Luận văn thạc sĩ USSH liên bang nga và nội chiến tại syria từ năm 2011 đến nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------------------------------------

NGUYỄN ĐỨC HẬU

LIÊN BANG NGA VÀ NỘI CHIẾN TẠI SYRIA
TỪ NĂM 2011 ĐẾN NAY

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUỐC TẾ HỌC
uyễ
h Thủ

y

Hà Nội - 2017

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------------------------------------

NGUYỄN ĐỨC HẬU

LIÊN BANG NGA VÀ NỘI CHIẾN TẠI SYRIA
TỪ NĂM 2011 ĐẾN NAY

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Quan hệ quốc tế
Mã số: 60310206

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS Vũ Dương Huân
uyễ
h Thủy

Hà Nội - 2017

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


MỤC LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ...............................................................................3
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................4
1. Mục đích, ý nghĩa của đề tài ................................................................................... 4
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ....................................................................................... 5
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 7
4. Phương pháp nghiên cứu......................................................................................... 7
5. Cấu trúc của luận văn .............................................................................................. 7
Chương 1: KHÁI QUÁT VỀ CUỘC NỘI CHIẾN TẠI SYRIA ..........................9
1.1. Diễn biến của cuộc nội chiến ................................................................................ 9
1.1.1. Vài nét về Cộng hòa Ả-rập Syria ......................................................................9
1.1.2. Các giai đoạn phát triển chính của cuộc nội chiến ........................................11
1.2. Đặc điểm của cuộc nội chiến ..............................................................................15
1.3. Nguyên nhân và hệ quả của cuộc nội chiến .....................................................18
1.3.1. Nguyên nhân....................................................................................................18
1.3.2. Hậu quả của cuộc nội chiến ............................................................................23
1.4. Phản ứng quốc tế .................................................................................................31
Tiểu kết: ........................................................................................................................32
Chương 2: CHÍNH SÁCH CỦA LIÊN BANG NGA ĐỐI VỚI XUNG ĐỘT
TẠI SYRIA ..............................................................................................................34

2.1. Các nhân tố chính tác động đến chính sách của Liên bang Nga.................34
2.1.1. Tình hình thế giới và khu vực Trung Đơng .....................................................34
2.1.2. Tình hình Liên bang Nga và chính sách đối ngoại của Liên bang Nga thời
gian gần đây ..............................................................................................................38
2.1.3. Lợi ích của Liên bang Nga tại Trung Đơng và Syria ......................................43
2.2. Mục tiêu và biện pháp triển khai chính sách của Liên bang Nga đối với
cuộc xung đột tại Syria ...............................................................................................46
2.2.1. Mục tiêu chính sách ........................................................................................46
2.2.2. Biện pháp triển khai chính sách và kết quả ....................................................48
2.3. Tác động của việc Liên bang Nga can thiệp quân sự trực tiếp tại Syria ....59

1

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


2.3.1. Đối với Syria và Trung Đông ..........................................................................59
2.3.2. Đối với Liên bang Nga ....................................................................................61
Tiểu kết: ........................................................................................................................63
Chương 3: VAI TRÒ CỦA LIÊN BANG NGA ĐỐI VỚI TRIỂN VỌNG GIẢI
QUYẾT XUNG ĐỘT TẠI SYRIA ........................................................................66
3.1. Tình hình giải quyết xung đột cho đến nay ....................................................66
3.1.1. Liên bang Nga trong tương quan lực lượng trên chiến trường ......................66
3.1.2. Vai trò của Liên bang Nga trong các tiến trình Geneva, Astana ...................70
3.1.3. Sự can thiệp của các nhân tố bên ngoài .........................................................72
3.2. Triển vọng giải quyết xung đột và vai trò của Nga ........................................76
3.2.1. Các nhân tố chính tác động đến giải quyết xung đột ......................................76
3.2.2. Dự báo các kịch bản giải quyết xung đột tại Syria .........................................87
Tiểu kết: ........................................................................................................................94
KẾT LUẬN ..............................................................................................................97

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................100

2

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
EU
FSA
GCC
GDP

European Union
Liên minh châu Âu
Free Syrian Army
Quân đội Syria tự do
Gulf Co-operation Council
Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh
Gross Domestic Product
Tổng sản phẩm quốc nội

HĐBA

Hội đồng Bảo an

IS

Islamic State
Nhà nước Hồi giáo tự xưng

LHQ

Liên hợp quốc

NATO
OPCW
OPEC
SDF
SNC
SNG
SOHR
UAE
UNHCR
USD
WB
YPG

North Atlantic Treaty Organization
Khối Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương
Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons
Tổ chức Cấm vũ khí hóa học
Organization of Petroleum Exporting Countries
Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ
Syrian Democratic Forces
Lực lượng Dân chủ Syria
Syrian National Council
Liên minh Dân tộc Syria
Содружество Независимых Государств
(SodrujestvoNezavisimykhGosudarstv)

Cộng đồngcácquốcgia độclập
Syrian Observatory for Human Rights
Tổ chức Giám sát nhân quyền Syria
United Arab Emirates
Các Tiểu vương quốc Ả-rập thống nhất
United Nations High Commissioner for Refugees
Cao ủy Liên hợp quốc về người tị nạn
United States Dollar
Đô-la Mỹ
World Bank
Ngân hàng thế giới
The Kurdish People's Protection Units
Lực lượng Bảo vệ nhân dân người Kurd

3

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


MỞ ĐẦU
1. Mục đích, ý nghĩa của đề tài
Từ tháng 12/2010, những bất ổn tại khu vực Trung Đông, đặc biệt là phong
trào “Mùa xuân Ả-rập” bùng phát từ Tunisia, lan ra các nước Ả-rập ở Tây Á và
Bắc Phi (Ai Cập, Libya, Yemen…) đã trở thành một trong những khởi nguồn của
phong trào biểu tình chống Chính quyền Tổng thống Asaad tại Syria địi cải cách
chính trị và dân chủ (từ ngày 15/3/2011). Đáp trả biện pháp đàn áp cứng rắn của
chính quyền, các phong trào phản kháng nhanh chóng lan rộng, các nhóm đối lập
bắt đầu tổ chức các phe phái chính trị và quân sự chống chính quyền. Đến năm
2012, căng thẳng giữa hai phe leo thang thành cuộc nội chiến, lôi cuốn sự tham
gia của cộng đồng quốc tế. Có hàng trăm quốc gia từng cử đoàn tham gia các hội

nghị về Syria1. Vấn đề đặc biệt nghiêm trọng khi trên lãnh thổ Syria, Iraq xuất
hiện tổ chức IS, tâm điểm của chủ nghĩa khủng bố quốc tế, gây chấn động khu vực
và thế giới.
Với vị trí địa chiến lược quan trọng, khủng hoảng tại Syria đang ngày càng
cho thấy rõ việc các nước lớn, các nước trong khu vực sử dụng Syria làm nơi thỏa
thuận, tranh giành chiến lược phục vụ lợi ích của mình. Mâu thuẫn về cách thức xử
lý cuộc khủng hoảng Syria đã khiến các nước phân chia thành hai phe rõ rệt với một
bên là Mỹ, phương Tây cùng với Israel, các đồng minh Ả-rập, Thổ Nhĩ Kỳ muốn
xóa bỏ Chính quyền Tổng thống Assad và bên kia là Nga, Trung Quốc, Iran… kiên
quyết phản đối mọi sự can thiệp vào Syria. Xung đột tại Syria bị quốc tế hóa
nghiêm trọng.
Đối với Nga, Syria có vị trí đặc biệt quan trọng cả về an ninh, chính trị và kinh
tế. Cùng với Iran, Syria nằm trong chiến lược cân bằng quan hệ quốc tế của Nga với
Mỹ và phương Tây, là nhân tố để Nga gia tăng ảnh hưởng tại Trung Đông, kiềm chế
Mỹ xâm nhập khu vực Đông Âu, Trung Á và Kavkaz, vốn được xem là khu vực ảnh
hưởng truyền thống để Nga lấy lại vị thế đã mất sau khi Liên Xô tan rã. Nga cũng
muốn thông qua Syria để gia tăng ảnh hưởng tại Iraq sau khi Mỹ rút quân, kiềm chế
liên minh Mỹ - Thổ Nhĩ Kỳ (thông qua việc sử dụng vấn đề người Kurd tại Syria).

