TƯ TƯỞNG hồ CHÍ MINH về rèn LUYỆN đạo đức CÁCH MẠNG, CHỐNG CHỦ NGHĨA cá NHÂN TRONG tác PHẨM “sửa đổi lối làm VIỆC

1

TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ RÈN LUYỆN ĐẠO ĐỨC CÁCH MẠNG,
CHỐNG CHỦ NGHĨA CÁ NHÂN TRONG TÁC PHẨM “SỬA ĐỔI LỐI LÀM
VIỆC”.GIÁ TRỊ ĐỐI VỚI CÔNG VIỆC XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG TA
HIỆN NAY.
(HỒ CHÍ MINH(1947), TỒN TẬP, TẬP 5, NXB CTQG, HÀ NỘI 1995, TRANG
229- 306).
*********
Chủ tịch Hồ Chí Minh vị lãnh tụ vĩ đại của nhân dân Việt nam, nhà tư tưởng,
nhà lý luận thiên tài của cách mạng Việt Nam, người chiến sĩ xuất sắc của phong
trào cộng sản và công nhân quốc tế. Cuộc đời và sự nghiệp hoạt động cách mạng
của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại cho Đảng ta, dân tộc ta nhiều di sản tư tưởng
quý báu. Trong di sản tư tưởng mà người để lại, những luận điểm của người về xây
dựng đảng là một bộ phận cực kỳ quan trọng về lý luận cách mạng. Những luận
điểm đó được hình thành và phát triển cùng với cuộc đời hoạt động cách mạng của
Người và sự nghiệp cách mạng của dân tộc Việt nam, nó thể hiện việc tiếp thu và
vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin trên tinh thần độc lập, tự chủ, sáng tạo vào điều
kiện thực tiễn cách mạng Việt Nam. Những tư tưởng đó, khơng chỉ có giá trị trong
lịch sử, mà có giá trị bền vững, lâu dài và mãi mãi là ngọn đuốc soi sáng con đường
cách mạng Việt Nam vững bước tiến lên chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản.
Nghiên cứu quán triệt và vận dụng sáng tạo tư tưởng của Người để xây dựng đảng,
đổi mới và chỉnh đốn đảng, làm cho đảng thật sự trong sạch, vững mạnh, xứng
đáng là lãnh tụ chính trị của giai cấp cơng nhân và cả dân tộc là một trong những
nhiệm vụ chủ yếu của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta. Đây thực sự là vấn đề then
chốt đảm bảo thắng lợi cho cơng cuộc đổi mới tồn diện ở nước ta hiện nay.
Trong cuộc đời và sự nghiệp hoạt động cách mạng của mình. Hồ Chí Minh
tuy khơng có nhiều tác phẩm kinh điển nổi tiếng như C.Mác, Ph.Ăngghen hay


