Luận văn thạc sĩ USSH khảo sát các phương tiện từ vựng, ngữ pháp biểu đạt tính tình thái nhận thức trong tiếng anh và tiếng việt luận văn ths lý luận ngôn ngữ 5 04 08

DAI HOC QC GIÀ HA NĨI
TRNG DAI HOC KHOA HOC XA HÒI VA NHÀN VÀN

NGÙ THIEN HUNG

KHÀO SÀT CÀC PHUONG TIÈN TÌT VUNG,
G\J PHÀP BIÉU DAT TINH TÌNH THÀI NHÀN THÙC
'

TRONG TIÈNG ANH VA TIÈNG VIÈT

Chuyén ngành: LY LUÀN NGÒN NGÙ
Ma so : 5.04.08
LUÀN ÀN TIÉN Sì N G 0 VÀN

Ngi ling dÀn khoa hoc:
1. GS. TSKH NGUN LAI
2. TS. NGUN CHI HỊA

•'Li'

^
HA\ NOI,
2003

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


LỊI CAM DOAN

Tịi xin Cam doan day là cóng trình ng/iién cù'u aia riéng tịi. Tàt ed

nlìi/ng vali de dwac trình bay va gidi quyet, nhung két liign tvoiig
luqn àn déii cìnta duac cóng bótrong bàt ky cóng trình nào khàc.

Tàc già liiàn àn

Ngu Thién Hùng

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


BÀN VIÈT TÀT, KY HIÈU VA QUI UÒC TRICH DAN
A. Vièt tàt va kv hiéu
BN

Bó ngu (Obiect/ Complement)

C

Tap hgp ngu cành (Context)

CN

Chii ngu (Subject)

DN

Danh ngù (Noun Phrase)

DT

Danh tir (Epislemic Noun)

HK

Huii két (Teiic)

DKPT

Diéu kien phàn thuc

DT,ING

Dong tir huu tan -ING

DT^T

Dòng tùnguyén the (Infinitive verbs)

DTTG

Dong tir tri giàc

DTTT

Dong tir tình thài

H

Ngi nghe, ngi nhan phàt ngịn (hearer)

HT

Hien tai

MDBN

Ménh de bó ngu (complement clause)

MDCXD

Ménh de chua xàc dinh (Non-finite clause)

MDXD

Ménh de xàc dinh (Finite clause)

NC

Nén hòi thoai chung (Common conversation background)

P

Noi dung ménh de (proposition)

PN

Phàt ngịn (utterance)

QK

Qua khu

S

Ngi nói/ chii the phàt ngịn (speaker)

TA

Tiéng Anh

TDTTT

Tra dong tir tình thài nhan thuc (Epistemic modal auxiUary)

TGpn

The giói phàt ngịn (World of utterance )

Tpn

Thịi diém phàt ngịn (Time of utterance)

TGtc

The giói tham chiéu (World of reference)

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


TRT

: Trang tir tình thài nhan thuc (Epislemic Adverbs)

Tst

: Thịi diém su tình (Time of event)

Ttc

: Thài diém tham chiéu su tình (Time of reference)

TT

: Tinh tir nhan thuc (Epistemic adjective)

TTcx

• Tinh tir thuc hiru chi càm xuc

TTKN

• Tinh tir chi khà nàng

TTNT

: Tinh thài nhan thirc (Epistemic modality)

TV

: Tiéng Viet

<

: som han hay phia truóc (anterior)

>

: muon han (posterior)

=

: dong thòi (coincide)

>

: muon han hay dong thòi

<

: som han hay dong ihòi

:

: sam han hoac dòng thài hoac muon han

(-)

: Càu khòng chap nhan ve ngu phàp/ càu khòng thuan lai

(H-)

: Càu co thè chàp nhan ve ngu phàp/ càu thuan lai

?

: Truàng hap chua xàc dinh

B. Qui dinh càch ghi ngn trìch dàn va xt xiir càc vi du
Trong phàn "Tài liéu tham khào va xuàt xu càc vi du "tir trang 201 dén
trang 212, chùng tòi dành so thir tu tir phàn A (tài liéu tham khào) dén phàn B
(xuàt xù càc VI du) tir so (1) dén (166). Trong qua trình trich dàn tài liéu tham
khào, chùng tịi bào cào ngn bang nhung so thù tu chi tàc già cịng trình va
sau do là so trang trong ngoac vng.
Trong qua trình trich dàn vi du, chung tịi bào ngn bang so thu tu, sau
dị là so trang trong ngoac dan. Trong truàng hap co 3 so thì so a giua là so
tàp. Mot so VI du chùng tòi thiét ké nén phia sau khòng dugc ghi chù nguón
xuàt xù'.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


BIÈU BANG VA SO DỊ TRONG LN AN

Biéu 1.2T.

Su dói làp gitra tình thài nhan thùc va càc y nghTa
tình thài khàc

Biéu 2T.1.1.

Càu trùc cu phàp-ngiJ nghla cùa càc DT tri tue

47

Sa dò 2.1.1.2.

Di chuyén DT tri giàc ra phia truòc

68

Biéu 2.3.1.1.a.

Càu trùc cu phàp ngiJ nghla cùa DT tri tue trong TA

125

va TV
Biéu 2.3T.l.b.

Càu trùc cu phàp ngu nghìa cùa DT va TRT trong

125

TA va TV
Biéu 2.3.1.1.e.

Tàm tàc dòng cùa hiéu lue tình thài vói u tị phù

126

dinh

Sa do 3.1.1.6.

Phuang thùc tri nhan va hng thịi gian cùa shoidd

154

Biéu 3.1.2.1.

Càu trùc ngù nghla cùa càu diéu kien phàn thuc

162

Biéu 3.3.1.

Càu trùc cu phàp ngù nghTa ca bàn cùa TDTTT va

188

VTYY
Biéu 3.3.1.2.

Phàn bị càc chùc nàng ngù nghia tình thài cùa càc

192

phuang tien ngù phàp a khu vuc tình thài thuc huu
va tình thài tiém nàng
Biéu 3.3.2.2.

