Ikebana - nghệ thuật cắm hoa Nhật Bản

IKEBANA - NGHỆ THUẬT CẮM HOA NHẬT BẢN
Nhan Chí Bình, Lê Phan Duy Khương, Lưu Quốc Thái, Trần Đức Thiện,
Lê Đăng Khoa*
Viện Công nghệ Việt – Nhật, Trường Đại học Công nghệ TP.HCM
GVHD: ThS. Phạm Huỳnh Anh Việt, CN. Mai Thị Ngọc Anh

TÓM TẮT
Ikebana là tên gọi nghệ thuật cắm hoa truyền thống của Nhật Bản có lịch sử lâu đời, bắt nguồn từ thế kỷ
thứ VII. Cách thức cắm hoa Ikebana là nghệ thuật đầy tinh tế, nơi thiên nhiên trở thành chủ thể một tác
phẩm nghệ thuật điêu khắc đơn giản. Ikebana tạo nên hình thế và khí chất tác phẩm bằng cách sắp xếp cành
cây, ngọn hoa, nhành lá thành một tổng thể bày tỏ cảm xúc tâm tư người cắm.
Từng đạt đỉnh cao vào thế kỷ 16, nghệ thuật cắm hoa truyền thống của Nhật Bản đang được vực dậy với
ngày càng nhiều người tham gia luyện tập. Ngày nay, Ikebana chú trọng đến sự sáng tạo từ màu sắc, hình
thế đến đường nét. Các thành phần truyền thống như cỏ tre, cành mận được xen lẫn với hoa cỏ theo mùa
của từng vùng. Việc tìm hiểu Ikebana sẽ đem lại cho chúng ta những hiểu biết nhất định về một môn nghệ
thuật độc đáo của Nhật Bản và góp phần khám phá những nét đẹp của Ikebana nói riêng và những nét đẹp
trong văn hóa Nhật Bản nói chung.
Từ khóa: Ikebana, phong tục, tác phẩm, sáng tạo, văn hóa
I. Nguồn gốc Ikebana
Ikebana ra đời từ hơn 1500 năm trước tại Kyoto, ban đầu nó được biết đến với những bông hoa cúng được
sắp xếp đẹp mắt dâng lên Đức Phật trong các ngôi chùa cổ. Nghệ thuật cắm hoa Ikebana vốn bắt nguồn từ
chữ “Ikeru” (sống) và “Hana” (hoa), có ý nghĩa “truyền sinh khí cho hoa” hay cịn gọi là “hoa đạo”. Ikebana
khơng chỉ là nghệ thuật cắm hoa mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về các mặt như: tinh thần, văn hóa của xứ
sở Phù Tang, tượng trưng cho sự khéo léo và sự chu toàn. Nghệ thuật cắm hoa Nhật Bản cho đến nay đã
trở thành một nét nghệ thuật có sức lan tỏa trên toàn thế giới.
Đây là một trong những môn nghệ thuật truyền thống của Nhật Bản, đã xuất hiện được hơn 600 năm nay,
được phát triển từ một nghi thức hiến tế hoa cho những linh hồn đã chết của Phật giáo. Giữa thế kỷ 15,
cùng với sự nổi lên của những phong cách cổ điển đầu tiên, Ikebana trở thành một môn nghệ thuật đặc
trưng của tơn giáo, cho dù nó vẫn tiếp tục giữ lại được tính tượng trưng và ý nghĩa triết học. Những giáo
viên và những học sinh đầu tiên là những thầy tu và người có thân phận cao quý. Tuy nhiên, theo thời gian,
nhiều kiểu trường học khác nhau ra đời, kiểu cách thay đổi, do đó Ikebana trở thành một môn nghệ thuật

dành cho tất cả các tầng lớp xã hội Nhật Bản.
1486


II. Các trường phái và thể loại IKEBANA
1. Phong cách Rikka
Ra đời từ thời Muromachi vào thế kỷ 15, Rikka được coi là nền tảng của Ikebana. Được cho là một trong
những kiểu cắm hoa lâu đời nhất, phong cách Rikka được dùng để trang trí cho những tồ lâu đài của tầng
lớp hoàng gia và trong những nghi lễ trang trọng.
Có 2 hình thức cắm hoa ở phong cách Rikka: Rikka Shofutai, Rikka Shimputai.
1.1 Rikka Shofutai
Cắm hoa theo phong cách Rikka cổ điển (Rikka Shofutai) phải tuân thủ những quy định cực kỳ nghiêm
ngặt, đặc biệt là khi sắp xếp tổng thể. Sử dụng các kỹ thuật đặc biệt như thắt nút, Tachibana thường có chín
thân chính giữa, được gọi là Yakueda. Bình hoa phong cách Rikka shofutai thường cao từ 20 đến 30 cm.
Trong đó, mỗi nhánh sẽ có một chức năng cụ thể, và điểm này xuất phát từ một đường tưởng tượng chạy
qua tâm của chiếc bình. Chiều dài, vị trí và chiều dài của mỗi nhánh sẽ bổ sung cho những nhánh khác để
tạo thành chất liệu trong một chiếc bình. Kiểu một bố cục tổng thể hài hịa. Trong một chiếc bình phong
cách Rikka shofutai điển hình, thân bình phải đạt được hiệu ứng hình ảnh là một đường thẳng đứng rõ ràng,
duy nhất mọc lên từ tâm của Kenzan - thanh giữ cố định thân bình. Hiệu ứng này được gọi là Mizugiwa,
có nghĩa là "mép nước".