1

Lê Văn Cương, “Cuộc chiến tranh ở Syria: 5 năm nhìn lại”, Tạp chí Thế giới tồn cảnh, số 59, tháng
3/2016.

4

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Bên cạnh đó, Nga xem Syria là cầu nối thâm nhập vào thị trường Trung Đông và

Bắc Phi, thúc đẩy hợp tác quân sự, đặc biệt là việc duy trì căn cứ quân sự tại cảng
Tartus của Syria nhằm bảo vệ các lợi ích trên biển của Nga và lợi thế quân sự duy
nhất của Nga so với NATO ở Địa Trung Hải.
Có thể nói, cuộc nội chiến kéo dài tại Syria đã, đang và sẽ tác động mạnh tới
cục diện tình hình khu vực Trung Đơng, ảnh hưởng trực tiếp tới lợi ích và tương
quan lực lượng giữa các bên. Trong bối cảnh đó, diễn biến của nội chiến Syria và
vai trò của Nga đang thu hút mạnh mẽ sự chú ý của cộng đồng quốc tế, trở thành
một trong những mối quan tâm hàng đầu của chính giới, các cơ quan phân tích
chiến lược nhiều nước và giới nghiên cứu quan hệ quốc tế trong và ngoài khu vực,
trong đó có Việt Nam.
Syria có quan hệ truyền thống với Việt Nam, tích cực ủng hộ sự nghiệp đấu tranh
giải phóng dân tộc của nhân dân ta trước đây. Bất ổn kéo dài tại Syria không tác động
nhiều đến Việt Nam về mặt lợi ích kinh tế, nhưng có ảnh hưởng gián tiếp đến tình
hình xã hội của nước ta. Nội chiến tại Syria là vấn đề nhạy cảm trong quan hệ quốc
tế. Với diễn biến tình hình phức tạp hiện nay, vấn đề Syria và vai trị, chính sách của
các bên liên quan sẽ còn được thảo luận nhiều tại các diễn đàn của LHQ. Do vậy, việc
nghiên cứu, phân tích tình hình có ý nghĩa quan trọng phục vụ công tác đối ngoại,
tham mưu ứng xử ngoại giao và định hướng công tác thông tin tuyên truyền, tránh để
ảnh hưởng đến lợi ích các mặt của Việt Nam tại Syria và khu vực về lâu dài. Nga là
“Đối tác chiến lược toàn diện” của Việt Nam, qua nghiên cứu này, ta sẽ hiểu sâu
thêm đối tác quan trọng của mình. Bên cạnh đó, luận văn cũng là tài liệu tham khảo
bổ ích cho cơng tác giảng dạy và nghiên cứu ở các cơ sở đào tạo chuyên ngành quan
hệ quốc tế. Việc lựa chọn đề tài Liên bang Nga và cuộc nội chiến tại Syria tại Syria
từ năm 2011 đến nay mang tính lý luận và thực tiễn.
Với ý nghĩa như trên, đề tài đặt mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực chất chính
sách của Nga đối với cuộc nội chiến tại Syria, đặc biệt là ý đồ, thành công cũng như
hạn chế và tác động đối với khu vực, thế giới của việc triển khai chính sách.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
- Ở trong nước: Cuộc nội chiến tại Syria và vai trò của Nga được phản ánh
trong các cơng trình, bài viết: Đề tài khoa học cấp Nhà nước “Những biến động

5

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


chính trị - xã hội tại Bắc Phi - Trung Đông và tác động đến Việt Nam”, đề tài cấp
Bộ “Cục diện chính trị - an ninh mới tại khu vực Trung Đông - Bắc Phi, tác động
đối với thế giới, khu vực và Việt Nam” (Chủ nhiệm: Nguyễn Thanh Hiền, Chủ trì:
Viện Nghiên cứu châu Phi và Trung Đơng); các bài viết được đăng trên Tạp chí Thế
giới tồn cảnh (số 59, tháng 3/2016) như: “Cuộc chiến tranh ở Syria: 5 năm nhìn
lại” của Lê Văn Cương, “Geneva-3 về hịa bình cho Syria: Đi vào bế tắc” của Lê
Thị Nga, “Giải mã quyết định rút quân khỏi Syria của Tổng thống Nga” của Lê
Thế Mẫu; các bài viết về chính sách Trung Đơng của Nga trên các tạp chí chun
ngành như “Chính sách đối ngoại Nga tại Trung Đơng dưới chính quyền Putin Medvedev” của Lê Duy Thắng - Trần Minh Hùng (Tạp chí Nghiên cứu châu Âu, số
tháng 8/2012), “Liên bang Nga nỗ lực duy trì lợi ích ở Trung Đơng” của Vũ Thụy
Trang (Tạp chí Nghiên cứu châu Phi & Trung Đông, số tháng 7/2013)…
- Ở nước ngoài: Các chuyên gia, học giả quốc tế, với những cơng trình, bài viết
phân tích khá cụ thể, chi tiết như: “Russia and Middle East Policy: Story of Success
and Growing Clout” (Andrey Akulov, Strategic-culture Journal, 21/11/2013);
“Russia’s Role in the Middle East” (Carleton J. Anderson; The Brookings institution,
Brookings DOHA Center, 12/2013); Диссертация на соискание ученой
степени кандидата политических наук “Политика Сирии в отношении России
на современном этапе” (Мырзаибраимов Самаган Абдыразакович, 2011),
“Глобальная динамикаконфликтав Сирии” (Московский Центр Карнеги, 2015);
“Политика России по Сирии на этапе военного вмешательства” (Екатерина
Степанова, Институт мировой экономики и международных отношений,
28/3/2016) …
Ngoài ra, nhiều bài viết của các tác giả nước ngoài được dịch và đăng tải trong
“Tài liệu tham khảo đặc biệt” của Thơng tấn xã Việt Nam. Có thể kể đến: “Nguồn

gốc sâu xa của cuộc chiến tại Syria” (TLTKĐB số 287, ngày 22/10/2012), “Tác
động từ tình hình Syria tới khu vực và Trung Đơng” (TLTKĐB số 308, ngày
12/11/2012), “Vai trị của Nga trong cuộc khủng hoảng Syria” (TLTKĐB số 189,
ngày 21/7/2012), “Syria trong tính tốn của các cường quốc khu vực và thế giới”
(TLTKĐB số 267, ngày 02/10/2012)…
Mặc dù chưa phản ánh một cách độc lập hoặc chưa nghiên cứu toàn diện,

6

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


xuyên suốt về cuộc nội chiến tại Syria và vai trị, chính sách của Liên bang Nga đối
với cuộc nội chiến từ năm 2011 đến nay, nhưng đây là những nguồn tư liệu quý, có
ý nghĩa nền tảng, giúp học viên phát triển tư duy nghiên cứu trong quá trình triển
khai thực hiện đề tài luận văn.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng của luận văn là quan hệ Nga - Syria liên quan đến xung đột tại
Syria. Về thời gian, từ thời điểm xảy ra nội chiến Syria (tháng 3/2011) cho đến nay
và đưa ra một số dự báo triển vọng giải quyết tình hình nội chiến cũng như vai trò
của Nga. Về nội dung, tác giả chú trọng đề cập và phân tích vai trị, chính sách của
Nga đối với cuộc nội chiến tại Syria trong tổng thể chính sách Trung Đơng của Nga.
4. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp luận: Chủ nghĩa Mác-Lênin, quan điểm của Đảng ta về các vấn
đề quốc tế, khu vực; các nhân tố tích cực của các lý thuyết quan hệ quốc tế phương
Tây như Chủ nghĩa hiện thực, Chủ nghĩa tự do…
- Trên cơ sở phương pháp luận trên, luận văn vận dụng các phương pháp
nghiên cứu phân tích - tổng hợp, dự báo, so sánh, các phương pháp định lượng,
chuyên gia… là chủ yếu và ở các mức độ khác nhau, phương pháp lịch sử - logic hỗ
trợ các phương pháp trên.

