t và xã hi, pháp tr, c s h tng, v trí a lý, tình trng y t,
trình giáo dc và chính sách tái phân phi ca chính ph.
Hàng hóa phi nông nghip - GATT và các hip nh khác
Các nc ang phát trin ã giành c kh nng thâm nhp tt hn vào th
trng ca các nc phát trin và các nc ang phát trin khác nh vic ct
gim thu quan trong khuôn kh ca GATT và WTO. Nguyên tc c bn ca
WTO là i x công bng (nguyên tc “Ti hu quc”), iu này có ngha là
trong mt s ngành, các nc ang phát trin là thành viên ca WTO t ng
c quyn tip cn th trng ca các nc khác mà không cn phi tuân theo
nguyên tc có i có li. Tuy nhiên, vic ct gim thu quan li ít hn áng k
trong mt s ngành c bit quan trng i vi các nc ang phát trin, ngha
là v thc cht các nhà xut khu các nc ang phát trin phi chu mc thu
quan cao hn so vi các nhà xut khu các nc phát trin. Hn na, thu
quan các nc ang phát trin nhìn chung còn cao hn so vi các nc phát
trin; iu này tip tc hn ch tng trng thng mi, ít nht là gia các nc
ang phát trin.
Các hip nh b sung ca GATT
Mt s hip nh b sung ca GATT iu chnh các lnh vc nh nh giá hi
quan, các hàng rào k thut i vi thng mi, tr cp, các bin pháp an toàn
thc phm và sc khe ca ng, thc vt, các bin pháp t v. Theo ánh giá
ca U ban Thng mi quc gia, các hip nh này ci thin kh nng tip cn
th trng và chng li ch ngha bo h tùy tin. Tuy nhiên, bn báo cáo này
nhn mnh n nhng khó khn trong vic xác nh v mt thc nghim nhng
tác ng ca các hip nh b sung này.
7
Các hip nh mi
Cùng thi gian WTO c thành lp vào nm 1995, khuôn kh thng mi a
phng này c b sung thêm mt s hip nh mi gii quyt nhiu lnh
vc, trong ó có thng mi dch v, quyn s hu trí tu liên quan n thng
mi (TRIPS), thng mi hàng dt may và hàng nông sn. Các hip nh này
va tác ng tích cc va tác ng tiêu cc i vi các nc ang phát trin:
- i vi hàng nông sn và dch v, kh nng tip cn th trng mi ch
tng lên ôi chút. Tuy nhiên, Hip nh v Nông nghip và Hip nh
chung v Thng mi dch v (GATS) ã xác lp c mt khuôn kh
cho các cuc àm phán trong tng lai và to ra mt mc bo m ti
thiu i vi m ca th trng.
- Vic xoá b qun lý i vi thng mi hàng dt may d kin s làm
tng kh nng tip cn th trng nói chung i vi các nc ang phát
trin k t nm 2005. Theo d kin, mt s nc ang phát trin có kh
nng cnh tranh v hàng xut khu s tng th phn ca mình. Tuynhiên,
mt s nc khác kém cnh tranh hn có th s b mt th phn t vic
xoá b qun lý.
- Hip nh TRIPS có th mang ngun li cho nhng nc ang phát trin
có trình công ngh cao, nhng li to ra gánh nng tài chính khng l
cho nhng nc ang phát trin nghèo có nn tài chính công yu kém.
Gánh nng này mt phn do nhng chi phí mt ln xây dng h thng
lut cn thit v quyn s hu trí tu, và mt phn là do chi phí thng
xuyên cho vic bo m tuân th pháp lut.
H thng gii quyt tranh chp ca WTO
U ban Thng mi quc gia có quan im cho rng h thng gii quyt tranh
chp ca WTO ã nâng cao kh nng các nc ang phát trin giám sát vic
thc hin các cam kt thng mi mà các i tác thng mi ã a ra. So vi
GATT, các nc ang phát trin khi kin nhiu hn di h thng WTO và
theo ui các v kin vi mc thành công cao hn. Tuy nhiên, các bin pháp
trng pht trong h thng gii quyt tranh chp này vn ch gii hn trong
nhng e da trng pht thng mi - iu gây bt li cho các nc ang phát
trin vì h không sc dám e da hàng nhp khu ca mình theo cách ó.
Tuy nhiên, cho n nay, ây không phi là mt vn ln vì các siêu cng
kinh t, nh Hoa K và EU, thng vn tuân th các quyt nh ca WTO dù h
thua kin.
Chi phí ca các hip nh WTO i vi các nc ang phát trin
Chi phí chính ca các hip nh WTO i vi các nc ang phát trin gn lin
vi các yêu cu v vic thc hin, nh h thng lut mi, tng cng iu hành
và h thng bo m tuân th. Do ó, cho dù mc ích ca mt hip nh là tt,
song nó vn có nguy c tr thành mt gánh nng vi các nc ang phát trin
có ngun lc hn hp. Vì các nc chm phát trin (LDCs) c min tr nhiu
trong s nhng yêu cu này, nên nhng nc b nh hng nhiu nht bi các
8
chi phí ó là nhng nc ang phát trin nghèo không c xp vào nhóm nc
LDCs. Hn na, các chi phí ó khác nhau gia các hip nh. Ví d, Hip nh
TRIPS òi hi chi phí rt ln các bên có th áp ng nhng tiêu chun ti
thiu nht nh v lut pháp và hành chính. Hip nh v nh giá hi quan òi
hi nhiu nc ang phát trin phi u t vào h thng qun lý hi quan.
Ngc li, GATS là mt hip nh tng i “ít tn kém”, vì nó da trên
nguyên tc mà các nc ch a ra nhng cam kt mà h sn lòng thc hin.
Kt lun
Kt lun ca U ban Thng mi quc gia là WTO ã góp phn gim bt các
hàng rào thng mi và thúc y thng mi th gii trong mt s lnh vc,
nhng còn rt nhiu iu phi làm trong mt s ngành mà các nc ang phát
trin có li ích ln. iu này c bit úng i vi thng mi dch v và nông
sn – nhng ngành hin vn còn b qun lý nng n hu ht các nc.
cng
Báo cáo này nghiên cu tng hip nh WTO mt cách riêng l. Cui phân tích
ca mi hip nh u có mt kt lun ngn gn. Tóm lc các kt lun ca U
ban Thng mi quc gia a ra phn cui báo cáo.
