Kết quả nghiên cứu bổ sung về rệp muội (Aphididae- Homoptera) ở miền Bắc Việt Nam potx

Kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 3/2008

4

Kết quả nghiên cứu bổ sung về rệp muội
(Aphididae- Homoptera) ở miền Bắc Việt Nam
The additional results of studies on aphids
(Aphididae- Homoptera) In the North vietnam

Quách Thị Ngọ, Đào Đăng Tựu, Doãn Thị Xuyến
Viện Bảo vệ thực vật

Abstract
The survey of aphids was carried out on many plants and weeds in some North provinces of
Vietnam during 2003-2006.
The population dynamics of aphids on lychee were studied at Hanoi suburb in 2005. The data of
their population density on the bud, young leaves and flowers was recorded at five day intervals. The
population density of the aphids was calculated from five to ten branches in each replication.
There are 56 aphid species had been collected but only 36 species were identified. Among them,
there are 2 species namely Tetraneura radicicola Strand and Greenidea ficicola Takahashi are the first
time known in Vietnam. Detailed description of these species is given in this paper.
The biology of two aphids (Rhopalosiphum maidis and Sitobion miscanthi) was described.
There are four aphids species recorded on longan and lychee. They are Aphis spiracola, Toxoptera
aurantii (B. de F.) Cervaphis schouteniae HilleRis Lambers and Greenidea ficicola Takahashi.
Annually, there is a peak of Greenidea ficicola Takahashi population density. It often occurs after
longan and lychee are flowering about a half of month.

i. đặT VấN Đề
Rệp muội là loài sâu hại quan trọng trên các
loại cây trồng ở nước ta cũng như nhiều nước
trên thế giới. Cho nên, rệp muội được nghiên

cứu từ lâu cả về thành phần loài cũng như sinh
học sinh thái, biện pháp phòng trừ chúng. Mặc
dù vậy, hàng năm nhiều nhà khoa học:
Blackman, R. L. and Eastop, Raychaudhuri, D.
N., Gosh AK., Li.D.X.Tiang,J.; ZangZ.Y. )
ở các nước: Anh, ấn Độ, Trung Quốc vẫn
tiếp tục điều tra, nghiên cứu về thành phần loài
rệp muội và đã phát hiện thêm nhiều loài mới
[5][7].
ở nước ta, rệp muội cũng đã được nghiên
cứu từ nhiều năm trước đây, nhưng gần đây
cũng đã được bổ sung thêm được một số loài
mới. Tuy nhiên, so với thành phần rệp muội
thu được ở các nước cùng khu vực thì còn rất
hạn chế. Chính vì vậy, chúng tôi tiếp tục thu
thập bổ sung thành phần loài và nghiên cứu
sinh học sinh thái của một vài loài chưa được
tác giả nào trong nước nghiên cứu.
ii. Vật liệu
và phương pháp nghiên cứu
Những loài rệp muội gây hại thực vật (cây
trồng và cây dại) ở các tỉnh đồng bằng, trung
du và miền núi phía Bắc.
Điều tra thu thập thành phần rệp muội bằng
cách điều tra định kỳ 10 - 15 ngày một lần tuỳ
theo từng đối tượng cây trồng hoặc cây dại ở
các vùng đại diện theo phương pháp của Van
Emden (1972). Mẫu được đưa về phòng Chẩn
đoán Giám định dịch hại Viện Bảo vệ thực vật,
làm mẫu lam theo kỹ thuật của Van Emden và

Eastop (1972). Tài liệu giám định dựa và các
khoá định loại của Raychaudhuri (1880),
Miyazakki (1971) và Black man & Eastop
(1984).
Nghiên cứu sinh học 2 loài rệp muội bằng
cách nuôi cá thể trên ký chủ của chúng theo
phương pháp của Van Emden (1972)[7].
Theo dõi diễn biến số lượng rệp muội trên
cây nhãn, vải bằng cách điều tra định kỳ 5
Kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 3/2008

