NHỊP SINH HỌC - ÐẶC ÐIỂM CỦA SỰ SỐNG VÀ VIỆC DÙNG THUỐC pdf

NHỊP SINH HỌC - ÐẶC
ÐIỂM CỦA SỰ SỐNG
VÀ VIỆC DÙNG THUỐC

Tác giả : BS. VŨ HƯỚNG VĂN
CHU KỲ HOẠT ÐỘNG MANG TÍNH
THỜI GIAN
Qua nghiên cứu nhịp ngày đêm, các nhà
khoa học thấy trong khoảng thời gian 1 giờ
đêm giấc ngủ thường không sâu, dễ nhạy cảm với những
cơn đau. 2 giờ đêm, các bộ phận cơ thể đều hoạt động ở
mức thấp nhất, riêng gan lại hoạt động tích cực để thải
độc Và 9-10 giờ sáng là lúc tinh thần hưng phấn, sự
nhạy cảm với những cơn đau giảm, tim hoạt động hết
công suất, khả năng làm việc tăng lên
Riêng với người cao tuổi, cơ thể sẽ không còn khả năng thể
hiện các nhịp ngày đêm bình thường nữa, mặc dù các nhịp
này có tính di truyền. Giờ ngủ và thức có xê dịch so với lúc
còn trẻ.
Trong ngày, khả năng làm việc của cơ tim thường giảm đi 2
lần vào lúc 13 giờ và 21 giờ. Khi ngủ tim sẽ đập chậm hơn,
lượng máu bơm đi trong hệ tuần hoàn vì thế cũng giảm, làm
cho cả huyết áp động mạch lẫn tĩnh mạch đều giảm. Tần số
co bóp của tim và mạch đập tụt xuống thấp nhất vào lúc gần
sáng (cuối giấc ngủ), lúc đó máu tụ lại ở các buồng phổi.
Ðiều này giúp chúng ta hiểu được vì sao những người bị
viêm phổi lại thường bị các cơn ho gần về sáng.
Việc ghi nhận các dòng điện tim giúp người ta có thể phát
hiện ra những biến đổi đặc biệt theo thời gian trong ngày ở cả
những người khỏe mạnh, vì những dòng điện đi kèm mỗi lần

co bóp phản ánh rất nhạy hoạt động của tim. Nếu cơ tim bị
thương tổn, nhất là khi bị nhồi máu, trên điện tâm đồ sẽ
không còn thấy nhịp biến đổi ngày đêm nữa.
Huyết áp động mạch thường cao nhất vào 18 giờ và thấp nhất
vào khoảng 8-9 giờ. Các mao mạch thường giãn nở tối đa
vào 18 giờ và co lại nhiều nhất vào 2 giờ sáng. Máu có nhiều
huyết cầu tố nhất vào khoảng 11-13 giờ và ít hơn cả là vào
16-18 giờ.
Còn nhãn áp thì tăng vào buổi sáng và giảm vào buổi chiều.
Về vấn đề tiểu tiện thì nhiều vào ban ngày, ít vào ban đêm.
Tuy nhiên đối với một số bệnh thì quy luật này bị đảo lộn:
Việc bài tiết nước tiểu cực đại lại về đêm
Nếu xét nhịp sinh học theo mùa thì lông, tóc người mọc
chậm nhất vào tháng giêng và nhanh nhất vào tháng 9. Tim
đập mạnh nhất về mùa hè và yếu nhất về mùa đông. Huyết
cầu tố, thể tích hồng cầu, protein huyết tương, nồng độ Clo
trong máu cho các số liệu cao nhất về mùa nóng Như vậy
chứng tỏ thời gian hoạt động trong ngày của một cơ quan
nhất định có thể thay đổi theo mùa trong năm.
CHỌN THỜI ÐIỂM DÙNG THUỐC
Các loại thuốc khi hấp thu vào cơ thể sẽ phát huy tác dụng
tùy thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó quyết định nhất là vấn
đề chuyển hóa. Thuốc chuyển hóa nhanh, tác dụng dược lý sẽ
mạnh nhưng ngắn. Nếu gặp chất chuyển hóa là những chất
độc, có thể thuốc sẽ gây độc. Trong trường hợp quá trình
chuyển hóa quá chậm, tác dụng của thuốc sẽ yếu, kéo dài thời
gian tích lũy trong cơ thể và chậm bài tiết ra ngoài. Nếu
thuốc ít nhiều có tính độc sẽ gây hại cho cơ thể.
Qua nhiều nghiên cứu về cấu trúc sinh học theo thời gian,
người ta nhận thấy sự chuyển hóa trong cơ thể không phải lúc

nào cũng như nhau. Các enzym hoạt động theo nhịp 24 giờ,
lúc mạnh lúc yếu, do đó khả năng chuyển hóa thuốc của cơ
thể cũng biến đổi tương ứng. Do sức chịu đựng các yếu tố
độc hại của cơ thể thay đổi theo một chu kỳ có thể biết trước,
nên việc nghiên cứu thời điểm nhằm giúp từng loại thuốc đạt
hiệu quả tối ưu đã được đặt ra. Từ đó dẫn đến sự hình thành
bộ môn khoa học mới mang tên "dược lý thời khắc"
(chronopharmacologie) - là một ngành chuyên khoa của thời
sinh học.
Từ lâu trên lâm sàng, người ta đã nhận thấy khi tiêm
strophantin vào chiều tối sẽ có hiệu lực hơn ban ngày. Hoặc
các thuốc ngủ, thuốc lợi niệu hay strycnin cũng tác dụng
mạnh hơn vào buổi chiều. Penicillin tiêm vào chiều tối bao
giờ cũng cho nồng độ cao hơn và phát huy tác dụng lâu hơn
nếu tiêm buổi sáng hay ban ngày. Nhưng ngược lại, các thuốc
giải phóng adrenalin lại tác dụng đến hệ cơ phế quản mạnh
hơn vào buổi sáng.
Trong nha khoa, người ta nhận thấy với cùng một liều thuốc
gây tê nhưng thời gian tác dụng ở người bệnh có thể xê dịch
trong một phạm vị rộng từ 30-80 phút tùy theo giờ sử dụng.
Buổi sáng, thời gian gây tê ngắn nhất và dài nhất vào khoảng
15 giờ.
Morphin có tác dụng ổn định trong cả năm, nhưng các loại
nội tiết tố thì có tác dụng theo mùa. Ngoài ra sự biến đổi tác
dụng còn thể hiện cả về lượng lẫn chất, thí dụ cortisol tăng
tính thấm của thành mạch về mùa xuân, nhưng ACTH lại cho
tác dụng mạnh vào mùa hè. Vào các mùa khác thì hai loại
thuốc nói trên sẽ làm giảm tính thấm của thành mạch.
Hoặc tác dụng kích thích thần kinh trung ương của nhân sâm
mạnh nhất vào mùa thu và mùa đông, thấp nhất vào mùa hè

và mùa xuân v.v
Hiện nay, người ta đã biết đến hơn một trăm nhịp sinh học
ngày đêm ở người, và lấy đó làm cơ sở để tính toán thời điểm
sao cho các thuốc có thể phát huy được tác dụng tối ưu.