Luận văn thạc sĩ tổ chức hoạt động dạy học theo nhóm chương “điện tích điện trường” vật lí 11 trung học phổ thông với sự hỗ trợ của các phương tiện dạy học hiện đại

MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa...............................................................................................................i
Lời cam đoan...............................................................................................................ii
Lời cảm ơn..................................................................................................................iii
MỤC LỤC.................................................................................................................1
Trang

1

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT........................................................................7
DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ, HÌNH ẢNH VÀ SƠ ĐỒ.......................8
Hình

8

Hình 1.1. Mơ hình nhóm hai HS...............................................................................
Error: Reference source not found.......................................................................8
Hình 1.2. Mơ hình nhóm nhỏ thơng thường…………………………………….….
18

8

Hình 1.4. Mơ hình nhóm kim tự tháp........................................................................
Error: Reference source not found.......................................................................9
MỞ ĐẦU 10
1. Lí do chọn đề tài..................................................................................................10
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu...................................................................................12
3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài............................................................................13
4. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài..........................................................................13
5. Phương pháp nghiên cứu.....................................................................................13

5.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết....................................................................13
5.2. Phương pháp điều tra........................................................................................14
5.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm..................................................................14
5.4. Phương pháp thống kê toán học........................................................................14
6. Đối tượng nghiên cứu..........................................................................................14
7. Giới hạn đề tài.....................................................................................................14
Do hạn chế về thời gian thực hiện nên đề tài chỉ nghiên cứu tổ chức hoạt động DH
theo nhóm chương “Điện tích - Điện trường” Vật lí 11 THPT với sự hỗ trợ của
các PTDH hiện đại.............................................................................................14
1


8. Giả thuyết khoa học.............................................................................................14
9. Cấu trúc và nội dung luận văn.............................................................................14
Phần mở đầu...........................................................................................................14
Phần nội dung.........................................................................................................14
Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động dạy học theo
nhóm với sự hỗ trợ của các phương tiện dạy học hiện đại.................................15
NỘI DUNG.............................................................................................................16
CHƯƠNG 1............................................................................................................. 16
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY
HỌC THEO NHÓM VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA CÁC PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC
HIỆN ĐẠI.........................................................................................................16
1.1 Tổ chức hoạt động dạy học nhóm......................................................................16
1.1.1 Tổ chức hoạt động dạy học.............................................................................16
1.1.2 Khái niệm DH nhóm.......................................................................................19
Hình 1.1. Mơ hình nhóm hai HS..............................................................................20
Hình 1.2. Mơ hình nhóm nhỏ thơng thường............................................................21
Hình 1.4. Mơ hình nhóm kim tự tháp......................................................................23
1.1.4 Dấu hiệu tổ chức DH theo nhóm....................................................................23

1.1.5 Các kỹ năng cần hình thành cho HS khi tham gia hoạt động nhóm................25
1.1.6 Quy trình DH theo nhóm................................................................................26
Sơ đồ 1.1. Sơ đồ tiến trình DH theo nhóm...............................................................27
1.1.7 Đánh giá kết quả làm việc nhóm.....................................................................28
1.1.8 Ưu và nhược điểm của dạy học theo nhóm.....................................................29
1.2 Dạy học với sự hỗ trợ của các PTDH hiện đại...................................................31
1.2.1 Khái niệm PTDH hiện đại..............................................................................31
1.2.2 Các loại PTDH hiện đại thường sử dụng trong DH vật lí...............................32
1.2.3 Vai trị của PTDH hiện đại trong DH vật lí....................................................33
1.2.4 Sự hỗ trợ của PTDH hiện đại trong DH theo nhóm........................................34
Hình 1.5. Hình ảnh video TN kiểm tra vật nhiễm điện bằng điện nghiệm...............35
Hình 1.6 Hình ảnh chia nhóm bằng phần mềm Mindmap.......................................36
1.2.5 Sự cần thiết của việc sử dụng PTDH hiện đại.................................................37
2


1.3 Thực trạng của việc tổ chức DH theo nhóm với sự hỗ trợ của các PTDH hiện đại
......................................................................................................................... 38
Kết luận chương 1...................................................................................................41
CHƯƠNG 2............................................................................................................. 42
DẠY HỌC CHƯƠNG “ĐIỆN TÍCH - ĐIỆN TRƯỜNG”.......................................42
VẬT LÝ 11 THPT THEO HÌNH THỨC NHĨM VỚI SỰ HỖ TRỢ......................42
CỦA CÁC PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI...............................................42
2.1 Đặc điểm của chương........................................................................................42
2.1.1 Nhiệm vụ của chương.....................................................................................42
2.1.2 Mục tiêu của chương “ Điện tích – Điện trường”...........................................45
 Kiến thức.............................................................................................................45
- Nêu được các cách làm nhiễm điện của vật (cọ xát, tiếp xúc, hưởng ứng)............45
- Phát biểu được định luật Cu- lông và chỉ ra đặc điểm của lực điện giữa hai điện
tích điểm............................................................................................................45

- Phát biểu được định luật bảo tồn điện tích...........................................................45
- Nêu được điện trường tồn tại ở đâu và có tính chất gì...........................................45
- Phát biểu được định nghĩa cường độ điện trường..................................................45
- Nêu được trường tĩnh điện là trường thế...............................................................45
- Phát biểu định nghĩa hiệu điện thế giữa hai điểm của điện trường và nêu được đơn
vị đo hiệu điện thế.............................................................................................45
- Nêu được mối quan hệ giữa cường độ điện trường đều và hiệu điện thế giữa hai
điểm của điện trường đó. Nêu được đơn vị đo của cường độ điện trường.........45
- Nêu được nguyên tắc, cấu tạo của tụ điện, nhận dạng được các tụ điện bình thường
và nêu được ý nghĩa các số ghi trên mỗi tụ điện................................................45
- Phát biểu được điện dung của tụ điện và nhận biết đơn vị đo của điện dung........45
- Nêu được điện trường trong tụ điện và mọi điện trường đều mang năng lượng....45
 Kĩ năng45
- Vận dụng thuyết electron để giải thích các hiện tượng nhiễm điện.......................45
- Vận dụng được định luật Cu - lông và khái niệm điện trường để giải các bài tập đối
với các hệ điện tích điểm...................................................................................45

3


- Giải được bài tập về chuyển động của một điện tích dọc theo đường sức của một
điện trường đều..................................................................................................45
2.2 Các đơn vị kiến thức có thể tổ chức DH theo nhóm.........................................46
2.2.1 Đơn vị kiến thức vật lí có thể tổ chức theo hình thức nhóm hai HS:..............46
2.2.2 Đơn vị kiến thức vật lí có thể tổ chức theo hình thức nhóm nhỏ thơng thường
......................................................................................................................... 46
2.2.3 Đơn vị kiến thức vật lí có thể tổ chức theo hình thức nhóm chun gia.........47
2.2.4 Đơn vị kiến thức vật lí có thể tổ chức theo hình thức nhóm kim tự tháp........47
2.3 Xây dựng hệ thống tư liệu sử dụng trong DH theo nhóm..................................47
2.3.1 Ngun tắc xây dựng kho tư liệu....................................................................47

