Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (122.09 KB, 3 trang )
Về một xu hướng mới của từ điển giải
thích
1. Giới thiệu
Từ điển học Việt Nam có một truyền thống dày dặn. Ðã có những công trình tổng
kết khá đầy đủ cả về lí thuyết và thực hành [xin xem 5]. Trong bài viết này chúng
tôi xin không thuật lại những vấn đề đã được nêu trong các công trình đã có mà
chỉ muốn đi tiếp thêm một bước nhỏ: rút ra đôi điều chưa được đề cập đến trong
các công trình có trước. Tuy nhiên, để dễ theo dõi, cũng không tránh khỏi phải
nhắc lại một số điều đã nói.
Từ năm 1996, một số người tham gia biên soạn Từ điển tiếng Việt (Viện Ngôn
ngữ học, Hoàng Phê chủ biên) đã tổng kết một số vấn đề lí luận về từ điển trong
tập "Một số vấn đề từ điển học"[xem 15]. Ở cuốn sách này, các tác giả tổng kết
một số vấn đề về chuẩn ngôn ngữ trong Từ điển tiếng Việt, về cấu trúc vĩ mô của
từ điển giải thích: các đơn vị trong bảng từ của từ điển giải thích, đặc biệt là việc
xử lí các từ vay mượn gốc Âu – Mĩ, các thuật ngữ khoa học; về cấu trúc vi mô
(gồm một mô hình cấu trúc vi mô tối đa cho từ điển một thứ tiếng với các yếu tố
và cách tổ chức, cách liên kết các yếu tố), về các kiểu chú như phong cách, phạm
vi sử dụng, chú từ loại; về lớp từ ngữ văn chương. Ðây là những vấn đề muôn thuở
của từ điển, nhưng các tác giả đã nhìn nhận nó dưới ánh sáng của lí thuyết từ điển
học và ngữ nghĩa học hiện đại.
Một số luận điểm chính được các tác giả rút ra là:
a) Nghĩa từ được giải thích trên cơ sở phân tích ngữ nghĩa, mà " một sự phân
tích ngữ nghĩa toàn diện không thể dừng lại ở bình diện hệ thống-cấu trúc, bình
diện ngôn ngữ (hiểu theo nghĩa hẹp, đối lập với lời nói), tuy rằng sự phân tích này
là một bước cực kì quan trọng, mà phải được tiến hành cả ở bình diện chức năng,
bình diện sử dụng, lời nói" [x.10]. Trên cấp độ lời nói, cấu trúc ngữ nghĩa của lời
là một cấu trúc nhiều tầng, gồm có tiền giả định, hiển ngôn, hàm ngôn; trong hàm
ngôn có hàm ý và ngụ ý. Một cuốn từ điển tích cực phải giúp người dùng không
những hiểu được từ ngữ mà còn vận dụng được chúng trong giao tiếp, thông báo,
nhất là đối với người học tiếng Việt như một ngoại ngữ. Vì vậy, một cuốn từ điển
tiếng Việt tốt cần phản ánh được những cấu trúc nhiều tầng của ngữ lưu trong bản