Trong ngôi nhà nhiệt đới gió mùa ppt

Trong ngôi nhà nhiệt đới
gió mùa

Một không gian kiến trúc thuộc địa ở bến Bình Đông, quận 8,
TP.HCM.

Không cổ suý cho mê tín, song cũng phải nhìn nhận rằng,
chẳng phải vô cớ mà mấy ông thầy địa lý ngày xưa có thể
sống tốt bằng… khiếu nói với chút diễn ngôn có màu sắc
phong thuỷ huyền bí.

Giải trừ bớt những mù sương mê hoặc quanh trò chỉ trỏ kia,
có thể thấy, có vẻ như từ lâu, ông bà ta đã rất quan tâm đến
việc ở sao cho phải phép, hoà thuận với đất trời, không hỗn
nghịch với sự vần xoay của thiên nhiên mùa màng.

Ngôi nhà không dừng lại là chỗ chui ra chui vô (như một
hang đá đối với bầy tinh tinh hoang dã) mà là nơi để an trú.
Rồi từ an trú che nắng che mưa, người ta đi thêm một bước
xa nữa, là tận hưởng. Nhưng tận hưởng đặt trong cái nghĩa lý
của sự hài hoà với sinh thái, nương theo điều kiện sinh quyển
mà sống. Con người thở trong hơi thở của ngôi nhà. Đặc
điểm sinh thái, vì vậy mà ảnh hưởng đến nếp ăn nếp ở của
con người.

Những người sinh ra ở vùng nông thôn ngày trước sẽ không
lạ gì việc người nông dân dùng chính chất liệu tranh tre nứa
lá có sẵn trong thiên nhiên để dựng nhà. Đất sét, đất ụ mối

trộn nhào với rơm khô, dựng theo sườn tre mà làm nên những
bức tường nhà kiên cố. Những bức tường đất này có tác dụng
“điều hoà không khí” một cách tự nhiên. Ngày nay, lên vùng
cao Tây Bắc, vẫn còn thấy rất nhiều nhà trình tường. Chuyện
ưu tiên sinh thái trong chất liệu xây dựng hoá ra là một kinh
nghiệm sống được cài đặt từ lâu trong tâm thức cộng đồng, từ
“tâm tính ở” của những người dân bình thường, trong tay
không có một lý thuyết nào để múa máy.

Kho kinh nghiệm dân gian đó, bên cạnh sự bung xung khó
tránh khỏi, đã thiết lập nên những giá trị bền vững mà những
nhà lý thuyết kiến trúc hiện đại khi tìm về giải mã, đã không
khỏi ngỡ ngàng. Và chìa khoá duy nhất, cốt yếu của sự việc
trên, là: ông bà mình đã xác lập triết lý bất thành văn về
không gian ở, hình thành nếp ở trên cơ sở “lắng nghe” được
đặc điểm của vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm mà ngôi nhà
bị chi phối. Họ thấu hiểu được quy luật thời tiết trong “thói
quen” mưa nắng vần xoay và đúc kết được sự lành, độc của
từng cơn gió, sự tương tác của các yếu tố tự nhiên trong sinh
quyển tạo nên sự khô, hanh, nóng, lạnh hay ẩm ướt theo từng
mùa để có những bố trí thích hợp. Chính lúc lắng nghe vạn
vật là con người lắng nghe, trở về với chính bản thể của
mình.

Về điều này, chuyên gia kiến trúc sinh thái, TS Ken Yeang,
tác giả cuốn Thiết kế với thiên nhiên (Nguyễn Huy Côn dịch,
Trần Đỗ Quyên hiệu đính, NXB Tri Thức, 2011) đứng trên
quan điểm kiến trúc hiện đại đã đúc kết rất gọn và sâu sắc:
“Quá trình thiết kế là một hình thức chuẩn bị cho việc thống
kê các tác động môi trường”.

Chính sự “chuẩn bị cho việc thống kê” đó, dù lập thuyết hay
không, đã là một thái độ ứng xử với ngôi nhà, với môi
trường.

Người Pháp khi đặt chân đến Đông Dương đã rất biết lắng
nghe sinh thái trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng, đặc biệt là
các công trình kiến trúc công cộng và nhà ở. Họ hiểu rằng
khó có thể bê nguyên xi mô hình các công trình châu Âu để
áp đặt vào những xứ “nhiệt đới buồn” này, mà phải vay
mượn, kết hợp, tiếp biến trong các giải pháp gắn liền với đặc
điểm sinh thái bản địa. Cho nên việc nghiên cứu và chọn lựa
sử dụng chất liệu đã được quan tâm.

Khi tìm lai lịch, sự tham gia của cây cừ tràm vào lịch sử kết
cấu, những nhà nghiên cứu truy ra một chi tiết “tiểu sử” thú
vị: cây cừ tràm đã được người Pháp dùng để ép cọc xây
móng Nhà hát TP.HCM từ cách đây 100 năm. Thiết kế
những dãy cửa chớp lấy sáng và thông gió trong các công
trình kiến trúc nhà ở và công cộng cũng là giải pháp phổ biến
ở những công trình kiến trúc thuộc địa mà người Pháp để lại.
Điều kiện khí hậu đã quy định thủ pháp kiến trúc, rồi từ đó,
nó tạo ra những sắc thái riêng có về một diện mạo không gian
sống.