2

V.I.Lênin. Nhưng đối với cách mạng Việt nam, Đảng cộng sản Việt nam, tác
phẩm "Sửa đổi lối làm việc"…là cẩm nang thần kỳ, có những giá trị lịch sử và ý
nghĩa lý luận, thực tiễn to lớn đối với Đảng, nhà nước và đội ngũ cán bộ, Đảng
viên trên lĩnh vực xây dựng Đảng.
Tác phẩm "Sửa đổi lối làm việc" của Chủ tịch Hồ Chí Minh viết trong
một hồn cảnh khá đặc biệt. Vào những năm 40 của thế kỷ XX, trong điều kiện
chiến tranh thế giới lần thứ 2 kết thúc, Liên Xô và chủ nghĩa cộng sản trên toàn
thế giới phát triển mạnh, nhiều nước đế quốc suy yếu, Mỹ vượt trội lên và cầm
đầu các nước đế quốc. Phong trào dân chủ, hồ bình lan rộng khắp thế giới.
Hầu hết các phong trào hồ bình, dân chủ và độc lập dân tộc ở các nước trên
thế giới đều do Đảng Cộng sản lãnh đạo.
Ở Đông dương các nước đế quốc chủ yếu : Anh, Pháp, Mỹ chống phá phong
trào cộng sản và uy hiếp phong trào giải phóng của các dân tộc. Tồn thể các dân
tộc Đơng dương đang trở thành một mặt trận kháng chiến chống thực dân Pháp
xâm lược dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.
Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, Nước ta từ một nước thuộc
địa nửa phong kiến trở thành một quốc gia độc lập, có chủ quyền. Đảng ta trở
thành Đảng cầm quyền, vừa phải lãnh đạo toàn dân tiến hành cuộc kháng chiến
chống thực dân Pháp xâm lược, vừa phải lãnh đạo xây dựng, phát triển kinh tế
và xây dựng chính quyền non trẻ, vừa chống cả giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại
xâm, trong điều kiện hết sức khó khăn phức tạp. Chính quyền cách mạng của ta
còn hết sức non trẻ, thiếu tri thức, kinh nghiệm, nhất là trong quản lý, điều hành
và xây dựng đất nước.
Để lãnh đạo toàn quân, toàn dân chống thù trong, giặc ngồi, bảo vệ và củng
cố chính quyền cách mạng Đảng cần phải được xây dựng, chỉnh đốn, nâng cao
năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu ngang tầm đòi hỏi của tình hình nhiệm vụ


3

Đến đầu năm 1947, Đảng lãnh đạo cuộc kháng chiến, kiến quốc được gần hai
năm. Thời gian nắm chính quyền tuy chưa dài, bên cạnh những thành tựu đạt được
đã xuất hiện trong bộ máy của Đảng và Nhà nước, trong cán bộ, đảng viên mầm
mống của những căn bệnh : quan liêu, bàn giấy, óc bè phái, quân phiệt, hẹp hịi, ích
kỷ... Những khuyết điểm này nếu khơng được kịp thời phát hiện, khắc phục sẽ dẫn
đến sự suy thoái, biến chất của đội ngũ cán bộ, đảng viên, làm giảm hiệu lực lãnh
đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước.
Trước thực trạng những khuyết điểm của cán bộ, đảng viên như vậy, nếu
không kịp thời phát hiện, đấu tranh kiên quyết để khắc phục khuyết điểm, phát huy
ưu điểm, đồng tâm hiệp lực, đoàn kết nội bộ, mở rộng hàng ngũ, nâng cao trình độ
tư tưởng lý luận, tình cảm cách mạng, tác phong làm việc và phong cách lãnh đạo
của Đảng, của cán bộ đảng viên, làm cho Đảng trong sạch, vững mạnh, thật sự là
một Đảng cầm quyền lãnh đạo sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc thì sẽ dẫn đến sự
suy thối, biến chất của một bộ phận cán bộ, đảng viên, làm giảm uy tín lãnh đạo
của Đảng và hiệu lực quản lý xã hội của Nhà nước.
Với tầm nhìn bao qt, đầy tính chiến lược ngày 01/3/1947 Chủ tịch Hồ
Chí Minh đã viết một bức thư quan trọng “Thư gửi các đồng chí Bắc Bộ”, trong
bức thư này người đã phê phán và yêu cầu cán bộ, đảng viên phải đấu tranh kiên
quyết tẩy sạch những khuyết điểm như: địa phương chủ nghĩa, óc bè phái, óc
quân phiệt, quan liêu, óc hẹp hòi, ham chuộng hình thức, làm việc lối bàn giấy,
vơ tổ chức, vơ kỷ luật, tham lam, ích kỷ, hủ hố.
Ngày 16/6/1947 Chủ tịch Hồ Chí Minh viết tiếp bức thư gửi nhân viên cơ
quan Chính phủ, trong bức thư này Người yêu cầu cán bộ, đảng viên phải làm như
thế nào cho dân tin, dân hiểu, dân yêu. Tiếp theo vào tháng 10 năm 1947, Chủ tịch
Hồ Chí Minh đã viết tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” với bút danh X.Y.Z.trong
thời điểm Đảng đang lãnh đạo nhân dân tiến hành cuộc kháng chiến chống thực dân


