Phương pháp dạy học kỹ thuật nghề nghiệp

DY HC THEO KIU GII THÍCH VÀ THEO KIU M MANG TÍNH THIT
K - MT S LA CHN VÀ PHI HP TRONG DÂY K THUT
TS. Nguyn Vn Tun
Khoa S phm K thut
Tóm tt: Kiu dy hc gii thích tuyn tính và m mang tính thit k là hai
kiu dy hc trong dy lý thuyt k thut – ngh. Dy hc s dng kiu m mang
tính thit k trong dy k thut là rt cn thit nhm phát trin nng lc gii quyt
vn đ, nhng cng có mt s hn ch.  phù hp vi xu th ci tin phng
pháp dy hc, ngi ta có th kt hp hai kiu dy này trong dy hc nhng ni
dung mang tính thit k k thut.
I. TIP CN KHOA HC V PHNG PHÁP DY HC TRONG DY K
THUT – NGH NGHIP
T nhng nm 1960, ngành giáo dc Vit Nam có nhng quan đim t
tng giáo dc hin đi nh: hc đ hành, hc tích cc ch đng sáng to,
giáo dc cho ngi hc t duy sáng to, gii quyt vn đ, bin quá trình đào
to thành quá trình t đào to,…
(1)
. Nhng thc t là cha thc hin đc
quan đim đó. T thp niên 90 và đc bit hin nay đã coi trng quan đim
giáo dc này và có nhng t tng đi mi phng pháp giáo dc, phng
pháp dy hc. S đi mi v phng pháp s đem li hiu qu cao trong
giáo dc và đào to. S đi mi v phng pháp giáo dc nói chung và
phng pháp dy hc nói riêng phi da trên tip cn khoa hc v phng
pháp dy hc. Phng pháp luôn gn lin vi mc tiêu và ni dung, trong đó
mc tiêu chi phi các thành phn khác. c bit, trong lnh vc giáo dc k
thut và ngh nghip mc tiêu chính là nhm hình thành  ngi hc kin
thc và k nng, k xo ngh nghip. Song đ thc hin nhim v dy hc là
giáo dc và phát trin ngi hc, mc tiêu ca dy k thut còn phi có các
lnh vc khác nh:
Phát trin nng lc gii quyt vn đ, phát trin nng lc t hc, phát
trin nng lc hp tác giao tip, phát trin nng lc hot đng đc lp sáng

to, chu trách nhim cao; nng lc đánh giá nhn xét
(2)
.
Nu chúng ta quan nim rng đào to k thut - ngh ln đu là trong
mi gi hc đnh hng chun b cho ngi hc các hot đng ngh ca h
trong tng lai thì không nhng chúng ta trang b cho h nhng nng lc v
chuyên môn mà còn v các nng lc khác mang tính chin lc phát trin
con ngi và kinh t xã hi nh nng lc v phng pháp và nng lc xã
hi.  cho h có th đúc rút đc các kinh nghim ngh nghip trong quá
trình đào to thì phi to c hi cho h bin quá trình đào to thành t đào
to. Ch nh vy h mi đc tích cc, sáng to, có nng lc phê bình và t
phê bình. Các kt qu này s đc phát trin tip tc trong cuc sng ngh
nghip ca h sau này.  hc sinh có c hi t đào to thì dy hc phi
hng đn các bin pháp:
- nh hng ngi hc (vì ngi hc và bng nng lc ca h).
- nh hng hot đng.
- Khuyn khích tính tích cc.
- Khuyn khích đc lp sáng to.
 hng đn các bin pháp này cn phi có mt khái nim (konzept) v
phng pháp dy hc phù hp. T đc đim chung ca dy hc đnh hng
hot đng, ta có th vn dng vào trong các gi dy v ni dung mang tính
thit k k thut. Dy hc đnh hng hot đng phi xut phát t mâu thun
ca mi liên h gia:
- K thut – s phát trin ca k thut – hot đng ngh nghip hin
ti.
- Mc tiêu đào to và cht lng đào to thc t.
T vic phân tích ca phng pháp lun (methodology) ca khoa hc v
k thut thit k ch to máy móc, thì chúng ta thy rng mi h thng k
thut là mt h thng m và đc gii hn bi nhim v ca nó. Chính vì vy
trong dy ngh k thut cn phi trang b cho ngi hc t nhng kin thc