9
Mc lc
Li ta 1
Nhóm nghiên cu 2
Tóm tt 3
Mc lc 6
1. Gii thiu 11
1.1 Nhim v 11
1.2 Khuôn kh nhim v 11
1.3 Các nh ngha 12
1.4 Mt phân tích phc tp 13
Tài liu tham kho 14
2. H thng thng mi a phng 15
2.1. S kin lch s 16
2.1.1. Thi k trc Chin tranh th gii th nht 16
2.1.2. Thi k gia hai cuc chin tranh 16
2.1.3. nh hình trt t kinh t sau chin tranh 17
2.2. K nguyên ca GATT 19
2.2.1. T hip nh ti th ch 19
2.2.2. Các nguyên tc ch yu 19
2.2.3. Các cuc àm phán v thu quan 21
2.2.4. Các quynh c m rng 22
2.2.5 S thành viên tng lên 23
2.2.6. i x c bit i vi các nc ang phát trin 25
2.2.7. T GATT ti WTO 27
2.3. T chc Thng mi th gii (WTO) 28
2.3.1. Hip nh WTO 28
2.3.2. Các chc nng ca WTO 29
Tài liu tham kho 32
3. Thng mi hàng hóa 33
Các hip nh tng cng tip cn th trng 33
3.1. Gim thu quan i vi hàng hóa phi nông nghip trong GATT 33
3.1.1. Bi cnh 33
3.1.2. Mô t các quy nh ct gim thu quan trong GATT 34
3.1.3. Các cuc àm phán v thu quan i vi hàng hóa phi nông nghip
trong
3.1.4. Tác ng ca c cu thu quan i vi các nc ang phát trin 38
3.1.5. Tác ng ca vic gim thu quan i vi ngun thu t thng mi
và hi quan ti các nc ang phát trin 41
3.1.6. Kt lun 46
Tài liu tham kho 47
3.2. Hip nh v Công ngh Thông tin (ITA) 49
3.2.1. Bi cnh 49
3.2.2. Mô t ITA 49
3.2.3. Tác ng i vi các nc ang phát trin 50
3.2.4. Kt lun 51
10
Tài liu tham kho 51
3.3. Hip nh v Hàng dt và may mc 52
3.3.1. Bi cnh 52
3.3.3. Tác ng i vi các nc ang phát trin 59
3.3.4. Kt lun 63
Tài liu tham kho 65
3.4. Hip nh v Nông nghip 67
3.4.1. Bi cnh 67
3.4.2. Mô t Hip nh v Nông nghip 68
3.4.3. Tác ng i vi các nc ang phát trin 72
3.4.4. Kt lun 88
Tài liu tham kho 90
3.5. Hip nh v Thng mi máy bay dân dng 93
3.5.1. Mô t Hip nh 93
3.5.2. Tác ng i vi các nc ang phát trin 94
3.5.3. Kt lun 94
3.6. Hip nh v Mua sm chính ph (GPA) 95
3.6.1. Bi cnh 95
3.6.2. Mô t GPA 95
3.6.3. Tác ng i vi các nc ang phát trin 96
3.6.4. Kt lun 97
Tài liu tham kho 97
Các hip nh s sung 98
3.7. Hip nh v nh giá hi quan (CVA) 98
3.7.1. Bi cnh 98
3.7.2. Mô t CVA 98
3.7.3. Tác ng i vi các nc ang phát trin 100
3.7.4. Kt lun 103
Tài liu tham kho 104
3.8. Hip nh v Quy tc xut x 106
3.8.1. Bi cnh 106
3.8.2. Mô t Hip nh v Quytc xut x 107
3.8.3. Tác ng i vi các nc ang phát trin 108
3.8.4. Kt lun 109
Tài liu tham kho 110
3.9. Hip nh v Th tc cp phép nhp khu (ILP) 112
3.9.1. Bi cnh 112
3.9.2. Mô t ILP 112
3.9.3. Tác ng i vi các nc ang phát trin 113
3.9.4. Kt lun 115
Tài liu tham kho 115
3.10. Hip nh v Giám nh hàng hoá trc khi xp hàng (Hip nh PSI)116
3.10.1. Bi cnh 116
3.10.2. Mô t Hip nh PSI 117
3.10.3. Tác ng i vi các nc ang phát trin 119
11
3.10.4. Kt lun 121
Tài liu tham kho 121
3.11. Hip nh v Các hàng rào k thut i vi thng mi (Hip nh
TBT) 123
3.11.1. Bi cnh 123
3.11.2. Mô t Hip nh TBT 124
3.11.3. Tác ng i vi các nc ang phát trin 125
3.11.4. Kt lun 128
Tài liu tham kho 129
3.12. Hip nh v vic áp dng các bin pháp kim dch ng thc vt (Hip
nh SPS) 130
3.12.1. Bi cnh 130
3.12.2. Mô t Hip nh SPS 131
3.12.3 Tác ng i vi các nc ang phát trin 135
3.12.4 Kt lun 138
Tài liu tham kho 139
3.13. Hip nh v Tr cp và Các bip pháp i kháng (Hip nh SCM) 140
3.13.1. Bi cnh 140
3.13.2. Mô t Hip nh SCM 141
3.13.3. Tác ng i vi các nc ang phát trin 143
3.13.4. Kt lun 147
Tài liu tham kho 147
3.14. Hip nh v Chng bán phá giá 148
3.14.1. Bi cnh 148
3.14.2. Mô t Hip nh v Chng bán phá giá 149
3.14.3. Tác ng i vi các nc ang phát trin 151
3.14.4. Kt lun 156
Tài liu tham kho 157
3.15. Hip nh v T v 159
3.15.1. Bi cnh 159
3.15.2. Mô t Hip nh 159
3.15.3. Tác ng i vi các nc ang phát trin 160
3.15.4. Kt lun 163
Tài liu tham kho 163
3.16. Hip nh v Các bin pháp u t liên quan ti thng mi (TRIMs)164
3.16.1. Bi cnh 164
3.16.2. Mô t Hip nh 164
3.16.3. Tác ng i vi các nc ang phát trin 165
3.16.4. Kt lun 167
Tài liu tham kho 168
4. Hip nh chung v Thng mi dch v (GATS) 170
4.1. Bi cnh 170
4.2. Mô t Hip nh 173
4.2.1. Nhng ngha v chung 174
4.2.2. Nhng cam kt c th 176
12