4

Pháp quay trở lại xâm lược nước ta, là một văn kiện có ý nghĩa lý luận và thực tiễn
sâu sắc, nhằm giáo dục cán bộ, đảng viên, xây dựng và cũng cố Đảng thành một
Đảng Mác- Lênin chân chính, góp phần đưa cuộc kháng chiến đi đến thắng lợi vẻ
vang. Tuy tác phẩm lấy tên là "Sửa đổi lối làm việc" nhưng Hồ Chí Minh đã đề cặp
khá tồn diện về công tác xây dựng Đảng, nội dung vừa có tính khái qt, vừa có
tính cụ thể sinh động và tác phẩm vẫn có ý nghĩa cấp bách về lý luận và thực tiễn
đối với Đảng ta và cách mạng nước ta trong giai đoạn hiện nay.
Tác phẩm gồm 6 mục: I. Phê bình và sửa; II. Mấy điều kinh nghiệm; III.
Tư cách và đạo đức cách mạng; IV. Vấn đề cán bộ; V. Cách lãnh đạo; VI.
Chống thói ba hoa.
Trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” Người đã đi sâu phân tích nhiều
quan điểm quan trọng cơng tác xây dựng Đảng trong điều kiện Đảng lãnh đạo
chính quyền đó là: Tư cách của một Đảng chân chính cách mạng; Về lãnh đạo và
kiểm soát của Đảng; Tư cách và bổn phận đảng viên; Rèn luyện đạo đức cách
mạng, chống chủ nghĩa cá nhân; Về tự phê bình và phê bình trong Đảng; Vấn đề
cán bộ. Trong phạm vi bài thu hoạch tác phẩm này, bản thân chỉ tiếp cận và luận
giải tư tưởng " Rèn luyện đạo đức cách mạng, chống chủ nghĩa cá nhân" trong
tác phẩm sửa đổi lối làm việc, từ cách luận giải đó vận dụng vào việc giáo dục
rèn luyện đội ngũ, cán bộ đảng viên hiện nay.
Phần một: Rèn luyện đạo đức cách mạng và chống chủ nghĩa cá nhân.
* Rèn luyện đạo đức cách mạng,
Chủ tịch Hồ Chí Minh ln ln nhận thức đúng đắn vai trò của tư tưởng
tiên tiến. Bác đã bơn ba tìm đường cứu nước nhằm để nhận thức đúng tình
hình, tiếp thu tư tưởng tiên tiến, học tập kinh nghiệm tốt trong đấu tranh của
các dân tộc khác nhằm thực hiện thắng lợi cách mạng ở Việt nam.Theo người,
chỉ có dựa vào lý luận Mác - Lênin và vận dụng sáng tạo vào Việt nam thì