Mị hình càu trùc càu DKPT Hien tai va DKPT Qua

195

khù

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


MUC LUC
Trang
MÒ DAU

^

1. Ly dochon de tài

1

2. Muc dich nghién cùru

3

3. Dói tugng va pham vi nghién cùu

3

4. Phuang phàp nghién cùu

4

5. y nghla khoa hoc va thuc tién cùa de tài

^

6. Bò cuc cùa luan àn

5

Ciiirang I: NhOfng vàn de ly luan lién quan dén de tài

6

1.1. Khài nieni tìnli thài

6

1.1.1. Khài niem tình thài trong logie hoc

7

1.1.2. Khài niem tình thài trong ngịn ngù hoc

8

1.2. Su pliàn gi càc kiéu tìnli thài

12

1.2.1. Su phàn giói càc kiéu tình thài cùa càc tàc già di truòc

13

1.2.2. Su phàn giòi càc kiéu tình thài theo hng tién dung trong

16

luan àn
1.3. Khài niem tình thài niian thùrc
1.3.1. Quan niem cùa nhan thùc luan truyén thòng va quan niem

16
16

cùa Givòn
1.3.2. Quan niem cùa mot so nhà ngù hoc ve tình thài nhan thùc

18

1.3.3. Tinh thài nhan thùc va chùng cu

19

1.3.4. Tinh chùng cu trong quan he vói tinh khàch quan va tinh

21

chù quan trong tình thài nhan thùc
1.3.5. Khài niem tình thài nhan thùc theo huóng tién dung trong

23

luan àn
1.4. Càc phuang tien biéu hien tinh tình thài nhan thùc
1.4.1. Phuang tién ngù àm

25
27

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


1.4.2. Phuang tién ngu phàp

29

1.4.3. Phuang tién tiì vung

35

1.5. Khung miéu tà càc phirong tién biéu hien tình thài nhan thiic

37

1.5.1. Phàt ngòn va càu

37

1.5.2. Càc quan he giua càc yéu to' thuòc càu trùc PN va yéu td

38

thuc tai, khòng gian va thòi gian
1.5.3. Huòng miéu tà

40

1.6. Tiéu két

45

Chirong II: Càc phuang tién tir vung biéu dat tinh tình thài nhan

46

thùc trong Tiéng anh va Tiéng viét
2.1. Càc phuang tién tir vung biéu dat tinh tình thài nhan thirc

46

trong Tiéng anh
2.1.1. Cau truc tình thài vói DT nhan thirc trong TA

46

2.1.2. Càu truc tình thài vói Tinh tir

74

2.1.3. Cau trùc tình thài vói Danh tir

77

2.1.4. Càu trùc tình thài vói Trang Tir

81

2.2. Càc phuang tién tir vung biéu dat tình tình thài nhan thirc

95

trong Tiéng Viét
2.2.1. Càu trùc tình thài vói DT nhan thùc

95

2.2.2. Càu trùc tình thài vói Trang tir P/ Tiéu tir P

106

2.3. Mot so tuong dong va di biét giira càc phuang tién tir vung

124

biéu dat tình thài nhan thùrc Tiéng Anh va Tiéng viét
2.3.1. Tuang dong

124

2.3.2. Di biét

129

2.4. Tiéu két

134

Chuang III: Càc phuang tién ngOr phàp biéu dat tình thài nhan

135

thirc trong Tiéng Anh va trong Tiéng viét

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


3.1. Càc phuang tién ngu phàp biéu dat tinh tình thài nhan thuc

135

trong Tiéng Anh
3.1.1. Càc cau trùc TDTTT biéu dat y nghla tiém nàng trong TA

135

3.1.2. Thirc va càc cau trùc tình thài chi y nghla phàn thuc

159

3.2. Càc phuang tien ngu* phàp biéu dat tình thài nhan thùc

166

trong Tiéng Viét
3.2.1. Càu triic vói Vi tu tình thài

167

3.2.2. Cau trùc tình thài chi diéu kien phàn thuc

183

3.3. Mot so tuoìig dong va di biét giua càc phuoìig tién ng& phàp

187

biéu dat tình thài nhan thùc trong TA va TV
3.3.1. Tuang dong va di biet giCra càc phuang tien biéu dat y

187

nghla tình thài thuc huii, tiém nàng trong TA va TV
3.3.2. Càc tuang dong va dj biet giua càc phuang tien biéu dat y

193

nghia tình thài phàn thuc trong TA va TV
3.4. Tiéu két

195

KÉT LUAN

197

DANH MIJC CAC CỊNG TRÌNH CUA TÀC GIÀ LUÀN ÀN

201

TÀI LIEU THAM KHÀO VA XUAT XLTCÀC VI DU

202

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


MỊDAU
1. Ly do chon de tài
1.1. Trong giao tiép ngịn tu hàng ngày, con nguòi khòng chi iruyén dcn nhau
nhung thòng diep mang tinh thuan tùy miéu tà the giai. Chùng ta thuòng gùi
kèm theo càc thòng diep thài dò dành già cùa mình doi vai tinh chan xàc cùa
diéu nói ra, doi vói hien thuc quanh mình va cà dói vói ngi nghe. Ben canh
noi dung thịng tin miéu tà, bao giò cung co mot loai thòng tin giùp hình thành
lue ngịn trung, tao ra hieu qua tàc dong dén ngi nghe va giùp ngi nói
hién lo y djnh giao tiép cùa mình. Thành phàn thịng tin ngù nghTa này, di
góc dị lién quan dén kié'n thùc va niém tin cùa ngi nói dói vói tinh chàn xàc
cùa noi dung menh de duac goi là tinh tinh thài nhàn thùc va duac hién lo bai
nhung phuang tien ngòn ngù da dang.
1.2. Xem xét càc cịng trình cùa càc tàc già di trc, chùng tịi nhan thày bc

dàu, càc lóp phuang tien biéu dat tình thài nhan thùc chua duac quan tàm dong
déu va thich dàng. Càc tàc già chi chù trong nghién cuu càc phuang tien này
trén bình dien ngù nghla va chù yéu là ngu phàp. Trong tiéng Anh (TA), càc
nghién cuu thng tàp trung vào lóp tra dong tu tình thài (TDTTT), va hàu nhu
càc tàc già chi xem càc dan vi tu vung nhu là càc khùc giài cùa càc phàt ngòn
(PN) chùa TDTTT trong qua trình phàn tich. Trong khi dị, càc nhà Viet ngù
hoc chù y nhiéu han dén lóp tu vung biéu dat y nghTa này ngồi lóp dong tu
tình thài va hu ti^ nhung chù yéu a khung nghién cuu tu loai. Tu nhùìig nàm 80
tra ve sau, vàn de tình thài nhan thùc dà duac càc nhà ngòn ngù hoc quan tàm
nhiéu han. O mot so cịng trình, vàn de tình thài dà duac dàu tu nghién cùu
trén cà 3 phuang dien: két hoc, nghTa hoc, dung hoc.
Tuy nhién, do tinh chat va dàc trung cùa cịng trình nghién cùu, hàu nhu
càc tàc già chi chuyén vào loai phuang tién tu vung vói càc kiéu tinh thài khàc
nhau, hoac lóp dong tur tình thài chi tình thài dao nghTa. Luan vàn Thac sT cùa
Ngù Thién Hùng [114] khào sàt càc dau hiéu tình thài nhan thùc trong TA va