5
ngày/lần trên các vườn cố định đại diện cho
vùng trồng nhãn, vải đang ở thời kỳ kinh doanh
(khai thác), theo phương pháp 5 điểm chéo góc.
Mỗi điểm điều tra 1 cây, mỗi cây điều tra 4
hướng, mỗi hướng điều tra 1-3 cành lộc (búp
có lá chưa mở), cành mang lá non, cành mang
chùm hoa. Rệp được phân theo cấp hại 5 cấp
của Bank và Stricklan 1954. Đếm số lượng rệp
ở mỗi cấp 12 lá, nhánh hoa để tính ra số lượng
rệp bình quân trên cành.
iii. Kết quả và thảo luận
3.1. Thành phần loài mới thu thập bổ
sung
3.1.1. Thành phần
Kết quả điều tra từ năm 2003 đến năm 2006
trên nhiều loài cây trồng và cỏ dại chúng tôi đã
thu được 56 loài rệp muội, đã xác định tên 36
loài thuộc 5 họ phụ: Anoeciinae, Aphidinae,

Greeideinae, Hormaphidinae, Pemphiginae.
Hầu hết các loài thuộc họ phụ Aphidinae (30
loài, xác định được tên 16 loài). So với các kết
quả trước đây đã công bố thì chúng tôi đã thu
được thêm 10 loài, xác định tên khoa học cho 4
loài trong đó có 2 loài lần đầu tiên phát hiện có
ở Việt Nam.
3.1.2. Các loài lần đầu tiên phát hiện có ở
Việt Nam
Giống: Tetraneura Hartig, 1941
Loài chuẩn: Aphis ulmi Linnaeus, 1758
Giống này đã phát hiện ở nước ta nhưng chỉ
thấy một loài Tetraneura nigriabdominalis
(Sasaki) hại trên lúa cạn. Đến nay chúng tôi
phát hiện thêm một loài chưa thấy công bố ở
Việt Nam đó là loài Tetraneura radicicola
Strand.
Đặc điểm chính của loài Tetraneura
radicicola (Tetraneura radicicola Strand,1929;
Tetraneura yezoensis Matsumura, 1971)
Thân mình tròn, mầu vàng nhạt, trên có phủ
lớp sáp xám. Kích thước cỡ trung bình, dạng
hình không cánh dài 1,9-2,3mm; rộng 0,9-
1,1mm. Râu dài 0,5mm, đoạn kéo dài của đốt
râu cuối rất ngắn. ống mật rất ngắn, hình nón
cụt có vòng mầu nâu. Đốt bụng 8 có 7-10 lông.
Đốt vòi cuối dài hơn 3 lần đốt râu cuối. Lông ở
mặt lưng ngắn, nhọn. Phiến đuôi luôn ngắn,
dạng nón cụt. Dạng hình có cánh dài 1,9-
2,0mm; rộng 0,8-0,9mm. Đốt vòi cuối dài 1,3-

1,6 lần chiều dài đốt bàn chân thứ 2.
Ký chủ: Trên cỏ dại
Phân bố: Hà Nội, Hà Tây, Vĩnh Phúc.
ấn Độ Philippin, Srilanka, Đài Loan, Nepal,
úc, Mỹ [5][7]
Giống Greenidea Schouteden
Loài chuẩn: Siphonophora artocarpi
Westwood, 1890
Giống này là phát hiện mới ở khu hệ Việt
Nam và cũng chỉ mới phát hiện được có một
loài là: Greenidea ficicola Takahashi.
Đặc điểm chính của loài Greenidea ficicola
Takahashi
Dạng không có cánh: dài 1,8-1,9 mm, rộng
0,9-1,0 mm, mầu nâu vàng, nâu đậm, hình trái
lê. Có 6 đốt râu, râu luôn dài hơn chiều dài cơ
thể. Đoạn kéo dài của đốt râu 6 luôn dài hơn
đoạn gốc của nó. Râu không có lỗ thính giác
thứ cấp. ống mật rất dài (0,6mm) và hơi cong,
trên có rất nhiều lông. Phiến đuôi tròn. Dạng có
cánh: dài 2,3-2,5 mm, rộng 0,9-1,0 mầu nâu
đậm. Trên đốt râu 3 có 9-13 lỗ thính giác thứ
cấp. ống mật rất dài bằng khoảng 1/3 độ dài cơ
thể. (0,8-1,3mm) và hơi cong, trên có rất nhiều
lông, dài hơn chiều dài của đốt chầy chân sau.
Ký chủ: Vải, nhãn
Đặc điểm gây hại: bắt gặp thường xuyên
trên vải, nhãn vào thời kỳ cây chuẩn bị ra hoa
cho tới lúc hình thành quả non. Rệp sống trên
lá non, chồi non, thậm chí cả ở nụ, hoa và quả

vải non.
Phân bố: ở các vùng trồng vải như: Bắc
Giang, Hải Dương, Thái Nguyên, Hà Nội.
ấn Độ, Trung Quốc, Đài Loan, Nhật,
Philippin, Indonesia, Mã Lai, úc [5] [7].
3.2. Đặc điểm sinh học của 2 loài rệp trên
cây họ hòa thảo (Gramineae)
Trong khuôn khổ bài viết này chúng tôi đề
cập tới 2 loài rệp ngô (Rhopalosiphun maidis)
Kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 3/2008