- Mọi nhận định, đánh giá trong luận văn đều được xây dựng trên cơ sở phân
tích, khái quát những dữ kiện thực tế và những công trình khoa học trong và ngồi
nước đã được cơng bố.
5. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu
thành 3 chương như sau:
- Chương 1: Mô tả tổng quan về cuộc nội chiến tại Syria, trong đó tập trung
đánh giá nguyên nhân, bản chất của cuộc nội chiến và những hệ quả gây ra cho
Syria cũng như khu vực và thế giới.
- Chương 2: Phân tích làm rõ những nhân tố tác động, các bước triển khai
chính sách cụ thể của Liên bang Nga trong từng giai đoạn; thành cơng, hạn chế và
tác động của chính sách đối với Syria, Nga, khu vực và thế giới. Thơng qua đó, làm

7

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


sáng tỏ vai trò và vị thế của Liên bang Nga trong cuộc nội chiến tại Syria nói riêng
và đời sống quan hệ quốc tế ở khu vực Trung Đông nói chung.
- Chương 3: Tập trung phân tích, dự báo triển vọng giải quyết cuộc nội chiến
tại Syria, các nhân tố chính tác động tới cục diện tình hình và vai trị Nga cùng các
bên liên quan trong tiến trình mang lại hịa bình cho Syria.

8

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Chương 1: KHÁI QUÁT VỀ CUỘC NỘI CHIẾN TẠI SYRIA

1.1. Diễn biến của cuộc nội chiến
1.1.1. Vài nét về Cộng hịa Ả-rập Syria
Cộng hịa Ả-rập Syria có diện tích 185.170 km2, là quốc gia nằm ở khu vực
Trung Đông, án ngữ phía Đơng biển Địa Trung Hải (ngã ba đường hàng hải quan
trọng và tuyến đường của các hệ thống dẫn dầu); có chung biên giới đất liền với
Thổ Nhĩ Kỳ (822 km), Iraq (605 km), Israel (76 km), Jordan (375 km) và Lebanon
(375 km). Syria có vị trí địa chính trị quan trọng ở khu vực Trung Đơng.
Địa hình Syria chủ yếu là sa mạc, đồng bằng duyên hải nhỏ hẹp, vùng núi
thuộc phía Tây. Tài nguyên thiên nhiên của Syria khơng q lớn, trong đó trữ lượng
dầu mỏ khoảng 2,1 tỷ thùng (đứng thứ 35 trên thế giới), khí đốt khoảng 240 tỷ m3
(đứng thứ 45 trên thế giới)2. Ngồi ra, cịn có các loại tài ngun như phốt phát,
quặng crom, sắt và mangan…
Với dân số khoảng 23 triệu người (số liệu 2014), trong đó người Ả-rập chiếm
hơn 90%, người Kurd 9% và một số dân tộc thiểu số khác. Về tôn giáo, Đạo Hồi
chiếm 87%, Thiên chúa giáo chiếm 10% và một số tơn giáo khác.3
Về chính trị - đối ngoại, Syria có thể chế chính trị Cộng hoà Tổng thống. Hệ
thống pháp luật dựa trên các luật của Pháp, luật Ottoman và luật Hồi giáo.
Ngày 17/7/2000, Hafez al-Assad trở thành Tổng thống. Từ đó, Chính quyền
của Tổng thống Assad thực hiện đường lối đối nội, đối ngoại theo hướng coi trọng
độc lập dân tộc, chống chủ nghĩa đế quốc và chủ nghĩa phân biệt chủng tộc, tích cực
trong phong trào khơng liên kết, cải thiện quan hệ với các nước Vùng Vịnh, tăng
cường quan hệ với các đồng minh như Iran, Hebollah, Hamas, tranh thủ sự ủng hộ
của Nga, Trung Quốc và các chính phủ cánh tả ở Mỹ La-tinh… trong phát triển đất
nước và hiện đại hóa quốc phịng, đồng thời thực hiện chính sách cứng rắn với Mỹ,
Israel và phương Tây.
Về kinh tế, nhìn chung, dưới thời Tổng thống Assad, kinh tế Syria có nhiều
tiến bộ, bất chấp việc Mỹ và phương Tây siết chặt cấm vận. Từ năm 2005 - 2010,
nền kinh tế Syria liên tục phát triển khoảng 4,5 - 6%/năm. Năm 2010, GDP đạt 59,3
2

Bộ Ngoại giao, Tài liệu cơ bản về Cộng hòa Ả-rập Syria và quan hệ với Việt Nam,
tháng 9/2017.
3
Bộ Ngoại giao, Tlđd.

9

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


tỷ USD tăng trưởng 3,2%, GDP bình quân đầu người 2.823 USD/năm, thất nghiệp
8,4%, thâm hụt ngân sách 5,1%, lạm phát 4,4% và nợ chính phủ 29,7% GDP4. Tuy
nhiên, kể từ khi khủng hoảng chính trị và xung đột bùng phát, cùng với chính sách
bao vây cấm vận của Mỹ và đồng minh, kinh tế Syria rơi vào khó khăn nghiêm
trọng, sản xuất kinh doanh đình trệ, GDP tăng trưởng âm, lạm phát nhảy vọt, hàng
triệu người thất nghiệp, nguồn thu chủ yếu từ xuất khẩu dầu mỏ bị ngăn chặn, đồng
tiền mất giá…
Về quân sự, Quân đội Syria bao gồm 178.000 quân thường trực và 314.000
quân dự bị.
Lục quân gồm: 390.000 quân (thường trực:110.000, dự bị 280.000) được biên
chế thành 7 sư thiết giáp; 3 sư cơ giới; 4 lữ nhẹ; 4 lữ biên phòng; 2 lữ pháo binh; 3
lữ phịng khơng; 1 lữ tên lửa FROG-7, 1 lữ Scud-B/C. Vũ khí trang bị gồm: khoảng
5.000 tăng (T55, 62, 72); 1.500 bọc thép chở quân; 3.500 khẩu pháo (122 và
152mm); 2.600 súng, pháo chống tăng; 4.200 quả tên lửa đất đối khơng
(SA8,9,11,13,17,22) và 1.200 pháo phịng khơng5.
Hải qn có 5.000 quân thường trực và một số tàu tuần tiễu ven bờ.
Khơng qn có 27.000 qn thường trực và 10.000 quân dự bị. Tổ chức biên
chế gồm 6 phi đội MiG (2 phi đội MiG-23; 2 phi đội MiG-25; 2 phi đội MiG-29); 6
phi đội MiG-21MF; 4 phi đội Su-22; 1 phi đội Su-24; 4 phi đội vận tải, 5 phi đội
trực thăng tấn công. Trang bị gồm 365 máy bay chiến đấu6.

Lực lượng phịng khơng có 36.000 qn thường trực, biên chế thành 2 sư đoàn
và 01 lữ đoàn. Vũ khí trang bị gồm 200 quả tên lửa SA-6; 470 quả tên lửa SA-2/3;
44 quả SA-5; khoảng 4.000 quả tên lửa vác vai. Nhiều khả năng, Quân đội Syria đã
được trang bị một số hệ thống tên lửa S-3007.
Trước khi thỏa thuận tiêu hủy vũ khí hóa học được thực hiện, Tạp chí quốc
phịng Italia (RID) đánh giá, Syria sở hữu kho vũ khí hóa học lớn thứ tư trên thế
giới và lớn nhất ở Trung Đông, từ 500 - 1.000 tấn các loại hóa chất tại các nhà
máy,trải rộng trên nhiều khu vực. Syria có khoảng 50 - 100 tên lửa đạn đạo mang

4

IMF, World Economic Outlook April 2010, />IISS, The Military Balance 2013, The International Institute of Strategic Studies.
6
IISS, Tlđd.
7
IISS, The Military Balance 2013, The International Institute of Strategic Studies.
5

