Soạn bài Đất nước Nguyễn Khoa Điềm

Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Soạn bài đất nước của Nguyễn Khoa Điềm
(Mặt đường khát vọng)
1. Soạn bài Đất nước - Nguyễn Khoa Điềm mẫu 1

I. Tìm hiểu chung
1. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ tiêu biểu cho thế hệ các nhà thơ trẻ
thời kỳ chống Mĩ. Thơ ông hấp dẫn bởi sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa cảm xúc nồng nàn
và tư duy sâu lắng về Đất Nước và con người Việt Nam.
2. Trường ca Mặt đường khát vọng được hoàn thành ở chiến khu Trị - Thiên năm 1971.
Tác phẩm thể hiện sự thức tỉnh của thế hệ thanh niên thời chống Mĩ với ý thức trách
nhiệm sâu sắc với quê hương Đất Nước.
3. Đoạn trích “Đất Nước” thuộc phần đầu của chương 5 trong tác phâ,r được xem là một
trong những đoạn thơ hay về đề tài quê hương đất nước của thơ Việt Nam hiện đại. Nó
được xem như một bài thơ trọn vẹn.
II. Đọc – hiểu văn bản
- Bố cục: 2 phần
+ Phần đầu: từ đầu đến “Làm nên Đất Nước muôn đời”.
+ Phần sau: Phần còn lại.
BT 1. Sự cảm nhận của nhà thơ về cội nguồn của Đất Nước?
Gợi ý
- Nguồn gốc của Đất Nước: có từ xa xưa, khó xác định và lí giải, chỉ có thể cảm nhận từ
“cái ngày xửa ngày xưa”… mẹ thường hay kể.
BT 2. Những phương diện hình thành Đất Nước?
Gợi ý
Những phương diện hình thành Đất Nước, bao gồm:
- Những yếu tố bình thường, giản dị, gần gũi với mỗi người: miếng trầu, cái kèo, cái cột,
hạt gạo, một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng…
- Sự nghiệp đấu tranh giữ nước: khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc. - Từ phương
diện địa lí: hịn núi bạc, nước biển khơi.

Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

- Từ phương diện truyền thống: Lạc Long Quân và Âu Cơ đẻ ra đồng bào ta trong bọc
trứng.
- Thời gian, không gian: đằng đẵng, mênh mông. Tác giả sử dụng các yếu tố của ca dao,
dân ca một cách sáng tạo và giọng điệu uyển chuyển, linh hoạt để dựng nên hình tượng
Đất Nước vừa gần gũi, thân thiết, vừa trừu tượng, lớn lao.
BT 3. Hãy xác định những câu thơ thể hiện nội dung trọng tâm của cả đoạn thơ và
giải thích ý nghĩa của chúng.
Gợi ý
Phát hiện sâu sắc của tác giả trong đoạn thơ: Trong anh và em hơm nay / Đều có một phần
Đất Nước.
Mối quan hệ biện chứng giữa cá nhân với cộng đồng Đất Nước mình. Từ đó khẳng định ý
thức trách nhiệm của mỗi công dân đối với Đất Nước. Đó cũng là lời nhắn nhủ chân
thành, tha thiết với thế hệ trẻ.
BT 4. Nhận xét về các địa danh trong phần đầu đoạn thơ.
Gợi ý
Tác giả liệt kê các địa danh của cả ba miền Bắc – Trung – Nam. Sự liệt kê đó khơng đơn
giản mà được nhìn từ chiều sâu của lịch sử và văn hóa dân tộc.
BT 5. Hình ảnh con người Việt Nam được thể hiện như thế nào? Tác giả đặc biệt chú
ý đến đối tượng nào? Vì sao?
Gợi ý
Nhà thơ tập trung thể hiện con người Việt Nam trong suốt 4000 năm lich sử với hai đối
tượng:
- Những anh hùng đã lưu danh trong sử sách mà mọi người đều biết.
- Những người anh hùng vô danh, họ sống và hi sinh thầm lặng nhưng đã làm ra đất nước.
Không ai nhớ mặt đặt tên Nhưng họ đã làm ra Đất Nước.