5

kháng chiến mới thắng lợi, kiến quốc mới thành công. Để giải quyết nhiệm vụ
đó phải có Đảng tiên phong, có đội ngũ cán bộ tốt. Người viết: "Mn việc
thành công hoặc thất bại, đều do cán bộ tốt hoặc kém". Đội ngũ cán bộ, đảng
viên phải thực sự là lực lượng tiên phong về trí tuệ, về phẩm chất đạo đức, phải
là những hạt giống tốt để nhân giống rộng trong xã hội và các đoàn thể. Muốn
vậy phải thường xuyên giáo dục bồi dưỡng đội ngũ đảng viên về mọi mặt, mà
trước hết là về đạo đức cách mạng.
Khi đề cập đến vai trò, tầm quan trọng của đạo đức cách mạng đối với cán bộ,
đảng viên. Người cho rằng đạo đức cách mạng là "cái gốc'' cái căn bản của người
cách mạng. Có đạo đức cách mạng mới trở thành người cán bộ, đảng viên tốt. Mới
làm tròn vai trò người lãnh đạo, người đầy tớ trung thành, tận tuỵ của nhân dân,
“Cũng như sơng thì có nguồn mới có nước, khơng có nguồn thì sơng cạn. Cây phải
có gốc, khơng có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức,. Khơng có
đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân”1. Theo Người thì
đạo đức cách mạng là cơ sở, nền tảng để mỗi cán bộ, đảng viên phấn đấu hồn thiện
mình. Bởi lẽ, làm cách mạng để cải tạo xã hội cũ thành xã hội mới, là một sự
nghiệp rất vẻ vang, nhưng nó cũng là một nhiệm vụ rất nặng nề, một cuộc đấu tranh
rất phức tạp, lâu dài, gian khổ. Sức có mạnh mới gánh được nặng và đi được xa.
Người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng mới hoàn thành được
nhiệm vụ cách mạng vẻ vang. Ngoài nền tảng tư tưởng lý luận, mục tiêu lý tưởng
cách mạng, các nguyên tắc tổ chức sinh hoạt Đảng. Đạo đức cách mạng còn là nhân
tố bảo đảm sự thống nhất, là cơ sở củng cố khối đồn kết vững chắc trong Đảng. Tư
tưởng đó không những thể hiện nhất quán, sâu sắc trong tác phẩm "Sửa đổi lối làm
việc" mà còn thể hiện xuyên suốt trong cả cuộc đời hoạt động cách mạng của
Người, từ những bài giảng đầu tiên được ghi lại trong tác phẩm " Đường cách
mệnh" cho đến di chúc cũng như qua những lời dạy bảo của Người đã toát lên vị
1

Sđd, tr 252-253.

6

trí, vai trị đặc biệt quan trọng của đạo đức cách mạng đối với Đảng, với đội ngũ cán
bộ, đảng viên.
Trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam Hồ Chí Minh ln ln chú
trọng đặc biệt đến đạo đức và rèn luyện đạo đức cách mạng, nét đặc sắc nổi bật ở
Hồ Chí Minh là sự hồ hợp văn hố phương Đơng và truyền thống lịch sử dân tộc
Việt Nam, Người quan niệm Đảng Cộng sản không chỉ là một nhân tố chính trị,
một bộ phận hợp thành và lãnh đạo hệ thống chính trị, mà sâu xa hơn, đó cịn là một
phạm trù đạo đức. Người đã từng khẳng định: “Đảng ta là đạo đức, là văn minh”.
Đảng Cộng sản là đội tiên phong, bộ phận ưu tú của giai cấp công nhân, nhân dân
lao động và của tồn thể dân tộc. Đảng là hiện thân của trí tuệ, lương tâm, danh dự
của thời đại. Tính tiên phong, gương mẫu của Đảng được phát huy tác dụng trong
tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có lĩnh vực đạo đức. Đạo đức là
nguồn sức mạnh bảo đảm vai trò lãnh đạo của Đảng.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức cách mạng và bồi dưỡng đạo đức cách
mạng trong tác phẩm được diễn đạt rất ngắn gọn, cơ động, súc tích theo cách riêng
của Người. Theo tư tưởng của Người, đạo đức mới - đạo đức cách mạng bắt nguồn
từ bản chất cách mạng và sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân, đồng thời đạo
đức cách mạng được bắt nguồn từ giá trị, truyền thống đạo đức của dân tộc và
được kết hợp chặt chẽ với tinh hoa đạo đức của nhân loại. Đạo đức mới - đạo
đức cách mạng là một kiểu đạo đức vĩ đại nhất, tốt đẹp nhất, khác về chất so với
nền đạo đức củ của giai cấp phong kiến. Đạo đức mới xoá bỏ những chuẩn mực
của đạo đức phong kiến buộc trói vào những lễ giáo, tập tục…phục vụ chế độ
đẳng cấp phong kiến. Đạo đức mới đối lập với đạo đức cá nhân chủ nghĩa, ích
kỷ cực đoan, hẹp hòi tư sản, tiểu tư sản. Nó cũng khác xa với đạo đức tơn giáo
khép kính con người vào khuôn khổ chật hẹp khắc kỷ, cam chịu, chấp nhận số
phận để tu thân. Sự đối lập đạo đức cách mạng với đạo đức cũ được Hồ Chí