10

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


đầu đạn hóa học, có thể được lưu giữ tại Homs, Latakia, Panmira, Hama và
Anxaphiara.
1.1.2. Các giai đoạn phát triển chính của nội chiến
- Xung đột bùng nổ (năm 2011 - 2012):
Năm 2011, những bất ổn tại khu vực Bắc Phi - Trung Đông, đặc biệt phong
trào “Mùa xuân Ả-rập” tại Tunisia, Ai Cập và Libya đã truyền cảm hứng cho phong
trào biểu tình chống chính quyền tại Syria. Người Syria bày tỏ thái độ bất mãn với

tiến trình chính trị và đòi một cuộc cải cách dân chủ.
Tháng 3/2011, biểu tình nổ ra tại thành phố Daraa phản đối việc lực lượng an
ninh giam giữ một nhóm học sinh bị cho là đã vẽ tranh graffiti có nội dung chống
chính phủ trên các bức tường ở trường học. Ban đầu chỉ là một cuộc biểu tình trong
hịa bình, kêu gọi trả tự do cho nhóm học sinh và rộng hơn là địi chính quyền trao
nhiều quyền tự do hơn cho dân chúng. Căng thẳng bắt đầu gia tăng giữa người biểu
tình và chế độ Tổng thống Assad.
Ngày 18/3/2011, Quân đội Syria nổ súng vào người biểu tình, khiến 4 người
thiệt mạng. Ngày hơm sau, đồn người tham gia đám tang của các nạn nhân bị bắn
và một người khác thiệt mạng. Diễn biến này đã gây ra cú sốc và bạo động nhanh
chóng bao trùm khắp nơi trên đất nước Syria.
Tháng 4/2011, hàng nghìn người biểu tình chiếm giữ trung tâm Homs - thành
phố lớn thứ ba của Syria và tuyên bố bám trụ cho tới khi Tổng thống Assad phải ra
đi. Theo các nhân chứng, lực lượng an ninh đã bắn người biểu tình.
Các phong trào phản kháng nhanh chóng lan rộng, các nhóm đối lập bắt đầu tổ
chức các phe phái chính trị và quân sự chống chính quyền. Tháng 7/2011, tổ chức
chống chính quyền Assad chính thức được thành lập từ các quân nhân đào ngũ
trong quân đội Syria mang tên “Quân đội Syria tự do” (FSA). Trong khi đó, dân tộc
Kurd ở miền Bắc Syria cũng hình thành một đơn vị quốc phịng riêng biệt để chống
phá Chính phủ Assad.
Ngày 18/8/2011, Tổng thống Mỹ Obama kêu gọi Tổng thống Assad từ chức
và yêu cầu đóng băng tài sản của Chính phủ Syria.
Đến năm 2012, căng thẳng giữa 2 phe leo thang thành cuộc xung đột. Các
cuộc xung đột vũ trang đầu tiên nổ ra giữa những người ủng hộ chính phủ, FSA và

11

LUAN VAN CHAT LUONG download : add

Mặt trận al-Nursa (một nhánh của al-Qaeda ở Syria) mới được thành lập. Lực lượng
người Kurd bắt đầu tham gia vào cuộc xung đột với FSA, nhưng tránh tham chiến
trực tiếp với Chính quyền Tổng thống Assad.
Ngày 12/4/2012, FSA và Chính phủ Syria lần đầu tiên đạt được một thỏa
thuận ngừng bắn. Nhưng thỏa thuận sớm bị phá vỡ vào ngày 05/5/2012 khi quân
nổi dậy tấn công vào Quân đội Chính phủ trên khắp lãnh thổ Syria.
Ngày 12/5/2012, Chính phủ Syria thông báo hàng loạt biện pháp cải cách mới,
đáp ứng một phần yêu sách của người biểu tình.
Mùa hè năm 2012, chiến tranh lan đến Aleppo, thành phố lớn nhất Syria. Từ
tháng 7 - 10/2012, chiến sự diễn ra ở Damascus và Aleppo, cả hai bên đều chịu tổn
thất nặng nề trong giao tranh. Bất chấp lệnh ngừng bắn đã được thỏa thuận vào dịp
lễ hiến sinh (lễ Eid al-Adha; cuối tháng 10/2012), quân nổi dậy vẫn tấn công vào
qn Chính phủ Syria.
Tình hình càng trở nên phức tạp khi các thế lực bên ngoài bắt đầu can thiệp
bằng cách hỗ trợ các nhóm khác nhau. Trong khi Iran và Hezbollah ủng hộ Chính
quyền Assad, thì Mỹ hỗ trợ lực lượng FSA.
- Vũ khí hóa học và phản ứng của phương Tây (năm 2013)
Ngày 19/3/2013, Chính phủ Syria cáo buộc lực lượng đối lập sử dụng vũ khí
hóa học làm chết 26 người, trong đó hơn 10 lính thuộc Quân đội Chính phủ tại thị
trấn Khan al-Assal, miền Bắc Syria. Cuộc điều tra của LHQ sau đó phát hiện khí
sarin được sử dụng nhưng khơng xác định được thủ phạm.
Ngày 21/8/2013, một vụ tấn cơng bằng vũ khí hóa học xảy ra bên ngồi thủ đơ
Damascus của Syria do qn nổi dậy kiểm sốt, gây ra làn sóng phản ứng từ nhiều
nước. Mỹ buộc tội Chính phủ Syria sử dụng vũ khí hóa học.
Ngày 31/8/2013, Tổng thống Obama đề xuất Quốc hội Mỹ thông qua kế hoạch
tấn công nhằm trừng phạt Chính phủ Syria. Tuy nhiên, ơng Obama đã không nhận
được sự hỗ trợ cần thiết từ cơ quan lập pháp.
Những cuộc thảo luận diễn ra nhằm tìm giải pháp chấm dứt hành động này và
đưa người chịu trách nhiệm ra ánh sáng. Đến tháng 9/2013, LHQ xác nhận vũ khí
hóa học đã được sử dụng tại Syria nhưng khơng nêu rõ bên chịu trách nhiệm. Cả

Chính phủ Syria và phe nổi dậy đều đổ lỗi cho nhau.

12

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Vấn đề trở nên căng thẳng khi Mỹ và Anh lấy cớ Chính quyền Assad sử dụng
vũ khí hóa học đàn áp nhân dân, đe doạ sẽ can thiệp quân sự vào Syria. Ngay lập
tức, Nga - đồng minh thân cận của Chính quyền Assad phản đối và cho rằng Mỹ
cần tính tốn hậu quả nếu muốn giải quyết chuyện nội bộ của Syria. Sau đó, Nga đã
đề xuất việc Chính phủ Syria cho phép phá hủy các nhà máy vũ khí hóa học để
tránh xung đột gia tăng.
Ngày 27/9/2013, HĐBA LHQ ra nghị quyết yêu cầu Syria tiêu hủy kho vũ khí
hóa học. Dưới áp lực từ Nga, Chính phủ Assad đã thực hiện bàn giao vũ khí hóa
học để ngăn chặn sự can thiệp quân sự trực tiếp từ Mỹ.
Ngày 14/10/2013, Syria ký Cơng ước về vũ khí hóa học, chính thức phá hủy
kho vũ khí hố học của mình. Vào thời điểm này, Hezbollah và Quân đội Iran bắt
đầu tham gia cuộc chiến.
- IS trỗi dậy và sự can thiệp của quốc tế (năm 2014)
Đầu năm 2014, một nhóm Hồi giáo cực đoan nổi lên tại Iraq, tự xưng là IS và
nhanh chóng gây ra nhiều hành động khủng bố tàn bạo đối với những ai phản đối
quan điểm cực đoan của chúng. IS nhanh chóng chiếm nhiều vùng lãnh thổ ở Iraq
và tràn sang Syria, lợi dụng tình hình bất ổn, giành quyền kiểm sốt nhiều vùng
rộng lớn trên khắp Syria. Cuộc chiến lúc này không cịn là “chuyện tay đơi” giữa
Chính quyền Assad và phe nổi dậy.
Trong khi đó, người dân Syria bị mắc kẹt giữa cuộc chiến, buộc phải rời bỏ
nhà cửa. Dòng người tị nạn tiếp tục kéo về các nước lân cận như Lebanon, Jordan,
Iraq và Thổ Nhĩ Kỳ, bất chấp nguy hiểm và tính mạng vượt biển để đến được các
nước châu Âu nhằm tìm kiếm cuộc sống tốt hơn. Hơn 4 triệu người đã rời Syria kể

từ khi cuộc xung đột bắt đầu, hầu hết là trẻ em và phụ nữ. Trên hành trình tị nạn đã
có hàng nghìn người chết.
Đến tháng 9/2014, Mỹ, Anh và các quốc gia Vùng Vịnh thành lập liên minh
chống khủng bố, thực hiện các cuộc khơng kích nhằm ngăn chặn và tiêu diệt IS tại
Syria và Iraq.
Ngày 23/9/2014, Mỹ khởi động cuộc khơng kích vào các mục tiêu của IS ở
Syria. Dưới sự hỗ trợ của không quân từ liên minh do Mỹ đứng đầu và lực lượng
người Kurd ở Iraq, lực lượng người Kurd tại Syria đã nhanh chóng ngăn chặn cuộc