4.3. Tác ng i vi các nc ang phát trin 177
4.3.1. Tng cng kh nng d báo 177
4.3.2. i x ti hu quc 178
4.3.3. Minh bch hn và gim tham nhng 178
4.3.4. Chi phí vic thc thi và công vic àm phán 178
4.3.5. GATS và t do hóa m ca th trng 178
4.3.6. Quynh trong nc 182
4.3.7. GATS và các dch v công 183
4.3.8. Gii quyt tranh chp 183
4.4. Kt lun 183
Tài liu tham kho 184
5. Hip nh v các khía cnh liên quan n thng mi ca Quyn s hu trí
tu (TRIPS) 188
5.1. Bi cnh 188
5.2. Mô t Hip nh TRIPS 190
5.2.1. Phm vi và ni dung ca Hip nh TRIPS 190
5.2.2. i x c bit và i x phân bit i vi các nc ang phát trin191
5.2.3. Thc thi Hip nh TRIPS các nc ang phát trin 192
5.3. Tác ng i vi các nc ang phát trin 193
5.3.1. Thông tin chung trong các phân tích v TRIPS và các nc
ang phát trin 193
5.3.2. Tác ng i vi ngân sách chính ph 194
5.3.3. Nhng tác ng v mt kinh t trong thi k bo v: các dòng tài
chính
ti ngi nm quyn s hu 196
5.3.4. Tác ng kinh t trong dài hn: thng mi, u t và tng trng 196
5.3.5. Chuyn giao công ngh 198
5.3.6. M ca ngành dc phm 199
5.3.7. Nông nghip và các ngun sinh hc 202
5.4. Kt lun 210
Tài liu tham kho 212
6. Gii quyt tranh chp 217
6.1. Bi cnh 217
6.2. Mô t th tc gii quyt tranh chp 217
6.2.1. Các iu khon chung 217
6.2.2. i x c bit và i x phân bit 218
6.3. Tác ng i vi các nc ang phát trin 219
6.3.1. Gii quyt tranh chp ca WTO so vi gii quyt tranh chp ca
GATT 219
6.3.2. Các nc ang phát trin khi kin nhiu hn WTO 220
6.3.3…. và thành công ln hn 221
6.3.4. H thng này có hiu qu i vi các nc ang phát trin tng t
nh i vi các nc phát trin? 221
6.3.5. Nhng vn i vi các nc ang phát trin 222
6.4. Kt lun 224
13
Tài liu tham kho 224
7. Các iu khon trong WTO v các hip nh thng mi song phng và khu
vc 227
7.1. Bi cnh 227
7.2. iu kin ca WTO i vi các hip nh song phng và khu vc 229
7.3. Tác ng i vi các nc ang phát trin 229
7.4. Kt lun 232
Tài liu tham kho 232
8. cng tho lun và các kt lun 233
8.1. Tác ng chung ca các hip nh WTO 233
8.2. Tác ng ca các hip nh WTO i vi các nhóm nc theo vùng
a lý và theo mc phát trin 237
Ph lc 1. Ch vit tt 239
Ph lc 2. Ch s phát trin con ngi ca UNDP, 2003 241
Mc phát trin con ngi cao 241
Mc phát trin con ngi trung bình 242
Mc phát trin con ngi thp 244
14
1. Gii thiu
1.1. Nhim v
Trong vài nm qua ã xut hin mt s yêu cu, c Thy in ln quc t, v
mt ánh giá v tác ng ca các hip nh WTO i vi các nc ang phát
trin, trc khi din ra vòng àm phán mi trong khuôn kh WTO. Nhng tài
liu hin có trong lnh vc này hu nh không tp trung và ít a ra mt bc
tranh chính thc v tác ng ca các hip nh WTO i vi các nc ang phát
trin. Trong bi cnh này, nm 2003, Quc hi Thy in ã yêu cu U ban
Thng mi quc gia tin hành thc hin mt ánh giá sâu rng v tác ng ca
các hip nh WTO i vi các nc ang phát trin.
Báo cáo này a ra mt tng quan và ánh giá các phân tích hc thut hin có
trong lnh vc này, cng nh các phân tích do các t chc Thy in và quc t
thc hin. Thêm vào ó, các kt lun c rút ra t báo cáo này da trên kinh
nghim ca bn thân chúng tôi trong lnh vc nghiên cu.
Mc tiêu ca nghiên cu là ánh tác ng ca các hip nh WTO i vi các
nn kinh t ca các nc ang phát trin và trin vng t c s phát trin
bn vng. Trong s các yu t c nghiên cu có m ca th trng; thng
mi; ngân sách; GDP; tình trng nghèo ói và phân phi thu nhp; nng lc th
ch; các chi phí, tit kim hay nhng li ích thu c t vic thc hin các hip
nh WTO. Hn na, báo cáo còn xem xét các tác ng ca s khác bit có th
thy c gia các nhóm nc ang phát trin. Nhng nghiên cu tình hung
v tác ng ca các hip nh WTO khác nhau cng c trình bày. Vic xác
nh mi quan h nhân qu gia các hip nh WTO và các tác ng ca chúng
là mc tiêu trng tâm.
1.2 Khuôn kh nhim v
Mc tiêu ca báo cáo là phân tích nhng tác ng ca các hip nh WTO i
vi các nc ang phát trin. iu ó có ngha là báo cáo không phân tích các
li th và bt li th ca thng mi quc t v mt lý thuyt. Tuy nhiên, nói
mt cách ngn gn, U ban Thng mi quc gia cho rng thng mi t do và
m ca là mt trong nhng công c quan trng góp phn t c tng trng
kinh t.
