Luận văn thạc sĩ USSH gốm men trắng văn in ở di tích lam kinh thanh hoá luận văn ths khảo cổ học 60 22 60

Đại học quốc gia hà nội
Trường đại học khoa học xã hội và nhân văn
Khoa lịch sử
-☯-

Bùi Kim Đĩnh

Gốm men trắng văn in
ở di tích Lam Kinh - thanh hố

Chun ngành: Khảo cổ học
Mã số: 60 22 60

Luận văn thạc sĩ khoa học lịch sử

Người hướng dẫn khoa học:
TS. Phạm Quốc Quân

Hà nội - 2006

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Mục lục
Mục

Trang

Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các ký hiệu và chữ viết tắt

Danh mục bảng thống kê, biểu đồ và ảnh trong chính văn
Danh mục các hình ảnh minh hoạ trong chính văn
Mở đầu
Chương 1: Lịch sử phát hiện và nghiên cứu
1.1. Tình hình phát hiện chung về gốm men trắng văn in ở Việt Nam
1.2. Quá trình phát hiện gốm men trắng văn in ở di tích Lam Kinh
Chương 2: Sưu tập gốm men trắng văn in ở di tích Lam Kinh
2.1. Loại hình
2.2. Các mơ-típ trang trí
2.3. Kỹ thuật, chất liệu gốm văn in
2.4. Diễn biến, niên đại
Chương 3: Đồ gốm men trắng văn in việt nam trong trào lưu gốm
quan
3.1. ở Trung Hoa
3.2. ở Hàn Quốc
3.3. ở Việt Nam
chương 4: gốm men trắng văn in việt nam: nguồn gốc và chức năng
4.1. Nguồn gốc
4.2. Chức năng
Kết luận
Tài liệu tham khảo
Phụ lục

1
2
3
4
5
6
10

10
12
16
17
24
34
39
45
45
47
48
52
52
54
60
62

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Danh mục các ký hiệu và chữ viết tắt
BEFEO

Bulletin de l' Ecole Franỗaise d' Extrême - Orient

BQLDTLSLK Ban Quản lý khu di tích Lịch sử Lam Kinh
BT

Bảo tàng

BTLSVN

Bảo tàng Lịch sử Việt Nam

GS.

Giáo sư

KCH

Khảo cổ học

KHXH

Khoa học xã hội

KHXH & NV

Khoa học Xã hội và Nhân văn

LA

Luận án

NPHM...

Những phát hiện mới về khảo cổ học năm

Nxb

Nhà xuất bản

p.

Page

PGS.

Phó Giáo sư

PTS.

Phó Tiến sĩ

TBDTTW

Tu bổ Di tích Trung Ương

TBKH

Thơng báo khoa học

tr.

Trang

TS.

Tiến sĩ

TT

Thứ tự

VHNT

Văn hố Nghệ thuật

VH-TT

Văn hố - Thơng tin

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Danh mục bảng thống kê, biểu đồ trong chính văn
Bảng 2.1: So sánh tỉ lệ gốm men trắng văn in với các dòng gốm khác
Bảng 2.2: Thống kê hiện vật gốm men trắng văn in theo loại hình
Bảng 2.3: Thống kê hiện vật gốm men trắng văn in theo mơ-típ trang trí
Bảng 2.4: Thống kê Hán tự viết bằng men lam trên gốm men trắng văn in ở di tích
Lam Kinh – Thanh Hoá
Bảng 2.5: Thống kê hiện vật gốm men trắng văn in theo độ dày xương gốm
Bảng 4.1: Thống kê tỉ lệ phân bố gốm men trắng văn in tại các di tích
Biểu đồ 4.1: Tỉ lệ gốm men trắng văn in tại các di tích

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Danh mục hình ảnh minh hoạ trong chính văn
Hình 2.1: Rồng trên trán bia Vĩnh Lăng

Hình 3.1: Đĩa sứ men trắng văn in rồng mây đời Kim (1115-1234)
Hình 3.2: Bình men trắng vẽ lam của triều vua Vĩnh Lạc (1403-1424) của nhà
Minh có chữ Nội Phủ.
Hình 3.3: Ký tự mang tính chất quan ở đáy bát sứ trắng tìm thấy trong hầm mộ ở
chùa Zhingzhi, Dingzhou.
Hình 3.4: Bình men trắng khắc chìm hình cánh sen có chữ Quan thời Ngũ Triều
(907-960)
Hình 3.5: Bát sứ trắng quan lị Bunwon của Hàn Quốc
Hình 4.1: Gốm men trắng văn in ở Chu Đậu
Hình 4.2: Gốm men trắng văn in ở Hoàng Thành Thăng Long
Hình 4.3: Gốm men trắng văn in vẽ màu trên tàu đắm Cù Lao Chàm
Hình 4.4: Gốm men trắng văn in Việt Nam tìm thấy ở thành Sakai

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Mở đầu
1. Lý do và mục đích nghiên cứu
1.1. Lý do chọn đề tài:
Lịch sử Việt Nam là một lịch sử đầy biến động và chiến tranh, lại nằm bên
cạnh đế quốc Trung Hoa hùng mạnh ln có xu hướng mở rộng đồng hoá sang các
nước láng giềng. Trong bối cảnh đó, đấu tranh gìn giữ lãnh thổ cũng như bản sắc
văn hố thật vơ cùng khó khăn. Khi nói đến truyền thống, đến di sản văn hoá phi
vật thể và vật thể... tất cả là một màn sương mù mờ được ghi chép rời rạc trong lịch
sử, chỉ còn thấy thấp thống những cơng trình nhỏ lẻ, rải rác đây đó trong hỗn độn
dân sinh. Đâu rồi một Hà Nội mơ màng, lãng mạn được một người phương Tây ví
với thành Vience, đâu rồi một Thăng Long hồnh tráng được nhắc đến trong lịch
sử, đâu rồi những nét hào hoa và tráng lệ của nghệ thuật cung đình xưa....? Tất cả
đều ngủ yên trong lòng đất. Cho đến những năm gần đây, những nghiên cứu khảo
cổ học mới dần dần hé mở được phần nào một Thăng Long bí ẩn, phần nào một

nền nghệ thuật, lịch sử của nước Đại Việt.
Trong bối cảnh này, việc nghiên cứu mọi khía cạnh của lịch sử đều trở nên
cần thiết. Trong vô vàn những giá trị vật thể tìm thấy gần đây về chứng tích của
các vương triều, một trong những phát hiện nổi bật là nghệ thuật gốm cung đình
thời Lê, một loại gốm men trắng văn in, trong suốt, mỏng mảnh. Loại gốm này đã
được phát hiện lẻ tẻ ở một vài địa điểm đã từng là các trung tâm gốm sứ thời cổ,
song chúng được tìm thấy tập trung tại các địa điểm là thủ phủ của các vương triều
là Thăng long và Lam Kinh với chất lượng rất cao. May mắn là tơi có dịp tiếp xúc
với loại hình gốm này tại di tích Hậu Lâu năm 1998 qua việc tham gia chỉnh lý loại
gốm này để phục vụ cho tiểu luận về gốm sứ của mình trong thời gian học Đại học
và tham gia vào đồn cơng tác của Bảo tàng Lịch sử Việt Nam tại di tích Lam Kinh
vào mùa khai quật năm 1999-2000. Vì vậy, để tìm hiểu về đặc trưng, quá trình phát