13

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


tấn công của IS tại Kobane sát biên giới Thổ Nhĩ Kỳ. Thời điểm này, lực lượng người
Kurd tại Syria tiếp tục liên minh với các nhóm FSA để chiến đấu chống lại IS.
- Từ năm 2015 đến nay
Đầu năm 2015, lực lượng FSA giành được ưu thế đáng kể so với quân Chính
phủ Syria.
Ngày 07/8/2015, HĐBA LHQ cho phép các chun gia thuộc Tổ chức Cấm vũ
khí hóa học (OPCW) và LHQ điều tra về việc sử dụng loại vũ khí này ở Syria, khi
xuất hiện các cáo buộc lực lượng Chính phủ Syria đã sử dụng khí Clo trong các hoạt
động quân sự.
Ngày 30/9/2015, Nga chính thức can thiệp quân sự vào Syria khi tiến hành
chiến dịch không kích chống IS. Tuy nhiên, hành động của Nga bị Mỹ cáo buộc là
để che đậy cho việc khơng kích vào các lực lượng đối lập với Chính quyền Assad.
Tháng 11/2015, Pháp khơng kích các mục tiêu IS ở Syria sau vụ khủng bố làm
130 người thiệt mạng tại thủ đô Paris.
Ngày 24/8/2016, Ủy ban điều tra chung LHQ - OPCW kết luận khí Clo có thể
đã được sử dụng trong những cuộc giao tranh tại nhiều khu làng do lực lượng đối

lập Syria kiểm sốt, làm ít nhất 13 người thiệt mạng, nhưng không khẳng định bên
nào là thủ phạm thực hiện hành vi này. Đây là xác nhận chính thức đầu tiên về việc
sử dụng vũ khí hóa học tại Syria kể từ khi nước này chấp nhận tiêu hủy hồn tồn
kho vũ khí hóa học.
Ngày 28/02/2017, Nga và Trung Quốc phủ quyết một nghị quyết của HĐBA
LHQ cho phép áp dụng các biện pháp trừng phạt đối với Chính phủ Syria liên quan
đến việc sử dụng vũ khí hố học.
Ngày 04/4/2017, ít nhất 58 người thiệt mạng trong vụ tấn cơng được cho là có
sử dụng khí độc vào thị trấn Khan Sheikhoun thuộc tỉnh Idlib do quân nổi dậy kiểm
soát... Tổng thống Trump tuyên bố hành động “tàn ác” của Chính phủ Assad là kết
quả trực tiếp của “sự yếu đuối” từ thời Chính quyền Obama.
Ngày 05/4/2017, Tổng thống Trump tuyên bố Chính phủ Assad đã “vượt qua
nhiều lằn ranh đỏ” khi tiến hành vụ tấn cơng bị nghi ngờ là sử dụng vũ khí hóa học
nhằm vào dân thường.

14

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Ngày 06/4/2017, Mỹ đã bắn một loạt các tên lửa hành trình vào Syria. Theo
các quan chức Mỹ, hành động này là để trả đũa cho vụ tấn cơng hóa học ngày
04/4/2017. Đây là cuộc tấn công trực tiếp đầu tiên của Mỹ vào Chính phủ Syria và
là mệnh lệnh quân sự lớn nhất của ông Trump kể từ khi trở thành Tổng thống. Ơng
Trump tun bố cuộc tấn cơng vào Syria là “vì lợi ích an ninh quốc gia quan trọng
của Mỹ, để ngăn chặn và răn đe việc phổ biến vũ khí hóa học chết người”8.
1.2. Đặc điểm của cuộc nội chiến
Khái niệm “nội chiến” và “xung đột”:
“Nội chiến” (civil wars), theo định nghĩa của các từ điển (cả tiếng Việt lẫn
ngơn ngữ nước ngồi), là cuộc chiến tranh giữa các thành phần, phe nhóm chính

trị bên trong một quốc gia; giữa những người đồng bào cùng ngôn ngữ nhưng
tranh chấp với nhau vì nhiều lý do khác nhau như tơn giáo, chính trị, kinh tế…
Các cuộc nổi dậy hay khởi nghĩa cũng được xếp trong loại hình nội chiến. Theo
nghĩa này, thế giới đã xảy ra nhiều cuộc nội chiến ở các quốc gia như nội chiến ở
Anh (1642 - 1651); nội chiến ở Mỹ (1861 - 1865)… Lịch sử Việt Nam cũng đã
diễn ra nhiều cuộc nội chiến, như thời loạn 12 sứ quân; thời Trịnh - Nguyễn phân
tranh; cuộc chiến giữa nhà Tây Sơn với nhà Nguyễn ở Đàng Trong và nhà Trịnh ở
Đàng Ngoài…
“Xung đột” là sự va chạm, tranh giành giữa hai hay nhiều nhóm người, tập
đồn người hay giữa các quốc gia, dân tộc vì những mâu thuẫn đối địch về tư tưởng,
ý thức hệ, quyền lợi vật chất, tôn giáo, chủng tộc hay lãnh thổ… Xung đột có thể
dừng lại ở mức “Chiến tranh Lạnh” (vấn đề được giải quyết thông qua đối thoại,
hịa giải), nhưng cũng có thể bùng nổ thành các cuộc bạo loạn, ẩu đả bằng bạo lực,
thành những cuộc nội chiến hay chiến tranh đẫm máu, nhất là những xung đột về
tôn giáo và sắc tộc.
Trong “Sổ tay Thuật ngữ Quan hệ quốc tế”, tác giả Đào Minh Hồng và Lê
Hồng Hiệp cho rằng, trong thời hiện đại, nhiều cuộc nội chiến mang tính quốc tế rõ
rệt, bởi sự phụ thuộc lẫn nhau trong môi trường an ninh quốc tế cũng như có sự liên

8

M.Anh - Tú Anh, Syria: tên lửa Mỹ chỉ giúp cho khủng bố, 07/4/2017.

15

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


hệ trực tiếp hoặc gián tiếp với các quốc gia bên ngồi9. Áp dụng vào bối cảnh tình
hình Syria, có thể thấy cuộc nội chiến ở Syria đã trở thành cuộc chiến tranh giành

ảnh hưởng giữa một bên là người Shiite (ở Lebanon, Iraq, Iran) với sự hỗ trợ của
Nga, Iran cùng lực lượng Hezbollah ở Lebanon và một bên là quân nổi dậy gồm
phần lớn người Sunni được các nước Ả-rập, Mỹ và phương Tây ủng hộ. Nói cách
khác, nội chiến Syria đã biến thành một “cuộc chiến ủy nhiệm” của các cường quốc
thế giới10.
Khác với những biến động chính trị ở Liên Xơ, Đơng Âu trước đây, biến động
chính trị ở khu vực Bắc Phi - Trung Đơng nói chung và tại Syria nói riêng có một số
đặc điểm chủ yếu sau:
Một là, về lực lượng tiến hành: Các cuộc bạo loạn chính trị khơng có thủ lĩnh
lãnh đạo, lực lượng phản kháng không thuộc các tổ chức chính trị nào, chủ yếu là
thanh niên, sinh viên, dân nghèo thành thị.
Hai là, về phương thức, cách thức tổ chức: Lực lượng phản kháng thường tổ
chức mít tinh, biểu tình, lấy áp lực số đơng và bạo lực, đồng thời tận dụng lợi thế từ
sự hậu thuẫn chính trị và can thiệp vũ trang từ bên ngoài để lật đổ thế lực cầm quyền.
Ba là, mục tiêu của các phong trào phản kháng chuyển rất nhanh từ các yêu
cầu về dân sinh, dân chủ, việc làm sang mục tiêu chính trị.
Bốn là, tất cả các nước bị khủng hoảng mạnh nhất lại là các nước có tăng
trưởng kinh tế khá.
Năm là, phản ứng quốc tế khá bị động, chia rẽ, tùy theo diễn biến tình hình để
điều chỉnh thái độ.
Đáng chú ý nhất, các tổ chức đối lập ở các nước Bắc Phi - Trung Đông đây
chưa đủ sức tổ chức, lãnh đạo phong trào. Tại các quốc gia có biểu tình phản kháng
lớn nhất là Tunisia và Ai cập, Lybia cũng khơng thấy rõ vai trị của lực lượng chính
trị đối lập. Diễn biến ở Ai Cập cho thấy lực lượng “Anh em Hồi giáo” và các đảng
đối lập cũng bị động và chậm chân. Tại Tunisia, phong trào Hồi giáo “Nahda” đối
lập lưu vong ở nước ngoài chỉ trở về tham gia chính phủ chuyển tiếp sau khi Tổng