1
Tng trng kinh t, v phn mình, cùng vi các bin pháp khác, có
th thúc y phát trin bn vng v kinh t, xã hi và môi trng. iu này
c phn ánh trong các chính sách ca nhiu nc ang phát trin, trong ó
các chính sách thng mi thng là nhng vn u tiên, ngay c khi là mt
phn nh ca chin lc phát trin.
Báo cáo này không phân tích nhng tác ng chung ca thng mi i vi các
nc ang phát trin. V mt t nhiên, trong hu ht các trng hp, rt khó có
th phân bit gia tác ng ca các hip nh WTO và tác ng ca thng mi
nói chung, c bit là vì thc t chúng ta không bit iu gì s xy ra nu WTO
1
y ban Thng mi quc gia và Sida (2002). V tng quan các tranh lun kinh t v thng mi, tng
trng và phát trin, xem Bigsten (2003)
15
không tn ti. Tuy nhiên, mc tiêu ca chúng tôi là tp trung vào nhng tác
ng c th ca các hip nh WTO.
Nghiên cu này tp trung vào nhng tác ng i vi các nc ang phát trin.
Tuy nhiên, khó có th nói rõ v nhng tác ng i vi các nhóm dân c khác
nhau trong các nc ang phát trin, vì iu này ph thuc vào chính sách trong
nc ca tng nc v, ví d, gim nghèo, phân phi thu nhp, giáo dc, y t,
v.v iu mà báo cáo này thc hin là gii thích các yu t c th có tác ng
ti các nhóm dân c (nh nghèo ói, an toàn thc phm, vic làm và bình ng
gii), trong nhng trng hp mà U ban Thng mi quc gia tìm c các
phân tích phù hp vi các vn này.
Mc tiêu ca nghiên cu là tóm lc nhng tác ng ca các hip nh WTO
i vi các nc ang phát trin cho ti nay. Vì lý do ó, báo cáo ch yu tp
trung nhìn li quá kh. Do ó, các vòng àm phán gn ây không c tho
lun. Bt k mt kt qu nào t các vòng àm phán gn ây liên quan ti lnh
vc thng mi truyn thng, hay trong các lnh vc hoàn toàn mi nh cái gi
là “vn Singapore” (u t, cnh tranh, minh bch trong mua sm chính ph
và thun li hoá thng mi), nm ngoài mc tiêu ca báo cáo này. Các vn
môi trng cng nm ngoài mc tiêu báo cáo. Các loi tính toán kinh t lng
c s dng c tính nhng tác ng trong tng lai ca các hip nh
WTO i vi các nc ang phát trin ch chim mt phn nh trong báo cáo.
Tuy nhiên, i vi mt s hip nh WTO nht nh, nh nhng hip nh mi,
ch có rt ít ánh giá vì thc t là các hip nh này cha c thc thi mt cách
y nên chúng tôi s dng mt s nghiên cu ánh giá h qu tng lai ca
chúng.
Báo cáo cng a ra ví d v các yu t mà U ban Thng mi quc gia phi
nghiên cu. Có th nói, báo cáo cng phi phân bit gia nhng tác ng i
vi các nc ang phát trin hoc các nhóm nc ang phát trin. U ban
Thng mi quc gia ghi nh iu này trong quá trình nghiên cu và ã th
hin trong báo cáo các yu t c minh ha và phân bit tác ng gia các
nc ang phát trin khác nhau và gia các nhóm nc ang phát trin. Tuy
nhiên, khi thc hin nghiên cu này mi thy rng mt s yu t cha c
nghiên cu nhiu trong các tài liu chuyên môn. Vic thiu kt ni trc tip
gia các chính sách thng mi và các yu t c nghiên cu có th là mt lý
do quan trng gii thích iu này.
Tp hp các hip nh WTO ã tr nên s sau nhiu thp k àm phán và
àm phán li. Có nhiu lý do cho thyrõ ràng không th phân tích tng iu
khon riêng l và tng tác ng ca các hip nh này i vi các nc ang
phát trin. U ban Thng mi quc gia ã chn thc hin phân tích theo chiu
rng v tt c các hip nh WTO liên quan ti thng mi hàng hóa, dch v,
quyn s hu trí tu và gii quyt tranh chp, cng nh nhng iu khon c th
ni bt trong GATT c coi là có tm quan trng c bit.
1.3 Các nh ngha
16
Khái nim “các nc ang phát trin” là không rõ ràng trong bi cnh ca
WTO. Không có mt tiêu chí chính thc nào i vi vic nh ngha mt nc
ang phát trin. Thay vào ó, mi nc thành viên có th t chn cho mình v
trí là mt nc phát trin hay nc ang phát trin. Trong WTO, hin có
khong 100 nc ang phát trin. Mt lý do ti sao không th th hin chính xác
hn là vì các nc có th có nhng a v khác nhau trong các hip nh khác
nhau. Nói cách khác, các nc có th c phân loi là nc ang phát trin
trong hip nh này và là nc phát trin trong mt hip nh khác.
Khái nim “các nc ang phát trin” c s dng trong báo cáo này là ch
các nc ã chn th bc này trong WTO. Tuy nhiên, các nc ang phát trin
là mt nhóm không ng nht có mc phát trin, nng lc sn xut khác nhau,
v.v Do vy, U ban Thng mi quc gia cho rng không úng nu n gin
coi các nc ang phát trin là mt nhóm n l. Theo ó, Ph lc kèm theo
báo cáo này cho thy Chng trình Phát trin Liên hp quc (UNDP) ã phân
loi các nc theo mc phát trin con ngi c gi là Ch s Phát trin
con ngi (HDI). Tài liu tham kho c a ra i vi ch s này nm trong
bn báo cáo. Mt im na là các nc ã tr thành thành viên ca EU vào
ngày 1/5/2004 và các nc là ng viên ca EU (Bulgaria, Croatia, Romania,
Th Nh K), không c coi là “các nc ang phát trin” do mc tiêu ca báo
cáo.