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


TV trén mot dien rịng vói càc phuang tién biéu dat. Tuy vày, ó cịng trình này,
ranh giói tu vimg, ngu phàp va càc dac trung cùa càc phuang tien trén càc bình
dien két hoc, nghTa hoc, dung hoc vàn chua duac làm ro, cu thè là a phuang
dien tiép nhan, giài ma - suy dồn cùa ngi nghe ve mat nhan thùc. Cịng
trình gàn day nhàt co cùng mot hng di vói chùng tịi là Luan vàn l^hac sT cùa
Le Thi Cam Thanh [52] khào sàt càc phuang tien tu vung, ngu phàp nhung chi
vói y nghTa tình thài khòng thuc huu va khòng di vào càc chùc nàng dung hoc.
Mat khàc, tu thuc tién day hoc TA vói tu càch là mot ngoai ngù, va trong
giao tiép vói ngi nc ngồi bang tiéng Viet (TV), chùng tịi nhan thày ràng:
- Trong dién ngòn cùa nhùng nguòi này hàu nhu Ihiéu vàng càc yéu tò
ngòn ngù biéu dat y nghTa tình thài nhan thùc. Càc PN thng co hình thùc cùa

càu tran thuat nàng ve chùc nàng miéu tà, thòng bào.
- Mot so' hoc vién chi su dung mot loai phuang tien "uà thich" co dinh ò
mot vi tri. Chàng han nhu / think, maybe a vi tri dàu phàt ngịn (PN) hoac may
a vi tri mot TDTTT.
Tinh hình này dói vói ngi nc ngồi thng là do "mài lo dói phó vói
thè hien thanh diéu" va noi dung phàt ngòn, ma khòng tan dung duac su phong
phù cùng sàc thài tinh té cùa càc dan vi biéu dat tình thài. Vói ngi Viet hoc
tiéng Anh, co le là do quan niem lech lac ve "dị luu lồt" (fluency) thè hien
ngòn ngu trong giao tiép. Càc dàu hiéu tu vung chi tình thài nhan thùc vói mot
kiéu ngu diéu riéng ngàn càch vói phàn noi dung thịng bào bi hiéu nhàm là
càc yéu tò ngap ngùng càn tra dò luu lồt cùa ngi nói. Ngi hoc cùng co
thè chua y thùc day dù ve chùc nang quan trong cùa càc u tó này trong vai
trị biéu dat thài do dành già cùa ngi nói dói vói noi dung PN va trong viec
tao làp càc mói quan he ngồi ngịn ngù.
1.3. Xuat phàt tijr tình hình trén, chùng tịi cho ràng vàn de phàn còng chùc
nàng biéu dat càc y nghTa tình thài nhan thùc giua càc lóp phuang tien va càc
chùc nàng dung hoc cùa chùng vàn con mò ngò cho càc nghién cùu càc
phuang tién biéu dat trén mot dien ròng. Viec khào sàt càc phuang tien tu

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


vung, ngù phàp biéu dat tinh tình thài nhan thùc phài xuàt phàt tu quan niém
két hap bò ba két hoc (syntax), nghTa hoc (semantics) va dung hoc
(pragmatics), va phài duac tién hành trén bình dien lién ngịn ngù de nhàm
dóng góp cho viec day va hoc tiéng.
Nhung vàn de trén dà thòi thùc chùng tòi tién hành de tài này.
2. Muc dich nghién cuu
Day là mot nghién cùu co tmh chat lién ngòn ngù nén luan àn co gang:
1) Tim càc dac trUng ve két hoc, nghTa hoc va dung hoc cùa càc phuang

tién biéu dat tinh tình thài trong TA va TV;
2) Tim nhùng tuang dóng va di biet giua càc phuang tién biéu dat tinh
tình thài nhàn thùc cùa hai ngịn ngù này trén càc bình dien dà de càp.
3. Doi tuang va pham vi nghién cuu
3.1. De tài tién hành khào sàt trén mot pham vi rịng càc phuang tien biéu dat
tinh tình thài nhàn thùc de co dugfc mot cài nhìn ro han su phàn cịng chùc
nàng, vai trị cùa mịi lóp phuang tien. Càc phuang tien tu vung là càc hình
thùc dién dat y nghTa tình thài thc càc lóp tu nhu dịng tu, tinh tu, danh tu,
trang tu trong TA va dòng tu, tinh tu, danh tu, tiéu tu tình thài va quàn ngù
trong TV. Dac trung hành chùc cùa càc lóp tu này thè hién ị chị chùng thng
tón tai trong su tuang tàc vói càc u tó thc càc càu trùc cu phàp-ngù nghTa
de tao thành mot chinh thè càu trùc ma chùng là thành tó trung tàm. Càc
phuang tién ngù phàp là càc hình thùc gàn vói khung vi ngù nhung khòng dién
dat y nghTa két tri dòng tu ma dién dat y nghTa tình thài nhàn thùc. Càc hình
thùc này co thè là phàn tich tinh nhu càc tra dịng tur tình thài, càc tu hu hay
tóng hap tinh nhu thuc già dinh.
3.2. Càc thài dò dành già cùa ngi nói dói vói noi dung ngịn liéu thng
phàn anh mói quan he cùa ngi nói vói thuc tai, vói tình hng truc tiép, vói
ngi nghe. Càc thài dị gàn lién vói càc trang thài tri nhàn cùa ngi nói va
hiéu lue dành già phài duac xét tai thòi diém nói nang. Nhu vày, mịi trng de

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


khào sàt càc dan vi ngòn ngù biéu dat tinh tình thài nhàn thùc phài là PN, mot
dan vi cùa ngịn pham vón gàn lién tinh khịng gian va thịi gian. PN phài
thuòc mot chù thè phàt lòi nhàt dinh va duac xàc dinh trong mot ngù cành nhat
dinh. Ve mat cu phàp, PN duac xày dung trén càu nhung khịng hồn tồn
dóng nhàt vói càu. Trong thuc tién thu thap tu liéu, càc PN co thè xuàt hien
duói dang mành doan ngịn bàn, va thng khịng co tinh hồn chinh ve ngù