Hình 1a: Phong cách Rikka Shofutai.
1.2 Rikka Shimputai
Đến năm 1999, phong cách Rikka Shimputai hiện đại ra đời, cho phép người cắm hoa thốt khỏi khn khổ
cứng nhắc của Rikka shofutai và sáng tạo hơn. Sự sắp xếp của phong cách Shimputai dựa trên hai phần
tương phản về màu sắc, kết cấu hoặc trưng cho nguồn gốc của sự sống. Phong cách cắm hoa hiện đại này
được nhiều người đón nhận và ưa chuộng vì hình dáng nổi bật, tươi sáng.

1487

Hình 1b: Phong cách Rikka Shimputai.
2.

Phong cách cắm hoa Shoka

Phong cách cắm hoa Shoka trơng có vẻ dễ nhất nhưng thực ra lại là cách cắm hoa Ikebana khó nhất. Shoka
nhấn mạnh đến năng lượng sống của thực vật và tôn vinh vẻ đẹp của các vật liệu tự nhiên. Để thành thạo
Shoka, người trồng hoa cần hiểu biết sâu sắc về quá trình sinh trưởng tự nhiên của thực vật, chẳng hạn như
môi trường và đặc điểm của chúng. Trong phong cách Shoka, người bán hoa xem xét một yếu tố được gọi
là "Shussho" (tạm dịch là "gốc gác") trong tiếng Nhật, hoặc đặc điểm cụ thể của một loài thực vật để xác
định thành phần. Theo phong cách này, chiếc bình khơng chỉ là vật đựng, nó cịn tượng trưng cho phong
cách Shoka.

Hình 2: Phong cách Shoka
3.

Phong cách Jiyuka

Đây là một phong cách tự do phát triển từ sự khác biệt trong cách cắm hoa vào đầu thế kỷ 20. Jiyuka không
bị ràng buộc bởi bất kỳ quy tắc truyền thống nào và người tập có thể sử dụng bất kỳ tài liệu nào. Là một
phong cách sắp xếp hoa mới phù hợp với thời đại công nghiệp và đơ thị hóa, Jiyuka được người Nhật chấp
nhận vào những năm 1920.

1488


Hình 3: Phong cách Jiyuka
4.

Phong cách cắm hoa Moribana

Là phong cách Ikebana đơn giản nhất, Moribana đặc biệt tốt cho người mới bắt đầu. Moribana có nghĩa
đen là "hoa xếp chồng lên nhau", vì vậy những bơng hoa được sắp xếp theo phong cách này thường lớn và
có thể được ngắm nhìn và thưởng thức từ ba phía. Bình Moribana thường rộng và phẳng hơn bình hoa,
được sử dụng cho các phong cách khác. Người cắm hoa có thể tạo kiểu dáng Moribana của riêng họ bằng
cách sử dụng các kiểu phụ như thẳng đứng, nghiêng hoặc xếp tầng để có các hiệu ứng độc đáo hoặc tùy ý
chọn một hình dạng tổng thể khác.

Hình 4: Phong cách Moribana
5. Phong cách Nageire (còn được gọi là phong cách Chabana)
Phong cách này còn được gọi là Heika hoặc Nageirebana. Nageire rất giống với Moribana, một phong cách
cắm hoa khác nhấn mạnh vẻ đẹp của thiên nhiên. Những bông hoa theo phong cách này thường có thân dài,
được cắm trong những chiếc bình cao, hẹp, Từ sự sắp xếp ngẫu nhiên đã ra đời Nageire, có nghĩa là “ném
vào”. Nageire thường có hình dạng nghiêng thanh nhã và cũng được hình thành bởi ba Yakueda chính là
Shin – Soe – Tai. Mỗi thân tuân theo một công thức đo lường riêng.

1489


Hình 5: Phong cách Nageire (chabana)
6. Phong cách Freestyle (tự do)
Phong cách cắm hoa được phát triển gần đây nhất và ít hạn chế nhất. Freestyle khuyến khích sự tự do thể
hiện và sáng tạo cá nhân, cho phép người cắm bổ sung tự do lựa chọn nhiều loại vật liệu và thậm chí cả các
loại thực vật. Những vật liệu thường được người cắm hoa theo phong cách Freestyle sử dụng là giấy thủ
công và thực vật khô. Freestyle sử dụng nhiều kỹ thuật từ ghép đến thay thế. Thay đổi hình dạng của lá
bằng cách cắt chúng ra. Dù là phong cách tự do nhưng người cắm vẫn cần cân nhắc đến các yếu tố như
hình dáng, cấu trúc, bề mặt, trọng tâm và khối lượng của vật liệu sử dụng.