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


triển, niên đại cũng như vai trị của loại hình gốm này trong thời kỳ mà nó tồn tại,
tơi mạnh dạn chọn đề tài nghiên cứu về Gốm men trắng văn in ở di tích Lam Kinh
- Thanh Hố làm luận văn tốt nghiệp khố học cao học của mình.
1.2. Mục đích nghiên cứu:
Hệ thống hóa tư liệu và các kết quả nghiên cứu từ trước đến nay về gốm văn
in ở khu trung tâm Lam Kinh. Trên cơ sở đó nhằm tìm hiểu đặc trưng di vật ở khu
di tích này để phác dựng q trình tồn tại của loại hình gốm văn in trong lịch sử.
Trên cơ sở thống kê, phân loại và so sánh loại hình gốm này ở Lam Kinh với
các di vật cùng loại được phát hiện cùng thời ở Hoàng Thành Thăng Long, con tàu
cổ Cù Lao Chàm, ở các địa điểm của trung tâm gốm sứ cổ Hải Dương và một vài
tiêu bản ở Nhật Bản, bước đầu xác định giá trị nghệ thuật, lịch sử và vai trò của
dòng gốm này trong thời đại của nó. Những kết quả nghiên cứu về sưu tập gốm
men trắng văn in ở di tích Lam Kinh góp thêm cứ liệu khoa học cho việc hồn
thiện bức tranh về nghệ thuật gốm sứ Đại Việt và góp phần làm sáng tỏ phần nào

những thể chế và nét văn hố cung đình xưa.
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu chính của luận văn là toàn bộ các di vật gốm men trắng
văn in có mặt trong khu trung tâm Lam Kinh do sưu tầm và khai quật từ năm
1996 đến 2004.
Phạm vi nghiên cứu về không gian: Luận án tập trung khảo cứu di vật gốm
men trắng văn in phân bố ở khu trung tâm Lam Kinh bao gồm tại 22 địa điểm:
Chính Điện, 9 toà Thái Miếu, Tả Vu, Hữu Vu, Tây Thất, Đông Trù, Nghi
Môn và hệ thống tường thành, các di tích khác như sân Rồng, hồ Bán Nguyệt,
Giếng Ngọc, đồng thời mở rộng so sánh với các di tích thời Lê ở Thăng Long
- Đông Đô - Đông Kinh (Hà Nội) và nơi khác.
Phạm vi nghiên cứu về thời gian: chủ yếu là thời Lê sơ (thế kỷ 15 - 16).
3. Phương pháp nghiên cứu

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Luận văn sử dụng phương pháp khảo cổ học truyền thống trong việc thu
thập, xử lý thông tin qua điều tra, khảo sát và khai quật; thống kê, phân loại, đo vẽ,
chụp ảnh, miêu tả.
Sử dụng phương pháp nghiên cứu đối sánh, đa ngành, liên ngành như các phương
pháp tiếp cận của sử học, nghệ thuật học, kiến trúc, dân tộc học và văn hóa dân
gian...
Luận văn vận dụng phương pháp luận duy vật lịch sử và duy vật biện chứng
theo nhận thức mình có trong việc tìm hiểu các di tích văn hóa lịch sử trong q
khứ.
4. Những đóng góp của luận văn
Luận văn tập hợp, phân loại, khảo tả và công bố tư liệu về sưu tập gốm men
trắng văn in ở khu trung tâm Lam Kinh từ năm 1996 đến nay. Đây là khối tư liệu
quan trọng giúp cho việc nhận thức về gốm văn in ở khu trung tâm Lam Kinh.

Thông qua những nghiên cứu này, khái quát được chức năng và quá trình tồn tại
của sưu tập gốm văn in tại khu di tích trung tâm Lam Kinh trong lịch sử.
Dựa vào các loại hình di vật khai quật, từ đó phác dựng đơi nét về sự tồn tại
của loại hình di vật với quá trình hình thành, hưng thịnh, biến đổi và suy tàn.
Kết quả nghiên cứu sẽ bổ khuyết vào mảng trống trong bức tranh toàn cảnh
về nghệ thuật gốm sứ cổ Việt Nam.
5. Bố cục của luận văn
Luận văn dầy 67 trang, ngoài lời mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo dầy
12 trang, luận văn được chia thành 4 chương:
Chương 1: Lịch sử phát hiện và nghiên cứu
Chương 2: Sưu tập gốm men trắng văn in ở di tích Lam Kinh
Chương 3: Đồ gốm men trắng văn in Việt Nam trong trào lưu gốm quan
Chương 4: Gốm men trắng văn in Việt Nam:

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


nguồn gốc và chức năng
Ngồi ra trong luận văn cịn có các mục: Phụ lục minh họa (gồm hệ thống
bảng biểu, bản đồ, sơ đồ, bản vẽ, và ảnh). Những trang đầu luận án có Lời cam
đoan, Mục lục, Bảng các chữ viết tắt, Danh mục các bảng thống kê trong luận văn.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Chương 1

Lịch sử phát hiện và nghiên cứu
1.1. tình hình phát hiện chung về gốm men trắng văn in ở việt nam
Năm 1989, trong đợt khai quật di tích xóm Cậy (Long Xuyên, Cẩm Bình,