phàp. Chùng là càc trich dàn lù càc doan hòi thoai, chù khòng phài là càc càu
vàn trong càc doan miéu tà, tir su ma dói tugng tiép nhàn khòng dugc xàc dinh
ro tai mot ngù cành giao tiép.
3.3. De tài khòng khào sàt càc phuang tien ngù àm ma chi de càp dén khi càn
thiét trong qua trình phàn tich.
4. Phuang phàp nghién ciiu
Luan àn dà su dung phói hgp càc phuang phàp nghién cùu sau:
Phuang phàp thóng ké, phuang phàp miéu tà dinh tinh, phuang phàp so
sành dói chiéu, phuang phàp qui nap, trong dị phuang phàp chù dao là miéu
tà dinh tình.
De xàc làp càc hàng thè ngù nghTa cùa càc càu trùc tình thài, chùng tịi
quan sàt va phàn loai mot so lugng lón ngù cành co càc phuang tien biéu dat
tình thài nhàn thùc, va phàn tich nghTa cùa dan vi biéu dat tình thài vói càc
thao tàc cài bién.
Sau khi quan sàt, phàn tich va phàn loai de xàc làp dugc net nghTa 6n
dinh nhàt cùa càu trùc tình thài, chùng tịi thuc hien khàu phàn tich ca che
boat dòng cùa càc cau trùc tình thài tu nhung net nghTa mang tinh he thóng
(hàng thè ngù nghTa) dén càc net nghTa mang tinh boat dịng (bién thè tình
hng).
Vói két qua phàn tich, miéu tà, chùng tịi tién hành so sành, dói chiéu
de tìm ra su tuang dóng, di biet giùa càc phuang tien biéu dat tinh tình thài
nhan thùc trong TA va TV.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


5. Y nghia lihoa hoc va thuc tién cùa de lai
5.1. Ve phuang dién ly luan:
- Luan àn góp phàn nghién cùu bàn chat va dac trung cùa càc phuang tien
biéu dat y nghTa tình thài nhàn thùc trén bình dién nghTa hoc, két hoc va dung

hoc trong tiéng Anh va tiéng Viét. 0 phuang dien lién ngòn ngù luan àn góp
phàn ly giài càc tuang dóng va di biet giùa càc phuang tien biéu dat cùa hai
ngòn ngù này trén càc bình dien dà de càp.
5.2. Ve phuang dien thuc tién:
Két qua cùa luan àn sé góp thém nhùng tu liéu xàc dàng cho viec bién
soan giao trình, tài liéu giàng day tiéng Anh va tiéng Viet co lién quan dén
pham vi de tài. Luàn àn cùng co thè bd sung nhùng kién thùc càn thiét cho
nguòi Viet hoc tiéng Anh va ngi nc ngồi hoc tiéng Viet, giùp ho su dung
co hiéu qua càc phuang tien biéu dat tinh tình thài nhàn thùc trong giao tiép
hịi thoai.
6. Bó cuc cùa luan àn
Luan àn dugc trình bay trong ba phàn
1) Ma dàu: Giói thieu luan àn
2) Noi dung chinh: góm ba chuang nhu sau:
Chuang 1: Nhirng vàn de ly luan lién quan dén de tài
Chuang 2: Càc phuang tién tir vung biéu dat tinh tình thài nhan thuc
trong tiéng Anh va tiéng Viét
Chuang 3: Càc phuang tién ngu phàp biéu dat tình tình thài nhàn thùc
trong tiéng Anh va tiéng Viét
3) Két luan
Phàn này dua ra nhùng due két ve càc dàc trung cùa càc càu trùc tình
thài, càc tuang dóng cùng nhu càc di biét ve mat két hoc, nghTa hoc va dung
hoc trong hai ngòn ngù TA va TV.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Chirang I
NHUNG VAN DE LY LUAN LIÉN QUAN DEN DE TÀI
1.1. KHÀI NIEM TÌNH THÀI

Theo càc nhà ngù hoc, khài niem tình thài dugc hiéu nhu là mot pham
trù ngù nghTa chùc nàng phàn ành càc quan he da dien giùa ngi nói vói diéu
nói ra, giùa noi dung PN vói hien thuc khàch quan va giùa ngi nói vói nguòi
nghe. Tuy nhién, day chi là nhùng due két dàc trung chung nhàt ve khài niém
tình thài. Viec dua ra mot dinh nghTa rach ròi va co sue khài quàt tồn bị càc
vàn de phùc tap lién quan là mot diéu khịng phài de. Nhan dinh ve tình hình
này, Jongeboer dà phàt biéu:
So sành càc ngUphàp lién quan va càc chuyén khào ve càc dui de cùa
càc bình dien tình thài nói chung, ngitài ta kinh fìgge khi thày ditịng
nhu khòng co mot Unii vUe ngil phàp nào ma si/ thiéu nhàt tri lai noi
ro nhi( trong cài ma tòi tóm liCo'e ditó'i tén goi tình tliài. Day dung
ngliia là mot me cung trong do càc nhà ngù phàp dang tìm kiém con
difàng ella mình [Jongeboer, dàn theo Wynmann, 135, 14].
Thuc trang này cùng dugc Perkins khàng dinh "Nghién cùu tình thài
cùng nhu là co" di chuyé)i trong mot càn pliòng qua chat ehgi ma khòng ddm
lén bude chàn nguòi khàc" [120, 4].
Co tình trang này là vi: thu nhàt, tình thài là dói tugng cùa nhiéu ngành
khoa hoc, cu thè là logie hoc, gàn vói nhiem vu nghién cuu càc qui luàt cùa tu
tuang va ngòn ngù hoc - gàn vói nhiem vu trung tàm là dién dat tu tuòng; thù
hai, viec nghién cùu ngòn ngù cùng chju ành hng àp lue cùa quan niém
logie tình thài mac dù nghién cuu, tiép càn tình thài di góc dị ngịn ngu, ve
ca bàn khàc vói viec nghién cùu tình thài di góc dị logie.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


1.1.1. Khài niém tình thài trong logie hoc
Trong logie hoc trun thóng, Aristotle dugc coi là ngi dàu tien xàc
lap càc khài niem tàt yéu (necessity), khà nàng (possiblity) va phi khà nàng
(impossiblity), cùng vói nhùng quan he tón tai giùa chùng tao co sa cho ngành

logie tình thài. Dén nhùng nàm 50, càc nhà logie phàt trién y tuòng trén va cho
ràng hai khài niém tàt yéu va khà nàng co thè dugc dién dat theo tiéu chi càc
thè giói khà nàng. Dua vào hai quan he ca bàn này co thè tao ra ba kiéu phàn
doàn chinh lién quan dén mùc dò phàn ành hien thuc nhu sau:
-

Phàn dồn hien thuc dan thn xàc nhàn su tón tai hay khịng tón tai mot
dac trung nào dị cùa dói tugng nhu là mot hien thuc;

-

Phàn doàn tàt yéu cho biét dac trung dugc néu dùng vói dói tugng trong
moi thè giịi khà nàng;