+ Nhà thơ đặc biệt chú ý đến những người anh hùng vơ danh vì đó chính là nhân dân. Vai
trị của nhân dân được thể hiện qua những việc làm giản bị mà có ý nghĩa sâu sắc đối với
sự hình thành Đất Nước (giữ và truyền hạt lúa để trồng, chuyển lửa qua mỗi nhà, truyền
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

giọng điệu cho con tập nói, gánh theo tên xã tên làng khi di dân, đắp đập, be bờ…).
+ Biện pháp lặp có tác dụng nhấn mạnh công lao của các thế hệ nhân dân và khẳng định
vai trò của nhân dân trong việc sáng tạo nên Văn hóa, phong tục, lối sống… làm nên cốt
cách riêng của con người Việt Nam.
BT 6. Hãy xác định những câu thơ thể hiện nội dung trọng tâm của đoạn thơ và
phân tích ý nghĩa của các câu thơ đó?
Gợi ý
Tư tưởng trọng tâm của các đoạn thơ thể hiện ở các câu thơ: Để Đất Nước này là Đất
Nước Nhân dân Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại
+ Nhân dân là người chủ nhân chính của Đất Nước.
+ Ca dao thần thoại chính là ngọn nguồn của văn hóa của dân tộc, là vẻ đẹp tinh thần của
nhân dân.
BT 7. Nhà thơ đã có những phát hiện gì từ truyền thống dân tộc trong ca dao?
Gợi ý
- Từ nhận thức: Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại, nhà thơ đã phát
hiện những vẻ đẹp truyền thống của dân tộc qua ca dao.
+ Đắm say trong tình yêu (yêu em từ thuở trong nơi).
+ Q trọng tình nghĩa (q cơng cầm vàng). + Quyết liệt trong chiến đấu và lòng kiên trì
(trồng tre đợi ngày thành gậy, đi trả thù mà khơng sợ dài lâu).
- Kết thúc là hình ảnh dịng sơng và những điệu hị như muốn kéo dài thêm giai điệu ngân
nga với nhiều cung bậc của bản trường ca về Đất Nước.
Tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân” đã có từ truyền thống chỉ đến văn học hiện đại nó

mới được nâng lên đến đỉnh cao vì chỉ khi nào Nhân dân thực sự làm chủ đời mình thì
mới làm chủ Đất Nước.
2. Soạn bài Đất nước - Nguyễn Khoa Điềm mẫu 2

2.1. Hướng dẫn
Câu 1 (trang 122 SGK Ngữ văn 12 tập 1)
Bố cục: 2 phần
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

- Phần 1 (từ đầu … Làm nên đất nước muôn đời): Vẻ đẹp của Đất nước được cảm nhận từ
những gì gần gũi, bình dị trong cuộc sống hàng ngày
- Phần 2 (còn lại): Tư tưởng đất nước của nhân dân.
* Trình tự triển khai mạch suy nghĩ và cảm xúc của tác giả trong đoạn trích: trình bày cảm
nhận về đất nước từ nhiều phương diện khác nhau và lí giải của tác giả về đất nước, tập
trung làm nổi bật tư tưởng “Đất Nước của nhân dân”.
Câu 2 (trang 122 SGK Ngữ văn 12 tập 1)
- Trong phần 1, tác giả đã cảm nhận về đất nước trên bình diện thời gian, khơng gian,
nguồn cội để cắt nghĩa, lí giải về đất nước.
- Cảm nhận về đất nước trên bình diện thời gian lịch sử:
+ Đất nước đã có từ rất lâu đời: đã có rồi, bắt đầu, lớn lên (các trạng ngữ để phiếm định
thời gian, nhấn mạnh đất nước đã có từ xa xưa).
+ Đất nước hình thành từ một cộng đồng người cùng chung ngôn ngữ (cái kèo cái cột
thành tên), phong tục, tập quán (ăn trầu, bới tóc sau đầu), truyền thống văn hóa và lịch sử
(trồng tre đánh giặc), nếp cảm nếp nghĩ nếp sống (cha mẹ thương nhau bằng gừng cay
muối mặn), tập quán kinh tế (hạt gạo phải một nắng hai sương…).
- Cảm nhận về đất nước trên bình diện khơng gian:
+ Đất nước là khơng gian sinh tụ, khơng gian cội nguồn, khơng gian văn hóa (Đất là nơi

chim về/…/Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng).
+ Đất nước trải ra theo chiều dài, chiều rộng kì vĩ: Đất là nơi con chim phượng hồng bay
về hịn núi bạc/Nước là nơi con cá ngư ơng móng nước biển khơi.
+ Đất nước thống nhất giữa cái riêng và cái chung, cá nhân và cộng đồng, cụ thể và trừu
tượng, vật chất và tinh thần: Trong anh và em hơm nay/…/Đất nước vẹn trịn to lớn.
- Cảm nhận về đất nước trên bình diện văn hóa:
+ Phong tục tập quán: ăn trầu, búi tóc sau đầu,...
+ Truyền thống: đấu tranh dựng nước và giữ nước
+ Những câu chuyện kể từ ngàn đời
- Tác giả định nghĩa đất nước một cách độc đáo, tách hai tiếng Đất và Nước để lí giải rồi
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