6

và rệp trên lúa và cỏ lồng vực (Sitobion
miscanthi).
Rệp ngô (Rhopalosiphun maidis)
Rệp non:
Rệp ngô có 4 tuổi, thời gian phát dục các
tuổi là tương tự nhau. Mỗi tuổi của rệp non
sinh ra từ rệp mẹ loại hình không cánh nuôi
bằng lúa chỉ trong 1,53-1,66 ngày; còn ở rệp
con sinh ra từ rệp mẹ loại hình có cánh là 1,58-
1,85 ngày.

Bảng 1. Thời gian phát dục các tuổi và vòng đời của rệp ngô R. maidis (Fitch)
(Viện Bảo vệ thực vật 2002)
Tuổi
Thời gian phát dục (ngày)
Ghi chú Con của rệp mẹ
không cánh

Con của rệp mẹ có
cánh
1
2
3
4
1,66  0,47
1,53  0,49
1,53  0,49
1,58  0,59
1,85  0,34
1,58  0,49
1,61  0,48
1,66  0,53
ẩm độ: 80,8%
Nhiệt độ: 22,5
0
C
Vòng đời

CV (%)
6,73

0,68a

10,1
7,10

0,68a

9,6
LSD (0,05): không có ý nghĩa
Bảng 2. ảnh hưởng của ký chủ đến sinh sản của rệp ngô R. maidis
(Viện Bảo vệ thực vật 2002)
Ký chủ Loại hình không cánh Loại hình có cánh
Số con/mẹ Thời gian đẻ (ngày) Số con/mẹ Thời gian đẻ
(ngày)
Lúa
29,85

14,1 a 14,9

3,1c 16,9

3,7 d 10,4

2,2 f
Ngô
42,2

11,6 b 15,6

2,9 c 24,9

7,1 e 12,5

2,6 f
LSD (0,05) 8,25 ns 3,53 1,51

Ghi chú : Nhiệt độ: 22,5

0
C; ẩm độ : 80,8% ; ns: ở độ tin 95%, sự sai khác không có ý nghĩa

Vòng đời:
Vòng đời của rệp ngô được sinh ra từ rệp cái
có cánh hay không có cánh là tương tự như nhau,
từ 6,7-7,1 ngày ( bảng 1). Các đợt nuôi trong năm
2003 cũng cho kết quả tượng tự (bảng 3).
Bảng 3. Thời gian phát dục các tuổi và vòng đời của rệp R. maidis và S. miscanthi
(Viện Bảo vệ thực vật 2003)
Chỉ tiêu
Thời gian phát dục (ngày)
Đợt 1 Đợt 2
Sitobion
miscanthi
Rhopalosiphum
maidis
Sitobion
miscanthi
Rhopalosiphum
maidis
Tuổi 1 1,75 ± 0,62 1,57 ± 0,49 1,41 ± 0,49 1,64 ± 0,47
Tuổi 2 1,82 ± 0,37 1,57 ± 0,49 1,58 ± 0,49 1,71 ± 0,45
Tuổi 3 1,48 ± 0,49 1,85 ± 0,34 1,41 ± 0,49 1,42 ± 0,49
Tuổi 4 1,48 ± 0,44 1,48 ± 0,49 1,52 ± 0,49 1,50 ± 0,5
Kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 3/2008

7
Thời gian trước đẻ 0,72 ± 0,36 0,85 ± 0,39 0,70 ± 0,45 0,64 ± 0,29
Vòng đời 7,25 ± 0,59a 7,28 ± 0,45a 6,88 ± 0,67a 6,92 ± 0,59a