-

Phàn dồn khà nàng phàn ành xàc st tón tai hoac khịng tón tai mot dàc
trung nào dị cùa dói tugng trong it nhàt mot thè giói khà nàng.
Nhàm miéu tà va dinh lugng chinh xàc càc trang thài thè giói khà hùu,

càc nhà logie hoc thiét làp va su dung mot he thóng miéu tà nhàt quàn vói càc
ky hieu nhu D chi quan he tàt yéu va 0 chi quan he khà nàng, 3 chi lugng tu
tón tai, va V chi lugng tu phó quàt. Nhu vày, khàc biet ma logie tình thài thuc
hién so vói ngịn ngù hoc thè hien ị viec trình bay càc phàn dồn theo càch
hình thùc hóa, nhàm do dac va dinh lugng chùng mot càch ehmh xàc.
Co thè thày ràng, vói mot he thóng nhàt quàn va dóng km nhu vày, logie
tình thài chi quan tàm dén cài dugc thịng bào vói thuc té a bình dién hien thuc
tinh va phi hien thuc tinh ma khòng xét dén nhàn tó thc ngi nói cùng càc
u tó thc hồn cành PN. Do vày, co thè nói tình thài trong logie là tình thài
khàch quan xay dung trén ca sa ly thut xàc st dói làp vói tình thài chù

quan xày dung vói mot he thóng ma va phi nhàt quàn phu thc vào ngi nói.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


8

1.1.2. Khài niém tình thài trong ngịn ngiì hoc
Trong khi khài niém tình thài cùa logie chi giịi han a mot so kiéu quan
he chung nhàt cùa phàn dồn vói hien thuc, hồn tồn tàch khịi nhùng nhàn
tó thc muc dich, nhu càu, y chi, thài dị, tình càm, dành già cùa con ngi
nói chung, thì viec nghién cùu tình thài trong ngịn ngù trc hét nhàn manh
dén nhàn tó dung hoc này. Qua vày, con nguòi khòng chi co nàng lue xem xét
su vat nhu nị là hay nhó lai su vat theo càch thùc no dà là ma con co khà
nàng suy nghT va tuang tugng càc su vat co the là hay phài là. dóng thịi gùi
gàm nhùng dành già chù quan cùa mình vào thịng diep. Diéu này thè hien
trong càc nhàn dinh cùa càc nhà ngù hoc nhu Bally "tình thài là linh hón cùa
PN" [Bally, dàn theo 78, 36]; Lyons "chù quan linh là u tó quan trong nhàt
de hiéu dugc tinh tình thài" [111, 739], Kiefer "Tinh thài là su tuang dói hồ
cài già tri thuc càch cùa y nghTa càu nói dói vói mot tap hgp càc thè giói khà
nàng" [108; 2515]. Stubbs "là su cam két hay thò a cùa nguòi nói" [125, 1].
1.1.2.1. Hàu nhu càc nhà ngù hoc, ị càc mùc dò khàc nhau, déu bòc Io quan
diém dung hoc cùa mình khi de càp dén u tó ngi nói trong càc dinh nghTa
cùa mình ve tinh tình thài:
"Tinh thài là thài dị cùa ngi nói dói vói noi dung menh de ma càu
biéu thi hay cài su tình ma menh de dò miéu tà" [Lyons, 111, 425 ].
"Tinh thài là thòng tin ngù nghTa cùa càu thè hien thài dị hoac y kién cùa
ngi nói dói vói diéu dugc nói dén trong càu" [Palmer, 116, 14].
Trong càc nghién cùu TV, càc dinh nghTa cùa càc nhà Viet ngù hoc
cùng nhàn manh u tó chù quan cùa ngi nói tu góc dị dung hoc.

Hồng Trong Phién trong khi khàng dinh tinh tình thài nhu mot thc
tinh co huu cùa càu, cùng hàm y mot góc dị tri nhàn cùa ngi nói vói viec
biéu dién thè giói, thè hien ị viec bién dói mịi trng tri nhan ị ngi nghe:

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


9

"Tinh thài là pham trù ngù phàp cùa càu a dang tiém tàng, nò co màt
trong tàt cà càc kiéu càu. Diéu này thè hien a chò càc càu co già tri thòi su, nò
co tàc dung thòng bào mot diéu mài me. Qua dị, ng'i nghe hieu ràng ngi
nói co thài dị the nào dịl vói hién thuc" [45, 30].
Tu góc dị dung hoc, Dị Hùu Chàu dà nhàn manh tmh chat dịng cùa
thành phàn ngù nghTa này vói phàt biéu:
"Tinh thài bao góm tồn bị nhùng y nghTa thuòc pham vi dung hoc va
hg^p lai thành thòng diep bịc lo kèm loi P cùa càu" [3, 16].
Cùng vói tinh thàn trén, Hoàng Tue da nhan dinh cu thè han ve thành
phàn thòng tin lién nhàn này
"Tinh thài là mot khài niem trong su* phàn tich theo càch nhìn tìm dén
thài dị cùa ngi nói trong boat dịng phàt ngịn, tue cùng là tìm dén tàc dịng
ngù dung, tàc dịng ma ngi nói mitịn tao ra a ng'i nghe trong thuc tién
boat dòng ngòn ngù." [59]
1.1.2.2. Càc quan niém tiéu biéu ve tình thài dà dàn ị trén déu phàn ành thài
dị dành già cùa ngi nói vói diéu nói ra, vói hién thuc va vói ngi nghe.
Theo dị tình thài dugc khàc boa rị dàn nhu là mot dói tugng quan tàm khịng
chi cùa nghTa hoc ma cà dung hoc trén bình dien tuang tàc lién nhàn.
Tuy nhién, nhu dà trình bay, tu nhùng góc dị tiép càn khàc nhau va do
ành hng cùa quan diém logie tình thài, ma càc nghién cuu tình thài trong
giói ngù hoc co nhiéu diém khàc nhau. Cu thè càc nhà ngù hoc nhu Frawley

[85] Kiefer [108], Lyons [ I H ] , va Perkins [120] it nhiéu thè hien quan diém
theo hng ngù nghTa hoc thè giói khà nàng (possible worìd semantics). Diéu
này thè hien trong co gang cùa Lyons nhàm hình thùc hóa càc y nghTa tình
thài nhàn thùc, va trong dinh nghTa ve tình thài cùa Kiefer.
Màt khàc, mùc dò quan tàm dén khia canh dung hoc cùa vàn de tình
thài cùng tao ra càc dién nghién cùu rịng hep cùng nhùng vàn de lién quan