Hải Dương), Viện Khảo cổ học đã phát hiện được ba tiêu bản bát gốm mỏng 0,2
cm, lịng bát in nổi hình hoa văn sóng nước và hai đường chỉ nổi. Tiêu bản
89.CĐ.HI.128 giữa lòng in nổi chữ Quan官 [14].
Năm 2002, tại khu vực Xóm Bến ở Chu Đậu, Viện Khảo cổ học cũng phát
hiện những sản phẩm góm men in văn sóng nước, giữa lịng in nổi chữ Quan官.
Chất lượng và phong cách trang trí giống với gốm văn in được phát hiện ở di chỉ
gốm Ngói năm 1999. Theo quan điểm của Bùi Minh Trí thì đây là sản phẩm của lị
quan [43].
Cũng năm 2002, trong tầng văn hố I có niên đại thế kỷ XV của hố thám sát
ở di tích Hợp Lễ (Long Xuyên, Cẩm Bình, Hải Dương), Viện Khảo cổ học cũng
tìm thấy loại hình gốm này. Đặc biệt, ở đây cịn tìm thấy một mảnh khn in bằng
đất sét trắng [14].
Trong khoảng thời gian này, những cuộc khai quật trong lịng thủ đơ Hà Nội
đã làm xuất lộ một số lượng lớn loại hình gốm này trong những di tích của Hoàng
Thành Thăng Long.
Năm 1998, khai quật di chỉ khảo cổ học Hậu Lâu đã phát hiện một sưu tập
gốm men trắng văn in gần 600 mảnh gốm ở độ sâu 2,80 - 3,40m. Tuy nhiên, đặc
điểm tầng văn hoá tại di tích này thường xuyên bị chia cắt và xáo trộn. Các nhà
khảo cổ học tham gia khai quật đã xếp niên đại cho loại hình gốm này vào cuối thế
kỷ XIV đầu thế kỷ XV [38]. Tuy nhiên, sau đó, niên đại của loại hình gốm này
được xác định lại là vào thời Lê sơ (thế kỷ XV) [41].

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Năm 1999, trong cuộc khai quật khảo cổ học ở di tích Bắc Mơn (cổng phía
Bắc của thành Hà Nội thời Nguyễn), Viện Khảo cổ học cũng phát hiện thấy một số
lượng ít gốm men trắng văn in có niên đại thế kỷ XV - XVI nằm trong tầng văn
hoá từ thế kỷ XV cho đến thế kỷ XVIII. Tuy nhiên, địa tầng ở đây cũng bị cắt phá
chồng chéo [40].

Năm 2000, một sưu tập gốm men trắng văn in gồm 26 tiêu bản được tìm
thấy trên con tàu cổ Cù Lao Chàm có niên đại thế kỷ XV. Các nhà khảo cổ học cho
rằng sưu tập gốm này có nguồn gốc từ trung tâm gốm sứ Chu Đậu (Hải Dương)
[5], [14], [34].
Những phát hiện về loại hình gốm men trắng văn in đặc biệt nở rộ trong quá
trình khai quật di tích Hồng Thành Thăng Long tại 18 - Hoàng Diệu. Một sưu tập
lớn gốm men trắng văn in được xếp vào niên đại Lê sơ với các loại hình chủ yếu là
bát, đĩa cỡ nhỏ có xương gốm mỏng như vỏ trứng mà khi cầm soi lên ánh sáng có
thể nhìn thấy hoa văn trang trí bên trong. Các nhà khảo cổ học cho rằng loại hình
gốm này “chỉ được dùng trong Hồng cung và những nơi có liên quan đến sinh
hoạt của Vua và Hoàng gia” [46].
Cùng thời gian này, từ năm 1996 đến năm 2004, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam
cũng đã phát hiện một sưu tập gốm men trắng văn in với số lượng lớn tại khu trung
tâm di tích Lam Kinh - thánh địa của nhà Lê. Phát hiện này mở rộng tầm nhận thức
về loại hình, vai trị của gốm men trắng văn in trong thời gian tồn tại cũng như vị
trí của nó trong dịng chảy gốm Việt Nam. Đặc biệt, loại hình gốm này được phát
hiện trong địa tầng kiến trúc ổn định và rõ ràng - điều này khơng có ở di tích
Hồng Thành Thăng Long - khiến cho việc tìm hiểu và nghiên cứu về loại hình
gốm này ở đây hứa hẹn khơng ít những điều thú vị.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


1.2. Quá trình phát hiện gốm men trắng văn in ở di tích lam kinh
1.2.1. Giới thiệu về di tích Lam Kinh
Khu trung tâm Lam Kinh hiện nay nằm ở toạ độ 19055’565” vĩ Bắc,
105024’403” kinh Đông. Theo bản đồ qui hoạch (năm 2002), khu di tích Lam Kinh
thuộc địa phận xã Xuân Lam (Thọ Xuân) và Kiên Thọ (Ngọc Lặc) tỉnh Thanh Hoá.
Từ thành phố Thanh Hoá đi về phía tây bắc khoảng 60 km ta sẽ gặp di tích Lam
Kinh nằm bên tả ngạn sơng Chu, cách đập Bái Thượng 5 km về phía nam [Bản đồ

1].
Lam Kinh vốn là đất Lam Sơn, quê hương của anh hùng dân tộc Lê Lợi, nơi
phát tích của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn và là cội nguồn khởi dựng nhà Lê. Chính vì
vậy Lam Sơn - Lam Kinh là vùng đất được sự quan tâm đặc biệt của các vua triều
Lê. Năm 1430, sau khi giành lại nền độc lập, đất nước có những phát triển mới, Lê
Thái Tổ đã cho đổi vùng đất Lam Sơn là Lam Kinh hay Tây Kinh (để phân biệt với
Đông Kinh - Hà Nội) [25, tr. 61 - 74]; [17, tr. 86]. Đây là mốc quan trọng đánh dấu
sự phát triển của khu trung tâm Lam Kinh sau đó. Từ đây, Lam Kinh trở thành một
vùng đất "căn bản" của nước Đại Việt thời Lê [9]; [27].
Năm 1433, sau khi vua Lê Thái Tổ mất đưa về an táng ở Lam Kinh, các điện
miếu cũng bắt đầu được xây dựng [25, tr.76 - 78]. Lam Kinh đã trở thành nơi an
táng các vua và Hoàng Hậu thời Lê sơ. Qua ghi chép của Đại Việt sử ký toàn thư
được biết hàng năm các vua thời Lê sơ đều về Lam Kinh bái yết Sơn lăng [25].
Đại Việt sử ký tồn thư nói rõ Lam Kinh được xây dựng vào năm 1433, năm
sau 1434 vua sai Hữu bộc xạ Lê Như Lãng đến Lam Kinh dựng miếu Cung Từ
Thái Mẫu.
Vào các năm 1448 và 1450, Lam Kinh lại tiếp tục được xây dựng và trùng
tu. Năm 1448, vua Lê Nhân Tông xuống chiếu cho Thái uý Lê Khả và cục Bách
Tác làm lại điện miếu ở Lam Kinh. Chưa đầy một năm, công việc xây dựng hoàn

