Gốm men trắng văn in ở di tích Lam Kinh - Thanh Hoá_unprotected

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

☯
BÙI KIM ĐĨNH

GỐM MEN TRẮNG VĂN IN
Ở DI TÍCH LAM KINH - THANH HOÁ

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LỊCH SỬ

HÀ NỘI - 2006


LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo Khoa Lịch sử, trƣờng Đại học Khoa
học Xã hội và Nhân văn đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập. Cảm
ơn các thầy, cô giáo Bộ môn Khảo cổ học đã quan tâm, khuyến khích và giúp đỡ tôi
hoàn thành luận văn.
Cảm ơn TS. Phạm Quốc Quân đã hƣớng dẫn và tạo điều kiện cho tôi thực hiện
luận văn của mình tại Bảo tàng Lịch sử Việt Nam. Đặc biệt, cảm ơn TS. Nguyễn Văn
Đoàn, ngƣời đã nhiệt tình chia sẻ và đóng góp ý những ý kiến khoa học quý báu trong
quá trình thực hiện luận văn của mình. Cảm ơn những cán bộ phòng Nghiên cứu Sƣu
tầm của Bảo tàng đã nhiệt tình hỗ trợ tôi trong quá trình khai thác tƣ liệu.
Cảm ơn trƣờng Mầm non Koala House đã tạo điều kiện cho tôi hoàn thành tâm
nguyện của mình.
Cuối cùng, cho tôi gửi lời cảm ơn sâu sắc đến tất cả anh, chị, em, bạn bè và
những ngƣời thân yêu nhất trong gia đình đã không ngừng động viên, khuyến khích và
hỗ trợ tôi thực hiện luận văn này.

Hà Nội, ngày 30 tháng 11 năm 2006
Bùi Kim Đĩnh

LỜI CAM ĐOAN


Tôi xin cam đoan đây là công trình tổng hợp của
riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung
thực. Những ý kiến khoa học chƣa từng đƣợc ai công bố
trong bất cứ một công trình nào khác.
Hà nội, ngày 30 tháng 11 năm
2006
Tác giả luận văn

Bùi Kim Đĩnh

MỤC LỤC
Mục

Lời cam đoan
Mục lục

Trang

1
2


Danh mục các ký hiệu và chữ viết tắt
Danh mục bảng thống kê, biểu đồ và ảnh trong chính văn

Danh mục các hình ảnh minh hoạ trong chính văn
MỞ ĐẦU
CHƢƠNG 1: LỊCH SỬ PHÁT HIỆN VÀ NGHIÊN CỨU
1.1. Tình hình phát hiện chung về gốm men trắng văn in ở Việt Nam
1.2. Quá trình phát hiện gốm men trắng văn in ở di tích Lam Kinh
CHƢƠNG 2: SƢU TẬP GỐM MEN TRẮNG VĂN IN Ở DI TÍCH
LAM KINH
2.1. Loại hình
2.2. Các mô-típ trang trí
2.3. Kỹ thuật, chất liệu gốm văn in
2.4. Diễn biến, niên đại
CHƢƠNG 3: ĐỒ GỐM MEN TRẮNG VĂN IN VIỆT NAM
TRONG TRÀO LƢU GỐM QUAN
3.1. Ở Trung Hoa
3.2. ë Hµn Quèc
3.3. ở Việt Nam
CHƢƠNG 4: GỐM MEN TRẮNG VĂN IN VIỆT NAM: NGUỒN
GỐC VÀ CHỨC NĂNG
4.1. Nguồn gốc
4.2. Chức năng
KẾT LUẬN
Tài liệu tham khảo
Phụ lục

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT
BEFEO

Bulletin de l' Ecole Franỗaise d' Extrême - Orient

BQLDTLSLK Ban Qu¶n lý khu di tÝch LÞch sö Lam Kinh

BT

B¶o tµng

3
4
5
6
10
10
12
16
17
24
34
39
45
45
47
48
52
52
54
60
62


BTLSVN

Bảo tàng Lịch sử Việt Nam

GS.

Giáo s-

KCH

Khảo cổ học

KHXH

Khoa học xã hội

KHXH & NV Khoa học Xã hội và Nhân văn
LA

Luận án

NPHM...

Những phát hiện mới về khảo cổ học năm

Nxb

Nhà xuất bản

p.

Page

PGS.

Phó Giáo s-

PTS.