9

Đào Minh Hồng - Lê Hồng Hiệp (chủ biên), Sổ tay Thuật ngữ Quan hệ Quốc tế, Khoa QHQT - Đại học

KHXH&NV TPHCM, 2013.
10
Bùi Hùng/VOV online, Nội chiến Syria - Cuộc chiến ủy nhiệm của các cường quốc, 25/6/2013.

16

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


thống Ben Ali ra đi. Tại Lybia, hầu như không có lực lượng đối lập có tổ chức nào
tồn tại được dưới Chính quyền Gaddafi. Một số tổ chức cấp tiến như tổ chức cơng
đồn, nghiệp đồn thanh niên có số thành viên khá đông nhưng cũng không được tổ
chức chặt chẽ và khơng có sự chỉ huy thống nhất. Chỉ khi được các thế lực bên
ngoài hậu thuẫn, lực lượng đối lập mới thể hiện rõ vai trò của mình và phụ thuộc
vào bên ngồi.
Sau khi Liên Xơ tan rã, hệ thống các nước Xã hội Chủ nghĩa ở Đông Âu sụp
đổ đầu những năm 90 của thế kỷ trước, tại châu Âu và các châu lục khác, cục diện
chính trị đều có sự điều chỉnh lớn thì tại Bắc Phi - Trung Đơng, hầu như khơng có
sự biến động về ý thức hệ chính trị - tư tưởng. Vốn là các nước chậm hoặc đang
phát triển, từng chịu ách nô lệ thực dân hàng thế kỷ, nhiều nước Bắc Phi - Trung
Đông đã đứng lên giành độc lập tự do, chủ quyền dân tộc. Dưới sự lãnh đạo của các
lực lượng dân tộc, trong đó có những nhân vật tài năng và có tầm ảnh hưởng rộng
lớn, nhiều nước đã đạt được những thành tựu quan trọng về chính trị, kinh tế và các
lĩnh vực khác.
Nhìn nhận lại các cuộc bạo loạn xảy ra ở Bắc Phi - Trung Đơng, có thể thấy
ngun nhân cơ bản và cốt lõi của cuộc khủng hoảng chính trị này rất đa dạng và
phức tạp nhưng tập trung nhất là sự bất bình của dân chúng về việc Tổng thống mất
lịng dân, sự tha hóa, nạn tham nhũng lộng hành của bộ máy cầm quyền, mất dân
chủ trầm trọng, gia đình trị và tham quyền cố vị… Ngồi ra, chính phủ các nước bị
lật đổ đã sai lầm cơ bản trong xử lý nội bộ, sử dụng vũ lực quá mức cần thiết để đàn

áp người biểu tình, gây phẫn nộ đối với người dân cũng như dư luận quốc tế.
Bên cạnh những nguyên nhân xuất phát từ trong lòng xã hội, cịn có những
nhân tố tác động từ bên ngồi làm ảnh hưởng khơng nhỏ tới tình hình khu vực. Đó
là: Thứ nhất, đây là hệ quả của “Đề án Đại Trung Đông” và học thuyết “trách nhiệm
bảo vệ” của Mỹ đã được áp dụng từ lâu; thứ hai, tại hầu hết các nước xảy ra chính
biến, chính quyền khơng có quan hệ tốt với phương Tây; thứ ba, xuất phát từ những
tranh giành nguồn lợi dầu mỏ lớn của các nước tại khu vực; thứ tư, Mỹ âm mưu giải
quyết “trục ma quỷ” để rút ngắn con đường kiểm soát tồn bộ lục địa Á - Âu. Tuy
làn sóng biểu tình ở mỗi nước diễn ra có những tình tiết khác nhau, song tất cả các

17

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


cuộc biểu tình đều có những đặc điểm chung làm cục diện chính trị, kinh tế, xã hội
tại Bắc Phi - Trung Đông thay đổi mau lẹ và sâu sắc.
Tại Syria, vấn đề IS là kẻ thù của cả phe Chính phủ Assad và phe đối lập làm
cho tình hình rất phức tạp. Ngồi ra, sự chồng chéo lợi ích các nước lớn (Nga, Mỹ
và Trung Quốc) và các nước trong khu vực (Iran, Ả-rập Xê-út, Thổ Nhĩ Kỳ,
Israel…), sự đan xen các mâu thuẫn về dân tộc và tôn giáo… khiến nội chiến tại
Syria rất khó để giải quyết tận gốc.
1.3. Nguyên nhân và hệ quả của cuộc nội chiến
1.3.1. Nguyên nhân
Cuộc nội chiến ở Syria là kết quả của nguyên nhân song trùng cả bên trong lẫn
bên ngoài, cả trực tiếp lẫn sâu xa.
1.3.1.1. Nguyên nhân bên trong
Thứ nhất, sự yếu kém trong xử lý khủng hoảng của Chính quyền Assad
nên khủng hoảng biến thành nội chiến: Thực tế tình hình Syria khơng có nhiều
tiền đề cho các cuộc nổi dậy. Nhưng chính đường lối chính trị, cách thức lãnh đạo,

điều hành đất nước sai lầm của nhà cầm quyền là nguyên nhân dẫn tới bùng nổ
khủng hoảng và nội chiến.
Về chính trị, trong 42 năm cầm quyền của dịng họ Assad, Syria khơng có
chiến tranh mặc dù khơng ngừng đấu tranh địi giải phóng những vùng đất bị Israel
chiếm đóng trong điều kiện chưa ký hiệp định hịa bình. Syria “đơn thương độc mã”
đối phó với các cuộc xung đột của Israel khi khơng cịn các đồng minh Ả-rập. Quân
đội Syria là người bảo vệ duy nhất chống lại nguy cơ xâm lược từ Israel. Tổng
thống Assad khơng ngừng giúp đỡ người dân Palestin. Về quốc phịng, Syria xây
dựng được hệ thống phịng khơng tương đối mạnh theo mơ hình của Liên Xơ. Hiện
trình độ cơng nghệ của hệ thống này vẫn không bị lạc hậu và có khả năng tiêu diệt
các mục tiêu từ cự ly xa bên ngoài lãnh thổ Syria. Với sự giúp đỡ của Nga, Syria đã
xây dựng được hệ thống tên lửa phịng thủ bờ biển có thể bảo vệ tồn bộ khu vực
lãnh hải của Syria. Không quân Syria là một trong những qn chủng hiện đại nhất
Trung Đơng, có đủ năng lực đối phó với cuộc tiến cơng của bất kỳ đối thủ nào. Về
kinh tế - xã hội, dưới sự lãnh đạo của ông Assad, Syria là quốc gia có trình độ phát
triển cao trong khu vực. Syria thăm dò, phát hiện được các mỏ dầu; tiến hành điện