LDC là thut ng c Liên hp quc s dng ch “các nc kém phát
trin”. Vic mt nc ang phát trin có c coi là mt LDC hay không c
xác nh da trên mc thu nhp, iu kin ca ngun nhân lc (tui th trung
bình k vng, mc dinh dng, trình giáo dc và trình c vit) và mc
khác bit v kinh t. Hin ti, có 49 LDC trên th gii, trong ó có 32 nc
là thành viên ca WTO. Các LDC c lit kê Ph lc 2.
Khái nim “phát trin bn vng” ang ngày càng có ý ngha ln hn i vi
vic hoch nh chính sách. ý tng cn bn v các vn phát trin và môi
trng phi c gii quyt theo phng cách thng nht ln u tiên hình
thành ti Hi ngh Liên hp quc v Môi trng con ngi din ra ti
Stockholm nm 1972. Tuy nhiên, khái nim thc t ca phát trin bn vng
c a ra u tiên vào nm 1987 trong báo cáo “Tng lai chung ca chúng
ta”ca Hi ng Brundland. Báo cáo này a ra nh ngha: “Phát trin bn
vng là s phát trin tha mãn nhu cu ca hin ti mà không làm phng hi
ti kh nng tha mãn nhu cu ca các th h tng lai”. Nm 1998, b trng
các nc OECD nht trí gii thích phát trin bn vng theo mt cách nhìn rng
hn, bao gm c các phng din kinh t, xã hi và môi trng.
2
Báo cáo này
tp trung vào hai phng din kinh t và xã hi.
1.4 Mt phân tích phc tp
Phân tích và ánh giá tác ng ca các hip nh WTO i vi các nc ang
phát trin là mt công vic phc tp v nhiu khía cnh. Do ó, khi c báo cáo
này, có th thy mt s khó khn mà chúng tôi gp phi khi thc hin công vic:
2
V các tho lun sâu hn, xem y ban Thng mi quc gia (2001).
17
• Làm th nào phân bit gia GATT và WTO? Mt phn quan trng
ca các quy nh và nguyên tc trong các hip nh WTO là da vào
nhng gì ã c hình thành nm 1948, khi thành lp GATT. Nhng
quy nh này sau ó, trong sut na th k qua, ã c m rng và
b sung. Tác ng ca các hip nh WTO i vi các nc ang
phát trin do ó có th c truy nguyên t thi im u tiên và
không ch n thun trong giai on sau 1995, khi WTO c thành
lp.
• Làm th nào phân bit gia WTO và các quá trình t do hóa
thng mi khác? Mt khó khn khác là xác lp các mi quan h
nhân qu xác nh xem liu nhng tác ng ca t do hóa thng
mi i vi các nc hoc nhóm nc khác nhau có th c truy
nguyên trc tip t các hip nh WTO hay không. Do ó, thách thc
là phân bit tác ng ca các yu t không liên quan ti WTO, nh
các ci cách c cu trong nc, s hin hu ca các hip nh thng
mi song phng và khu vc, hay t do hóa thng mi n phng.
• Tác ng trong ngn hn hay dài hn? Mt yu t khác làm cho phân
tích tr nên phc tp là các tác ng ca các hip nh WTO khác
nhau theo thi gian. Mt cam kt WTO có th là ngun lc mnh m
trong ngn hn, trong khi các li ích ch có th xut hin trong dài
hn. Hn na, mt s hip nh c nghiên cu trong báo cáo này
ch gói gn mt cách tng i các khái nim thng mi mi và các
cam kt cp a phng, nh TRIPS. Trong mt s trng hp,
các cam kt này cha có hiu lc nên các kt qu k vng cha c
ghi li.
• Có phi tt c các nc ang phát trin u b tác ng nh nhau?
Cui cùng, không th ánh giá tt c các nc ang phát trin ging
nhau. Các nc ang phát trin là mt nhóm bao gm rt nhiu nc
và không ng nht, vi mc thu nhp rt khác nhau, c im
thng mi, quyn li và nhng u tiên cng khác nhau. Nh vy, tác
ng ca các hip nh riêng bit là khác nhau gia các nc.
Vi các yu t nh vy, chúng tôi trình bày ánh giá ca mình v tác ng ca
các hip nh WTO i vi các nc ang phát trin. ánh giá này da vào
phân tích các nghiên cu hin hu, t nc ngoài cng nh ti Thy in, và
bng nhng kinh nghim và tri thc ca chính bn thân chúng tôi.
Tài liu tham kho
Bigsten, Arne. 2003. “Globalisering och ekonomisk utveckling”, Ekonomisk
Debatt, 31:2, trang18-33.
U ban Thng mi quc gia. 2001. “Handel och hallbar utveckling i ett
integrerat perspektiv: slutyttrade”. Dnr 199-2323-001.
18
U ban Thng mi quc gia và Sida. 2002. “En samlad ansats for att uppfylla
utvecklings dimensionen i Doha-deklartionen -forslad till svenskt agerande”.
19
2. H thng thng mi a phng
• GATT có hiu lc vào nm 1948 vi 23 nc ký kt, trong ó có 12
nc ang phát trin. ây c coi ch là mt hip nh tm thi, vì
ngi ta có ý nh rng GATT s dn dn tr thành mt b phn trong
mt c quan ln hn ca Liên hp quc là T chc Thng mi quc t
(ITO), có trách nhim bao hàm trong các lnh vc thng mi hàng hóa
và dch v, u t, cnh tranh, lut lao ng, v.v. Tuy nhiên, d tho ITO
thiu sng h v chính tr và GATT t ó tr thành mt nn tng thc
t ca h thng thng mi sau chin tranh.
• GATT ch iu chnh thng mi hàng hóa. Các nguyên tc c bn quan
trng nht ca hip nh là i x công bng vi các i tác thng mi
khác nhau (nguyên tc Ti hu quc - MFN) và i x công bng gia
hàng hóa trong nc và nc ngoài sau khi hàng hóa nc ngoài ã i
qua biên gii (nguyên tc i x quc gia).