đn l ri sau đó ng dng nó đ gii quyt các nhim v mang tính tng
hp. Chính vì vy mà có phng pháp dy hc di hình thc này là rt đa
dng đ phát trin  ngi hc tính sáng to, nng lc tng tng, nng
lc gii quyt công vic. Hot đng sáng to là hot đng “phát minh”. Phát
minh ca hc sinh là t duy và hot đng. “Hot đng” là vn dng các kt
qu ca t duy vào thc tin. Dy hc đnh hng hot đng là dy tìm ra kt
qu thông qua t duy và vn dng kt qu đó vào hot đng thc tin. Chính
vì vy đi vi nhng ni dung mang tính thit k k thut cn phi s dng
phng pháp dy hc khuyn khích hc sinh tìm các li gii thit k (hot
đng phát minh). Hot đng phát minh đi vi ni dung mang tính thit k này
có th tin hành di dng gi dy lý thuyt hoc gi dy theo phng pháp
dy hc theo d án (lý thuyt kt hp vi thc hành).
K thut v thit k ch to là mt khoa hc m bng phng pháp phát
hin đ hoàn thin và làm phong phú nó. Chính vì vy gi dy theo kiu thit
k k thut giáo viên cn phi chú ý ti yu t m ca nó đ trang b cho
ngi hc các k nng phát minh, phát trin. Phng pháp gii quyt, phát
hin ra nguyên tc gii quyt, cu trúc ci tin li h thng k thut và s
hành đng là nhng thành phn c bn v ni dung.  tin hành hc các
ni dung này; ngi hc trong gi dy hc là ngi t thc hin, t điu
khin, t hot đng và thông qua đó phát trin đc nng lc “phát minh” gii
quyt các nhim v thit k k thut. Tính trung tâm ca nhng gi hc nh
trên đã di chuyn qua ngi hc, do đó ngi hc có đng c hc tp tt
hn, có tính t chu trách nhim cao hn.
II. KIU PHNG PHÁP DY HC GII THÍCH VÀ KIU PHNG PHÁP
DY HC M MANG TÍNH THIT K TRONG DY K THUT
1. Kiu dy hc gii thích tuyn tính
Gi dy tp trung hng vào các mc đích chuyên môn và ni dung bài
dy. Có nhiu phng pháp khác nhau và hình thc t chc hc tp khác
nhau nhng cng đu đnh hng đn mc đích dy hc. Ni dung dây hc
k thut có th tin hành t nguyên nhân – hiu ng, hiu qu nh hình di:

NGUYÊN NHÂN,
NGUYÊN TC,
CU TO,


Dy theo kiu
gii thích



HIU QU,
HIU NG,
NHIM V,

T đó ngi hc nm đc các mi quan h nhân qu và các chc nng
ca các chi tit b phn trong h thng k thut. Vn đ do giáo viên đa ra
và đng thi trình bày li gii cho vn đ đó di dng gii thích. Con đng
gii thích này phn ln là theo con đng quy np và theo dng tuyn tính.
Kiu dy hc gii thích tuyn tính này trong quá kh và hin ti trong dy k
thut là mang tính ph bin.  ngi hc tip thu đc bài tt, giáo viên khi
gii thích cn to ra mi liên kt ph thuc ln nhau ca các thành phn ni
dung đ hc sinh thy.
u đim ca kiu dy hc gii thích tuyn tính là giáo viên làm ch đc
k hoch ca mình v hot đng đnh hng mc đích và ni dung dy hc.
Còn v nhc đim thì gi hc nh vy mang tính đn điu mt chiu, chính
vì vy ngi hc b đng, ít có tính liên thông quan h vi hot đng ngh
nh tìm tòi phát hin, ch đáp ng đc mc tiêu dy hc v chuyên môn, ít

đáp ng đc các mc tiêu mang tính giáo dc và phát trin ngi hc.
2. Kiu phng pháp dy hc m mang tính thit k
 khc phc các nhc đim ca kiu dy hc theo gii thích tuyn tính
nh ch thc hin đc các mc tiêu v nng lc chuyên môn, nhng không
hình thành đc  ngi hc nng lc v phng pháp cng nh nng lc
hp tác; ngi ta s dng kiu dy hc m mang tính thit k. Kiu dy hc
này là kiu dy hc gii quyt nhng tình hung có vn đ ca cuc sng
ngh nghip liên quan đn ni dung chuyên môn. Nó đi ngc vi kiu dy
hc gii thích tuyn tính vi hình thc dy hc là dy phát hin. Tính m ca
kiu phng pháp dy hc này đc th hin bi các đc trng sau đây:
- Tính đa li gii;
- Khuyn khích hc sinh tham gia vào gii quyt vn đ;
- Gim bt s cng thng ca ngi hc.
Dy hc theo kiu m đc thit k da trên phng pháp nghiên cu
khoa hc, khuyn khích con ngi tìm kim tích cc và có niêm vui trong
hot đng đó. Tin thân ca dy hc theo kiu m là dy theo s ngu nhiên,
t nhiên sng đng. Nay đc hiu là da trân kinh nghim hc sinh đã có,
m ra phm vi cho hc sinh hot đng, t nhng tình hung có vn đ, ly
hc sinh làm trung tâm, khuyn khích tính ch th ca ngi hc trong quá
trình dy hc.
Kiu dy hc m mang tính thit k có nhng đc trng sau đây:
- S nhn thc k thut ca ngi hc là da trên nhng kinh nghim
ca ngi hc và cùng vi nó đ phát trin nhn thc k thut.
- Vai trò ca ngi giáo viên là ngi truyn đt tri thc chuyn hóa
thành ngi t vn t chc cho ngi hc t nhn thc.
- Khi dy s tò mò tìm kim  ngi hc.
Kiu dy hc m, m ra mt c hi cho ngi hc hot đng và phát trin
k nng hot đng.  thc hin đc gi dy theo kiu m thì cn phi có
nhng tình hung vn đ (hay nhng nhim v hc tp) mang tính tng th,
có không gian quyt đnh, có đ t do trong vic đa ra các li gii. Nhng