18

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


khí hóa; xây dựng hệ thống giao thơng tiêu chuẩn quốc tế; nông nghiệp, nông thôn
phát triển, đổi mới. Người dân Syria được phổ cập giáo dục phổ thơng tồn dân; có
quyền ra nước ngồi học tập và cơng tác. Về văn hóa - tơn giáo, chính quyền
khuyến khích phát triển các tơn giáo, nên người Hồi giáo (cả dịng Sunni và Shiite),
Thiên chúa giáo, Ấn Độ giáo, Phật giáo… cơ bản hịa hợp. Syria cũng phổ biến
Internet, có truyền hình vệ tinh…
Tuy nhiên, việc dịng họ Assad duy trì hệ thống quyền lực gia đình trị tại Syria
cũng gây mâu thuẫn sâu sắc giữa bộ tộc cầm quyền và các bộ tộc khác. Hệ thống

quyền lực gia đình trị, không công bằng khiến mâu thuẫn bộ tộc, tôn giáo gia tăng,
tham nhũng phát triển. Thực tế, tất cả quyền lực tại Syria đều do bộ tộc Alawite
(thuộc dòng Shiite; chiếm khoảng 15% dân số) nắm giữ, trong khi người Hồi giáo
Sunni chiếm khoảng 80% dân số Syria. Sự hình thành và mâu thuẫn giữa các nhóm
lợi ích làm nảy sinh bất đồng trong chính phủ. Sự trung thành, ủng hộ của quân đội
và an ninh bị chia rẽ sâu sắc.
Đặc biệt, trong xử lý biểu tình, bạo loạn, khơng chỉ Chính quyền Syria mà
chính quyền một số nước Trung Đông - Bắc Phi khác đã mắc sai lầm nghiêm trọng,
khiến cho tình hình đất nước càng lún sâu vào khủng hoảng. Các nhà lãnh đạo này
đã sử dụng quân đội, cảnh sát và tình báo để đàn áp người dân, bắt bớ, bỏ tù, thậm
chí giết hại những người tham gia biểu tình. Tại Syria, có thể nói, Chính quyền
Assad trong khi chưa nỗ lực hết mức có thể trong việc áp dụng các biện pháp chính
trị nhằm làm dịu tình hình căng thẳng và làn sóng biểu tình của người dân, đã áp
dụng ngay các biện pháp đàn áp mạnh tay. Chính hành động này đã làm trầm trọng
thêm tình hình, đồng thời đặt dấu chấm hết cho sự thương lượng, đàm phán và cải
cách chính trị, kinh tế và xã hội. Sau hàng loạt các cuộc biểu tình trên cả nước, cuộc
khủng hoảng chính trị - xã hội tại Syria chính thức chuyển thành nội chiến khi Quân
đội Chính phủ Syria sử dụng vũ lực, bắn vào đồn người biểu tình, từ đó châm ngịi
cho một cuộc nổi dậy vũ trang toàn diện ở Syria.
Thứ hai, sự cạnh tranh quyền lực và tôn giáo tại khu vực Trung Đông và
Syria. Tại Trung Đông, Ai Cập, Iran, Thổ Nhĩ Kỳ và Ả-rập Xê-út là những nước
lớn, có mơ hình phát triển khác nhau và ảnh hưởng mang tính tạo ra các giá trị đối
lập. Cùng với Israel, quan hệ giữa các nước vừa cạnh tranh, vừa hợp tác, biểu hiện ở

19

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


hai trục cơ bản là các nước đồng minh với Mỹ và các nước chống Mỹ. Sau “Mùa

xuân Ả-rập”, cán cân quyền lực giữa các nước này chuyển sang cạnh tranh và kình
địch, mở rộng cả phạm vi và mức độ. “Mùa xuân Ả-rập” đã xác định lại hệ thống
quyền lực nước lớn trong khu vực bằng việc mở ra ba trục: Thổ Nhĩ Kỳ - “Anh em
Hồi giáo”; “Vòng cung Iran - Shiite”; các nước quân chủ xoay quanh Ả-rập Xê-út.
Trong các trục này, Thổ Nhĩ Kỳ, Iran và Ả-rập Xê-út là các nước đi đầu, cạnh tranh
ngôi vị bá chủ khu vực. Trong cuộc cạnh tranh vai trò cường quốc lãnh đạo Trung
Đơng, Syria - mắt xích yếu nhất trong liên minh Shiite của Iran, trở thành bàn đạp,
vùng đệm cho Ả-rập Xê-út, Iran và Thổ Nhĩ Kỳ. Trong khi Syria là đồng minh của
Iran, thì Ả-rập Xê-út và Thổ Nhĩ Kỳ lại muốn thay đổi chế độ chính trị ở Damascus
để biến Syria thành đồng minh của mình trong thế trận địa chính trị ở Trung Đơng.
Israel cũng không muốn Syria tồn tại như một nhà nước độc lập có thể là vật cản
đối với Israel trên con đường mở rộng biên giới quốc gia và ảnh hưởng trên tồn bộ
khu vực. Do đó, Iran muốn bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền của Syria, thì Ảrập Xê-út, Thổ Nhĩ Kỳ và Israel lại chủ trương không để Syria tồn tại và phát triển
ổn định như một quốc gia có chủ quyền.
Mâu thuẫn giữa phe Hồi giáo dòng Sunni (chiếm khoảng 70% tổng số dân
Trung Đơng - Bắc Phi) và phe Hồi giáo dịng Shiite (chiếm khoảng 25%)11 đã tồn
tại hàng thế kỷ và ngày càng phức tạp khi được cộng hưởng thêm tác động từ những
nhân tố mới. Cách mạng Hồi giáo ở Iran năm 1979 đã đưa người Shiite lên nắm
quyền và tư tưởng của cố Lãnh tụ tinh thần tối cao Ruhollah Musavi Khomeini, gây
lo lắng đối với chính quyền các nước Hồi giáo Sunni. Iran đã lập ra “trục Hồi giáo
Shiite” gồm Iran - Syria - Hezbollah và lực lượng Shiite ở các nước khác trong khu
vực. Để ngăn chặn ảnh hưởng của Hồi giáo Shiite, các chế độ Ả-rập Hồi giáo Sunni
cũng tập hợp lại với nhau. Liên minh Sunni được hình thành rõ nét ở Trung Đơng,
với hai nhánh chính là Ả-rập Xê-út cùng các nước quân chủ Hồi giáo, trừ Qatar và
Thổ Nhĩ Kỳ - Qatar - “Tổ chức Anh em Hồi giáo”... Cuộc xung đột tại Syria là biểu
hiện rõ nhất cho sự cạnh tranh của các phe phái, giáo phái. Lực lượng Hồi giáo
Shiite từ Iran, Lebanon, Iraq… khơng ngừng hỗ trợ Chính quyền Assad. Trong khi

11

Ngọc Diệp, Tại sao ít người di cư Syria chọn các nước giàu Trung Đông? 21/9/2015.

20

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


đó, phe Sunni với Ả-rập Xê-út là đầu tàu, liên tục cung cấp vũ khí và huấn luyện lực
lượng đối lập.
1.3.1.2. Nguyên nhân bên ngoài
Một là, ảnh hưởng từ hiệu ứng lan tỏa của phong trào “Mùa xuân
Ả-rập”: “Mùa xuân Ả-rập” khởi đầu từ cuộc biểu tình của lực lượng lao động
Tunisia, vào ngày 18/12/2010 nhằm bày tỏ sự đoàn kết và cảm thông với một người
thanh niên bán trái cây đã tự thiêu trước trụ sở chính quyền một thành phố của
Tunisia để phản đối cảnh sát tịch thu hàng hóa và phương tiện kiếm sống của mình.
Hình ảnh người thanh niên tự thiêu được ghi lại và tung lên các trang mạng xã hội
như Facebook, Twitter, YouTube… đã châm ngịi làm bùng phát phong trào chống
chính phủ. Các cuộc biểu tình, tuần hành kêu gọi lật đổ chính quyền nhanh chóng
chuyển thành bạo loạn. Ngày 14/01/2011, Chính quyền Tổng thống Tunisia Ben Ali
chính thức sụp đổ. Được cổ suý bởi sự thành công của “Cách mạng hoa Nhài” ở
Tunisia, các cuộc biểu tình bạo loạn đã nhanh chóng lan rộng, gây nên hội chứng
biểu tình, bạo loạn lật đổ và chống đối chính quyền đương nhiệm ở hầu khắp các
nước khu vực Bắc Phi - Trung Đông, trong đó có Syria.
Hai là sự can dự và tranh giành ảnh hưởng giữa các nước lớn tại Trung
Đông: Sau Chiến tranh Lạnh, nhu cầu về nguồn cung cấp nguyên nhiên liệu là vấn
đề trọng tâm trong chiến lược an ninh của các nước, đặc biệt là các nước lớn. Là
khu vực có địa chiến lược, kinh tế quan trọng, nhất là trữ lượng dầu khí khổng lồ,
nên Trung Đơng - Bắc Phi luôn giành được sự quan tâm, cạnh tranh của các nước
lớn. Các cường quốc, nhất là Mỹ luôn có tham vọng độc quyền kiểm sốt nguồn
dầu mỏ và khí đốt ở khu vực bằng mọi giá.

