Các yếu tố làm ảnh hưởng đến kiểu di truyền pot

Các yếu tố làm ảnh hưởng
đến kiểu di truyền

1. Đột biến mới
Nếu một đứa trẻ được sinh ra với một bệnh di truyền và trong gia đình của trẻ
chưa hề có tiền sử về bệnh này thì có thể trẻ này là kết quả của một đột biến
mới (new mutation), điều này đặc biệt đúng đối với bệnh di truyền do gene
trội trên NST thường.
Trong trường hợp này nguy cơ tái phát ở lần sinh tiếp theo của cặp bố mẹ này
không cao hơn mức chung của quần thể. Các nghiên cứu cho thấy một tỷ lệ
lớn của các bệnh di truyền gene trội trên NST thường là kết quả của một đột
biến mới. Đặc điểm này cho thấy bệnh có xu hướng giới hạn tiềm năng sinh
sản của cá thể mắc bệnh.
2. Tình trạng khảm ở các tế bào dòng sinh dục (germline mosaicism)
Đôi khi trong một gia đình người ta có thể thấy trong số con của cùng một bố
mẹ có tới 2 con hoặc nhìều hơn mắc cùng một loại bệnh di truyền trội NST
thường trong khi tiền sử của gia đinh chưa hề có ai mắc bệnh này. Vì đột biến
là một sự kiện hiếm gặp nên việc xảy ra nhiều lần một loại đột biến trong
cùng một gia đình rất khó có thể xảy ra.
Cơ chế giải thích cho hiện tượng này là hiện tượng khảm của các tế bào dòng
sinh dục (germline mosaicism. Trong quá trình phát triển phôi của một trong
hai bố mẹ, một đột biến có thể đã xảy ra và ảnh hưởng lên tất cả hoặc một
phần của của các tế bào dòng tinh nhưng không ảnh hưởng hoặc chỉ ảnh
hưởng đến một vài tề bào soma của phôi. Như vậy bố hoặc mẹ đã mang đột
biến trong các tế bào dòng sinh dục của họ nhưng họ hoàn toàn không có
biểu hiện bệnh trên kiểu hình. Kết quả là họ có thể truyền gene đột biến cho
nhiều người con. Hiện tượng này mặc dù tương đối hiếm gặp nhưng ảnh
hưởng rất lớn đến nguy cơ tái phát của bệnh.
3. Khởi bệnh muộn (delayed age of onset)
Trong khi một số bệnh di truyền biểu hiện ngay từ khi sinh hoặc chỉ một thời
gian ngắn sau đó thì nhiều bệnh di truyền phải đợi cơ thể tới giai đoạn trưởng

thành mới biểu hiện. Hiện tượng này được gọi là hiện tượng khởi bệnh muộn
(delayed age of onset).
Tình trạng biểu hiện muộn dẫn đến hậu quả là người bệnh thường có con
trước khi họ nhận thức được tình trạng mang gene bệnh của mình.
(a) (b)
Bệnh u xơ thần kinh type I. (a) Bệnh nhân có các chấm cà phê - sữa trên bụng
và các u xơ thần kinh bì. (b) Bệnh nhân có một u xơ thần kinh lớn phía sau
lưng
4. Tính thấm giảm (reduced penetrance)
Một đặc điểm quan trọng của nhiều bệnh di truyền là tính thấm giảm. Tính
thấm giảm là hiện tượng người mang kiểu gene của bệnh nhưng hoàn toàn
không có biểu hiện trên kiểu hình, mặc dù vậy họ vẫn truyền gene bệnh cho
thế hệ sau.
5. Biểu hiện đa dạng (variable expression)
Một tình trạng phức tạp khác là sự biểu hiện đa dạng của bệnh. Bệnh có thể
có tính thấm hoàn toàn nhưng mức độ nghiêm trọng của bệnh có sự thay đổi
rất lớn.
Ví dụ trong bệnh u xơ thần kinh (neurofibromatosis) type I (còn được gọi là
bệnh Von Recklinghausen). Bố hoặc mẹ có thể có bệnh rất nhẹ, nhẹ đến nỗi
họ không nghĩ là mình mắc bệnh, nhưng họ có thể truyền gene bệnh cho con
và đôi khi chúng có biểu hiện bệnh rất nặng.
Giống như tình trạng khởi bệnh muộn và tính thấm giảm, biểu hiện đa dạng
của bệnh cũng là một cơ chế tạo điều kiện cho gene bệnh không bị đào thải
và có mặt với tần số cao trong quần thể.
6. Tính đa hìệu (pleiotropy)
Một gene có thể gây ra các hiệu quả khác nhau trên cơ thể được gọi là gene
đa hiệu (pleiotropy).
Ví dụ trong hội chứng Marfan. Đây là một bệnh di truyền gene trội trên NST
thường với các biểu hiện ở mắt, xương, và hệ tim mạch. Tất cả những biểu
hiện này đều xuất phát từ tình trạng tổ chức liên kết bị kéo dãn không bình

thường. Gene gây ra hội chứng Marfan được định vị trên nhánh dài của NST
15 mã hóa cho fibrilin, một thành phần của mô liên kết. Đột biến gene này
dẫn đến nhiều hậu quả khác nhau trên cơ thể.

Một thiếu niên mắc hội chứng Marfan với tay chân dài, khuôn mắt hẹp. Hình
ảnh bàn tay vượn (arachrinodac-tyly) ở một trẻ nữ 8 tuổi mắc hội chứng
Marfan.
7. Tính dị nguyên (heterogeneity)
Khi một bệnh nhưng có thể gây ra bởi các đột biến trên các locus khác nhau ở
các gia đình khác nhau, tình trạng này được gọi là tính dị nguyên của locus
(locus hetero- geneity). Tình trạng bệnh gây ra bởi đột biến ở các gene khác
nhau có thể không phân biệt được trên lâm sàng.
8. Sự khởi bệnh sớm và sự gia tăng mức biểu hiện ở thế hệ sau
Từ trong giai đoạn đầu của thế kỷ XX người ta đã quan sát thấy một vài bệnh
di truyền dường như cho thấy có tuổi khởi bệnh sớm hơn hoặc có mức độ
biểu hiện bệnh nặng hơn hoặc có thể thể hiện cả hai hiện tượng này trong các
thế hệ sau của mỗi gia tộc. Kiểu biểu hiện này gọi là hiện tượng khởi bệnh
sớm (anticipation).