Nó không đơn thuần là câu chuyện lý tính, mà tác động đến
cảm quan, giác quan. Có thể cảm nhận thấy điều này khi đọc
những câu chữ ẩm đầy nhựa sống và nỗi buồn trong không
gian văn chương Marguerite Duras khi bà mô tả hành trình
của cô gái 17 tuổi dị chủng với cuộc tình tuyệt đẹp và đầy

tuyệt vọng gắn với khung cảnh xứ thuộc địa Nam Kỳ, Việt
Nam (tiểu thuyết Người tình).

Rồi cũng có thể nhận ra cái khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm đó
trong những thước phim dựa trên tiểu thuyết này, mô tả ngay
cả những scene nồng nàn ái tình giữa chàng trai gốc Hoa và
cô gái gốc Pháp trong một ngôi nhà có thứ ánh sáng đặc thù
của hình thái kiến trúc thuộc địa ở khu Chợ Lớn, Sài Gòn mà
đạo diễn Jean-Jacques Annaud thể hiện rất tài tình; đến cái
đưa mắt nhìn sông nước, cửa nhà vừa xa xôi vừa thân thiện
của minh tinh Jane March nói lên thứ ẩn ngữ của một sự dịch
trôi, xô dạt thân phận ở chốn quê xứ đầy những giới tuyến
buồn, theo cách nói của triết gia Claude Lévi-Strauss.

Ngôi nhà đã cùng con người đi từ những mô hình hài hoà với
thiên nhiên sang những thành tựu ngạo nghễ của văn minh –
công năng. Từ sự thoáng đãng nhẹ nhàng của sinh thái sang
phô bày sức mạnh trương nở, va đập của các yếu tố nhân tạo.
Trong hành trình mà chúng ta vẫn gọi là đô thị hoá ồ ạt và
đầy huyễn hoặc đó, chiều tiến hóa nơi ngôi nhà vô hình trung
lại bị đảo nghịch: ngôi nhà không còn thở với con người mà
trở thành nơi dung chứa, nương náu của những tiện nghi,
ngôi nhà cắt đứt sự thân thiện với bối cảnh môi trường chung
quanh với các thiết bị mang lại cảm giác dễ chịu cho bên
trong, bất chấp thán khí thải ra cho bên ngoài, ngôi nhà trở
thành nơi nương náu tạm bợ thay vì an trú và tận hưởng…

Mãi chạy theo những hào nhoáng lai căng hay tệ nhũng nhiễu
lạm quyền trong quy hoạch, yếu tố về đặc thù nhiệt đới gió
mùa một thời đã không được các kiến trúc sư, nhà quy hoạch

mảy may để tâm. Và chính sự trở mặt bất chấp môi sinh
trong cách ăn ở đã tác động tiêu cực trở lại với sinh thái.
Chính trong lúc này, chúng ta chứng kiến sự bất định của thời
tiết mưa nắng, của chế độ gió mùa, sự bất trắc nơi những con
sông, mực nước biển đến sự thất thường của cây cỏ quanh
nhà.

Chưa bao giờ câu hỏi “chuẩn bị cho việc thống kê các tác
động môi trường” lại day dứt như lúc này đối với những nhà
thiết kế kiến trúc. Những công trình từ mây tre mái lá thân
thiện, mang trong nó biểu tượng, hồn vía văn hoá, có tác
dụng tiết kiệm năng lượng năm xưa nơi thôn quê xuất hiện
trong thành phố nay được các kiến trúc sư có ý thức sinh thái
“nhắc lại” ở một cấp độ khác.

Những không gian vườn tược được chăm chút nhiều hơn
trong mỗi ngôi nhà. Tính tương thông giữa bên trong với bên
ngoài, nguyên tắc khí động học được tính toán nhiều trong
những giải pháp kiến trúc. Những cách thế xử lý hiện đại ứng
phó với sự “cực đoan” của mưa gió thời tiết, lại vừa đảm bảo
tính công năng, thẩm mỹ, văn hoá có tính bản sắc chưa bao
giờ được chú trọng hơn lúc này.

Trở lại với tinh thần nhiệt đới gió mùa ẩm, hành trình tưởng
chừng tự nguyện được phát động bởi những trào lưu môi
sinh, nhưng không, nó xuất phát từ nhu cầu nội sinh, tìm đến
một hoà khí sống mà từ lâu sự cuồng tín thực dụng đã can
thiệp, gây nhiễu. Đó là cuộc hành trình xác định lại giá trị
sống còn của chính mình trong một viễn cảnh nhiệt đới gió
mùa ẩm được cộng thêm bởi quá nhiều những yếu tố bất định

đe doạ sẽ đến từ tương lai.