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


10

dén càc ITnh vuc nghién cùu khàc nhu trìét hoc, tàm ly hoc, ngòn ngù hoc nhàn
thùc va ly thuyét hành vi lịi nói. Tu càc góc dị tiép càn khàc nhau va càch
giài quyét khàc nhau, càc nhà nghién cùu tình thài dà phàn lap càc nhóm y
nghTa thc pham trù tình thài nhu sau:
Jespersen phàn biet hai muai tiéu pham trù tình thài lién quan dén viec
biéu dat càc thài dị cùa ngi nói dói vói noi dung càu. Mac dù con co su
chóng chéo giùa càc pham trù khàc nhau, diéu co y nghTa ò day là su thùa
nhan hai kiéu tình thài ca bàn: kiéu "chùa dung u tó mong mn "will", va
kiéu "khịng co u tó mong muón" ùng vói su phàn biét ca bàn giùa tình thài
dao nghTa (deontics) va tình thài nhàn thùc (epistemics) ma ve sau dugc còng
nhàn ròng rài cùa càc nhà ngù hoc nhu Von Wrighl, Rescher, Lyons, Frawley
... [Jespersen, dàn theo Hoye, 100, 41].
Von Wright phàn biet bón thài (modcs/ modalities) góm hai kiéu dao
nghTa va nhàn thùc dà nhàc dén ó trén:
-

thài khàch quan logie (alethic modes), hay thài chàn nguy;

-

thài nhàn thùc (epistemic modes), hay thài cùa su hiéu biét;

-

thài dao nghTa (deontic modes), hay thài cùa su bàt bc;

-

thài tón tai (existential modes), hay thài cùa su hien hùu [Von Wright,
dàn theo Palmer, 116, 10-11].
Dira trén ca so triét hoc va logie, ngoài 4 pham trù ma Von Wright da

chi ra, Rescher bó sung thém 4 loai nùa là: nhóm tình thài thịi gian (temporal
modalities); nhóm tình thài vgng c (boulomaic modalities); nhóm tình thài
dành già (evaluative modalities); nhóm tình thài gay khién (causai modalities)
[Rescher, dàn theo Perkins, 120].
Lyons [111], néu ra ba loai y nghTa tình thài:
-

Tinh thài tàt u va khà nàng, bàt ngn tu su phàn chia cùa càc nhà
logie;

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


11

-

Tinh thài nhàn thùc, lién quan dén tmh thuc té, tmh hién thuc;

-

Tinh thài dao nghTa gàn vói mot ITnh vuc cùa logie tình thài, do là logie
ve nghTa vu va cho phép.
Dàc biet, tàc già này dà dua ra su phàn biet y nghTa tình thài khàch quan

va y nghTa tình thài chù quan ó nhóm y nghTa tình thài nhàn thùc.
Palmer [116] dua ra hai loai tình thài :
- Tình thài nhàn thùc vói ba tiéu loai:
+ Tinh thài thuc hùu (factual)
4- Tinh thài phi thuc hùu (non-factual)
+ Tinh thài phàn thuc hùu (counter-factual)
- Tình thài dao nghTa (deontics): thè hién dị àp dat cùa ngi nói ve tràch
nhiem ve màt dao ly cùa nguòi thuc hien hành dịng nhu bàt bc, càm dồn,
dugc phép, khịng dugc phép.
Bue tranh tình thài vói bang màu phong phù này cùng dugc thè hién
trong tiéng Viet vói càc cịng trình nghién cùu cùa càc tàc già nhu Dò Hùu
Chàu [xem [3]], Le Dịng [xem [14][15]], Dồn Tliu Ha [xem [24]]; Ngun
Vàn Hiep [xem [28] [29]]; Hoàng Phé [xem [41]], Nguyén Thi Thuan [xem
55]], Nguyén Nggc Tram [xem [58]], Dàc biet, Cao Xn Hao xt phàt tu
góc dị ngù nghTa chùc nàng, xàc djnh tình thài cùa càu dugc biéu thi trong cu
phàp ca bàn (càu trùc De - Thuyét) góm co:
-

Nhan dinh cùa ngi nói ve già tri chàn nguy cùa diéu dugc nói ra trong
càu (khàng dinh, phù dinh, ngị vuc, néu ro pham vi giòi han va diéu kien
cùa tinh chàn ly);

-

Ve tinh khà nang hay tat yéu cùa diéu do (co thè hay khòng co thè , tàt
nhién hay khòng tàt nhién, mùc dò cao hay thàp cùa tmh khà nàng, linh
tàt yéu);

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


-

Càc dành già cùa ngi nói dói vói su tình dugc truyén dal (dàng mùng
hay dàng tiéc, dàng hy vong hay e ngai, nén co hay khòng nén co ...);

-

Su giói thieu cùa ngi nói ve tinli chat cùa càu nói (tfnh thành that, don
gian, àng chùng hay ehmh xàc ...);

-

Mói quan he giùa càu nói vói tình hng dói thoai hay dói vói ngịn cành
va nhiéu noi dung khàc thuòc ITnh vuc logie va siéu ngòn ngù [25, 175].
Trong bue tranh tồn cành ve pham trù tình thài nhu vày, that khó co thè

xàc lap dugc mot danh sàch day dù va chi tiét càc nhóm y nghTa cùng su nhàt
tri cao cùa tàt cà càc nhà nghién cùu. Tmh hình này, qua that, dùng nhu
Perkins da nhàn xét "con so càc y nghTa tình thài ma ng'i ta dinh ra, trong
mot chùng mi/c nliài dinh, chi là vàn de càc càch thùc khàc nhau cita còng

viec cài cùng mot chiec bcìnli" [120, 10].
Tuy vày, co thè thày ràng tình thài dao nghTa va tình thài nhàn thùc hai kiéu tình thài nguyén thùy nhàt - dugc quan tàm va co vi tri quan trong
trong tàt cà càc còng trình nghién cùu. Dén day, vi tri va y nghTa cùa tình thài
nhan thù'c dà dugc xàc dinh trong su phàn chia càc nhóm y nghTa tình thài.
Tuy vày, trong pham vi luan àn này, vàn de phàn giói càc kiéu tình thài càn
dugc làm rị thém.
1.2. SI/PHÀN GIỊI CÀC KIÉU TÌNH THÀI
Trc tién, chùng tịi trình bay càc quan niem cùa mot so nhà nghién
cùu ve su dói làp giùa càc kiéu tình thài, trong dị kiéu tình thài nhàn thùc
dugc xàc dinh thc ve mot nhóm nhàt dinh trong thè dói lap. Sau dị, trén co'
sa tóng hgp càc y kién, chùng tòi co gang dua ra mot bue tranh chung trong
dị kiéu tình thài nhan thùc, theo quan niém cùa mòi tàc già, co thè thuge ve
pham trù này hay pham trù khàc. Cuòi cùng, de tién làm viéc, chùng tịi dua ra
su phàn giói cùa mình trén ca sa nhùng dàc trung chung va su phù hgp vói
thuc tién khào sàt.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