Ghi chú: Nhiệt độ: 22,1
0
C; ẩm độ: 81,2%

Khả năng sinh sản: Thức ăn chủ ảnh hưởng
rất lớn đến khả năng sinh sản của rệp ngô, khi
nuôi bằng lúa non cho thấy một rệp cái có cánh
đẻ trung bình được 16,9 rệp non trong thời gian
10,4 ngày, còn rệp cái không cánh có khả năng
đẻ lớn và thời gian đẻ dài hơn (29,85 con trong
14,9 ngày, bảng 2). Năm 2003 nuôi chúng cho
kết quả tương tự (bảng 4). Khi nuôi bằng ngô
non, khả năng đẻ con cao hơn hẳn khi nuôi chúng
bằng lúa non trong cùng điều kiện nuôi. Một rệp
cái không có cánh có thể đẻ tới 42,2 rệp con
trong 15,6 ngày, còn rệp cái có cánh có sức đẻ và
thời gian đẻ ngắn hơn so với rệp cái không cánh
(bảng 2).
Rệp S. miscanthi
Rệp S. miscanthi sống trên lúa cạn và lúa
nước nhưng chúng lại có mật độ quần thể rất cao
trên cỏ lồng vực tại ruộng lúa.
Rệp non: Rệp S. miscanthi có 4 tuổi, thời gian
phát dục các tuổi là gần như nhau và tương tự
như rệp ngô nuôi bằng lúa nước (bảng 3). Rệp
non nuôi bằng cỏ lồng vực mỗi tuổi chỉ kéo dài
từ 1,41-1,75 ngày, thời gian trước đẻ con của rệp
là 0,64-0,85 ngày.
Vòng đời: Vòng đời của rệp ngô và rệp S.

miscanthi tương đương nhau trong cả 2 đợt nuôi,
chỉ khoảng 6,88- 7,28 ngày( bảng 3), tương
đương kết quả thí nghiệm đã nuôi trong năm
2002 (bảng 2).
Bảng 4. Khả năng sinh sản của 2 loài rệp R. maidis và S. miscanthi
(Viện Bảo vệ thực vật 2003)
Loài
Sức đẻ của rệp cái (con/rệp mẹ) Thời gian (ngày)
Không cánh Có cánh Không cánh Có cánh
S. miscathi 40,1 ± 19,3a 23,3 ± 7,6b 17,0 ± 5,2d 11,1 ± 4,1e
R. maidis 26,5 ± 13,4b 16,8 ± 2,7c 13,2 ± 3,7e 10,6 ± 2,6e,f
Ghi chú: Nhiệt độ 22,1
0
C; ẩm độ 81,2 %

Khả năng sinh sản
Rệp S. miscanthi khi nuôi bằng cỏ lồng vực,
một rệp mẹ có cánh đẻ được 23,3 rệp non trong
thời gian 11,1 ngày,trong khi đó một rệp cái
không cánh khả năng đẻ lớn hơn một cách có ý
nghĩa (40,1 con trong 17,0 ngày).
Trong cùng điều kiện nuôi, rệp S. miscanthi
khả năng đẻ con lớn hơn, thời gian đẻ dài hơn
nhiều so với rệp ngô (R. maidis) (bảng 4). Rệp S.
Miscanthi, nuôi bằng cỏ lồng vực thì số con
chúng đẻ ra cao gấp trên 4 lần, còn thời gian đẻ
của chúng cũng dài gấp hơn 3 lần so với nuôi
trên lúa (bảng 5).
Bảng 5. ảnh hưởng của ký chủ đến khả năng sinh sản của rệp S. miscanthi
(Viện Bảo vệ thực vật 2003)

Ký chủ Sức đẻ của rệp cái
Loại hình không cánh Loại hình có cánh
Số con/rệp mẹ Thời gian đẻ (ngày) Số con/rệp mẹ Thời gian đẻ (ngày)
Lúa 9,6 ± 4,0 7,2 ± 3,2 5,6 ± 1,7 3,4 ± 1,5
Cỏ 40,1 ± 9,3 23,2 ± 7,6 17,0 ± 5,2 11,1 ± 4,1

Quan sát trên ruộng khi mật độ quần thể rệp S. miscanthi cao đã làm cỏ lồng vực trên ruộng lúa
Kt qu nghiờn cu khoa hc BVTV - S 3/2008