Hình 6: Phong cách Freetyle (tự do)

III. Ý nghĩa của Ikebana trong cuộc sống
Người Nhật vô cùng yêu thiên nhiên và điều đó thể hiện trong các nét văn hóa của họ. Ở Nhật Bản, mỗi
lồi cây cỏ đều chứa đựng một ý nghĩa riêng biệt. Vậy nên người ta rất cẩn trọng và nghiêm ngặt trong việc
lựa chọn nguyên vật liệu để cắm hoa. Ikebana là một hình thức nghệ thuật truyền thống và nó đã trở thành
một phần không thể thiếu trong đời sống người dân sứ sở hoa anh đào. Ikebana có mặt ở khắp nơi trong
tiệc trà, trong những đám cưới, lễ hội, trong phòng khách, phòng ngủ của mọi người. Ikebana còn là hình
thức thể hiện tình cảm giữa con người với con người, con người với thiên nhiên. Mỗi tác phẩm Ikebana là
1490


sự hoà hợp giữa tâm hồn con người với thiên nhiên tươi đẹp. Phong cảnh thiên nhiên đa dạng ở Nhật Bản
đã góp phần quan trọng trong sự phát triển của nghệ thuật Ikebana. Nhật Bản là một quốc gia có nhiều lễ
hội và tất nhiên những lễ hội này khơng thể thiếu Ikebana. Mỗi lễ hội thì Ikebana lại mang một ý nghĩa
khác nhau và có những loại hoa đặc trưng riêng cho lễ hội đó. Ví dụ như ở lễ hội năm mới, cây chủ đạo là
cây thông, ở lễ hội búp bê là hoa đào, lễ hội dành cho các bé trai là cây Irit Nhật Bản… Tất cả đều mang ý
nghĩa nhất định của từng lễ hội, thể hiện sự vui vẻ hạnh phúc và ấm no.
Ikebana cịn là sự giải trí nhẹ nhàng sau những chuỗi ngày lao động mệt mỏi, Ikebana giúp con người hoà
điệu với thiên nhiên và tự khám phá bản thân mình. Ngồi ra, Ikebana cịn giúp cho ngơi nhà và môi trường
xung quanh mỗi người trở nên tươi mát hơn, trong lành hơn chỉ bằng những bông hoa, những cành lá giản
dị, mà không cần tới một khu vườn rộng lớn, tốn kém. Ikebana được dùng trang trí trong nhà luôn luôn là
những thách thức lớn. Chúng vừa phải lấp những khoảng trống sẵn có lại vừa thể hiện được chủ đề và tâm
trạng mà người cắm muốn chia sẻ.
IV. Kết Luận
Ngày nay, Nhật Bản đã trở thành một trong những cường quốc về kinh tế và cùng với nó, nền văn hố Nhật
cũng có những bước chuyển mình khá mạnh mẽ. Từ một nền văn hoá bản điạ, Nhật Bản đã biết kết hợp
giữa văn hoá truyền thống với văn hoá hiện đại mang lại sự phong phú cho nền văn hoá dân tộc. Và nghệ
thuật Ikebana cũng vậy, nó là một trong các loại hình nghệ thuật truyền thống đã đem lại cho nền văn hoá
Nhật Bản những đặc điểm riêng biệt. Ikebana xứng đáng là một nghệ thuật tiêu biểu, ln ln được giữ
gìn và phát huy đến ngày nay.
Ikebana khơng chỉ là một hình thức trang trí mà những tác phẩm của Ikebana cịn tốt lên vẻ đẹp tâm hồn

đầy sức sống. Ikebana còn là sự hoà hợp giữa thiên nhiên và con người. Bên cạnh vẻ đẹp và niềm vui,
Ikebana còn mang đến cho con người sự thoải mái thư giãn trong cuộc sống hàng ngày, là sự quan tâm đến
việc giữ gìn và bảo vệ môi trường xung quanh. Ikebana - một nghệ thuật đã ra đời từ rất lâu và cho đến
nay vẫn tiếp tục tồn tại và phát triển với những nét đẹp tiềm chứa trong nó. Nghệ thuật Ikebana có một ý
nghĩa quan trọng trong cuộc sống của người Nhật Bản. Cũng như Ikebana còn mang lại sự phong phú cho
nền văn hoá thế giới.
TÀI LIỆU KHAM KHẢO
1. Biên tập Elle team, ngày 03/02/2019 />2. Locobee />3. Văn hóa Nhật Bản, ngày 14/04/2022 />4. Reiko Takenaka, Nghệ thuật cắm hoa Nhật Bản theo phong cách Ikebana, Nxb Mỹ Thuật, 2005.
5. Nghệ thuật cắm hoa Nhật Bản (Yarakashi Toka - Thanh Niên, Ánh Tuyết dịch - Nxb Phụ nữ).

1491


6. Các thông tin về nghệ thuật cắm hoa trên mạng Internet: />
1492