2.3.2 Qui trình xây dựng hệ thống kho tư liệu sử dụng trong DH nhóm..................48
Sơ đồ 2.2. Qui trình xây dựng kho tư liệu sử dụng trong DH nhóm........................48
2.3.3 Xây dựng kho tư liệu.....................................................................................49
- Thư viện tranh ảnh, hình vẽ..................................................................................50
Hình 2.1. Hình ảnh đường sức điện.........................................................................50
Hình 2.2. Hình ảnh nhiễm điện do hưởng ứng.........................................................50
- Thư viện TN mơ phỏng.........................................................................................50
Hình 2.3. TN mơ phỏng cấu tạo của ngun tử.......................................................51
Hình 2.4. TN mơ phỏng nhiễm điện do tiếp xúc, hưởng ứng...................................51
- Thư viện phim TN.................................................................................................51
Hình 2.5. TN cọ xát quả bóng vào vải khơ..............................................................52
Hình 2.6. TN nhiễm điện do hưởng ứng..................................................................52
2.4 Sử dụng các PTDH hiện đại trong tiến trình DH theo nhóm chương “Điện tích –
Điện trường”......................................................................................................53
2.4.1 Qui trình sử dụng các PTDH hiện đại trong tiến trình DH theo nhóm............53
2.4.2 Sử dụng các PTDH hiện đại trong tiến trình DH theo nhóm..........................54
Hình 2.7. TN tương tác giữa hai điện tích điểm.......................................................55
Hình 2.8. Hình ảnh sơ đồ tư duy tóm tắt kiến thức về điện tích...............................56
2.5 Thiết kế một số bài DH chương “Điện tích - Điện trường” Vật lí 11 THPT theo
hình thức nhóm với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại.............................................57
2.5.1 Qui trình thiết kế bài DH theo nhóm với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại..........57
4


Sơ đồ 2.4. Qui trình thiết kế bài DH theo nhóm với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại..57
Bước 2: Xác đinh kiến thức cơ bản và trọng tâm của bài học.................................58
Bước 4: Lựa chọn hình thức DH theo nhóm............................................................58
2.5.2 Thiết kế một số bài DH chương “ Điện tích- Điện trường”...........................60
Do khuôn khổ của luận văn, chúng tôi chỉ trình bày 1 giáo án DH, 3 giáo án cịn lại
ở phần phụ lục...................................................................................................60

 Giáo án 1............................................................................................................60
BÀI 1. ĐIỆN TÍCH. ĐỊNH LUẬT CU-LƠNG.......................................................61
BÀI 1. ĐIỆN TÍCH. ĐỊNH LUẬT CU-LƠNG.......................................................63
Kết luận chương 2...................................................................................................70
CHƯƠNG 3.............................................................................................................71
THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM..................................................................................71
3.1 Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm..............................................71
3.1.1 Mục đích thực nghiệm....................................................................................71
3.1.2 Nhiệm vụ của thực nghiệm............................................................................71
3.2 Đối tượng và nội dung thực nghiệm sư phạm....................................................71
3.2.1 Đối tượng thực nghiệm sư phạm....................................................................71
3.2.2 Nội dung thực nghiệm sư phạm......................................................................72
3.3 Phương pháp thực nghiệm sư phạm...................................................................72
3.3.1 Chọn mẫu thực nghiệm...................................................................................72
3.3.2 Quan sát giờ học............................................................................................72
3.3.3 Phiếu điều tra..................................................................................................73
3.3.4 Bài kiểm tra....................................................................................................73
Sau khi TNSP, HS ở các lớp TNg và lớp ĐC được đánh giá bằng một bài kiểm tra
theo hình thức trắc nghiệm khách quan. Mục đích các bài kiểm tra:.................73
3.4 Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm.............................................................73
3.4.1 Nhận xét tiến trình DH...................................................................................73
3.4.2 Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm..........................................................74
Biểu đồ 3.1. Biểu đồ phân bố điểm của hai nhóm TNg và ĐC................................75
Biều đồ 3.2. Biểu đồ phân phối tần suất của hai nhóm TNg và nhóm ĐC...............75
Đồ thị 3.1. Đồ thị phân phối tần suất của nhóm TNg và nhóm ĐC.........................76
5


Biểu đồ 3.3. Biểu đồ phân phối tần số luỹ tích của nhóm TNg và nhóm ĐC..........77
Đồ thị 3.2. Đồ thị phân phối tần suất lũy tích của nhóm TNg và nhóm ĐC............77

3.4.4 Kiểm định giả thuyết thống kê........................................................................79
Để kết luận kết quả học tập của nhóm TNg cao hơn nhóm ĐC là ngẫu nhiên hay do
việc áp dụng PPDH đã được đề cập đến, chúng tôi tiếp tục phân tích số liệu bằng
phương pháp kiểm định giả thuyết thống kê......................................................79
Kết luận chương 3...................................................................................................81
KẾT LUẬN.............................................................................................................82
TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................84

6


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

STT

VIẾT TẮT

VIẾT ĐẦY ĐỦ

1

CNH

Công nghiệp hóa

2

CNTT

Cơng nghệ thơng tin

3

DH

Dạy học

4

ĐC

Đối chứng

5

GV

Giáo viên

6

HĐNT

Hoạt động nhận thức

7

HS

Học sinh

8

HĐNT

Hiện đại hóa

9

MVT

Máy vi tính

10

PHT

Phiếu học tập

11

PPDH

Phương pháp dạy học

12

PTDH

Phương tiện dạy học

13

SGK

Sách giáo khoa

14

THPT

Trung học phổ thơng

15

TN

Thí nghiệm

16

TNg

Thực nghiệm

17

TNSP

Thực nghiệm sư phạm

7


DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ, HÌNH ẢNH VÀ SƠ ĐỒ
Bảng

Trang

Bảng 3.1. Số liệu HS được chọn làm mẫu thực nghiệm..Error: Reference source not
found
Bảng 3.2. Bảng thống kê các điểm (Xi ) của bài kiểm traError: Reference source not
found
Bảng 3.3. Bảng phân phối tần suất ........................ Error: Reference source not found
Bảng 3.4. Bảng thống kê số HS đạt điểm (Xi ) trở xuốngError: Reference source not
found
Bảng 3.5. Bảng thống kê số % HS đạt điểm (Xi) trở xuống . Error: Reference source
not found
Bảng 3.6. Bảng các tham số thống kê....................Error: Reference source not found
Biểu đồ
Biểu đồ 3.1. Biểu đồ phân bố điểm của hai nhóm TNg và ĐC.........Error: Reference
source not found
Biều đồ 3.2. Biểu đồ phân phối tần suất của hai nhóm TNg và nhóm ĐC........Error:
Reference source not found
Biểu đồ 3.3. Biểu đồ phân phối tần số luỹ tích của nhóm TNg và nhóm ĐC....Error:
Reference source not found
Đồ thị
Đồ thị 3.1. Đồ thị phân phối tần suất của nhóm TNg và nhóm ĐC. .Error: Reference
source not found
Đồ thị 3.2. Đồ thị phân phối tần suất lũy tích của nhóm TNg và nhóm ĐC......Error:

Reference source not found
Hình
Hình 1.1. Mơ hình nhóm hai HS...............................................................................
Error:
Reference source not found
Hình 1.2. Mơ hình nhóm nhỏ thơng thường…………………………………….….18
Hình 1.3. Mơ hình nhóm chun …………………………………………………..19
8


Hình 1.4. Mơ hình nhóm kim tự tháp........................................................................
Error:
Reference source not found
Hình 1.5. Hình ảnh video TN kiểm tra vật nhiễm điện bằng điện nghiệm........Error:
Reference source not found
Hình 1.6. Hình ảnh chia nhóm bằng phần mềm Mindmap . . .Error: Reference source
not found
Hình 2.1. Hình ảnh đường sức điện......................................................................... 47
Hình 2.2. Hình ảnh nhiễm điện do hưởng ứng.......Error: Reference source not found
Hình 2.3. TN mơ phỏng cấu tạo của ngun tử ....Error: Reference source not found
Hình 2.4. TN mơ phỏng nhiễm điện do tiếp xúc, hưởng ứng

.......Error: Reference

source not found
Hình 2.5. TN cọ xát quả bóng vào vải khơ ............Error: Reference source not found
Hình 2.6. TN nhiễm điện do hưởng ứng................Error: Reference source not found
Hình 2.7. TN tương tác giữa hai điện tích điểm.....Error: Reference source not found
Hình 2.8. Hình ảnh sơ đồ tư duy tóm tắt kiến thức về điện tích .......Error: Reference
source not found

Sơ đồ
Sơ đồ 1.1. Sơ đồ tiến trình DH theo nhóm ............Error: Reference source not found
Sơ đồ 2.1. Sơ đồ cấu trúc chương “Điện tích – Điện trường”……………………..
Error: Reference source
not found
Sơ đồ 2.2. Qui trình xây dựng kho tư liệu sử dụng trong DH nhóm. Error: Reference
source not found
Sơ đồ 2.3. Qui trình sử dụng PTDH hiện đại trong tiến trình DH nhóm...........Error:
Reference source not found
Sơ đồ 2.4. Qui trình thiết kế bài DH theo nhóm với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại
Error:
Reference source not found

9


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Đất nước ta đang trong giai đoạn CNH, HĐH và hội nhập với cộng đồng quốc
tế. Nhân tố quyết định thắng lợi cho CNH, HĐH và hội nhập quốc tế chính là thế hệ
trẻ Việt Nam. Xây dựng và phát triển nguồn nhân lực cho sự nghiệp CNH, HĐH là
một nhiệm vụ quan trọng mà Đảng, Nhà nước đặt ra cho Ngành Giáo dục và được
chỉ thị rõ trong nghị quyết Đại hội XI của Đảng: “Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh
nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan
trọng phát triển đất nước, xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam” [5].
Để đáp ứng nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực cho đất nước và đáp ứng yêu cầu
ngày càng cao của xã hội, đòi hỏi Ngành Giáo dục phải đổi mới một cách toàn diện
về nội dung, phương pháp, PTDH. Đổi mới phương pháp học tập nhằm phát huy tối
đa tính tích cực, chủ động, sáng tạo và năng lực hợp tác của người học là một vấn đề
rất lớn được Đảng, Nhà nước và Bộ Giáo dục - Đào tạo đặc biệt quan tâm. Điều đó

được khẳng định trong Dự thảo Chiến lược phát triển giáo dục 2009-2020: “Giáo
dục và đào tạo phải góp phần tạo nên một thế hệ người lao động có tri thức, có đạo
đức, có bản tính trung thực, có tư duy phê phán, sáng tạo, có kỹ năng sống, kỹ năng
giải quyết vấn đề để làm việc hiệu quả trong mơi trường tồn cầu hóa vừa hợp tác
vừa cạnh tranh. Điều này đòi hỏi phải có những thay đổi căn bản về hệ thống giáo
dục từ nội dung, phương pháp dạy học đến việc xây dựng những môi trường giáo
dục lành mạnh và thuận lợi, giúp người học có thể chủ động, tích cực, kiến tạo kiến
thức, phát triển kỹ năng và vận dụng những điều đã học vào cuộc sống” [4] và được
qui định tại điều 28 Luật Giáo dục: “Phương pháp giáo dục ở trường phổ thơng
phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với
đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng khả năng tự học, làm việc theo
nhóm; rèn luyện kiến thức vận dụng vào thực tiễn; tác động vào tình cảm, đem lại
niềm vui hứng thú học tập cho mọi học sinh” [17].
Trong các trường phổ thơng hiện nay, hình thức DH chủ yếu vẫn là thầy đọc
trò chép, DH theo lối truyền thụ kiến thức một chiều, nhồi nhét kiến thức cho HS.
Người dạy chỉ chú trọng giảng giải, thơng báo kiến thức một cách định sẵn, cịn HS
chỉ nghe, ghi nhớ và nhắc lại một cách thụ động. Cách DH này không phát huy được
10


tính tích cực, tự lực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS. Mặc dù có nhiều PPDH
tích cực, trong đó có PPDH nhóm - một phương pháp chú trọng đến sự tương tác
giữa thầy và trò, phát huy tốt tính tích cực của HS đã được GV sử dụng trong DH
nhưng do nhiều nguyên nhân khác nhau vẫn chưa mang lại hiệu quả cao trong việc
phát huy được tính tích cực, tự lực của HS trong học tập. Một trong những nguyên
nhân quan trọng dẫn đến tình trạng trên là do một số GV vẫn ngại sử dụng các
PTDH, đặc biệt là các PTDH hiện đại.
Trong quá trình DH, PTDH đóng vai trị hết sức quan trọng, góp phần hình
thành kiến thức mới, làm rõ các sự vật, hiện tượng vật lí, làm tăng thêm hứng thú
trong q trình HĐNT cho HS. Hiện nay, với sự phát triển vượt bậc của CNTT đang