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


thành và được triều đình bảo vệ. Năm 1456, trong dịp hành lễ ở Lam Kinh, vua
Lê Nhân Tông đã đặt tên cho 3 tồ nhà của Chính Điện là Quang Đức, Sùng Hiếu
và Diễn (Diên) Khánh [25].
Ghi chép về khu điện Lam Kinh của Phan Huy Chú cho biết Lam Kinh khá
to lớn, nằm trên địa thế đẹp "Điện Lam Kinh đằng sau gối vào núi, trước mặt trông
ra sông, bốn bên non xanh nước biếc, rừng rậm um tùm. Vĩnh Lăng của Lê Thái
Tổ, Thiệu Lăng của Lê Thái Tông và lăng các vua nhà Lê đều ở đây cả. Lăng nào

cũng có bia. Sau điện, lấy Tây hồ làm não, giống như hồ Kim Ngưu. Hồ rất rộng
lớn, nước các ngả đều chảy cả vào đó. Có con sơng phát ngun từ hồ ấy, chạy
vịng trước mặt, lịng sơng có những viên đá nhỏ, trịn và nhẵn trơng rất thích mắt
nhưng khơng ai dám lấy trộm. Lại có lạch nước nhỏ, chảy từ bên tay phải qua
trước điện, ơm vịng lại như cánh cung. Trên lạch có cầu giống như Bạch Kiều ở
giảng đình điện Vạn Thọ Đông Kinh, đi qua cầu mới tới điện. Nền điện rất cao, hai
bên mở rộng, dưới chân điện có làn nước phẳng, giống như trước điện nhà vua coi
chầu. Ngoài cửa Nghi Mơn có hai con chó ngao bằng đá, tục truyền là rất thiêng.
Điện làm ba ngôi liền nhau, kiểu chữ Công, mẫu mực theo đúng kiểu các miếu ở
kinh sư. Theo từng bậc mà lên, rồi từ đó trơng xuống thì thấy núi khe hai bên Tả,
Hữu, cái nọ, cái kia vòng quanh thật là một chỗ để xây dựng cơ nghiệp" [9, tr. 40].
Những ghi chép trên cho thấy rõ tầm quan trọng của khu di tích Lam Kinh
với vai trị là một kinh đơ thứ hai, là quê cha đất tổ, là thánh địa thiêng liêng của
nhà Lê.
1.2.2. Quá trình phát hiện gốm men trắng văn in ở di tích Lam Kinh.
Từ trước năm 1954, chưa có một nghiên cứu tổng thế nào về di tích Lam
Kinh ngoài những khảo sát của những học giả người Pháp. Những nghiên cứu của
các học giả: Cadière vào năm 1905 [55], Parmentier và Goloubew vào năm 1923
[54], Gaspardone vào năm 1931 - 1935 [56] và Bezacier năm 1942 [54] chủ yếu
tập trung vào khảo sát hiện trạng kiến trúc và nghệ thuật của khu di tích.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Từ 1954 - 1995: Có 4 đợt khảo sát và khai quật khảo cổ học của Bảo tàng
Lịch sử Việt Nam, Viện Khảo cổ học, Viện Mỹ thuật và trường Đại học Mỹ thuật
Hà Nội.
Tuy vậy, các cuộc khảo sát và khai quật từ những năm chỉ tập trung chú ý đến kiến
trúc và nghệ thuật điêu khắc ở khu di tích này mà khơng bàn tới bất cứ một loại
hình di vật nào khác.

Năm 1995, trước tình trạng xuống cấp của di tích, nhận thức được tầm quan
trọng, ý nghĩa lịch sử, văn hố của Lam Kinh, Chính phủ đã phê duyệt dự án Quy
hoạch tổng thể, trùng tu tơn tạo và phục hồi khu di tích Lam Kinh, trong đó khu di
tích trung tâm được đặt hàng đầu [50].
Từ năm 1996 đến năm 2004: Để phục vụ cho việc trùng tu tơn tạo di tích Lam
Kinh, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam phối hợp với Ban Quản lý Di tích Lịch sử Lam
Kinh (Thanh Hố) tiến hành 7 đợt nghiên cứu khảo cổ học tại trung tâm di tích
Lam Kinh trên quy mơ lớn. Trong q trình thám sát, khai quật này, lần đầu tiên
gốm men trắng văn in xuất hiện với tư cách là một loại hình di vật độc đáo của di
tích.
Năm 1996, lần đầu tiên phát hiện ra loại gốm men trắng văn in tại di tích
này, chủ yếu ở di tích Giếng Ngọc với số lượng rất ít ỏi: 1 tiêu bản nguyên dạng và
15 mảnh. Trang trí chủ yếu là vân mây, sóng nước và chữ Quan 官 trong lòng
[Bảng 4, năm 1996].
Năm 1997, phát hiện được số lượng tương đối chủ yếu ở di tích Tả Vu, độ
mỏng của xương gốm khoảng 0,3 cm gồm 18 tiêu bản phục nguyên dạng và 593
mảnh, mơ-típ trang trí chủ yếu là mây nước, hoa lá và chữ Quan 官 trong lòng bát
[Bảng 4, năm 1997].
Năm 1999 - 2000 khi bắt đầu tiến hành ở các khu vực chính của di tích gồm
Chính Điện và Thái Miếu, đoàn nghiên cứu của Bảo tàng Lịch sử Việt Nam đã

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


phát hiện ra một số lượng lớn gốm men trắng văn in với chất lượng tuyệt hảo (có
tiêu bản chỉ mỏng 0,05cm), đạt tới mức thấu quang với những hoạ tiết đặc thù của
cung đình như rồng mây và chữ Quan 官 trong lịng bát. Số lượng tiêu bản tìm
thấy lên tới 32 tiêu bản phục nguyên dạng và 1827 mảnh gốm [Bảng 4, năm 2000].
Năm 2001, khi tiến hành khai quật khu vực thành phía đơng và phía tây,
đồn nghiên cứu cũng tìm được 5 tiêu bản phục nguyên dạng và 587 mảnh [Bảng

4, năm 2001].
Năm 2002 - 2003, phát hiện được 3 tiêu bản phục nguyên dạng và 352 mảnh
tại khu vực Đông Trù và Tây Thất [Bảng 9, năm 2002 - 2003].
Năm 2004, 5 tiêu bản nguyên dạng và 256 mảnh gốm cùng loại phát hiện được ở
khu vực Tả Vu và Hữu Vu [Bảng 4, năm 2004].
Như vậy, trong 9 năm với 7 lần khai quật khu di tích này, Bảo tàng Lịch sử
đã phát hiện được một bộ sưu tập gốm men trắng văn in với số lượng đáng kể gồm
65 tiêu bản nguyên dạng và 3630 mảnh tập trung chủ yếu ở khu vực Thái Miếu là
loại gốm cao cấp nhất và rải rác ở 13 khu vực khác của di tích. Để đi sâu vào phân
tích và nghiên cứu loại hình, nghệ thuật trang trí của bộ sưu tập này cũng như lịch
sử hình thành, niên đại và chức năng cũng như bối cảnh tồn tại của nó, tơi sẽ xin
trình bày cụ thể ở các chương sau.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Chương 2