7

Minh khái quát: “đạo đức cũ như người đầu ngược xuống đất, chân chổng lên
trời; đạo đức mới như người hai chân đứng vững được dưới đất, đầu ngửng lên
trời”
Hồ Chí Minh chỉ rõ, đạo đức cách mạng khơng phải là đạo đức thủ cựu,
nó khơng phải vì danh vọng cá nhân, mà vì lợi ích chung của Đảng, của dân
tộc, của cả loài người. Đạo đức cách mạng là đạo đức mới, đạo đức vĩ đại. Đó
là đạo đức biết đặt lợi ích của Đảng, của dân tộc lên trên hết, lên trước hết, là
suốt đời phấn đấu hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội, vì
hạnh phúc của nhân dân, “hết lòng phục vụ Tổ quốc, phục vụ cách mạng, phục
vụ nhân dân”. Đó là cốt lỏi, là bản chất của đạo đức cách mạng, là nguyên tắc
cao nhất, là tính Đảng của người cán bộ, đảng viên.
Đạo đức cách mạng ở Hồ Chí Minh cịn biểu hiện ở các đức tính: Nhân, Nghĩa,
Trí, Dũng, Liêm. Những đức tính về đạo đức cách mạng của Hồ Chí Minh thể hiện
sự bao quát đầy đủ các mối quan hệ, từ mối quan hệ với Tổ quốc, nhân dân đến mối
quan hệ với tập thể, cá nhân. Tư tưởng đó cũng phản ánh con đường biện chứng của
quá trình rèn luyện đạo đức cách mạng của mỗi người từ tình cảm đến nhận thức
trách nhiệm và tiến lên xây dựng ý chí cách mạng để hành động cách mạng.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng tự tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách
mạng của mỗi cán bộ, đảng viên. Người đòi hỏi : “Bất kỳ ở hoàn cảnh nào, đảng
viên và cán bộ cần phải luôn luôn ra sức phấn đấu, ra sức làm việc, cố gắng học tập
để nâng cao trình độ văn hố, trí thức và chính trị của mình. Ln ln giữ gìn kỷ
luật, ln ln xứng đáng một người cán bộ, một người đảng viên”1. Người đòi hỏi
cán bộ, đảng viên phải tu dưỡng đạo đức suốt đời. Về nguyên tắc rèn luyện đạo đức
là phải thường xun, liên tục. Bởi vì đạo đức cách mạng khơng phải trên trời sa
xuống. Nó do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hàng ngày mà phát triển và củng cố. Cũng
như ngọc càng mày càng sáng, vàng càng luyện càng trong. Nói phải đi đơi với

1

Sđd, tr 253- 254.