8

cn b hi khỏ nng. Cú th xem õy l mt tỏc
nhõn cú li, song cng cn phi nghiờn cu k
thờm.
3.3. Rp mui trờn nhón, vi
3.3.1. Thnh phn rp mui trờn nhón, vi
Trong nhiu nm thu thp rp mui trờn nhón,
vi cỏc vựng trng nhón, vi tp trung v vn
l, chỳng tụi ó thu c 4 loi: Aphis spiracola
Patch; Toxoptera aurantii (Boyer de Fons.);
Cervaphis schouteniae Hill. Lamb.; Greenidea
ficicola Taka. Cỏc loi ny u bỏm hỳt trờn Bỳp
(lc), lỏ non, n, hoa, qu non.
Trong 4 loi trờn ch cú loi Toxoptera
aurantii (B. de F.) ó c ghi nhn trờn vi
nc ta [6], cũn 3 loi khỏc ln u tiờn c
ghi nhn cú trờn nhón, vi Vit Nam.
Loi Greenidea ficicola Takahashi bt gp
thng xuyờn trờn vi, nhón vo thi k cõy
chun b ra hoa cho ti lỳc hỡnh thnh qu non.

Rp sng trờn lỏ non, chi non, thm chớ c n,
hoa v qu vi non. Rp non v trng thnh di
chuyn rt nhanh nu cú rung cnh hoc ng
vo c th chỳng. Dng cú cỏnh bay rt nhanh.
Loi ny phõn b cỏc vựng trng vi nh: Bc
Giang, Hi Dng, Thỏi Nguyờn, H Ni.
3.3.2. Din bin s lng ca rp mui trờn
nhón
Kt qu iu tra trong nm 2005 cho thy: rp
mui trờn nhón ch yu l loi Greenidea
ficicola. Chỳng xut hin trờn nhón t 10 thỏng 3
trong chựm hoa nhón ra sm v trờn nhng cnh
mang lỏ non. T l chựm hoa nhón b nhim rp
bin ng t 5,8 94,1%. T l ny cao nht vo
cui thỏng 3 kộo di n u thỏng 4 sau ú gim
xung. Mt rp G. ficicola bỡnh quõn trờn
nhón vựng ngoi thnh H Ni mc trung
bỡnh, thng bin ng t 1,3-16,6 con/cnh lỏ
non v t 1,4 - 58,5 con/chựm hoa. n 10 thỏng
4 mt rp mui bt u gim dn v gim
nhanh vo cui thỏng 4. n u thỏng 5 mt
rp mui ch cũn 1,4 con/chựm qu non v 3,6
con/cnh lỏ cũn non trờn cõy nhón (hỡnh 1).

Hình 1. Diễn biến số l ợ ng rệp muội hạ i nhã n ở vù ng ngoạ i thành Hà Nội 2005
0
10
20
30
40

50
60
70
28/II 5/III 10/III 15/III 22/III 26/III 30/III 6/IV 10/IV 14/IV 20/IV 25/IV 2/V 5/V 10/V
Thời gian
Mật độ rệp muội
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Tỷ lệ (%)hoa, lá bị nhiễm rệp
Con/cành lá non
Con/chù m hoa
Tỷ lệ(%) chù m hoa bị nhiễm rệp
Tỷ lệ(%) cánh lá non bị nhiễm rệp

Hỡnh 1. Din bin s lng rp mui hi nhón
vựng ngoi thnh H Ni 2005

3.3.3. Din bin s lng ca rp mui trờn
vi
Cng nh trờn nhón, rp mui trờn vi ch
yu l loi Greenidea ficicola. Chỳng xut hin

trờn vi sm hn so vi trờn nhón, khong t cui
thỏng 2, trờn cỏc bỳp non, di nhng lỏ non v
trong chựm hoa vi, ra sm. T l chựm hoa vi
b nhim rp bin ng t 15,1 -54,5%, mt
rp ban u rt thp ch 0,8 con/bỳp; 2,6
con/cnh lỏ non v 0,5 con/chựm hoa. Mt rp
mui tng dn v t nh cao vo gia n cui
thỏng 3 (27,1 con/chựm hoa 42,1 con/cnh lỏ non
v 133 con/bỳp non). n u thỏng 4 mt rp
mui gim rt nhanh, trờn mi chựm hoa v qu
non ch cũn 6 n 7 con. n u thỏng 5 trờn vi
khụng cũn cỏ th rp G. ficicola no (hỡnh 2).
Mt rp mui gim ch yu l do thi tit v
thc n khụng thun li, mt khỏc cũn do 2 loi
b rựa 6 chm v u trựng rui n rp tiờu dit.
iu tra b sung trờn nhng vn vi thõm
canh cao ti Xuõn nh T Liờm cho thy
trong nhng chựm hoa, lỏ non v bỳp vn cú rp
G. ficicola nhng mt thp 0,2-5,4 con/chựm
hoa vo thi k vi ra hoa r (tng ng vo
nh cao v mt ti cỏc vn vi khỏc). iu
ny chng t ngay trờn nhng vn c phun
thuc khụng ớt nhng rp G. ficicola vn xut
hin gõy hi cc b.