Sưu tập gốm men trắng văn in
ở di tích Lam Kinh
Qua các đợt điều tra, thám sát, khai quật khu di tích Lam Kinh, về cơ bản,
chúng tơi thấy, khu di tích này có hai lớp kiến trúc với quy mơ lớn và có quy hoạch
tổng thể một cách rõ ràng: lớp 1 - lớp kiến trúc Lê Trung Hưng (thế kỷ XVI XVII) và lớp 2 - lớp kiến trúc Lê sơ (thế kỷ XV - XVI); cùng với một lớp văn hoá
cuối Trần đầu Lê (cuối thế kỷ XIV đầu XV). Hiện trạng khai quật di tích Lam
Kinh từ năm 1996 đến năm 2004 chủ yếu mới được khai quật lớp 1, tức là lớp kiến
trúc có niên đại Lê Trung Hưng của di tích. Lớp kiến trúc thứ 2 - lớp kiến trúc Lê
sơ mới chỉ được phát hiện ở khu vực Chính Điện, Thái Miếu 2 và Thái Miếu 5. Do
điều kiện khách quan tại địa phương cũng như trung ương, đoàn cán bộ nghiên cứu
của Bảo tàng Lịch sử Việt Nam mới chỉ có thể đào thăm dò lớp Lê sơ này một
chút ở Chính Điện, Thái Miếu 5 và khai quật mở rộng ở Thái Miếu 2. Do vậy, tổng

quan di tích và nhất là hiện vật còn rất nhiều hạn chế nên những con số thống kê
tuy chưa nói lên được chính xác về diễn biến của dòng gốm này nhưng cũng cho
chúng ta thấy được phần nào tổng quan diễn biến, đặc trưng cũng như vai trò của
dòng gốm này tại di tích Lam Kinh.
Bảng 2.1: so sánh tỉ lệ gốm men trắng văn in
với các dòng gốm khác
T
T

Xuất xứ

Tỉ lệ gốm
ở các lớp
Lớp Lê
Trung H1 ưng
2 Lớp Lê

Hiện
vật
gốm
khác
1.05
%
0.58

Việt Nam
Hiện
vật
Mảnh gốm
gốm

văn
khác
in
51.05
%
59.03

0.29
%
0.78

Trung Quốc
Mảnh
gốm
văn in
16.29
%
39.42

Hiện
vật
gốm
sứ
0.23
%
0.00

Mảnh
gốm
sứ

30.25
%
0.19%

Nhật Bản
Hiện
vật
gốm
sứ
0.01
%
0.00

Mảnh
gốm
sứ
0.83
%
0.00

Tổng
100.00
%
100.00

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Sơ
Lớp cuối

Trần đầu
3 Lê
Tỉ lệ
trung
bình

%

%

%

%

%

%

%

%

0.51
%

99.49
%

0.00
%

0.00%

0.00
%

0.00%

0.00
%

0.00
%

100.00
%

0.71
%

69.86
%

0.36
%

18.57
%

0.08

%

10.15
%

0.00
%

0.28
%

100.00
%

Tổng số hiện vật gốm văn in sưu tầm được là 65 hiện vật và 3630 mảnh vỡ,
chiếm 18,93% toàn bộ gốm quan dụng phát hiện được ở di tích Lam Kinh. Nếu so
với mức độ sử dụng của các dòng gốm quan dụng Việt Nam khác là 70,57%,
Trung Quốc là 10,23% và Nhật Bản là 0,28 % [Bảng 2.1] thì đây khơng phải là
một con số khiêm tốn. Trên toàn bộ 23 địa điểm khai quật, thám sát và sưu tầm thì
mật độ gốm văn in tập trung nhất phát hiện được ở khu vực Thái Miếu là 41,06%,
nhà Tả - Hữu Vu (nơi chuẩn bị hành lễ) là 23,36%. Đặt biệt gốm văn in ở khu vực
Thái Miếu có độ mỏng và tinh xảo hơn hẳn ở các khu vực khác. Điều này khẳng
định chức năng thờ cúng đậm nét của loại hình hiện vật này. Để tìm hiểu cụ thể,
chi tiết hơn về ý nghĩa, diễn biến phát triển của dòng gốm này như một mắt xích
về lịch sử, về văn hố, nghệ thuật Việt Nam tại di tích Lam Kinh, chúng tơi dùng
phương pháp phân loại phổ biến trong nghiên cứu khảo cổ học - phương pháp
loại hình học để tìm ra những đặc trưng về loại hình, mơ-típ trang trí, chất liệu
và yếu tố kỹ thuật của dòng gốm này. Phương pháp này, về cơ bản, dựa vào hình
dáng, kỹ thuật và những đặc trưng kỹ thuật qua quan sát chứ khơng dựa vào chức
năng của hiện vật.

2.1. Loại hình
Nhìn chung các loại hình như bát, đĩa, chén ở Lam Kinh đều được chế tạo
tinh xảo, hình dạng của khá đồng nhất: miệng vát, gờ miệng cạo men hoặc không,
thân thuôn, đáy lõm có phủ men, phủ men khơng hết hoặc để mộc. Bảng 2.2 cho
thấy đồ gốm văn in tìm thấy ở di tích Lam Kinh chỉ có đồ quan dụng, tập trung hầu

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


hết ở các kiến trúc khu trung tâm với ba loại hình sau đây: Bát, đĩa và chén [Bản vẽ
1].
Bảng 2.2: thống kê hiện vật gốm men trắng văn in theo loại hình
T
T 2.1.1.1.1
Bát tơ to