• Ban u, trong GATT không có s phân bit gia các nc phát trin và
các nc ang phát trin. Tuy nhiên, theo thi gian, các nc ang phát
trin tr nên thích hp vi các i x c bit “tích cc”. Ví d, ngi ta
không yêu cu các nc ang phát trin t do hóa thng mi vi cùng
tc và phm vi nh các nc phát trin.
• Trong 25 nm u tiên ca GATT, các cuc àm phán ã làm cho hàng
rào thu quan i vi các hàng hóa công nghip ca các nc phát trin
gim t mc trung bình 40% xung còn xp x 4%. Tuy nhiên, các sn
phm quan trng theo quan im ca các nc ang phát trin (nh hàng
nông sn và dt may) phn ln không nm trong các cuc àm phán này.
• Trong giai on sau, trng tâm ã chuyn t thu quan sang các hàng rào
thng mi phi thu quan. Nhiu nc ang phát trin ã chn hng
không tham gia vào các hip nh này mà thay vào ó là tham gia di
hình thc hip nh ph t nguyn.
• Vòng àm phán cui cùng ca GATT là Vòng àm phán Uruguay (1986-
1993) ã dn ti s ra i ca mt khuôn kh th ch mi ca h thng
thng mi a phng, T chc Thng mi th gii (WTO). Các quy
nh thng mi cng c m rng ra i vi thng mi dch v và
quyn s hu trí tu. Vòng àm phán Uruguay cng bao hàm c thng
mi hàng nông sn và dt may vào phm vi ca GATT. Mt thay i
quan trng na là yêu cu tt c các nc thành viên ca WTO u phi
tham gia vào tt c các hip nh, bt k trình phát trin nào.
• WTO c thành lp vào tháng Giêng nm 1995. Các hip nh WTO
c chia ra làm 3 tr ct chính: thng mi hàng hóa (GATT + các hip
nh b sung); thng mi dch v (GATS); và quyn s hu trí tu
(TRIPS). WTO còn thc hin mt c ch gii quyt tranh chp i vi
tt c các hip nh.
20
• Mc tiêu c bn ca WTO là góp phn làm tng mc sng, toàn dng lao
ng và s dng hiu qu các ngun lc theo các nguyên tc ca phát
trin bn vng. Gia tng thng mi không phi t thân là mt mc tiêu,
nhng là mt công c thúc y tng trng kinh t bn vng. Li m
u trong hip nh WTO cng tp trung vào c tm quan trng ca vic
thúc y thng mi và phát trin kinh t ca các nc ang phát trin
thông qua các bin pháp tích cc cng nh nguyên tc có i có li.
2.1. S kin m u mang tính lch s
Phn tip theo sau ây mô t bi cnh và s phát trin ca h thng thng mi
quc t. Vic hình thành các quy nh quc t i vi thng mi trong thi k
sau chin tranh da vào các kinh nghim có c trong hai thi k trc ó: gia
tng thng mi th gii trong giai on t gia nhng nm 1800 ti khi bt
u Chin tranh th gii th nht nm 1914; và thi k gia hai cuc chin
tranh (1918 -1939), khi thng mi th gii sp di sc ép ca ch ngha
dân tc v chính tr và kinh t.
2.1.1. Thi k trc Chin tranh th gii th nht
Trong na sau ca nhng nm 1800, thng mi th gii tng trng nhanh vì
chi phí do khong cách a lý ã gim do nhng tin b k thut trong lnh vc
liên lc và giao thông. Thng mi quc t c thúc y hn na bi s hình
thành ca mt h thng tin t quc t vi t giá hi oái c nh theo vàng –
ch bn v vàng. Yu t th ba là vic xóa b thu quan và các hàng rào
thng mi khác trong khuôn kh các hip nh thng mi song phng. Ngay
c khi các s liu lch s không áng tin cy hoàn toàn, thì vn có th thy
thng mi th gii nói chung vào u th k trc là mnh m và ci m nh
hin nay (c o bng t l trong GNP).
T do hóa thng mi bao quát hn bt u vào nm 1860 khi Anh và Pháp ký
kt hip nh song phng. Hip nh này ã tr thành mô hình cho mt s các
hip nh thng mi song phng khác c ký kt vào nhng thp k tip
theo. n nm 1910, Anh ã có hip nh thng mi vi 50 nc, c có 30
và Pháp có 20. Tuy nhiên, nhiu nc nghèo không tham gia vào mng li này
hoc, trong trng hp là các thuc a, ch tham gia thông qua các nc cai tr.
Khía cnh thú v ca mng li các hip nh song phng này là trên thc t,
nó dn dn hot ng nh mt h thng thng mi a phng quy mô nh,
trong ó tt c các nc tham gia tin hành thng mi theo các iu kin nh
nhau. Lý do ti sao mng li này có th tr thành mt hình thc tích cc nh
vy, cho dù thiu mt t chc thng mi liên chính ph, là s hin din ca
mt iu khon trong các hip nh bo m i x ti hu quc. Ví d, theo
quy nh này, nc Anh có li ích ging nh quc gia c i x tt nht
trong s các i tác thng mi ca Pháp. Chúng ta s quay li nguyên tc chính
sách thng mi quan trng này sau.
2.1.2. Thi k gia hai cuc chin tranh
21
H thng thanh toán và thng mi tng i ci m trong nhng nm trc
chin tranh ã sp khi Chin tranh th gii th nht n ra. u tiên u tiên
sau Hip nh Versailles nm 1919 là khôi phc h thng các ng tin chuyn
i da trên bn v vàng. Tuy nhiên, lm phát thi k chin tranh lúc ó có
ngha là t sut ngang bng gia vàng và các ng tin quc gia khác nhau
trc chin tranh ã không còn thc t. H thng thanh toán quc t ã tr nên
cng thng khi có nhng n lc nhm khôi phc ch bn v vàng. Tình hình
này li làm cho t do hóa thng mi khó khn hn. Hn na, thu quan, không
có ngoi l, ã cao hn so vi trong nhng nm trc chin tranh và thng
thay i iu chnh nhng mt cân i trong thng mi.