8

làm, phải nêu gương về đạo đức cách mạng cho người khác học tập, noi theo.
Người nói: trước mắt quần chúng, không phải ta cứ viết lên trán chữ "cộng sản" mà
ta được họ yêu mến. Quần chúng chỉ quý mến những người có tư cách, đạo đức.
Muốn hướng dẫn nhân dân, mình phải làm mực thước cho người ta bắt chước"1.
Chủ tịch Hồ Chí Minh địi hỏi q trình nâng cao trình độ hiểu biết, tích luỹ
kinh nghiệm thực tiễn phải kết hợp chặt chẽ với sự phát triển các đức tính tốt đẹp
của người cách mạng: Nhân, Nghĩa, Trí, Dũng, Liêm. Nhận thức và hoạt động để
kế thừa đạo đức - văn hố Đơng - Tây nhằm ni dưỡng sự thật thà, u thương,
hết lịng giúp đồng chí, đồng bào; kiên quyết đấu tranh chống lại những người,
những việc có hại đến Đảng, đến nhân dân; khổ đi trước, hạnh phúc hưởng sau;
không tham giàu sang, không sợ cực khổ, không sợ quyền uy. Theo Bác, các yếu
tố trên xây dựng tạo nên cái Nhân của con người và là cơ sở làm người có Nhân.
Làm người phải ngay thẳng, thật thà thương yêu, hết lòng giúp đỡ đồng chí,
đồng bào khơng có tâm đức xấu, khơng làm bậy, khơng làm gì phải dấu đảng;
biết điều chỉnh lợi ích, tận tuỵ với công việc; thường xuyên tự phê bình và phê
bình. Đó là con đường phấn đấu theo Nghiã. Để có phẩm chất Trí, Người dạy:
khơng có gì tư túi, làm mù quáng; đầu óc trong sạch, sáng suốt, nhận thức lý
luận tốt, xây dựng kế hoạch hành động tốt, biết xem xét người, xem xét việc, làm
tốt nhân sự, cân nhắc người tốt, đề phòng người gian. Trí là đầu óc trong sạch,
sáng suốt, biết xem người, biết xem việc; được gắn liền với Dũng, có nghĩa là
dũng cảm, gan góc, gặp việc phải có gan làm; thấy khuyết điểm có gan sửa chữa;
có gan chịu dựng khó khăn, có gan huy sinh. Cuối cùng là Liêm, tức là không
tham địa vị; không tham tiền tài; không tham sung sướng; khơng tham người

tân bốc mình; quang minh chính đại, khơng hủ hố; chỉ có một ham là ham học,
ham tiến bộ.
*Đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân.
1

Sđd, tr 252.


9

Điểm đặc sắc của Hồ Chí Minh trong ''Sửa đổi lối làm việc'' là gắn chặt việc
bồi dưỡng đạo đức cách mạng với quét sạch chủ nghĩa cá nhân, một căn bệnh dễ
mắc phải của cán bộ, đảng viên. Hồ Chí Minh cho rằng trong tương lai, đội ngũ
cán bộ, đảng viên sẽ ngày càng tăng do nhu cầu phát triển của cách mạng, nếu
được giáo dục tốt, tổ chức tốt, cán bộ tự rèn luyện tốt, thì trình độ, phẩm chất của
đội ngũ này sẽ ngày càng được nâng cao, phục vụ đắc lực cho công cuộc kháng
chiến và kiến quốc. Nhưng nếu không được giáo dục tốt, tổ chức tốt, cán bộ
khơng tự rèn luyện tốt, thì chính trong đội ngũ này sẽ nảy sinh những tiêu cực.
Nó làm thoái hoá biến chất đội ngũ cán bộ, đảng viên của Đảng, làm cho Đảng
suy yếu. Nếu không kịp thời phát hiện và kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân,
để cho nó lây ngấm dần vào cơ thể sống của Đảng, sẽ dẫn đến thoái hoá , biến
chất Đảng. Thậm chí làm cho Đảng phân liệt, tan rã, mất vai trị lãnh đạo.
Do đó, theo Hồ Chí Minh, cùng với việc thường xuyên rèn luyện, tu dưỡng
đạo đức cách mạng, mỗi cán bộ, đảng viên phải kiên quyết đấu tranh chống chủ
nghĩa cá nhân, chống lại mọi tàn dư của đạo đức cũ. Người chỉ ra rằng, đối với các
hạng đảng viên thì số đơng là vì dân, vì nước mà vào Đảng, vì thế phải cảm hố họ,
dạy dỗ họ, nâng cao sự hiểu biết và lòng phụ trách của họ. “Đối với những người
khơng chịu nổi khó nhọc, không chịu nổi kỷ luật nghiêm khắc mà xin ra khỏi Đảng,
thì Đảng vẫn bằng lịng để họ ra”1. Người khẳng định: “Đảng viên và cán bộ cũng
là người. Ai cũng có tính tốt và tính xấu. Song đã hiểu biết, đã tình nguyện vào một

Đảng vì dân, vì nước, đã là một người cách mạng thì phải cố gắng phát triển những
tính tốt và sửa bỏ những tính xấu. Vì tính xấu của một người thường chỉ có hại cho
người đó; cịn tính xấu của một đảng viên, một cán bộ, sẽ có hại đến Đảng, có hại
đến nhân dân”2. Chính vì vậy trong Đảng có những người chưa học được, làm được
4 chữ “chí cơng vơ tư” cho nên mắc phải chứng “chủ nghĩa cá nhân”.