2.1.1.1.2

2.1.1.2

2.1.1.3

2.1.2.1

2.1.2.2

2.1.3

Bát tơ nhỏ

Bát nhỡ

Bát nhỏ

Đĩa nhỡ

Đĩa nhỏ

Chén

97.LK.HV 00.LK.TMI.1 96.LK.HXIII 97.LK.HVI 97.LK.HV
1 II.18

0

.7

I.30

II.34

00.LK.T
97.LK.HII.c2 MI.27

97.LK.HV 00.LK.TMI.1 00.LK.TMI.1 97.LK.HVI 97.LK.HV
2 II.19

1

4

I.39

II.35

Tổng

00.LK.T
97.LK.HII.c4 MI

97.LK.HV 00.LK.TMI.1 00.LK.TMI.1 00.LK.TMI 97.LK.HV 00.LK.TMI.1
3 II.20

2

5

II.3

II.36

7

97.LK.HV 00.LK.TMI.1 00.LK.TMII. 00.LK.TM 97.LK.HV 00.LK.TMI.1
4 II.21

3

L2.17

VIII.5

97.LK.HV 00.LK.TMII. 00.LK.TMVI
5 II.22

L2.16

II

L2.19

MT

97.LK.HV 00.LK.TMIV 01.LK.TĐ.H
7 II.24

.3

II.2

97.LK.HV 00.LK.TMVI 04.LK.TV.L
8 II.25

II

1.7

97.LK.HV 00.LK.TMVI 04.LK.TV.L
9 II.26

II

1.9

8
00.LK.TMI.1

02.LK.TT.9

97.LK.HV 00.LK.TMII. 00.LK.ST.T 04.HV.L1.1
6 II.23

II.37

35

9
00.LK.TMI.2
0
00.LK.TMI.2
5
00.LK.TMII.
L2.18
00.LK.TMV.
L1.5

1 97.LK.HV 00.LK.TMVI

00.LK.TMVI

0 II.33

II

II.10

1

00.LK.TMIX

00.LK.TMIX

1

.2

.5

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


1

00.LK.TMIX

00.LK.ST.T

2

.3

MT.6

1

00.LK.CĐ.S

01.LK.TT.H

3

T.4

VI.24

1

00.LK.CĐ.S

4

T.5

02.LK.TT.10

5

01.LK.TT.HI

02.LK.TT.11

1

01.LK.TĐ.H

04.LK.TV.L

6

V.3

1.8

1

01.LK.TĐ.H

7

V.6

1

04.LK.TV.L

8

1.10

1



10

18

9

6

4

16

2

65
100.0

% 15.38%

27.69%

13.85%

9.23%

6.15%

24.62%

3.08%

0%

Loại hình bát tơ nhỏ và đĩa nhỏ có số lượng lớn nhất (bát tô nhỏ 27,69%, đĩa
nhỏ 24,62%), loại hình chén nhỏ chiếm số lượng ít nhất (8,08%) trong tổng số các
loại hình. Cả ba loại hình này tìm thấy phổ biến ở khu vực Thái Miếu. Loại hình
bát tơ to và đĩa nhỡ chiếm 21,53% chỉ tìm thấy ở khu vực Tả Vu (HVII). Sự phân
bố về kích cỡ cho thấy dường như có một quy định chặt chẽ về kích thước đối với
địa điểm và tính năng sử dụng của các loại hình bát đĩa này. Để làm sáng tỏ điều
này, tôi xin đi sâu vào phân tích chi tiết từng loại hình.
2.1.1. Bát
Loại hình bát ở di tích Lam Kinh thuần nhất về mặt kiểu dáng, song có thể
thấy về cơ bản có ba cỡ khác nhau:
2.1.1.1. Bát tô

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Trong loại hình bát tơ này chúng tơi thấy có hai loại kích cỡ khác hẳn
nhau. Để tiện theo dõi chúng tôi chia thành 2 kiểu: Bát tô to và bát tô nhỏ.
2.1.1.1.1. Bát tô to
Sưu tập bát này gồm 10 tiêu bản tìm thấy được ở khu vực Tả Vu năm 19961997, chiếm 15,38% tổng số các loại hình (bảng 2.1). Kích thước của loại bát này
khá đồng nhất: đường kính miệng giao động từ 17,6 cm đến 19 cm; đường kính
đáy từ 6 cm đến 7,1 cm; chiều cao từ 6,7 cm đến 8,3 cm; độ dày xương gốm
khoảng 0,3 cm.
Chất liệu của bộ sưu tập này đã có thể gọi là cao cấp, song so với bộ sưu tập tìm
thấy ở khu vực Chính Điện và Thái Miếu thì khơng bằng. Xương gốm của bộ sưu tập

bát này màu xám mịn, độ nung cao, dầy hơn so với gốm cùng loại ở khu vực Chính
Điện và Thái Miếu (khoảng 0,3 cm). Và đặc biệt, loại gốm này có hiện tượng nổ men
(tiêu bản ký hiệu LK.97.HVII.21), điều này không thấy ở loại gốm mỏng hơn [Bản ảnh
5: 1, 2].
Loại bát này ngồi 6 chiếc in nổi hình chữ Quan, cịn lại khơng có hình chữ
Quan trong lịng bát. Trang trí trong lịng bát theo ba mơ-típ như sau: Hoạ tiết hoa
cúc cách điệu một tầng, hai tầng, họa tiết văn mây sóng nước.
Có thể thấy rằng loại bát tô to này được sản xuất bằng chất liệu xấu, kích
thước to hơn hẳn các kích thước tìm thấy ở khu vực thờ cúng, lại tập trung ở khu
vực Tả Vu. Tả Vu là cơng trình kiến trúc nằm bên tả Chính Điện. Trong Đại Nội
kinh thành Huế, nhà Tả - Hữu Vu có các chức năng chính là nơi phục vụ cho vua
(pha chè), nơi các quan đến yết kiến vua (chuẩn bị hành lễ, lễ phục, phẩm phục)
của các quan văn (Tả) quan võ (Hữu). Đối với Tả Vu, Hữu Vu ở Lam Kinh, cũng
đảm nhiệm chức năng tương tự, trong đó có thêm chức năng phục vụ việc hành
lễ, tế cáo các Thái Miếu, lăng mộ [15]. Do vậy, tơi cho rằng loại bát này có lẽ
dùng để cho các vua, quan triều đình sinh hoạt ăn uống, không phải để thờ.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Loại bát này giống với loại bát men trắng bình dân tìm thấy ở Hậu Lâu năm
1998 [38].
2.1.1.1.2. Bát tơ nhỏ
Sưu tập bát này gồm 18 tiêu bản, chiếm tỉ lệ áp đảo 27,69% (Bảng 2.1), tập
trung chủ yếu ở khu vực Thái Miếu (14 tiêu bản), 2 tiêu bản sưu tầm ở khu vực
Chính Điện năm 2000 và 2 tiêu bản tìm thấy ở khu vực Tả Vu năm 2004. Kích
thước của loại bát này nhìn chung dao động như sau: đường kính miệng từ 15 cm
đến 16 cm; đường kính đáy từ 6,3 cm đến 7,5 cm; chiều cao từ 7,2 cm đến 8cm.
Xương gốm rất mỏng, chỉ khoảng 0,1 cm, có khi chưa đến 0,1 cm, đạt tiêu chuẩn
thấu quang, chất liệu sét mịn, nhẹ. Men trắng ngà hoặc ngả vàng.