Phó Tiến sĩ

TBDTTW

Tu bổ Di tích Trung Ương

TBKH

Thông báo khoa học

tr.

Trang

TS.

Tiến sĩ

TT

Thứ tự

VHNT

Văn hoá Nghệ thuật

VH-TT

Văn hoá - Thông tin

DANH MC BNG THNG Kấ, BIU TRONG CHNH VN
Bng 2.1: So sỏnh t l gm men trng vn in vi cỏc dũng gm khỏc
Bng 2.2: Thng kờ hin vt gm men trng vn in theo loi hỡnh
Bng 2.3: Thng kờ hin vt gm men trng vn in theo mụ-tớp trang trớ


Bảng 2.4: Thống kê Hán tự viết bằng men lam trên gốm men trắng văn in ở
di tích Lam Kinh – Thanh Hoá
Bảng 2.5: Thống kê hiện vật gốm men trắng văn in theo độ dày
xƣơng gốm
Bảng 4.1: Thống kê tỉ lệ phân bố gốm men trắng văn in tại các di tích
Biểu đồ 4.1: Tỉ lệ gốm men trắng văn in tại các di tích

DANH MỤC HÌNH ẢNH MINH HOẠ TRONG CHÍNH VĂN
Hình 2.1: Rồng trên trán bia Vĩnh Lăng
Hình 3.1: Đĩa sứ men trắng văn in rồng mây đời Kim (1115-1234)
Hình 3.2: Bình men trắng vẽ lam của triều vua Vĩnh Lạc (1403-1424) của
nhà Minh có chữ Nội Phủ.
Hình 3.3: Ký tự mang tính chất quan ở đáy bát sứ trắng tìm thấy trong hầm
mộ ở chùa Zhingzhi, Dingzhou.
Hình 3.4: Bình men trắng khắc chìm hình cánh sen có chữ Quan thời Ngũ
Triều (907-960)

Hình 3.5: Bát sứ trắng quan lò Bunwon của Hàn Quốc
Hình 4.1: Gốm men trắng văn in ở Chu Đậu
Hình 4.2: Gốm men trắng văn in ở Hoàng Thành Thăng Long
Hình 4.3: Gốm men trắng văn in vẽ màu trên tàu đắm Cù Lao Chàm
Hình 4.4: Gốm men trắng văn in Việt Nam tìm thấy ở thành Sakai

MỞ ĐẦU
1. LÝ DO VÀ MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
1.1. Lý do chọn đề tài:
Lịch sử Việt Nam là một lịch sử đầy biến động và chiến tranh, lại
nằm bên cạnh đế quốc Trung Hoa hùng mạnh luôn có xu hƣớng mở rộng
đồng hoá sang các nƣớc láng giềng. Trong bối cảnh đó, đấu tranh gìn giữ
lãnh thổ cũng nhƣ bản sắc văn hoá thật vô cùng khó khăn. Khi nói đến
truyền thống, đến di sản văn hoá phi vật thể và vật thể... tất cả là một màn
sƣơng mù mờ đƣợc ghi chép rời rạc trong lịch sử, chỉ còn thấy thấp thoáng
những công trình nhỏ lẻ, rải rác đây đó trong hỗn độn dân sinh. Đâu rồi một
Hà Nội mơ màng, lãng mạn đƣợc một ngƣời phƣơng Tây ví với thành
Vience, đâu rồi một Thăng Long hoành tráng đƣợc nhắc đến trong lịch sử,


đâu rồi những nét hào hoa và tráng lệ của nghệ thuật cung đình xƣa....? Tất
cả đều ngủ yên trong lòng đất. Cho đến những năm gần đây, những nghiên
cứu khảo cổ học mới dần dần hé mở đƣợc phần nào một Thăng Long bí ẩn,
phần nào một nền nghệ thuật, lịch sử của nƣớc Đại Việt.
Trong bối cảnh này, việc nghiên cứu mọi khía cạnh của lịch sử đều
trở nên cần thiết. Trong vô vàn những giá trị vật thể tìm thấy gần đây về
chứng tích của các vƣơng triều, một trong những phát hiện nổi bật là nghệ
thuật gốm cung đình thời Lê, một loại gốm men trắng văn in, trong suốt,
mỏng mảnh. Loại gốm này đã đƣợc phát hiện lẻ tẻ ở một vài địa điểm đã
từng là các trung tâm gốm sứ thời cổ, song chúng đƣợc tìm thấy tập trung