li gii ca hc sinh đc tng hp li thông qua đàm thoi trong hình thc
hc theo nhóm. Hot đng ch yu chính là hot đng ca ngi hc tìm ra
và quyt đnh li gii ti u cho vn đ đó.
Cu trúc trong kiu dy hc này theo kiu phng pháp t duy sáng to
“brainstorming” và k tha phát trin
(1)
. Chính vì vy giáo viên cn phi
khuyn khích ngi hc tìm kim các li gii và chp nhn các li gii, sau
đó cùng vi ngi hc nhn xét đ h thy đc các li gii đúng. Trong gi
hc kiu này hc sinh đc t chc hc theo nhóm, tho lun, hp tác vi
nhau và hc ln nhau.
Kiu dy hc m trong dy k thut là cho nhng ni dung mang tính thit
k h thng k thut, ngc li vi kiu gii thích, có ngha là đi t hiu qu,
hiu ng, nhim v đn cu to, cu trúc ca h thng k thut nh s đ
di
(2)
.


NGUYÊN NHÂN,
CU TO,
CU TRÚC,




Dy theo kiu
gii thích

Dy theo kiu
m mang tính
thit k


HIU QU,
HIU NG,
NHIM V,


Thc t là đi t mt tình hung có vn đ, ngi hc tìm kim các li gii
ti u thông qua hot đng nhóm. Quá trình đó đc mô t theo s đ sau:





Khi các li gii ca hc sinh không có li gii nào đúng hoc hc sinh gp
khó khn trong vic gii quyt vn đ thì giáo viên s dng kt hp hai kiu
phng pháp gii thích tuyn tính và kiu thit k. Kiu gii thích tuyn tính
có th t chc hc sinh theo hai con đng (xem s đ di):
- Th nht là t chc cho h t thu nhn thông tin còn khim khuyt.
- Th hai là giáo viên hng dn gii thích, cung cp ni dung thông tin
cho ngi hc.

Kiu dy hc m mang tính thit k v bn cht cu trúc trong theo con
đng gii quyt vn đ, cho nên to đc mt không khí hc tp tt, phát
trin đc t duy gii quyt vn đ  ngi hc và là kiu dy hc ly ngi
hc làm trung tâm.



Vn

Li
Gii
Li
Gii
ánh
giá
L. gii
ti u
i tng
tht
GV
TL
Vn đ Li gii
1 n
ánh
giá
Li gii

ti u
i tng
tht

Sau đây là s so sánh vai trò ca giáo viên trong hai kiu dy hc trên:
KIU DY HC
GII THÍCH TUYN TÍNH
KIU DY HC
M MANG TÍNH THIT K
1. Thy truyn, gii thích cho
ngi hc tip thu.
1. Thy hng dn cho trò t
nghiên cu tìm kim li gii.
2. Thy đc thoi hay phát vn. 2. Thy t chc cho ngi hc thc
hin, gii quyt tìm kim li gii,
hp tác vi bn, đi thoi ngi
hc – ngi hc – thy.
3. Thy ging cho ngi hc b
đng tip thu, hc thuc lòng.
3. Thy hng dn cho ngi hc
cách t hc, phát hin, gii quyt
vn đ.

Mt s khó khn khi thc hin theo kiu dy hc m mang tính thit k:
- Có th gim thi gian ging dy trên lp, song đòi hi phi đm bo thi
gian và điu kin đ ngi hc t nghiên cu đa ra các li gii, đi thoi
vi bn và vi thy. iu kin đm bo cho kiu dy hc m mang tính
thit k nh sách, tài liu chuyên môn cn thit, không gian lp hc.
- òi hi ngi thy có mt nng lc t chc và nng lc chuyên môn cao.
III. KT LUN

Ci tin đi mi phng pháp dy hc là con đng chính đ đáp ng
đc các mc tiêu giáo dc trong vic đào to k thut và ngh nghip. Trong
dy lý thuyt k thut hin nay, kiu phng pháp dy hc gii thích tuyn
tính là ph bin. Kiu này có th kt hp vi kiu m mang tính thit k đ
khc phc các nhc đim ca nó và phát huy đc các mt mnh ca kiu
m mang tính thit k.
 quá trình dy hc có th thc hin đc theo kiu m mang tính thit
k hoc kt hp vi kiu gii thích tuyn tính, cn phi có điu kin đm bo
nh:
- Thit k li mt s ni dung dy hc mang tính thit k trong các môn k
thut.
- Phng tin dy hc và phng tin k thut phi đy đ nh máy chiu,
các loi bng,…
- Không gian lp hc phi phù hp vi s lng ngi hc.
- Thy cô giáo phi có đng c, hng thú cng nh nng lc chuyên môn
cng nh s phm.
- Nng lc, thói quen ca ngi hc.