Hoạ tiết trang trí trên sưu tập gốm này chỉ có một mơ típ đồng nhất: tất cả
đều in nổi hình 2 con rồng nối đi nhau quyện lẫn vào mây. Chúng tơi gọi hoạ tiết
trang trí này là mơ-típ rồng mây. Hoạ tiết rồng ở đây khá đồng nhất: thân rồng
nhỏ, mềm mại, có vẩy nổi lên rất chi tiết, lưng hơi võng hình yên ngựa, đi có
tua, đầu có guột. Tuy vậy, rồng trên bộ sưu tập bát này khơng phải lúc nào cũng có
năm móng mà có những tiêu bản chỉ có ba hoặc bốn móng. Mơ-típ có thể là hai
con rồng vờn ngọc nối đi nhau cuốn vịng trong lịng bát, có thể chỉ có hai rồng
nối đi nhau vịng quanh lịng bát. Trong số bát này có 9 tiêu bản có chữ Quan
trong lịng, đặc biệt, tiêu bản LK.00.TMII.L2.16 có một chữ viết men lam viết dưới
đáy bát [Bản ảnh 2:1] [Bản vẽ 13]; hai tiêu bản ký hiệu LK.00.CĐ.ST.4,5 khơng có
chữ Quan và có dấu con kê ba mấu trong lịng, sưu tầm được ở khu vực Chính
Điện.
Trong sưu tập này chỉ có một tiêu bản ký hiệu LK.00.TMI.13 có xương gốm
dày trung bình khoảng 0,3 cm, chất liệu khơng cao cấp bằng 17 tiêu bản kia, khơng
có chữ Quan trong lịng bát, bề mặt có hiện tượng hỏng men.
Như vậy, qua khu vực tập trung phân bố của loại hình bát này chủ yếu ở
Thái Miếu, qua chất liệu gốm mỏng, đạt chất lượng rất cao, cùng với hoạ tiết trang

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


trí hồn tồn theo mơ-típ rồng mây, chúng tơi cho rằng loại hình bát này được quy
định sử dụng vào mục đích thờ cúng với những tiêu chuẩn riêng về hình dạng, kích
thước và mơ-típ trang trí khá chặt chẽ.
2.1.1.2. Bát nhỡ
Bộ sưu tập bát nhỡ gồm 9 tiêu bản, phân bố chủ yếu ở khu vực Thái Miếu (3
tiêu bản) và rải rác ở hố Giếng Ngọc, Tả Vu và Tây Thất. Kích thước của loại bát
này xê dịch trong khoảng đường kính miệng từ 13,5 cm đến 13,8 cm; đường kính
đáy từ 5,7 cm đến 6,4 cm; cao từ 6,5 đến 7 cm. Nhìn chung, loại hình bát này đều
có xương gốm mỏng, mịn, trang trí tinh xảo. Chỉ có một tiêu bản có xương gốm

dầy hơn được trình bày cụ thể dưới đây. Trong loại hình bát này có những mơ-típ
trang trí như sau: rồng mây có 4 tiêu bản (2 ở Thái Miếu, 1 ở Tả Vu, 1 ở giếng
Ngọc): trong số đó có 2 tiêu bản có chữ Quan trong lịng bát; vân mây sóng nước
có 2 tiêu bản, trong đó tiêu bản ký hiệu LK.02.TT.9 có in hình bơng mai ở lịng
bát; Riêng tiêu bản LK.00.TMT.ST sưu tầm được ở khu vực Thái Miếu có xương
gốm dày trung bình, trong lịng có dấu con kê ba mấu, có viết chữ Tiên bằng men
lam đè lên chữ Quan in nổi. Phong cách trang trí này sẽ được chúng tơi trình bày
trong một mục riêng như một nét độc đáo trong dòng gốm văn in ở đây.
2.1.1.3. Bát nhỏ
Bộ sưu tập bát nhỏ gồm 6 tiêu bản, chỉ chiếm 9,23% tổng số các loại hình,
phân bố ở khu vực Thái Miếu và Tả, Hữu Vu (Bảng 2.1). Kích thước loại bát này
xê dịch trong khoảng sau: đường kính miệng từ 9,2 cm đến 9,5 cm; đường kính
đáy từ 4,6 cm đến 4,8 cm; chiều cao từ 4,5 cm đến 5,4 cm. Họa tiết trang trí có ba
kiểu sau đây: Hoa cúc một tầng: tiêu bản ký hiệu LK.97.HVII.30 tìm thấy ở Tả
Vu, xương gốm dầy trung bình; Văn mây sóng nước lịng in nổi chữ Quan: tiêu
bản ký hiệu LK.97.HVII.37 tìm thấy ở Tả Vu, xương gốm dày trung bình; rồng
mây có hai tiêu bản tìm thấy ở Thái Miếu VIII và ở Hữu Vu lớp kiến trúc Lê
Trung Hưng.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


2.1.2. Đĩa
2.1.2.1. Đĩa nhỡ
Nhóm đĩa này gồm 4 tiêu bản tập trung ở khu vực Tả Vu. Kiểu dáng đều là
đĩa nơng lịng, chân đế cao trung bình, đáy lõm phủ men. Kích thước của nhóm
hiện vật này dao động trong khoảng đường kính miệng từ 17 cm đến 17,5 cm;
đường kính đáy từ 5,6 cm đến 6,4 cm; chiều cao từ 3,8 cm đến 4,6 cm. Xương gốm
thuộc loại dầy hơn (khoảng 0,3 cm), trắng xám. Đồ án trang trí có hai kiểu: Văn in
nổi hình rồng mây và chữ Quan: có ba tiêu bản ký hiệu LK.97.HVII.34,35,37.

Trong đó, tiêu bản số 37 có dính xỉ lị ở chân đế; Văn mây sóng nước có một tiêu
bản.
2.1.2.2. Đĩa nhỏ
Sưu tập đĩa nhỏ này gồm 16 tiêu bản, phân bố chủ yếu ở khu vực Thái Miếu
(9 tiêu bản). Đây là một trong hai loại hình phổ biến nhất trong sưu tập gốm men
trắng văn in ở Lam Kinh, chiếm 24,62% tổng số loại hình. Nhìn chung đều là đĩa
sâu lịng (chỉ có 2 tiêu bản ở hồ Bán Nguyệt là đĩa nơng lịng, trong lịng có vết con
kê ba mấu), miệng loe, thành vát, chân đế cao trung bình. Kích thước của loại đĩa
này dao động trong khoảng đường kính miệng từ 11,5 cm đến 14 cm; đường kính
đáy từ 5,6 cm đến 6,7 cm; cao từ 2,5 cm đến 5,5 cm. Họa tiết trang trí trên loại
hình gốm này có thể phân ra các mơ-típ như sau: Mơ-típ rồng mây: có 8 tiêu bản.
Trong đó 5 tiêu bản in nổi chữ Quan trong lòng, 2 trong 5 tiêu bản này lại có chữ
Lam vẽ bằng men lam viết đè lên chữ Quan có số ký hiệu là 04.LK.TV.L1.8 và
LH.04.TMI.19. Riêng tiêu bản 04.LK.TV.L1.8 có vết con kê hình vành khăn ở đế
cho thấy rõ một trong những kỹ thuật nung là chồng hai đế bát vào với nhau trong
bao nung; Mơ-típ văn mây sóng nước: có 3 tiêu bản, trong đó có 1 tiêu bản có
hình bơng mai in nổi ở giữa. Một trong ba tiêu bản có dấu con kê ba mấu trong
lòng.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