tại các địa điểm là thủ phủ của các vƣơng triều là Thăng long và Lam Kinh
với chất lƣợng rất cao. May mắn là tôi có dịp tiếp xúc với loại hình gốm
này tại di tích Hậu Lâu năm 1998 qua việc tham gia chỉnh lý loại gốm này
để phục vụ cho tiểu luận về gốm sứ của mình trong thời gian học Đại học
và tham gia vào đoàn công tác của Bảo tàng Lịch sử Việt Nam tại di tích
Lam Kinh vào mùa khai quật năm 1999-2000. Vì vậy, để tìm hiểu về đặc
trƣng, quá trình phát triển, niên đại cũng nhƣ vai trò của loại hình gốm này
trong thời kỳ mà nó tồn tại, tôi mạnh dạn chọn đề tài nghiên cứu về Gốm
men trắng văn in ở di tích Lam Kinh - Thanh Hoá làm luận văn tốt
nghiệp khoá học cao học của mình.
1.2. Mục đích nghiên cứu:
Hệ thống hóa tƣ liệu và các kết quả nghiên cứu từ trƣớc đến nay về
gốm văn in ở khu trung tâm Lam Kinh. Trên cơ sở đó nhằm tìm hiểu đặc
trƣng di vật ở khu di tích này để phác dựng quá trình tồn tại của loại hình
gốm văn in trong lịch sử.
Trên cơ sở thống kê, phân loại và so sánh loại hình gốm này ở Lam
Kinh với các di vật cùng loại đƣợc phát hiện cùng thời ở Hoàng Thành
Thăng Long, con tàu cổ Cù Lao Chàm, ở các địa điểm của trung tâm gốm
sứ cổ Hải Dƣơng và một vài tiêu bản ở Nhật Bản, bƣớc đầu xác định giá trị


nghệ thuật, lịch sử và vai trò của dòng gốm này trong thời đại của nó.
Những kết quả nghiên cứu về sƣu tập gốm men trắng văn in ở di tích
Lam Kinh góp thêm cứ liệu khoa học cho việc hoàn thiện bức tranh về
nghệ thuật gốm sứ Đại Việt và góp phần làm sáng tỏ phần nào những thể
chế và nét văn hoá cung đình xƣa.
2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
­ Đối tƣợng nghiên cứu chính của luận văn là toàn bộ các di vật gốm
men trắng văn in có mặt trong khu trung tâm Lam Kinh do sƣu tầm
và khai quật từ năm 1996 đến 2004.

­ Phạm vi nghiên cứu về không gian: Luận án tập trung khảo cứu di
vật gốm men trắng văn in phân bố ở khu trung tâm Lam Kinh bao
gồm tại 22 địa điểm: Chính Điện, 9 toà Thái Miếu, Tả Vu, Hữu
Vu, Tây Thất, Đông Trù, Nghi Môn và hệ thống tƣờng thành, các
di tích khác nhƣ sân Rồng, hồ Bán Nguyệt, Giếng Ngọc, đồng thời
mở rộng so sánh với các di tích thời Lê ở Thăng Long - Đông Đô Đông Kinh (Hà Nội) và nơi khác.
Phạm vi nghiên cứu về thời gian: chủ yếu là thời Lê sơ (thế kỷ 15 16).
3. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Luận văn sử dụng phƣơng pháp khảo cổ học truyền thống trong việc
thu thập, xử lý thông tin qua điều tra, khảo sát và khai quật; thống kê, phân
loại, đo vẽ, chụp ảnh, miêu tả.
Sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu đối sánh, đa ngành, liên ngành nhƣ các
phƣơng pháp tiếp cận của sử học, nghệ thuật học, kiến trúc, dân tộc học và
văn hóa dân gian...
Luận văn vận dụng phƣơng pháp luận duy vật lịch sử và duy vật biện
chứng theo nhận thức mình có trong việc tìm hiểu các di tích văn hóa lịch
sử trong quá khứ.


4. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN
Luận văn tập hợp, phân loại, khảo tả và công bố tƣ liệu về sƣu tập
gốm men trắng văn in ở khu trung tâm Lam Kinh từ năm 1996 đến nay.
Đây là khối tƣ liệu quan trọng giúp cho việc nhận thức về gốm văn in ở khu
trung tâm Lam Kinh. Thông qua những nghiên cứu này, khái quát đƣợc
chức năng và quá trình tồn tại của sƣu tập gốm văn in tại khu di tích trung
tâm Lam Kinh trong lịch sử.
Dựa vào các loại hình di vật khai quật, từ đó phác dựng đôi nét về sự
tồn tại của loại hình di vật với quá trình hình thành, hƣng thịnh, biến đổi và
suy tàn.
Kết quả nghiên cứu sẽ bổ khuyết vào mảng trống trong bức tranh

toàn cảnh về nghệ thuật gốm sứ cổ Việt Nam.


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

Yuriko Abe (1999). Đồ gốm sứ và mối giao lưu Việt Nam - Nhật
Bản. Hội thảo Quốc tế Quan hệ Việt - Nhật thế kỷ XV - XVII
qua giao lƣu gốm sứ: 84 - 88.

2.

Nguyễn Văn Bách, Nguyễn Huy Phúc (1999). Đặc điểm các
thành tạo trầm tích có nguồn gốc phù sa sông Hồng. Tạp chí Địa
chất, loạt A, 225:14.

3.

Hà Văn Cẩn (2000), Các trung tâm sản xuất gốm sứ cổ ở Hải
Dương. LA TS. Khoa học Lịch sử: 179.

4.

Nguyễn Ngọc Chất (2006). Báo cáo kết quả khai quật di tích
Dương Kinh - Hải Phòng. Tƣ liệu BTLSVN - Hà Nội.

5.

Nguyễn Đình Chiến (2005). Đồ gốm sứ trong các con tàu đắm ở
vùng biển Việt Nam. Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam á 3: 30 - 46.

6.

Nguyễn Đình Chiến, Lê Công Uẩn (2001). Phát hiện tàu đắm cổ
ở vùng biển Cà Mau chở đồ gốm Việt Nam thế kỷ XIV-XV.
NPHM...: 416 - 417.

7.

Nguyễn Đình Chiến, Phạm Quốc Quân (2005). 2000 năm gốm
Việt Nam. BTLSVN xuất bản.

8.

Phan Huy Chú (1997), Hoàng Việt dư địa chí, Nxb. Thuận Hoá

9.

Phan Huy Chú (1961), Lịch triều hiến chương loại chí, tập 2,
Nxb. Sử học.

10.

Ban khai quật tầu cổ Cù Lao Chàm, Hội An, Quảng Nam. Báo
cáo tóm tắt kết quả khai quật khảo cổ học dưới nước tàu đắm cổ
Cù Lao Chàm, Hội An – Quảng Nam (1997 – 2000), Hà Nội. Tƣ
liệu Viện KCH.

11.

Nguyễn Văn Đoàn và Trần Anh Dũng (2001). Ghi chú về một
nhóm gốm men Việt Nam. NPHM... 2000. Nxb KHXH, Hà Nội:
610 - 613.

12.

Nguyễn Văn Đoàn (2001). Báo cáo sơ bộ kết quả phát hiện di


tích Lam Kinh lần thứ 4. Tƣ liệu BTLSVN.
13.

Nguyễn Văn Đoàn (2003). Đào thám sát hệ thống thành (năm
2001) và một số nhận thức mới về di tích Lam Kinh (Thanh
Hoá). Tạp chí KCH, số 6: 73 - 96.

14.

Nguyễn Văn Đoàn và Đào Lê Quế Hƣơng (2004). Đồ gốm men
trắng văn in ở tàu cổ Cù Lao Chàm lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử
Việt Nam. TBKH BTLSVN: 102 - 106.

15.

Nguyễn Văn Đoàn (2004). Khu trung tâm di tích Lam Kinh Thanh Hoá. LA TS. Khoa học Lịch Sử.

16.

Nguyễn Văn Đoàn (2003). Báo cáo sơ bộ kết quả khai quật di
tích Kim Lan năm 2003, Gia Lâm - Hà Nội. Tƣ liệu BTLSVN.

17.

Lê Quý Đôn (1993). Đại Việt thông sử. Nxb. Đồng Tháp.

18.

Vũ Quốc Hiền và Nguyễn Văn Đoàn (2004). Kết quả thám sát và
khai quật di tích Lam Kinh lần thứ 7 năm 2004. TBKH
BTLSVN: 59 - 78.

19.

Tăng Bá Hoành (1999). Gốm Chu Đậu. Kinh Books Ltd.