Kt qu nghiờn cu khoa hc BVTV - S 3/2008

9
Hình 2. Diễn biến số l ợ ng rệp muội hạ i vải ở vù ng ngoạ i thành Hà Nội
năm 2005

0
20
40
60
80
100
120
140
28/II 5/III 10/III 15/III 22/III 26/III 31/III 6/IV 10/IV 15/IV 20/IV 26/IV 30/IV 5/V 10/V
Thời gian
M ật độ rệp muội
0
20
40
60
80
100
120
Tỷ lệ (%)cành bị nhiễm rệp
Con/cành lá non
Con/chù m hoa
Con/búp
Tỷ lệ(%) chù m hoabị nhiễm rệp
Tỷ lệ (%) cành lá non bị nhiễm rệp
Tỷ lệ(%) búp non bị nhiễm rệp

Hỡnh 2. Din bin s lng rp mui hi vi
vựng ngoi thnh H Ni nm 2005

iv. Kt lun V NGH

1. ó iu tra b sung c 10 loi rp
mui, xỏc nh c tờn ca 4 loi trong ú cú
2 loi ln u tiờn phỏt hin thy Vit Nam,
ú l T. radicicola Strand trờn c di v loi
G. ficicola Takahashi phỏ trờn cõy nhón, vi.
Loi G. ficicola phõn b hu khp cỏc cựng
trng nhón vi min Bc.
2. Vũng i ca rp ngụ R. maidis v rp
S. miscanthi t 6,73-7,28 ngy iu kin
nhit 22,5
0
C, m 81%. Mt rp cỏi
khụng cỏnh cú th c 26,5 - 42,2 rp
con trong thi gian 14,9 - 23,3 ngy, cũn rp
cỏi cú cỏnh cú s lng tng ng 13,2 24,9
rp con trong 10,4 17,0 ngy (tu theo ký
ch nuụi). Ký ch cú nh hng ln ti sc
sinh sn ca c 2 loi rp.
3. Trờn nhón, vi cú 4 loi rp mui: Aphis
spiracola Patch, Toxoptera aurantii (B. de F.)
Cervaphis schouteniae HilleRis Lambers v
Greenidea ficicola Takahashi xut hin v gõy
hi vo thi k nhón, vi chun b ra n ti
lỳc qu non. Rp mui Greenidea ficicola
Takahashi phỏt sinh trờn nhón t u thỏng 3
n u thỏng 5, rp t nh cao v mt
vo cui thỏng 3 u thỏng 4. Rp mui
Greenidea ficicola Takahashi phỏt sinh trờn
vi t cui thỏng 2 n u thỏng 5, rp t
nh cao v mt vo gia n cui thỏng 3.

Ti liu tham kho
1. Quỏch Th Ng, 2002. Thnh phn rp
mui ó thu thp c trờn mt s cõy trng
chớnh ng bng sụng Hng v ph cn. Bỏo
cỏo khoa hc hi ngh Cụn trựng ton quc
ln th 4, 327 - 333 . Nxb Nụng nghip.
2. Nguyn Th Kim Oanh, 1996. Nghiờn
cu v thnh phn, c tớnh sinh hc sinh
thỏi ca mt s loi rp mui (Aphididae -
Homoptera) hi cõy trng vựng H Ni. Túm
tt Lun ỏn PTS.
3. Vin Bo v thc vt,1976. Kt qu
iu tra cụn trựng min Bc Vit Nam
1967-1968. tr.67-68; 372-374. Nxb Nụng
nghip.
4. Vin Bo v thc vt, 1999. Kt qu
iu tra cụn trựng v bnh hi cõy n qu
Vit Nam. tr 25; 74-75. Nxb Nụng nghip.
5. Blackman, R. L. and Eastop V. F., 1984.
Aphids on the Worlds Crops: An Identification
Guide. A Wiley- Interscience Publication.
466pp.
6. Raychaudhuri, D. N., 1980. Aphids of
North-East India and Bhutan. The Zoological
Society : Calcutta. 521 pp.
7. Van Emden, H. F., 1972. Aphid
Technology with special reference to the study
of aphids in the field. Academic Press London
and New York. 334pp.