13

1.2.1. Sir phàn giói càc kiéu tình thài cùa càc tàc già di trc
1.2.1.1. Dai làp giua tình thài noi tai va tinh thài ngoai tai
Co thè ké dén dàu tién là su phàn lap 3 càp y nghTa tình thài cùa Quirk
[121, 219] vào 2 nhóm noi tai (intrìnsic) va ngoai tai (exlrìnsic). Mac dù
khịng de càp dén bị 3 dao nghTa - nhàn thùc - nàng dòng, vò hình trung,
Quirk da xép tình thài dao nghTa vào nhóm noi tai va tình thài nhàn thùc vào
nhóm ngoai tai, theo dị tình thài nhàn thùc dugc phàn làp thành khà nàng
ngoai tai va tàt yéu ngoai tai.
Theo Biber, tình thài nói tai chi càc hành dịng va su kien ma con nguòi

(hay càc tàc nhàn khàc) truc tiép diéu khién: day là càc y nghTa lién he vói su
cho phép, su bàt bc, hay c mn (y dinh) va dóng nghTa vói tình thài dao
nghTa . Tinh thài ngoai tai dugc hiéu nhu tình thài ngồi menh de, biéu dat thài
dị ngi nói vói noi dung ménh de. Tinh thài này bao góm càc bình dien cùa
tình thài nhàn thùc. Tàc già này cho ràng kiéu tình thài này "chi qui che logie
cùa su kién hay trang thài, thuòng là lién he vói càc dành già tmh hien thuc:
khà nàng, tàt u, hay tién dồn" [70, 485].
1.2.1.2. Bịi làp giùa tinh thài hng tàc thè] tinh thài hng ngi nói va
tinh thài nhàn thùc
Bybee [77] de xuàt mot siéu pham trù tình thài hng tàc thè (agentoriented modalities) de chi tàt cà càc tình thài trong dị càc diéu kien thuc hien
dugc dat ra cho mot tàc thè (su* bàt buòc, mong uòc, nàng lue, cho phép va khà
nàng càn bàn ). Pham trù này dói làp vói tình thài hng ngi nói (speakeroriented) chi càc hành vi nhàm truyén khién de hoàn thành mot "menh lenh, su
cho phép ..." va dói làp vói tình thài nhan thùc àp dung cho tồn bị noi dung
menh de va chun dat lap trng thài dị ngi nói dói vói tinh xàc thuc cùa
menh de. Theo mị hình này, tình thài dao nghTa cùng vói tình thài nàng dịng
(dynamic) vói y nghTa càn ban thc nhóm hng tàc thè va hng ngi nói
dói lap vói tình thài nhan thùc.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


14

1.2.1.3. Bịi làp giùa tinh thài hiig ngi nói vói tinh thài hng chù ngù
Theo Huddleston kiéu tình thài hng chù ngù (subject-orìented
modality) "càp cho chù ngù cùa càu mot thc tmh nào dị" dói làp vói tình
thài nhàn thùc va tình thài dao nghTa [102, 78-9]. Palmer cùng cho ràng tình
thài nàng dịng co hng chù ngù, vi nị chi nàng lue, y chi cùa chù ngù, han
là y kién (tình thài nhan thùc) hay càc thài dị (tình thài dao nghTa) cùa ngi
nói (va ngi nghe). Cùng theo Palmer tình thài nhàn thùc va tình thài dao

nghTa thc ngi nói (speaker-oriented) vi lién quan tịi ngi nói cùng càc
dành già va mong uòc cùa ho [116, 7]. Tlieo do, tình thài nhàn thùc va tình
thài dao nghTa dói lap vói tình thài nàng dịng.
1.2.1.4. Bịi lap giùa tinh thài thuc hành va tinh thài ly thuyét
James xàc làp 2 kiéu tình thài thuc hành (practical modality) va tình thài
ly thut (theoretical modality) [105, 13].
Tình thài thuc hành góm càc kiéu tình thài ma y nghTa gàn vói thùc
ménh lenh va bang thài ("thuc hién (doing) va huóng tuang lai (forwardlooking), khóp hién thuc vói lịi) va vói y nghTa càn bàn, góm tình Ihài dao
nghTa va nàng dịng.
Tinh thài ly thuyét gàn vói nghTa cùa thùc tran ihuàt lién quan dén "xem
xét" (viewing) va "huóng qua khù" (backward-looking), khó^p lịi vói hien thuc
vói y nghTa khà nàng, chàc chàn. Day chinh là kiéu tình thài nhàn thùc.
1.2.1.5. Tinh thài nhan thùc va tình thài dao nghìa
Tinh thài dao nghTa (deontics) (nguyén tu tiéng Hy Lap "deon" co nghTa
là "bón phàn, tràch nhiem") lién quan dén tinh tàt yéu hay khà nàng cùa càc
hành dịng thuc hién vói nghTa vu va su cho phép. Palmer cho ràng tình thài
dao nghTa là tình thài phi nhan thùc hng dién ngịn (discourse-oriented nonepistemic modality). Khịng nhu tình thài nhàn thùc, nị chi càc hành dóng chù
khịng phài càc noi dung ménh de nói chung [116].

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


15
d

o
G-

X!

3

-B

tu

e

X
.Cd

ãTi

-1

C/3

s

^t3
4ã

>

:3

x:

*>

Ê
rt

N5

X

ãg.
G
o

o
X )

x:
e

^c3
X

-ri

^
^

^ ^

LTong n
núi

nhn ih

CJ)

X
H

^

.^rt

G
ãTi

c
X
o

C

CJ

-73
X
CJ

ex

,_,
V

-ão

x:

t3

GX

G
ãOJ-

e

X

>

G

CJ
ãão
D(J

^>*
'^5
>

CJ

bJ)
G

^__^
o

f-;

DJ)

'Đ
OD

.'3H

a
u

s

G

3

O

^

e:
o

C

^

\_^
-G

c^

x:
o

3 o

co.

Ê^

o
ex
^?3
O

DA

DO

oÊ
DJ)

C

DJ)

x:
^G

'<(!>
>.

ãCTS-

x:

'-'

bee

C

'G
l-H

x:

^5

G
T3

ra

^ 0
t- -z;

' ^
Di)

e

o

'2
^

. . H

>
ã

- H

W)

O

G-

x:
ãa

x:
G
/03

u

ex
CI,

^

X ^2 g.
'O

'e?
J::

ããOJ

0/:
p

O

CJ
ão3
X3

,..^

M:^

:3

o

'03

3-

S

1 <

t)0

o

X)

^ o

00
G
irf
G

ex

VOJ

x:

OH

ci^

j : :

ã ô — •

G
<:^

C
O

S e:
e 3

r> - 3

CJ
CJ

t3-

O-

<u- -> ->

:=s- +

n

2; :i: n: F

e
o

-G

&r)*
e

Cd
^G

X

o

O

e

•*a ^c3

o
x;
o
X
G

e

GO
C
^O tj;) 03

•B s
X

G

s
O

'rt

Ì3

3
OS)

a

j : ^
G

' l i

3

'2

/O

e e

03-

C

X

ã4-ằ

s

03
' 3
CJ

>

^

:=i

x:

> ã

.fi
fi

x:
o

*^o ^c

DO

13

Z.

cS

G
'03
G

^CT3

ããG

x:
CdT3
G

i>

>

G

O

G-

4*

tè3

ri-

CJ

x:

o
^3

fi

O/J

'5b ^t)
G
^cô

=3

rt
fin

,^
CJ

^>'
OJ)
G

103
G

^^
CJ

'ãO
bO

e

il

'03-

a.