1
2

Sđd, tr. 254.
Sđd, tr. 254.


10

Chủ tịch Hồ Chí Minh coi “chủ nghĩa cá nhân là như một thứ vi trùng rất
độc, do nó mà sinh ra các thứ bệnh rất nguy hiểm” 3.Đó là những bệnh tham
lam, lười biếng, kiêu ngạo, hiếu danh, thiếu kỷ luật, óc hẹp hịi, óc địa phương,
óc lãnh tụ, hữu danh vô thực, kéo bè, kéo cánh bệnh cận thị, bệnh cá nhân,
bệnh tị nạnh, bệnh xu nịnh, a dua.
Theo Người, những tiêu cực sẽ phát sinh trong đội ngũ cán bộ, đảng viên
thường biểu hiện ở các mặt sau: Một là, khi người cán bộ đã có chức, có quyền,
có vị trí trong tổ chức hoặc an phận thủ thường trong chun mơn, thì dễ sinh ra
lười học tập, rèn luyện, phấn đấu để tiếp tục vươn lên. Loại cán bộ này, Hồ Chí
Minh gọi là loại cán bộ ỷ lại. Hai là, loại cán bộ hẹp hòi. Loại này phát sinh bởi
do trình độ thấp, nhưng lại ở cương vị cao, hoặc trình độ thấp, nhưng lại muốn
nhoi lên ở cương vị cao. Theo Hồ Chí Minh, đây là một căn bệnh rất nguy hiểm,
"nan y", thể hiện ở việc ganh ghét, đố kỵ với người tái giỏi, tham danh vọng, gây
chia rẽ, mất đoàn kết, chủ nghĩa địa phương, chủ nghĩa vị bản, chủ nghĩa cá
nhân. Vì ham danh vọng địa vị, cán bộ bị bệnh hẹp hịi thường lơi kéo người này,

người khác về phe phái mình, ưa ai thì kéo vào, ghét ai thì "tẩy ra", làm cho hàng
ngũ cán bộ bị méo mó, lộn xộn. Ba là,loại cán bộ khơng có tác phong làm việc
nghiêm chỉnh, thể hiện ở việc qua loa đại khái, làm việc gì cũng khơng đến nơi
đến chốn, khơng dứt điểm được, không chăm chỉ, siêng năng; lười nghiên cứu,
tổng kết. Loại cán bộ này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng công việc của cơ
quan. Bốn là, loại cán bộ không gắn liền giữa lý luận với thực tiễn đời sống xã
hội. Loại này nảy sinh căn bệnh chủ quan duy ý chí, coi mình là nhất thiên hạ,
cho nên không cần học tập, nghiên cứu lý luận, dẫn đến kém lý luận, coi khinh
lý luận, lý luận xa rời thực tiễn, gọi là lý luận suông. Năm là, loại cán bộ khơng
có nghiệp vụ chun mơn. Loại này viết kém, chuyên môn kém. Để che lấp chổ
yếu kém này, họ thường khuyết trương thành tích của mình. Thùng rỗng kêu to
3

Sđd, tr. 255.