20.

Allison I.Diem (1998). Những đồ gốm có niên đại thế kỷ XV phát
hiện trong còn tàu đắm tại đảo Pandanan Philipin. Tạp chí
KCH, số 2:104 - 110.

21.

Hán Văn Khẩn (2003). Đôi điều về gốm thương mại miền Bắc
Việt Nam thế kỷ XV- XVII, Đồ gốm Việt Nam và mối quan hệ
Việt Nam – Nhật Bản. Kỷ yếu hội thảo quốc tế, Hội An – Quảng
Nam: 50 - 63.

22.

Hán Văn Khẩn, Hà Văn Cẩn (2001). Vài nhận xét về gốm sứ Chu
Đậu. Tạp chí KCH, số 1: 106 - 117.

23.

Nguyễn Quang Liêm, Philippe Colomban, Vũ Xuân Quang và
Hà Văn Tấn (2002). Xác định công nghệ chế tạo gốm sứ cổ Việt
Nam trên cơ sở những nghiên cứu khoa học vật liệu. Tạp chí
KCH, số 2: 116 - 122.

24.

Nguyễn Quang Liêm, Philippe Colomban, Vũ Xuân Quang, Hà


Văn Tấn và Nguyễn Quang Miên (2001). ứng dụng phương pháp
quang phổ tán xạ Raman trong nghiên cứu gốm sứ mỹ thuật cổ
Việt Nam. Tạp chí KCH, số 1: 114 - 126.
25.

Ngô Sỹ Liên (1972), Đại Việt sử ký toàn thư, tập 3, Nxb. KHXH
- Hà Nội.

26.

Nội Các triều Nguyễn (1993), Khâm định Đại Nam hội điển sự
lệ, Nxb. Thuận Hoá, tập 1.

27.

Quốc sử quán triều Nguyễn (1971), Đại Nam nhất thống chí, tập
2, Nxb. KHXH.

28.

Trần Minh Nhật, Nguyễn Văn Đoàn (2002). Ghi chú thêm về một
nhóm đồ gốm men Việt Nam. NPHM... 2001: 421 - 423.

29.

Nishino Noriko (2002), Phân tích gốm sứ “Thiên trường phủ
chế”. NPHM... 2001: 617 - 621.

30.

P.Burns, Caroline, Tăng Bá Hoành, Hán Văn Khẩn (1996).
Thông báo kết quả phân tích hoá học xương gốm di tích Chu
Đậu (Hải Hưng). NPHM.... 1995: 442.

31.

Phạm Quốc Quân (2003). Việt Nam có sứ cổ. Tạp chí Cổ vật tinh
hoa, Tháng 12, tr.8.

32.

Phạm Quốc Quân (2006). Ba bước chuyển quan trọng của gốm
sứ Việt. Một con đƣờng tiếp cận di sản văn hoá. Cục Di sản Văn
hoá. Hà Nội 2006, tr.189 - 200.

33.

Phạm Quốc Quân (1979). Khảo cổ học Quần Ngựa và vấn đề
Hoàng thành Thăng Long. Nội san BTLSVN - Hà Nội, tr. 42-49.

34.

Phạm Quốc Quân, Tống Trung Tín (2000). Báo cáo kết quả khai
quật khảo cổ học dưới nước tàu đắm cổ Cù Lao Chàm (Quảng
Nam). Tƣ liệu BTLSVN - Hà Nội.

35.

Nguyễn Quân, Phan Cẩm Thƣợng (1989). Mỹ thuật của người
Việt. Nxb. Mỹ thuật.


36.

P.M. Rice (1987). Pottery Analysis. A Source Book. The
University of Chicago Press, Chicago.

37.

Tsuzuki Shinichirro (1999). Gốm sứ Việt Nam khai quật từ di chỉ
hào thành Sakai. Kỷ yếu hội thảo quốc tế “Quan hệ Việt Nhật
thế kỷ XV - XVII qua giao lƣu gốm sứ”.

38.

Tống Trung Tín, Hà Văn Cẩn, Nguyễn Văn Hùng (2000). Khai
quật địa điểm Hậu Lâu năm 1998. Tạp chí KCH, số 2: 104-124.

39.

Tống Trung Tín, Trần Anh Dũng, Hà Văn Cẩn, Nguyễn Đăng
Cƣờng, Nguyễn Thị Dơn và Nguyễn Văn Hùng (2000). Khai
quật địa điểm Đoan Môn (Hà Nội) năm 1999. Tạp chí KCH, số
3: 11 - 32.