Du vy, nn kinh t th gii vn hi phc trong na cui nhng nm 1920. Tuy
nhiên, môi trng kém hp tác ã gây ra nhng hu qu nghiêm trng khi các
nn kinh t phi gánh chu mt cuc suy thoái sau s sp ca S Giao dch
chng khoán New York vào tháng Mi nm 1929. Ni lo s bao trùm các
ngân hàng và các công ty i n phá sn, hu qu là tình trng tht nghip gia
tng. Vn càng trm trng hn khi chính ph các nc n lc bo v nn
kinh t ca mình bng vic tng thu quan. Các nc thy rng khi nhp khu
gim xung mt cách rõ ràng, thì xut khu cng bnh hng tiêu cc vì các
nc khác cng phn ng theo cách tng t. Thm chí, ch bn v vàng b
phá v vào nm 1931 khi các nc ni tip nhau tách ri ng tin ca mình ra
khi vàng khi c gng phá giá nhm thoát khi cuc khng hong. Tht nghip
gia tng n mc k lc, hn 20% c Hoa K và châu Âu, thng mi th gii
gim xung tng tháng theo xu hng trt dc nhanh chóng. Khi cuc khng
hong xung ti áy vào cui nm 1933, thng mi th gii ã gim hn hai
phn ba tính theo giá tr danh ngha.
Khi thi k ti t nht ca cuc khng hong qua i, các n lc li c thc
hin nhm làm gim thu quan vn ã c nâng cao, và Hoa K là nc i tiên
phong trong lnh vc này. Tuy nhiên, cách tip cn ca Hoa K khác vi cách
tip cn ca Anh trong nhng nm trc chin tranh và da trên c s có i có
li mt cách nghiêm ngt. Các tha thun song phng có th ch c thc
hin nu các li th c chia u cho c hai phía. Khái nim có i có li này -
da vào truyn thng ca ch ngha trng thng (xem hp sau) - tn ti ti
ngày nay trong h thng WTO, ngay c khi nhu cu có i có li kht khe i vi
các nc ang phát trin ã c gim nh.
Ch ngha trng thng
Ch ngha trng thng (theo ting Latinh mercari = kinh doanh) là thut ng
c s dng mô t trit lý kinh t vn iu hành các chính sách kinh t
châu Âu t nhng nm 1500 ti u nhng nm 1800, khi mà ch ngha t do
c chp nhn rng rãi Anh và sau ó là các nc khác. Khái nim “ch
ngha trng thng” c Adam Smith a ra trong cun sách S thnh vng
ca các dân tc (1776) ca ông.
Theo ch ngha trng thng, ngoi thng là mt trò chi tng không, trong
22
ó li ích mà mt nc t c là bng vi thit hi ca nc khác. ý tng
rng tt c mi ngi có th hng li t thng mi là xa l i vi nhng
ngi theo ch ngha trng thng. Theo ch ngha này, iu quan trng là phi
thc hin kim soát i vi iu kin thng mi có th to ra mc thng d
ln nht có th trong cán cân thng mi. Xut khu c thúc y và nhp
khu c hn ch bng thu hi quan và các phng thc khác. Theo cách này,
ngun thu ca quc gia bng vàng và bc tng lên tng ng vi a v quc t
tng lên ca quc gia ó.
Ch ngha trng thng to ra mt lng tài sn áng k cho nhng nhà kinh
doanh có c quyn cng nh các nhà c quyn và th ch kim soát tng
trng nói chung. ây là trng tâm ch trích ch ngha trng thng ca Adam
Smith.
Di sn ca ch ngha trng thng vn còn tn ti n ngày nay và hin hu
trong các tranh lun và àm phán chính sách thng mi trong WTO. i vi
hu ht các nc, quan im cho rng mt quc gia có th hng li bng vic
n phng t do hóa thng mi ca mình là mt ý tng xa l nh i vi
nhng ngi theo ch ngha trng thng nhng nm 1700.
Nhng phá hoi chính tr do ch ngha dân tc v kinh t mang li trong thi k
gia các cuc chin ã gây khó khn cho vic hàn gn, ngay c khi nn kinh t
th gii t t hi phc sau khng hong (mt phn do các c hi vic làm c
to ra trong ngành công nghip quân s). Nhng khó khn do ngi dân gánh
chu ã m ng cho các phong trào chính tr cc oan (ch ngha phát xít và
ch ngha xã hi dân tc) và vic Hitler nm quyn lc c. S ganh ua kinh
t và ch ngha dân tc nh vy có th nói là ã t nn tng cho cuc Chin
tranh th gii th hai.
2.1.3. nh hình trt t kinh t sau chin tranh
Ngay khi Chin tranh th gii th hai lên n nh im, ngi ta ã bt u có
k hoch hp tác kinh t và chính tr hu chin. T tng nn tng là phi làm
cho các cuc chin quy mô ln không th xy ra bng vic ràng buc các nc
cht ch hn na vi nhau, v c chính tr ln kinh t. Vào tháng Tám nm
1941, Tng thng Hoa K Franklin D. Roosevelt và Th tng Anh Winston
Churchill, ã gp nhau trên mt chin hm gia i Tây Dng t ra các
k hoch cho thi k hu chin. H ã a ra mt vn bn - Tuyên b i Tây
Dng - vi các mc tiêu thit lp trt t chính tr và hp tác kinh t sau chin
tranh. Sau hai nm àm phán xuyên i Tây Dng, mt hi ngh quc t c
t chc vào tháng By nm 1944 ti Bretton Woods bang New Hampshire
(Hoa K), vi i din ca 44 chính ph và mc tiêu là hoàn thành àm phán v
xut do Hoa K và Anh a ra v thành lp các c quan hp tác kinh t. Kt
qu là hai t chc mi c thành lp: Ngân hàng Th gii và Qu Tin t quc
t.
Ngân hàng Th gii - Ngân hàng Tái thit và Phát trin quc t (IBRD) - có
nhim v cung cp các h tr di hình thc các khon vay dài hn tái thit
sau chin tranh. Mt nhim v khác ca t chc này là tng cng phát trin
23
kinh t và xã hi i vi các nc nghèo. Nhim v này hin nay là chc nng
ch yu ca Ngân hàng Th gii. Qu Tin t quc t (IMF) có nhim v to ra
mt h thng thanh toán quc tn nh vi các ng tin chuyn i và t giá
hi oái c nh nhm thúc y thng mi th gii.