tạo ra những thay đổi lớn trong PPDH, một trong số đó là việc khai thác và sử dụng
CNTT trong DH nhằm tích cực hóa HĐNT của HS.
Trong những năm gần đây, việc ứng dụng CNTT vào DH diễn ra sôi nổi và
DH với sự hỗ trợ của các PTDH hiện đại mang lại hiệu quả tích cực trong q trình
DH, chỉ thị 58/CT/TW của Bộ chính trị về “Đẩy mạnh ứng dụng và phát triển phục
vụ sự nghiệp CNH, HĐH” trong đó nhấn mạnh nhiệm vụ của Bộ Giáo dục và Đào
tạo: “Đẩy mạnh ứng dụng CNTT trong giáo dục và đào tạo ở tất cả các cấp học,
bậc học, ngành học theo hướng sử dụng CNTT như là một công cụ hỗ trợ đắc lực
nhất cho đổi mới phương pháp giảng dạy, học tập ở tất cả các mơn học” [1].
Vật lí học là một mơn khoa học thực nghiệm. Nó dựa vào quan sát, TN và
phép đo để tìm hiểu các định luật của tự nhiên. Tuy nhiên không phải TN nào cũng
tiến hành được trong một giờ lên lớp. Do đó, trong quá trình DH, các PTDH hiện
đại là cơng cụ hữu hiệu hỗ trợ TN, giúp GV làm rõ các kiến thức vật lí, kiểm chứng
tính đúng đắn của các định luật, giải thích các hiện tượng vật lí, từ đó trực quan hóa,
kích thích hứng thú học tập, làm tăng niềm tin vào khoa học cho HS.
Xuất phát từ những vấn đề nêu trên, việc sử dụng phương pháp nhóm với sự
hỗ trợ của các PTDH hiện đại trong quá trình DH có tác dụng nâng cao chất lượng
DH vật lí trong trường THPT, góp phần đạt mục tiêu đổi mới giáo dục.
Do đó, chúng tơi thực hiện nghiên cứu đề tài: “Tổ chức hoạt động dạy học
theo nhóm chương “Điện tích - Điện trường” Vật lí 11 trung học phổ thông với
sự hỗ trợ của các phương tiện dạy học hiện đại”.
11


2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Trong nhiều năm qua cùng với sự phát triển và đổi mới của giáo dục, vấn đề
đổi mới PPDH theo hướng phát huy tích cực, chủ động, sáng tạo của HS, việc tổ
chức HĐNT của HS đã được nhiều tác giả quan tâm và nghiên cứu như: Nguyễn
Hữu Châu, Nguyễn Đức Thâm, Nguyễn Ngọc Hưng, Lê Công Triêm, Nguyễn Đức
Vũ, Trần Thị Tú Anh, Lê Văn Giáo, Lê Thúc Tuấn, Nguyễn Thị Hồng Việt, Phạm

Hữu Tịng… đã đề cập đến việc phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS
thơng qua việc tổ chức HĐNT.
Vấn đề tổ chức hoạt động DH theo nhóm với sự hỗ trợ của các PTDH đã được
quan tâm gần đây như: Luận văn thạc sĩ “Nâng cao hiệu quả dạy học vật lí ở trường
THPT thơng qua các biện pháp tổ chức hoạt động hợp tác nhóm” của Hồ Thị Bạch
Phương, Huế - 2007 đã xây dựng cơ sở lí luận về DH hợp tác nhóm và nêu lên được
một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả DH qua việc tổ chức hoạt động hợp tác
nhóm cho HS. Luận văn thạc sĩ “Tổ chức hoạt động học tập theo nhóm trong q
trình dạy học phần Điện và Quang hình học vật lí lớp 11 nâng cao THPT” của Lê
Khắc Thuận, Huế - 2009. Luận văn đã trình bày được cơ sở lí luận của việc tổ chức
hoạt động nhóm nhằm phát huy năng lực nhận thức của HS trong DH vật lí. Luận
văn thạc sĩ: “Tổ chức hoạt động dạy học hợp tác nhóm với sự hỗ trợ của công nghệ
thông tin trong dạy học phần Điện từ Vật lí 11 Trung học phổ thơng nâng cao” của
Ngô Tấn Minh. Luận văn thạc sĩ:“Thiết kế bài dạy học phần Quang hình học - Vật
lý 11 nâng cao theo phương pháp dạy học hợp tác nhóm với sự hỗ trợ của máy vi
tính” của Lê Thị Thùy Trang. Luận văn thạc sĩ: “Tổ chức hoạt động nhận thức cho
học sinh theo hình thức nhóm với sự hỗ trợ của máy vi tính trong dạy học chương
Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể Vật lý 10 trung học phổ thông” của Lê Thị
Minh Nguyệt, Huế - 2010. Luận văn thạc sĩ: “Tổ chức hoạt động nhận thức cho học
sinh trong dạy học phần Quang hình học vật lí 11 nâng cao theo nhóm với sự hỗ trợ
của sơ đồ tư duy” của Lưu Thanh Thưởng. Luận văn thạc sĩ: “Vận dụng mơ hình
học hợp tác với sự hỗ trợ của các phương tiện dạy học hiện đại vào dạy học chương
“Chất khí”, Vật lí 10 nâng cao” của Lý Hà Thu, Huế - 2011. Luận văn thạc sĩ: “Sử
dụng thí nghiệm trong tổ chức dạy học nhóm phần Quang hình học, Vật lý 11 nâng
12


cao” của Lê Thị Kiều Tiên, Huế năm 2011. Các luận văn này đã đưa ra được cơ sở
lý luận của việc tổ chức HĐNT cho HS theo nhóm trong DH vật lí và sự hỗ trợ của
các phương tiện khác nhau trong DH.

Mặc dù đã có nhiều tác giả nghiên cứu về PPDH theo nhóm, cũng như việc
nghiên cứu sử dụng các PTDH vật lí, nhưng chưa có tác giả nào nghiên cứu DH
theo nhóm với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại trong chương “Điện tích-Điện trường”.

3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài
- Xây dựng được qui trình thiết kế DH theo nhóm với sự hỗ trợ của PTDH
hiện đại.
- Thiết kế được một số bài DH cụ thể chương “Điện tích - Điện trường” Vật lí
11 THPT theo hình thức nhóm với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại.
- Góp phần bổ sung cơ sở lí luận của việc tổ chức hoạt động DH theo nhóm
trong DH vật lí ở trường THPT với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
Để đạt được các mục tiêu trên, đề tài cần thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu sau:
- Nghiên cứu cơ sở lí luận về PPDH theo nhóm;
- Nghiên cứu vai trò hỗ trợ của PTDH hiện đại trong DH theo nhóm;
- Đánh giá thực trạng của việc sử dụng PTDH trong tổ chức DH theo nhóm ở
trường phổ thơng hiện nay;
- Nghiên cứu chương “Điện tích - Điện trường” Vật lí 11 THPT;
- Thiết kế một số bài DH chương “Điện tích - Điện trường” Vật lí 11 THPT
theo hướng tổ chức hoạt động DH theo nhóm với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại;
- Tiến hành TNSP ở trường phổ thông để đánh giá kết quả của đề tài.

5. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết
- Nghiên cứu văn kiện của Đảng và Nhà nước, Luật Giáo dục cùng với các chỉ
thị của bộ Giáo dục và Đào tạo về việc đổi mới PPDH trong nhà trường phổ thơng
hiện nay;
- Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc tổ chức HĐNT;
- Nghiên cứu cơ sở tâm lý và cơ sở lí luận về DH theo nhóm;

13


- Nghiên cứu sử dụng PTDH hiện đại trong DH theo nhóm;
- Nghiên cứu mục tiêu, nội dung, chương trình SGK chương “Điện tích - Điện
trường” Vật lí 11 THPT.
5.2. Phương pháp điều tra
- Điều tra thông qua việc trao đổi với GV để biết được thực trạng tổ chức hoạt
động DH theo nhóm với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại trong nhà trường phổ thông;
- Điều tra thăm dò ý kiến của HS để biết được được thực trạng tổ chức hoạt
động DH theo nhóm với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại trong nhà trường phổ thông.
5.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Tiến hành TNSP ở trường THPT để đánh giá hiệu quả của việc DH theo nhóm
với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại.
5.4. Phương pháp thống kê toán học
Sử dụng phương pháp thống kê để xử lí số liệu thu được từ q trình TNSP để
kiểm tra tính hiệu quả mà đề tài thu được.

6. Đối tượng nghiên cứu
Hoạt động DH chương “Điện tích - Điện trường” Vật lí 11 THPT theo nhóm
với sự hỗ trợ của các PTDH hiện đại.

7. Giới hạn đề tài
Do hạn chế về thời gian thực hiện nên đề tài chỉ nghiên cứu tổ chức hoạt động
DH theo nhóm chương “Điện tích - Điện trường” Vật lí 11 THPT với sự hỗ trợ của
các PTDH hiện đại.

8. Giả thuyết khoa học
Nếu các giờ học trong chương “Điện tích - Điện trường” được tổ chức theo
hình thức nhóm với sự hỗ trợ của các PTDH hiện đại theo qui trình và biện pháp đề

xuất thì sẽ phát huy được tính tích cực của HS, qua đó góp phần nâng cao chất
lượng và hiệu quả DH.

9. Cấu trúc và nội dung luận văn
Phần mở đầu
Phần nội dung

14


Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động dạy học theo
nhóm với sự hỗ trợ của các phương tiện dạy học hiện đại
Chương 2. Dạy học chương “Điện tích - Điện trường” Vật lí 11 trung học phổ
thơng theo hình thức nhóm với sự hỗ trợ của các phương tiện dạy học hiện đại
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm
Phần kết luận
Tài liệu tham khảo
Phụ lục

15


NỘI DUNG
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC
HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO NHÓM VỚI SỰ HỖ TRỢ
CỦA CÁC PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI
1.1 Tổ chức hoạt động dạy học nhóm
1.1.1 Tổ chức hoạt động dạy học
1.1.1.1 Hoạt động nhận thức

Theo triết học, hoạt động là quá trình diễn ra giữa con người với giới tự nhiên,
bằng hoạt động của chính mình, con người làm trung gian, điều tiết và kiểm tra sự
trao đổi chất giữa họ với tự nhiên.
Theo tâm lý học, hoạt động là mối quan hệ tác động qua lại giữa con người và
thế giới để tạo ra sản phẩm về phía thế giới và cả về phía con người.
Theo quan điểm triết học Mác - Lênin, nhận thức được định nghĩa là q trình
phản ánh biện chứng, tích cực, tự giác và sáng tạo hiện thực khách quan vào trong
bộ óc của con người trên cơ sở thực tiễn.
Theo từ điển Tiếng Việt của Hoàng Phê, nhận thức là kết quả của quá trình
phản ánh và tái hiện hiện thực khách quan vào trong tư duy; kết quả là con người
nhận biết, hiểu biết thế giới khách quan [14].
Tóm lại: Có thể hiểu nhận thức là quá trình phản ánh và tái hiện sự vật, hiện
tượng của thế giới khách quan vào não người. Từ đó con người có thể tư duy một cách
tích cực và sáng tạo để ngày càng biết và hiểu về thế giới khách quan.
Vậy HĐNT có thể hiểu là hoạt động tích cực của con người hướng vào nghiên
cứu các quy luật của thế giới vật chất, tri thức khoa học, nhận thức văn hóa, các mối
quan hệ giữa con người với giới tự nhiên để thích ứng và cải tạo nó.
1.1.1.2 Hoạt động DH
DH là một hoạt động đặc trưng, chủ yếu của nhà trường, là một quá trình hoạt
động xã hội. Dựa trên những cơ sở phương pháp luận và quan điểm khác nhau, q
trình DH có nhiều khái niệm khác nhau:

16


- Trên cơ sở triết học và tâm lý học, DH là quá trình nhận thức diễn ra theo quy
luật phổ biến về nhận thức luận trong triết học và quy luật đặc thù của tâm lý học.
- Theo quan điểm tiếp cận hoạt động, DH là quá trình hoạt động của GV và HS
nhằm chiếm lĩnh nội dung học vấn.
- Theo quan điểm tiếp cận nhân cách, DH là q trình hình thành nhân cách,

phát triển tồn diện cho HS.
Quá trình DH bao gồm hoạt động của GV và hoạt động của HS. Trong đó :
- GV là chủ thể của hoạt động dạy. Đối tượng của hoạt động này là HS và hoạt
động học của chúng. Do đó, hoạt động dạy thực chất là tổ chức và điều khiển một
cách hợp lý hoạt động học. Yêu cầu cao nhất đối với thầy là phải nắm vững logic
phát triển của khái niệm khoa học rồi từ đó tổ chức hợp lý nội dung bài học và tổ
chức điều khiển, chỉ đạo trò thực hiện hoạt động học một cách tối ưu. Người dạy
không những chỉ truyền thụ cho HS những nội dung đáp ứng mục tiêu đã đề ra mà
còn là người định hướng, giúp đỡ, hướng dẫn HS trong quá trình lĩnh hội, chỉ khi
nào nắm bắt được các điều kiện bên trong (hiểu biết, năng lực, hứng thú,...) của HS
thì GV mới đưa ra các tác động sư phạm để hoạt động học đạt kết quả mong muốn.
- HS là chủ thể của hoạt động học. Hoạt động học là một HĐNT đặc biệt của
HS chỉ diễn ra theo phương thức nhà trường dưới sự hướng dẫn của GV hay nói
cách khác là dưới tác động của hoạt động dạy. Như vậy, trò muốn chiếm lĩnh được
các tri thức khoa học cần phải tuân theo sự chỉ đạo và hướng dẫn của thầy, đồng thời
bản thân trò cũng phải tự giác, tích cực, tự ý thức được mục đích của việc học tập,
và phải nổ lực phấn đấu tự điều khiển, điều chỉnh hoạt động của mình vươn tới
giành kết quả. Chỉ khi nào hoạt động học của trị diễn ra trong sự tự giác, tích cực,
tự lực cùng hợp tác thì việc học nói riêng và q trình DH nói chung mới đạt được
kết quả cao.
Như vậy, hoạt động dạy và hoạt động học không thể đứng tách rời nhau, có
mục đích rõ ràng, có nội dung và kế hoạch cụ thể. Trong mỗi hoạt động đều có sự
xuất hiện của thầy và trị, hoạt động dạy khơng phải chỉ có riêng thầy cũng như
khơng chỉ có riêng trị trong hoạt động học. Có hoạt động dạy thì phải có hoạt động
học và ngược lại. Chúng có mối quan hệ mật thiết với nhau, là hai mặt của một quá
trình. Sự tồn tại và phát triển của mặt này qui định sự tồn tại và phát triển của mặt
17