lại hợp làm một tạo nên những cách hiểu gần gũi mà sâu sắc.
=> Đất nước hiện lên vừa thiêng liêng, cao cả, diệu kì vừa gần gũi, gắn bó.
Câu 3 (trang 122 SGK Ngữ văn 12 tập 1)
Tư tưởng "Đất nước của nhân dân" được thể hiện:
● Không gian địa lý
- Đất nước là những địa danh, những danh lam thắng cảnh kì thú, là cuộc đời, là tâm hồn
nhân dân hóa thân mà thành.: núi Bút non Nghiên, hòn Trống Mái, núi Vọng Phu, vịnh
Hạ Long, sơng Cửu Long, Ơng Đốc, Ơng Trang, Bà Đen, Bà Điểm,…
- Địa danh cũng chính là dấu ấn sinh tồn của dân tộc, qua đó Nguyễn Khoa Điềm đã tạo
dựng lại được cả diện mạo non sông đất nước
=> Chính những con người này đã làm ra một đất nước nhân hậu, thủy chung, anh hùng
bất khuất và giàu truyền thống hiếu học.
● Thời gian lịch sử
Nhà thơ nhấn mạnh vào những kiếp người giản dị bình tâm, những con người không ai
nhớ mặt đặt tên nhưng họ lại làm nên đất nước:

- Những con người làm nên đất nước chính là những con người góp phần bảo vệ đất nước.
- Họ có vai trị to lớn trong việc đem đến những giá trị tinh thần và vật chất
- Họ là người bảo vệ đất nước, chính những con người vơ danh bình dị ấy đã góp xương
máu cho đất nước mình
● Nhân dân giữ gìn, lưu truyền và phát triển đất nước từ những yếu tố vật chất đến yếu tố
tinh thần:
- Nhân dân sáng tạo ra mọi giá trị văn hóa như: ca dao, dân ca, truyện cỏ tích, thần thoại.
- Trong cả kho tàng ca dao,tác giả chọn 3 câu ca dao để nói về 3 phương diện quan trọng
nhất của truyền thống nhân dân, dân tộc .
=> Nhân dân đã làm nên văn hóa bằng tình cách và tâm hồn mình: say đắm trong tình
yêu, quý trọng tình nghĩa và lao động, kiên trì bền bỉ trong đấu tranh
=> Tư tưởng “đất nước của nhân dân” là tư tưởng nổi bật của đoạn trích và nhiều bài thơ
thời chống Mĩ Nguyễn Khoa Điềm khẳng định đất nước đó chính là nhân dân. Nhân dân
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

là cốt lõi của đất nước, nhờ họ mà dân tộc trường tồn.
Câu 4 (trang 122 SGK Ngữ văn 12 tập 1)
Thơ của Nguyễn Khoa

Gốc chất liệu văn hóa dân gian

Điềm
…những cái “ngày xửa Câu mở đầu của các câu chuyện cổ tích dân gian
ngày xưa” mẹ thường hay
kể
…với miếng trầu bây giờ Tục ăn trầu của người Việt và gợi nhắc các câu chuyện như
bà ăn

“Sự tích trầu cau”, các bài ca dao dân ca có hình ảnh trầu cau
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Tục búi tóc sau gáy của người Việt xưa
Cha mẹ thương nhau bằng Gợi nhăc câu ca dao: Tay bưng chén muối đĩa gừng/Gừng
gừng cay muối mặn
cay muối mặn xin đừng quên nhau
Cái kèo cái cột thành tên
Thói quen đặt tên con cái theo các vật dụng cho dễ nuôi
…con chim phượng hồng Những câu hị Bình Trị Thiên
bay về hịn núi bạc
….con cá ngư ơng móng
nước biển khơi
Lạc Long Qn và Âu Cơ

Truyền thuyết Con rồng cháu tiên

Đẻ ra đồng bào ta…
=> Tác giả sử dụng phong phú và sáng tạo chất liệu văn hóa dân gian (truyền thuyết, cổ
tích, ca dao, dân ca, phong tục tập quán…), không kể lể dài dịng cũng khơng trích dẫn
ngun văn mà vận dụng mềm mại, uyển chuyển trong câu thơ văn xuôi hiện đại khiến
câu thơ cất lên vừa mới mẻ, vừa quen thuộc và có tác dụng biểu đạt, biểu cảm cao.
2.2. Nội dung chính
Đoạn trích thể hiện cảm nghĩ mới mẻ của tác giả về đất nước qua những vẻ đẹp được phát
hiện ở chiều sâu trên nhiều bình diện: lịch sử, địa lí, văn hóa,...
Mời bạn đọc cùng tham khảo />
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188