Mỹ đã và đang trong quá trình triển khai “Đề án Đại Trung Đơng”. Là khu vực
có vị trí địa chiến lược quan trọng nên Mỹ luôn coi Trung Đông - Bắc Phi là trọng
điểm trong chiến lược toàn cầu. Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, nhất là sau sự
kiện 11/9/2001, các đời Tổng thống Mỹ đã đề ra và triển khai thực hiện “chiến lược
Đại Trung Đông”, thông qua con bài “dân chủ hóa”. Những năm gần đây, Chính
quyền cựu Tổng thống Obama có những điều chỉnh nhất định trong chính sách đối
với khu vực, nhưng mục tiêu chiến lược cơ bản đối với khu vực khơng thay đổi, đó
là: Củng cố vai trị lãnh đạo, kiểm sốt nguồn dầu mỏ ở khu vực; giải quyết những

21

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


vấn đề đe dọa đến an ninh và vị thế siêu cường của Mỹ; ngăn chặn, từng bước loại
bỏ ảnh hưởng của các nước lớn khác; đảm bảo thị trường cho các doanh nghiệp Mỹ;
áp dụng “quyền lực thông minh”, linh hoạt hơn trong các hoạt động tại khu vực
thông qua những khái niệm “đối tác mới”, “ngoại giao đa phương”, “cam kết bền
vững”12, ưu tiên sử dụng biện pháp ngoại giao, kinh tế.
Mỹ triển khai thực hiện hàng loạt biện pháp trên tất cả các lĩnh vực (chính trị ngoại giao, kinh tế - thương mại - đầu tư, quốc phòng - an ninh, viện trợ…) để củng
cố, tăng cường sức mạnh, ảnh hưởng và bảo vệ các lợi ích của mình tại khu vực.
Mỹ đẩy mạnh can dự về chính trị, kinh tế, qn sự, văn hóa, giáo dục, truyền thông
vào khu vực; tăng cường ngoại giao công chúng, sử dụng các tổ chức phi chính phủ
(NGOs); dùng chiêu bài “dân chủ, nhân quyền” thúc đẩy quá trình tự diễn biến,
tun truyền, vận động, lơi kéo chính phủ và người dân hướng tới nền dân chủ và
các giá trị phương Tây; cung cấp viện trợ quân sự, kinh tế và phát triển, lấy kinh tế
để thúc đẩy dân chủ; tập hợp, xây dựng lực lượng, đào tạo, huấn luyện các “lực
lượng nòng cốt”, chủ yếu là lớp tri thức trẻ nhưng bất bình với chính quyền, kích
động tinh thần biểu tình, bạo loạn chống chính phủ của dân chúng; khai thác và sử
dụng truyền thông, Internet. Mỹ coi đây là những phương tiện, cách thức hữu hiệu

để phổ quát các giá trị dân chủ, nhân quyền phương Tây. Mỹ luôn sẵn sàng thúc đẩy
và thực hiện các cuộc cách mạng dân chủ, “cách mạng màu” để lật đổ các chính thể
thù nghịch, hoặc thay đổi thể chế ở các nước (kể cả đồng minh) theo ý đồ của Mỹ.
Trong khi đó, để mở rộng vai trị, ảnh hưởng và bảo vệ lợi ích của mình, Nga
cũng tích cực can dự vào khu vực Trung Đông. Mục tiêu của Nga là thúc đẩy lợi ích
kinh tế; tăng cường ảnh hưởng; ngăn ngừa tác động của Hồi giáo cực đoan đến
nước Nga và các khu vực “sân sau”. Nga thực thi chính sách thực dụng, xây dựng
quan hệ tốt với tất cả các đối tác; tăng cường quan hệ kinh tế, năng lượng; thúc đẩy
hợp tác quốc phòng; cạnh tranh với Mỹ và phương Tây. Nhờ đó, vai trị, ảnh hưởng
của Nga ở khu vực đang ngày càng được khẳng định.
Mục tiêu cơ bản trong chính sách của Trung Quốc với khu vực Trung Đông là
đảm bảo nguồn cung cấp dầu mỏ; thâm nhập, mở rộng ảnh hưởng, khẳng định vị

12

Đặng Việt Hùng, Thế kỷ Thái Bình Dương của Mỹ, 25/10/2011.

22

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


thế của một nước lớn. Để đạt được mục đích, Trung Quốc không ngần ngại lôi kéo
các nước (sử dụng con bài viện trợ kinh tế và lợi dụng tâm lý “ghét” Mỹ và phương
Tây); thực dụng trong các mối quan hệ, sẵn sàng “đi đêm” với lực lượng đối lập;
phối hợp với các nước khác trong những vấn đề có cùng lợi ích...
Việc các nước lớn tăng cường can dự, cạnh tranh nhưng cũng luôn sẵn sàng
mặc cả, thỏa hiệp lợi ích với nhau khiến cho tình hình khu vực Trung Đơng, trong
đó có Syria thêm phức tạp, rối loạn.
Ba là Mỹ/phương Tây âm mưu can dự lật đổ các chế độ đối nghịch, bất

hợp tác: Mục tiêu của Mỹ đối với Trung Đơng là củng cố vai trị lãnh đạo, kiểm
soát nguồn dầu mỏ ở khu vực phục vụ cho chiến lược an ninh năng lượng; giải
quyết những vấn đề đe doạ đến an ninh và vị thế siêu cường của Mỹ như chủ nghĩa
khủng bố, Hồi giáo cực đoan, phổ biến vũ khí hủy diệt, các quốc gia cứng đầu,
phong trào bài Mỹ; ngăn chặn và từng bước loại ảnh hưởng của các nước lớn khác;
đảm bảo thị trường vững chắc cho các doanh nghiệp Mỹ. Chính phủ Mỹ đưa ra khái
niệm “đối tác mới”, “ngoại giao đa phương”, “cam kết bền vững”, trong đó ưu tiên
sử dụng biện pháp chính trị - ngoại giao và kinh tế. Cựu Tổng thống Obama đề ra
chiến lược phát triển giá trị dân chủ Mỹ cổ vũ làn sóng “dân chủ hóa” Trung Đơng Bắc Phi. Mỹ đẩy mạnh hoạt động can dự trên các lĩnh vực, tích cực sử dụng chiêu
bài dân chủ, nhân quyền thúc đẩy quá trình tự diễn biến tại các nước; ưu tiên viện
trợ quân sự, kinh tế và hỗ trợ phát triển cho các nước, lấy kinh tế để thúc đẩy dân
chủ; tập hợp, xây dựng lực lượng, chủ yếu là lớp trẻ bất bình với chính quyền; thúc
đẩy dân chủ kiểu phương Tây, kích động tinh thần chống chính phủ; sử dụng
Internet để điều hành, phối hợp, vượt qua sự kiểm soát của chính quyền; mua chuộc,
chi phối giới lãnh đạo quân đội và sẵn sàng can thiệp quân sự lật đổ.
1.3.2. Hậu quả của cuộc nội chiến
1.3.2.1. Đối với Syria
- Về kinh tế: Syria hiện đang trong giai đoạn kiệt quệ nhất kể từ khi nổ ra nội
chiến vào tháng 3/2011, khiến mọi nỗ lực xây dựng tương lai trở nên khó khăn. Do
sử dụng nguồn tài chính khổng lồ cho cuộc chiến trong suốt hơn 6 năm qua, ngân
sách của Syria đã cạn kiệt, trong khi nguồn hỗ trợ kinh tế từ đồng minh chủ chốt
khu vực là Iran ngày một suy giảm. Theo Giáo sư kinh tế Omar Dahi (người Syria,

23

LUAN VAN CHAT LUONG download : add