kia. Hai hoạt động này tuy hai mà một và thực ra chúng cùng đứng trong một hoạt

động chung: hoạt động DH. Do đó việc học của trị và việc dạy của thầy đều rất
quan trọng, cả hai đều phải có ý thức thực hiện đúng vai trị và trách nhiệm của
mình trong hoạt động DH, cả hai đều phải chủ động và tích cực hoạt động.
Tóm lại: Hoạt động DH có thể hiểu là hoạt động chung, trong đó HS tự giác,
tích cực, tự lực, tự kiểm tra và điều chỉnh HĐNT của mình dưới sự điều khiển, chỉ
đạo, tổ chức, hướng dẫn của GV nhằm thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ DH.
Hay nói cách khác: bản chất của hoạt động DH chính là việc tổ chức HĐNT
cho HS [24].
1.1.1.3 Tổ chức hoạt động nhận thức cho HS trong DH vật lí
Trong q trình DH: mục tiêu, nội dung, phương pháp và PTDH có mối quan hệ
biện chứng với nhau. Trên cơ sở đó, tuỳ vào mục tiêu đề ra GV lựa chọn các phương
pháp và các PTDH phù hợp với nội dung bài học để phát huy được tính tích cực, tìm
tịi, sáng tạo của HS [6].
Giáo dục trong thời đại mới với mục tiêu không chỉ dừng lại ở việc truyền thụ
những kiến thức, kỹ năng có sẵn cho HS mà điều đặc biệt quan trọng là phải bồi
dưỡng năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề, để từ đó có thể sáng tạo ra
những tri thức mới, phương pháp mới, cách giải quyết vấn đề mới, góp phần làm
giàu thêm nền kiến thức của nhân loại. Vì vậy, việc DH nói chung và DH vật lý nói
riêng cần phải đổi mới mạnh mẽ về nội dung và phương pháp, nhất là đổi mới
phương pháp dạy và học sao cho vai trò tự chủ của HS trong hoạt động xây dựng
kiến thức ngày một nâng cao, để từ đó năng lực sáng tạo được bộc lộ và ngày càng
phát triển. Để đạt được mục tiêu giáo dục, chiến lược DH, PPDH mới hiện nay
được xây dựng trên tinh thần DH giải quyết vấn đề thông qua việc tổ chức cho HS
hoạt động tự chủ chiếm lĩnh kiến thức mà cơ sở của nó là hai lý thuyết phát triển
nhận thức của Jean Piaget (1896-1980) và Lép Vưgôtski (1896-1934). Về nội dung
và biện pháp hỗ trợ HĐNT, GV cần phải tạo mọi điều kiện để HS có thể giải quyết
thành cơng những nhiệm vụ được giao. Điều này hết sức quan trọng bởi sự thành
công trong việc giải quyết vấn đề học tập có tác dụng rất lớn cho HS tự tin, hứng
thú, mạnh dạn suy nghĩ để giải quyết các vấn đề tiếp theo. GV cần phải lựa chọn
một lơgic bài học thích hợp, phân chia bài học thành những nhiệm vụ nhận thức cụ

18


thể phù hợp với năng lực của HS sao cho họ có thể tự lực giải quyết được với sự cố
gắng vừa sức. Bên cạnh đó, cần phải từng bước rèn luyện cho HS thực hiện một số
kỹ năng cơ bản bao gồm các thao tác chân tay và các thao tác tư duy, giúp HS có
khả năng quan sát, sử dụng các phương tiện học tập...Cuối cùng là phải cho HS làm
quen với các phương pháp nhận thức vật lí phổ biến như phương pháp thực nghiệm,
phương pháp mơ hình...[8], [18].
1.1.2 Khái niệm DH nhóm
Trong lý luận DH đã có nhiều định nghĩa khác nhau về DH nhóm:
Tác giả Phan Trọng Ngọ cho rằng: “Thảo luận nhóm nhỏ là phương pháp trong
đó nhóm lớp (lớp học) được phân chia thành nhóm nhỏ để tất cả các thành viên
trong lớp đều được làm việc và thảo luận về một vấn đề cụ thể và đưa ra ý kiến
chung của nhóm mình về vấn đề đó ”[13].
Nhóm tác giả Lê Cơng Triêm, Nguyễn Đức Vũ, Trần Thị Tú Anh thì: “Phương
pháp thảo luận nhóm là phương pháp mà trong đó GV chia cấu tạo bài học (hay một
phần của bài) dưới dạng các bài tập nhận thức hay vấn đề nêu lên để HS cùng trao
đổi, mạn đàm với nhau, trình bày ý kiến cá nhân hoặc đại diện của một nhóm trước
tồn lớp” [20].
Theo Hồ Thị Bạch Phương: “Hợp tác nhóm (trong q trình học tập) là một
trong những hình thức cộng tác làm việc giữa các thành viên trong nhóm, để cùng
nhau giải quyết một vài vấn đề nào đó (do GV nêu ra hoặc do các thành viên trong
nhóm đề xuất), từ đó tìm ra được hướng giải quyết của vấn đề đã nêu (dưới sự định
hướng của GV)” [15].
Hay theo Nguyễn Hữu Châu: Học hợp tác là việc sử dụng các nhóm nhỏ để
HS làm việc cùng nhau nhằm tối đa hoá kết quả học tập của bản thân mình cũng
như người khác [2].
Như vậy, DH theo nhóm có thể hiểu là một hình thức tổ chức DH, trong đó
GV chia lớp học thành các nhóm nhỏ để cùng nhau trao đổi, thảo luận về một vấn

đề nhận thức trên cơ sở tạo ra sự tương tác trực tiếp giữa các các thành viên và từ
đó hồn thành nhiệm vụ chung của nhóm.