4-J

-J



-^
t^
S

^o

DJ)
C
i:C
G
'Cd

x:

Qui]

:^

G

o

_^-

-~ằ^

G
~'0

O

ão
G

c
'?3
C

C

-oi

H

H

Cd

"c3^

leb i j

fN

ex
^

( j

ão-

-1)

G

03-

H

5

C

X3

O
^

3

''Cd

U

CQ

t)

E

JZ

'O

M ^
4—1

^
''CU

^c^

'3J

n thùc
ịi nói

,—

cho t
ac nh

e

G

•^5

'c5-

X

•S

-5
^

•ij-

IH

G

x:
DI

s
DJ)

OD

- C

X
OD

<7Ì-

03-

If

v ^

CU

-^^

>

.s
E.
e

.

03h n
Olì

-03

CQ

^
r-

^

+

o

"D

x: oi)
a a
OD

OD

a e
^t) ^t)

4—•

'CU

-s

n

4—>

z te X
1

,

1

1

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


16
1.2.2. Su phàn gi càc kiéu tình thài theo hìig tién dung trong luàn àn
Theo chùng tòi, co the vach ra su dói lap giùa mot ben hi tình ihai nhan
thùc - lién quan dén cac tuyén bó kién thùc, hiéu biét cùa ngi nói vói mot
ben là tình thài dao nghTa - lién quan dén càc hành dòng cùa ngi nghe. Di
góc dị ly thut hành vi ngịn ngù, co the cho ràng co su khac nhau trong
phàn bó mịi trng xt hien cùa hai kiéu tình thài này. Tinh thài nhan thùc
xt hien trong càc hành dịng trình bay, xàc nhan (represenlative/ assertive)
co hng ghép lịi: lịi khóp vói hién thuc thè giói trong khi tình thài dao nghla
xt hien trong nhóm hành dịng khun lenh (imperative) vói hng ghép lịi:
hién thuc khóp vói lịi.
Cuoi cùng, co thè xàc lap mot su phàn biet chung nhàt va co le là su dói
lap ma hién nay duac chàp nhan rịng rai là su dói lap giùa càc y nghTa tình

thài nhan thùc (epistemics) va càc y nghTa tình thài phi nhàn thùc (nonepistemics) góm tình thài dao nghTa va tình thài nàng dịng. Co thè vàn dung
càc tiéu chi cùa Coates [82] de làm ro su dói lap giùa hai kiéu tình thài này.
Dị là su hién dien hay vàng màt càc thuóc tfnh ngù nghTa nhu lue (Force) chi
su mong mn, tàc thè (Agent), tfnh nàng dịng cùa su tình (Dynamic), thịi
diém sau PN (Later), mùc dị xàc suàt xày ra cùa su tình (Probability) va chù
quan tfnh (Subjectivity). Theo dị tình thài càn bàn dugc xàc dinh vói + F, + A,
+ D, + L, + P, - S; con tình thài nhan thùc vói - F, - A, - D, + L, + P, + S.
Trong pham vi luan àn, su phàn biet này là càn thiét va co y nghTa vi do
tình trang su dung chung mot vò ngù àm de dién dat nhiéu y nghTa tình thài
khàc nhau. Chàng han, mot don vi ngịn ngù nhu can vùa co thè chi y nghTa
cho phép viìa co thè chi y nghTa nang lue va doi khi con chi y nghTa nhan thùc.
1J. KHÀI NIEM TÌNH THÀI NHÀN THÙC
1.3 J , Quan niem cùa nhan thùc luan trun thịng va quan niém
cùa Givón

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


17

Theo nhan thùc luàn truyén thóng, y nghTa thuc chat cùa càc cau chi là
vàn de cùa tinh chàn nguy. Càc noi dung ménh de hoac là dùng hoac là sai va
chi dugc xem xét tàch biét vói càc ménh de khàc theo tfnh chàn-nguy. Quan
niém này da co tu thịi Aristotle vói 4 tình thài ménh de sau:
i)

Chàn ly tàt yéu: dùng theo dinh nghTa;

ii)

Chàn ly su kién: dùng theo su kién;

iii)

Chàn ly khà nàng: dùng theo già thuyét;

iv)

Phi chàn ly: già nguy

Su phàn biét giua i) va ii) trong mot chùng muc nhàt dinh, trùng vói su
phàn biét giua càu phàn tfch va càu tóng hgp. Mot ménh de dùng theo phàn
tfch néu nò kco theo bòi dinh nghTa tu càc thc tfnh noi tai cùa he thóng ngòn
ngù. Trong khi dò, mot ménh de là dùng theo tóng hgp néu nị biéu dat mot
chàn ly vói su chùng thuc tùy thuòc vào kién thùc ve su kien trong thè giói.
Chàn ly phàn tfch tfnh ị (i) theo Givón [89], rị ràng là mot kiéu tinh
thài dung hoc- dn (crypto-pragmatic) vi tfnh phàn tfch dua trén càc qui c,
dugc chia sé va cam két bịi càc dói tàc cùa mot hgp dóng giao té. Khfa canh
xà hịi này bi che dàu bịi vai trị cùa càc dói tàc hgp dóng nhu ngi nói,
ngi nghe khịng he dugc xem xét. Càc phàn doàn chàn nguy dugc qui vào
mot y kién don nhàt. Vói su giói han tùy tién này cùa càc nhà triét hoc trun
thóng, tàt cà nhùng gì lién quan dén tình thài nhan thùc chi con là vàn de
thc ménh de.
Ngồi ra, su phàn biét kién thùc phàn tfch va kién thùc tóng hgp cùng là
su phàn biét càc thài tri nhan, chi ra ngn thịng tin cùa mot nguòi: hoac dat
dugc qua ITnh hòi càc qui c ngịn ngù, logie, hồc qua viec khàm phà thè
giói. Trong ngịn ngù tu nhién, nhan thùc ve ngn kién thùc dugc hiéu là
nhàn thùc ve chùng cu, tao cho noi dung menh de mot vi thè trong giao tiép.
Nhu vày, co thè cho ràng, ''àn" trong 4 thài nhan thùc trun thóng dà co
bóng dàng cùa 4 tình thài nhàn thùc trong ngòn ngù tu nhién. Tuy nhién.

\/-L2h3
LUAN VAN CHAT LUONG download : add