Hi ngh Bretton Woods còn a ra các k hoch cho mt t chc hp tác kinh
t th ba có trách nhim iu chnh thng mi th gii - T chc Thng mi
quc t (ITO). Các àm phán sau ó c bt u vào nm 1946 di s lãnh
o ca Liên hp quc mi c thành lp. Các cuc àm phán c hoàn tt
Havana vào tháng Ba nm 1948 vi bn d tho chi tit v hip c ITO. Vn
là ITO s phi có trách nhim i vi vic t ra các quy nh thng mi th
gii và u t quc t. Các quy nh này bao trùm c cnh tranh và lut lao
ng mà cho n ngày nay vn cha có tin l trong WTO. Tuy nhiên, chng
trình ngh s này ã kéo dài hn 50 nm trc thi k ó. Hip c ITO ã b
sa ly trong quá trình phê chun Hoa K và khi Hoa K rút lui, d án này sp
. ITO lúc ó c coi là quá xa vi i vi nhng ngi a ra quyt nh
khi ó.
Thay vào ó, nn tng ca h thng thng mi quc t sau chin tranh là mt
hip nh tm thi vi s nht trí ca khong 20 nc trong khi ch kt thúc
àm phán và phê chun hip c ITO. Ngun gc ca hip nh này là mt lot
các cuc àm phán thu quan gia mt s ít các nc t chc ti Geneva vào
nm 1946 và 1947, din ra song song vi quá trình ITO. Nhng cuc àm phán
này ch hn ch trong vic gim thu quan i vi các hàng hóa công nghip,
nguyên liu và, trong mt phm vi nht nh, các sn phm nông nghip. Kt
qu ca các cuc àm phán này là s ra i ca khong 45.000 cam kt liên
quan ti ct gim thu quan, cùng vi các quy nh chính sách thng mi trong
hip c ITO, c t tên là Hip nh chung v Thu quan và Thng mi
(GATT). Hip nh này bt u c s dng trên c s tm thi t ngày
1/1/1948. Ban u, có 23 nc tham gia GATT, trong ó có 12 nc ang phát
trin.
3
Các nc khác gia nhp sau ó khi bit chc chn ITO s không c
thc hin. Thy in gia nhp GATT vào nm 1950.
3
Các thành viên ban u ca GATT là Australia, B, Brazil, Myanmar, Canada, Ceylon (Sri Lanka),
Chile, Trung Quc (rút ra nm 1950 theo ngh ca chính ph lu vong ài Loan), Cu Ba, Tip Khc,
Pháp, Anh, n , Lebanon, Luxembourg, Hà Lan, New Zealand, Nauy, Pakistan, Nam Rhodesia
(Zimbabwe), Syria, Nam Phi và M.
24
2.2. K nguyên ca GATT
Phn di ây mô t s phát trin ca GATT t mt hip nh liên chính ph có
trách nhim i vi các cuc àm phán v thu quan n mt t chc quc t có
mt quyn lc to ln.
2.2.1. T hip nh n th ch
GATT, tng c coi là mt gii pháp chuyn tip tm thi, ã tr thành nn
tng cho h thng thng mi sau chin tranh. iu này không có ngha là
không có nhng vn xy ra, vì GATT không phi là mt t chc ging nh
Ngân hàng Th gii, IMF hay Liên hp quc, mà ch n thun là mt hip nh
liên chính ph. GATT do ó không có mt thành viên nào mà ch có “các bên
tham gia hip nh”. GATT ban u không có vn phòng chính hay Ban Th ký
kim soát vic thc thi hip nh. iu duy nht c quy nh trong GATT,
v mt t chc, là các bên tham gia hip nh phi gp g “thng k t
c nhng quyt nh i vi các vn có tm quan trng chung”.
Thay vào ó, khuôn kh th ch này phi c xây dng tng bc. Nm 1951,
mt vn phòng chính c thành lp Geneva, ni mà các bên có th hp mt
khi cn thit. Mt Tng th ký (nay là Tng giám c) c ch nh và có mt
s nhân viên (Ban Th ký GATT). Theo thi gian, GATT iu chnh theo hình
thc mt t chc quc t. Tuy nhiên, nó vn duy trì hai im c bit trong
nhiu nm. Th nht là trng tâm ca t chc c iu khin bi chính các
thành viên. Nhim v ca Tng giám c và Ban Th ký là cung cp s h tr
ch không phi là ng lc. im c bit na - c to ra qua thc tin, là tt
c các quyt nh phi c a ra trên c s ng thun - nguyên tc ng
thun.
2.2.2. Các nguyên tc trung tâm
GATT ban u là mt tp hp các quy nh ngn gn - Hip nh ch bao gm
35 iu. GATT t ra mt s nguyên tc và quy nh c bn i vi thng mi
hàng hóa qua biên gii. Mc tiêu cao nht ca GATT là ngn chn ch ngha
bo h và phân bit i x trong thng mi th gii và bo m rng các iu
kin thng mi là tng i hp lý và có th d báo c.
Nguyên tc ti hu quc
Nguyên tc c bn nht ca GATT - c quy nh ti iu I - là i x công
bng vi tt c các bên tham gia hip nh. Vì các lý do lch s, nguyên tc i
x công bng không c bit di cái tên này, mà là quy ch “ti hu quc”
(MFN). Du vy, ni dung ca nó là i x công bng. Ví d, nu Hoa K quy
nh thu quan 10% i vi ô tô nhp khu t Nht Bn thì Hoa K cng phi
áp dng mc thu quan trên i vi ô tô cùng loi t Hàn Quc. i x có tính
phân bit da vào xut x hàng hóa là không c phép.
Nguyên tc MFN không cho phép i x c bit hn hoc kém gia các nc
tham gia GATT. Mi hình thc i x c bit - ví d, thu quan thp hn i
vi nc ang phát trin nói chung, hay min tr thu gia hai nc trong