19


1.1.3 Phân loại nhóm
Có nhiều hình thức tổ chức DH nhóm, GV có thể căn cứ vào mục đích sử
dụng, điều kiện của lớp học để lựa chọn các hình thức tổ chức DH theo nhóm cho
phù hợp. Hiệu quả DH phụ thuộc vào cách thức tổ chức của GV trong quá trình
giảng dạy. Sau đây là một số hình thức nhóm phổ biến được sử dụng trong DH ở
trường THPT [3], [13]:
1.1.3.1 Nhóm hai HS
- Khái niệm:
Nhóm hai HS là hình thức hai HS ngồi kề nhau trao đổi, thảo luận để giải
quyết các vấn đề đơn giản nào đó mà GV giao cho.
GV cần cung cấp đầy đủ, chính xác thơng tin, các gợi ý và u cầu của vấn đề
để người học giải quyết. Trong quá trình giải quyết các tình huống, HS sẽ thu nhận
kiến thức một cách tích cực.
- Ưu điểm:
+ Tiết kiệm được thời gian do không phải di chuyển chỗ ngồi của các HS trong
lớp nhưng vẫn đảm bảo được sự hợp tác làm việc giữa các HS.
+ Khắc phục được tình trạng các thành viên khơng làm việc trong q trình
hoạt động nhóm.
- Nhược điểm:
+ Tốn kém do cần phải trang bị nhiều PTDH, thiết bị. Chẳng hạn như cần có
nhiều bộ TN trong quá trình DH do lớp học phải chia thành nhiều nhóm.
+ Khó thực hiện với lớp học khơng đồng đều về năng lực học tập của HS.
- Áp dụng:
+ Khi giao cho HS chấm bài, sửa bài cho nhau.

+ Kiến thức HS giải quyết đơn giản: giải nhanh các bài tập SGK hoặc tìm ra
phương án giải một bài đơn giản,...
- Mơ hình:
A

B

B

Hình 1.1. Mơ hình nhóm hai HS

20

A


1.1.3.2 Nhóm nhỏ thơng thường
- Khái niệm:
Nhóm nhỏ thơng thường là hình thức GV chia lớp học thành các nhóm nhỏ
(4 – 5) hoặc (7 - 8) người để thảo luận một vấn đề cụ thể nào đó có qui định về thời
gian và nhanh chóng kết luận tập thể về vấn đề đó [12], [13].
Hình thức này có hai kiểu tổ chức thảo luận. Đó là hình thức hoạt động trao
đổi và hình thức hoạt động so sánh:
+ Trong hoạt động trao đổi, mỗi nhóm giải quyết một vấn đề khác nhau
(nhưng cùng một chủ đề), sau đó trao đổi và giải quyết vấn đề của nhóm mình đối
với nhóm khác.
+ Trong hoạt động so sánh, tất cả các nhóm cùng giải quyết một vấn đề, sau đó
so sánh cách giải quyết khác nhau giữa các nhóm.
- Ưu điểm:
+ Việc sắp xếp vị trí của các thành viên trong nhóm phù hợp với điều kiện cơ

sở vật chất trong các lớp học hiện nay.
+ Có hai hình thức thảo luận (hoạt động trao đổi và hoạt động so sánh) có thể
hỗ trợ cho nhau.
- Nhược điểm: GV khó quan sát hết HS trong các nhóm do lớp học chia thành
nhiều nhóm, dẫn đến tình trạng một số HS khơng tham gia hoạt động thảo luận.
- Áp dụng:
+ Nội dung thảo luận của nhóm nhỏ thơng thường là các vấn đề ngắn, thời
lượng ít (5 – 10 phút).
+ Hình thức hoạt động trao đổi thường được áp dụng cho những bài học phức
tạp gồm nhiều nội dung kiến thức mà mỗi nhóm HS khơng đủ thời gian hay phương
tiện để thực hiện.
+ Hình thức hoạt động so sánh thường dùng cho những bài học có dung lượng
khơng lớn.
- Mơ hình:

A

B

A

B

D

C

D

C

Hình 1.2. Mơ hình nhóm nhỏ thơng thường

21


1.1.3.3 Nhóm chun gia
- Khái niệm:
Nhóm chun gia là hình thức mà ban đầu GV chia lớp thành nhiều nhóm, mỗi
nhóm gọi là nhóm gốc gồm những HS có trách nhiệm cùng nhau tìm hiểu những
thơng tin đầy đủ, trong đó mỗi HS được phân cơng tìm hiểu một phần của các thơng
tin đó. Sau đó GV lập nhóm chun gia gồm tập hợp những HS ở trong những nhóm
gốc khác nhau có cùng chung một nhiệm vụ tìm hiểu sâu một phần thông tin.
Như vậy, mỗi HS sẽ nhận nhiệm vụ từ nhóm gốc, cùng làm việc và trao đổi kỹ
ở nhóm chuyên gia. Sau đó, trở về nhóm gốc để trình bày kết quả về các thơng tin
đã thu thập được.
- Ưu điểm:
+ Cùng một khoảng thời gian, khối lượng công việc cả lớp làm được nhiều
hơn.
+ HS có điều kiện nghiên cứu sâu về một lĩnh vực, đồng thời có điều kiện rèn
luyện các kỹ năng nghiên cứu khoa học.
+ Tất cả các thành viên của nhóm đều có nhiệm vụ báo cáo kết quả thơng tin
thu thập được.
- Nhược điểm:
Mất nhiều thời gian trong quá trình hoạt động nhóm do mỗi HS phải hoạt động
trong hai nhóm khác nhau (nhóm gốc và nhóm chuyên gia).
- Áp dụng:
Thích hợp khi dạy những mơn chun ngành, những vấn đề khó.
- Mơ hình:
Nhóm chun gia

Nhóm chun gia
BB
BB

AA
AA

Nhóm gốc

CC
CC

AB
CD

DD
DD

Hình 1.3. Mơ hình nhóm chun gia
22


1.1.3.4 Nhóm kim tự tháp
- Khái niệm:
Nhóm kim tự tháp là hình thức mở rộng của nhóm hai HS. Đây là cách tổng
hợp ý kiến tập thể của lớp học về một vấn đề của bài học. Đầu tiên GV nêu một vấn
đề cho các HS làm việc độc lập. Sau đó ghép 2 HS thành một cặp để các HS chia sẻ
ý kiến của mình. Kế đến các cặp sẽ tập hợp thành nhóm 4, nhóm 8, nhóm 16…Cuối
cùng cả lớp sẽ có 1 bảng tổng kết các ý kiến hoặc một giải pháp tốt nhất để giải

quyết một vấn đề.
- Ưu điểm:
Với hình thức này, một vấn đề được thảo luận nhiều lần và thơng qua nhiều
nhóm khác nhau. Như vậy, bất kỳ ý kiến cá nhân nào cũng đều dựa trên ý kiến của
số đông.
- Nhược điểm:
Mất nhiều thời gian trong q trình hoạt động nhóm.
- Áp dụng:
Mơ hình này phù hợp với các tiết dạy ơn tập chương hay cuối một học kì khi
HS cần nhớ lại các định nghĩa, khái niệm, công thức…đã học trong một chương.
- Mơ hình:

Hình 1.4. Mơ hình nhóm kim tự tháp
1.1.4 Dấu hiệu tổ chức DH theo nhóm
Khơng phải tất cả các nội dung kiến thức đều phải tổ chức DH theo nhóm vì
khơng có điều kiện thời gian, mà chỉ tổ chức cho HS hoạt động nhóm để tìm hiểu
nội dung phù hợp nhất như: nội dung đòi hỏi HS phải tự tìm hiểu, tự nghiên cứu...
Trên cơ sở đó có thể phân chia những nội dung kiến thức phù hợp với việc tổ chức
hoạt động DH theo nhóm như sau:
23


- Kiến thức mới được xây dựng trên kiến thức cũ
Ví dụ: Khi dạy bài “Điện tích - định luật Cu lông”. Nội dung của mục I (Sự
nhiễm điện của các vật. Điện tích. Tương tác điện) HS đã được học tương đối đầy
đủ ở THCS. Do đó có thể cho HS thảo luận nhóm ở những đơn vị kiến thức này
thông qua việc đặt một số câu hỏi như: cách nhận biết một vật nhiễm điện? điện
tích, điện tích điểm là gì? Kết quả tương tác điện giữa hai loại điện tích xảy ra như
thế nào? Vì đây là những kiến thức cũ mà HS đã biết nên GV có thể tổ chức DH
nhóm, một mặt để HS tự nhớ lại kiến thức và hoàn thành nhiệm vụ GV giao, từ đó

dễ dàng ghi nhớ hơn. Mặt khác, GV không phải mất thời gian nhắc lại kiến thức cũ
tránh sự nhàm chán cho HS.
- Bài học nghiên cứu một định luật bằng thực nghiệm
- Kiến thức vật lí cần tranh luận, có thể có nhiều ý kiến khác nhau
Ví dụ: Với bài “Thuyết electron. Định luật bảo toàn điện tích”. Khi dạy mục
giải thích ba hiện tượng nhiễm điện (cọ xát, tiếp xúc, hưởng ứng) đây là các đơn vị
kiến thức mà mỗi HS sẽ có những cách suy nghĩ, cách hiểu vấn đề có thể khác nhau
về các hiện tượng nhiễm điện, do đó có thể có những cách giải thích khác nhau theo
cách hiểu của mình. Vì vậy, khi giảng dạy mục này GV có thể cho HS làm việc theo
nhóm để trao đổi, thảo luận và từ đó thống nhất với tồn nhóm về cách giải thích mà
các em cho là đúng nhất để trình bày trước lớp. Các kiến thức cần tranh luận là
những kiến thức khó, có nhiều ý kiến khác nhau địi hỏi các em phải tham gia thảo
luận tích cực, hoạt động nhóm là mơi trường thuận lợi cho các em thực hiện tốt
được điều đó, nhờ vậy giúp các em khắc sâu kiến thức cần nghiên cứu.
- Bài ôn tập củng cố kiến thức
Sau mỗi chương đã học thường có tiết ôn tập và củng cố kiến thức cho HS.
Phần nội dung kiến thức này nhằm tóm tắt kiến thức trong chương mà các em vừa
được học. Do đó, khi dạy bài học này GV có thể phân chia lớp thành nhiều nhóm
tùy theo nội dung kiến thức mà lựa chọn hình thức nhóm nào cho phù hợp, mỗi
nhóm trình bày mỗi đơn vị kiến thức trọng tâm của từng bài. Tổ chức DH nhóm sẽ
đỡ mất thời gian cho GV phải nhắc lại nội dung kiến thức đã học, HS tự mình hệ
thống lại một cách logic kiến thức cũ, vì thế sẽ dễ dàng khắc sâu kiến thức hơn.

24


Tuy nhiên, GV có thể kết hợp PPDH theo nhóm với một số PPDH khác như
phương pháp mơ hình, phương pháp nêu vấn đề...để phát huy tính tích cực, tự lực,
tự giác làm việc của HS và mang lại hiệu quả cao trong quá trình DH.
1.1.5 Các kỹ năng cần hình thành cho HS khi tham gia hoạt động nhóm

PPDH theo nhóm được đánh giá là một phương pháp tích cực, hướng vào HS,
phát huy cao độ khả năng hợp tác, giúp đỡ học tập lẫn nhau. Hoạt động trong tập thể
nhóm sẽ giúp cho từng thành viên quen dần với sự phân công lao động trong xã hội,
phát triển tình bạn, ý thức tổ chức kỷ luật, ý thức cộng đồng. Vì vậy, ngay trên ghế
nhà trường HS khơng những trang bị cho mình đầy đủ về kiến thức mà còn cần phải
rèn luyện một số kỹ năng làm việc tập thể. Trên cơ sở đó, khi làm việc nhóm trong
học tập ngồi các kỹ năng cơ bản: tiếp thu, xử lí và vận dụng thơng tin thì HS cần
phải rèn luyện một số kỹ năng quan trọng khác để q trình hoạt động nhóm diễn ra
thành cơng, mang lại hiệu quả DH:
- Kỹ năng hình thành nhóm
Trong q trình làm việc nhóm việc hình thành nhóm là kỹ năng đầu tiên khi
tiến hành hoạt động. Sau khi được GV phân chia nhóm cụ thể, mỗi thành viên phải
nhanh chóng tham gia vào nhóm và khơng gây ồn ào, mất trật tự lớp học. Sau đó
phải tham gia ngay vào hoạt động nhóm, chú ý vào nhiệm vụ được giao; nói đủ
nghe khơng gây ảnh hưởng nhóm khác; khuyến khích các thành viên khác tham gia;
thực hiện các cơng việc của nhóm theo từng bước.
- Kỹ năng giao tiếp trong nhóm
Có thể nói đây là một trong những kỹ năng quan trọng nhất khi làm việc
nhóm, là thuộc tính hết sức cần thiết, nó quyết định thành cơng trong công việc và
thành đạt trong sự nghiệp của con người, là một trong những kỹ năng quan trọng
mà HS cần rèn luyện. Để nâng cao khả năng giao tiếp, HS phải hình thành một số
kỹ năng cơ bản: Khi giao tiếp phải hướng tập trung vào vấn đề chứ không phải tập
trung vào con người, khơng chỉ trích ý kiến, chống lại, ngắt lời hoặc phê phán cá
nhân. Phải biết lắng nghe: giao tiếp không chỉ nhằm gửi thông tin nào đó cho mọi
người mà cịn phải lắng nghe và đáp ứng lại một cách hiệu quả ý kiến của người
khác. Ngoài ra, HS phải chủ động nhận trách nhiệm đối với nội dung và ý kiến

25