2.1.3. Chén
Loại hình hiện vật này chỉ có 2 tiêu bản tìm thấy được ở Thái Miếu I, chiếm
tỉ lệ thấp nhất trong số các loại hình gốm men trắng văn in ở Lam Kinh: 3,08%
(Bảng 2.1). Cả hai đều có xương gốm rất mỏng, mịn, men trắng bóng. Tiêu bản
mang ký hiệu LK.00.TMI.27, chiều cao là 2,5 cm, có hoạ tiết trang trí hình hoa
mẫu đơn kết hợp hình hoa mai trong lòng rất tinh tế và sắc nét [Bản ảnh 10].
Mơ-típ này tìm thấy nhiều ở Hồng Thành Thăng Long, ở Hải Dương, tàu cổ Cù
Lao Chàm và Nhật Bản. Tiêu bản ký hiệu LK.00.TMI, có chiều cao là 2,5; đường

kính miệng là 5cm, đường kính đáy là 3cm; cao 2,5 cm, trang trí mơ-típ rồng
mây [Bản vẽ 8:1].
2.1.4. Mảnh vỡ
2.1.4.1. Mảnh miệng và mảnh thân
Tổng số mảnh miệng gốm văn in khai quật và sưu tầm được là 1067 và
mảnh thân là 1713 mảnh, loại hình chủ yếu là bát và đĩa. Dấu vết kỹ thuật có thể
quan sát được trên tồn bộ mảnh miệng của dịng gốm này là có hai loại gờ miệng:
cạo men hoặc không cạo men.
2.1.4.2. Mảnh đế
Tổng số mảnh đế khai quật và tìm thấy được là 287 mảnh, tồn bộ là chân đế
cao trung bình từ 0,9 cm đến 1,5 cm, chân đế thẳng, đáy lõm, phủ men, phủ men
không hết hoặc không phủ men.
Như vậy, sưu tập gốm men trắng văn in ở Lam Kinh gồm có 3 loại hình bát,
đĩa, chén tập trung vào 7 kích cỡ khác nhau khá thống nhất về kiểu dáng và độ
chênh kích thước giữa các tiêu bản. Từ những quy định về kích cỡ, mục đích sử
dụng khá rõ ràng: bát tơ to chỉ thấy ở Tả Vu, loại bát tô nhỏ và đĩa nhỏ tìm thấy
chủ yếu ở Thái Miếu. Phải chăng những quy định về kích thước đi kèm với chức
năng sử dụng cụ thể đã bắt đầu có những quy tắc chặt chẽ và được kiểm soát?

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


2.2. Các mơ-típ trang trí trên gốm men trắng văn in
Mơ-típ trang trí trên dịng gốm đặc sắc này được một số nhà nghiên cứu gọi
là ám văn [46]. Loại gốm này được chế tạo bằng kết hợp với bàn xoay, tạo hình
trên khn in khắc chìm có dạng hình nón cụt, tạo thành họa tiết in nổi lên thành
trong của hiện vật nên chúng tôi thống nhất gọi chung là gốm văn in. Trang trí trên
loại hình gốm này được thiết kế cầu kỳ, tinh xảo, có bố cục chặt chẽ, khá thống
nhất dường như muốn khẳng định phong cách của một triều đại. Đặc biệt một số
lượng lớn các tiêu bản (35 tiêu bản bát đĩa, chiếm 45,31% trong số các tiêu bản

gốm văn in phục nguyên) có in nổi hình chữ Quan trong lịng. Một chi tiết trang trí
hồn tồn đồng nhất trong dịng gốm này là ln có hai đường chỉ song song in nổi
ở phần tiếp giáp giữa miệng và thân, khoanh vùng trang trí trong lịng hiện vật. Bởi
tính chặt chẽ và thống nhất đó nên mơ-típ trang trí trên dịng gốm này khơng phong
phú, về cơ bản, hiện vật được trang trí theo bốn mơ-típ sau đây: Rồng mây, văn
mây - sóng nước, hoa mẫu đơn và hoa cúc. Tuy nhiên, khi đi sâu nghiên cứu về
từng mơ-típ mới thấy hết được sự phong phú đa dạng trong trang trí [Bảng 2.3].

Bảng 2.3: thống kê hiện vật gốm men trắng văn in theo mơ-típ trang trí
TT

2.2.1.1

2.2.1.2

2.2.1.3

2.2.1.4

2.2.2.1

2.2.2.2

Rồng mây và
chữ lam
01.LK.TĐ.HV.
3

Vân mây, sóng nước

Mây – nước và
hoa mai

02.LK.TT.10
00.LK.TMII.L2.1
8

02.LK.TT.9
00.LK.TMVIII
.10

Rồng mây

Rồng mây và chữ
Quan

Rồng mây,
Quan, lam

1

04.HV.L1.135

04.LK.TV.L1.7

2

01.LK.TT.HVI.24

04.LK.TV.L1.9

04.LK.TV.L1.8
01.LK.TĐ.HII.
2

3

00.LK.TMI.13

04.LK.TV.L1.10

00.LK.TMI.19

00.LK.TMIX.5

4

00.LK.TMI.15

00.LK.TMI.11

00.LK.ST.TMT.6

5

00.LK.TMI.18

00.LK.TMI.12

6

7

00.LK.TMI.25
00.LK.TMII.L2.19

8
9
10
11

00.LK.TMIII.3
00.LK.TMIV.3
00.LK.TMVIII
00.LK.TMVIII

00.LK.TMI.14
00.LK.TMI.17
00.LK.TMII.L2.1
7
00.LK.TMVIII
00.LK.TMIX.2
97.LK.HVII.37

00.LK.TMI.20
00.LK.TMII.L
2.16
00.LK.TMV.L
1.5
02.LK.TT.11

97.LK.HVII.20

2.2.2.3
mây-nước
và chữ
Quan
97.LK.HVII
.18
97.LK.HVII
.22
97.LK.HVII
.23
97.LK.HVII
.26
97.LK.HVII
.39

Tổng

97.LK.HII.c4
97.LK.HVII.36

00.LK.TMIX.3
00.LK.TMI.10

LUAN VAN CHAT LUONG download : add