40.

Tống Trung Tín, Trần Anh Dũng, Hà Văn Cẩn, Nguyễn Đăng
Cƣờng, Nguyễn Thị Dơn và Nguyễn Văn Hùng (2000). Khai quật
địa điểm Bắc Môn (Hà Nội) năm 1999. Tạp chí KCH, số 3: 33-41.

41.

Tống Trung Tín, Trần Anh Dũng, Hà Văn Cẩn, Nguyễn Đăng
Cƣờng, Nguyễn Thị Dơn và Nguyễn Văn Hùng (2000); Một số
loại hình gốm men ở kinh đô Thăng Long qua các đợt khai quật
đoan Môn, Bắc Môn và Hậu Lâu; Tạp chí KCH, số 4: 5 - 26

42.

Tống Trung Tín, Hà Văn Cẩn, Trần Anh Dũng, Nguyễn Thị Dơn
(2006). Khai quật thăm dò địa điểm 62 - 64 Trần Phú - Hà Nội.
Tạp chí KCH, số 1: 43 - 51.

43.

Bùi Minh Trí, Nishimura Masanari, Đặng Đình Thể, Nguyễn
Duy Cƣơng (2003). Khai quật lần thứ 6 di chỉ gốm sứ Chu Đậu
(Hải Dương). NPHM... 2002: 378 - 382.

44.

Bùi Minh Trí (2003). Tìm hiều ngoại thương Việt Nam qua “Con
đường gốm sứ trên biển”. Tạp chí KCH, số 5: 49 - 74.

45.

Bùi Minh Trí (2001). Gốm Hợp Lễ trong phức hợp gốm sứ thời
Lê. LA TS Lịch sử. Tƣ liệu Bảo tàng Nhân học - Trƣờng Đại học


KHXH & NV - Hà Nội.
46.

Viện KHXH Việt Nam - Viện Khảo cổ học (2006). Hoàng thành
Thăng Long. NXB VH - TT Hà Nội.

47.

Viện KHXH Việt Nam (1998). Đại Việt sử ký toàn thư. Tập II.
Nxb KHXH.

48.

Viện KHXH Việt Nam (1998). Đại Việt sử ký toàn thư. Tập III.

Nxb KHXH.

49.

Trần Quốc Vƣợng - Nguyễn Quốc Tuấn - Vũ Quốc Hiền - Phạm
Quốc Quân - Nguyễn Văn Đoàn (1997). "Vùng văn hóa cổ
truyền Lam Sơn". TBKH, tr. 98 - 102

50.

Mori Tsuyoshi (2003). Đồ gốm Việt Nam và mối quan hệ Việt Nam
– Nhật Bản. Kỷ yếu hội thảo quốc tế, Hội An – Quảng Nam.

51.

Xí nghiệp TBDTTW (1993), Dự án quy hoạch tu bổ phục hồi,
tôn tạo và khai thác khu di tích lịch sử Lam Kinh (Thanh Hóa),
Hà Nội.

52.

Aoyagi Yoji (1991). Đồ gốm Việt Nam đào được trên các hòn
đảo ở Đông Nam á, Tạp chí KCH, số 4: 78-82.

53.

Shanghai Museum. Shanghai Museum Ancient Chinese
Ceramics Gallery.

54.

Eleganz und Verzicht Weibe Keramik im Korea der Joseon Dynastic. The Korean Organizing Committee for the Guest of
Honour at Frankfurt Book Fair 2005.

55.

Bezacier, L. (1951). Le royale de la dynastie de Lê poste’srieus (Hậu
Lê), BEFEO, T. XLIX 1947 - 1950. Fasc 1. Hà Nội, p. 22 - 42.

56.

Cadière, L. (1905), Tableau Chronique des dynasties d’An Nam,
BEFEO, T.V, p. 77 - 45.

57.

Gaspardone, E. (1935), Les stèles royales de Lam Sơn,
Collection de textes et documents sur l' Indochine, Imprimerie d'


Extrême - Orient Hà Nội.
58.

Phillipe Papin (2001). Histoire de Hanoi. Librairie Arthème
Fayard.

59.

/>hterm=004_wanggy.inc&issue=004

60.

/>0009857&v_ltype=1&LF=N