11

là đặc trưng của loại cán bộ này. Tất cả những căn bệnh trên, Hồ Chí Minh xem
đó là những biểu hiện nguy hiểm, tiêu cực trong đội ngũ cán bộ, đảng viên.
Trong tác phẩm Sửa đổi lối làm việc, Hồ Chí Minh cịn chỉ ra ngun nhân
dẫn đến những căn bệnh nguy hiểm của cán bộ, đảng viên: Thứ nhất, phát sinh từ
bệnh chủ quan, cho rằng, cán bộ đều tốt, mọi việc đều tốt, chính sách cán bộ
cũng tốt, nhưng trong thực tế lại không phải như thế. Nhận thức này dẫn đến sự
không uốn nắn kịp thời với những thói hư tật xấu của cán bơn. Khi đề bạt cán bộ
thường chỉ xét theo cảm tính, mà khơng xét theo lý tính, dẫn đến chủ quan trong
cơng tác cán bộ, đảng viên. Thứ hai, phát sinh từ việc khơng biết nghiên cứu
kinh nghiệm đến góc, dẫn đến tình trạng cái tốt khơng phát triển được, cái xấu
khơng ngăn chặn được; không nghiên cứu những khuyết điểm, những sai lầm để
giải quyết và sửa chữa kịp thời. Thứ ba, phát sinh bởi tinh thần phê bình và tự

phê bình rất kém. Nể nang, e dè, dĩ hồ duy quý, ta không đụng đến người, chắc
người cũng không đụng đến ta. Hiện tượng này gần như phổ biến trong các cơ
quan, chính quyền, đồn thể. Thứ tư, phát sinh bởi sự xa dân, không biết học tập
đạo đức trong dân để rồi phục vụ lại dân. Đạo đức trong dân rất nhiều, nhưng
cán bộ tiếp thu được lại rất ít, chẳng qua, người cán bộ đó chỉ chăm chăm làm
quan cách mạng, chứ khơng chịu hạ thấp mình làm dân cách mạng. Thứ năm,
phát sinh bổ sự thiếu dân chủ trong công tác cán bộ và thiếu dân chủ trong việc
đối xử với cán bộ. Có khơng ít trường hợp, người lãnh đạo dùng người theo kiểu
tình cảm, dẫn đến tình trạng xa người này, gần người kia; thích ai thì khen ,ghét
ai thì chê, dẫn đến tình trạng được lòng tin ở người này, mất lòng tin ở người
khác.
Đồng thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ ra cách chữa trị hiệu quả nhất, đối với
các căn bệnh do chủ nghĩa cá nhân gây ra. Trước hết mỗi cán bộ, đảng viên phải tự
sửa mình bằng cách " mỗi ngày phải tự kiểm điểm, tự phê bình, tự sửa chữa như


12

mỗi ngày phải tự rửa mặt"1. Người nói: " Được như thế, thì trong đảng sẽ khơng có
bệnh mà đảng sẽ mạnh khoẻ vô cùng"2.
Người cán bộ phải biết rèn luyện nhân cách. Nhân cách thể hiện ở đạo đức, tác
phong, khiêm tốn, chân thành, cách ứng xử văn hoá, biết tình thương và lẽ phải,
tình cảm và lý trí. Theo Hồ Chí Minh , phải thường xuyên tham gia sinh hoạt
đảng. Trong sinh hoạt phải đề cao tinh thần phê bình và tự phê bình, "Ln ln
dùng và khéo dùng cách phê bình và tự phê bình"3. Để người được phê bình tiếp
thu một cách tự giác, người phê bình phải hết sức trung thực, chân thành, phê
bình để xây dựng cho đồng chí mình tốt lên, chứ khơng phải trù dập đồng chí,
đánh cho đồng chí " một địn chết tươi". Đối với người được phê bình, phải bình
tĩnh, có gan nhận khuyết điểm để sửa chữa. Do vậy, mỗi cán bộ, đảng viên cần
phải thật thà, dũng cảm tự xét mình và xét đồng chí mình, ai có khuyết điểm nào,

thì phải thật thà cố gắng tự sửa chữa và giúp nhau sửa chữa “thang thuốc hay
nhất là thiết thực phê bình và tự phê bình”. Đối với các khuyết điểm cần phân
tích rõ ràng, cái gì đúng, cái gì sai; ra sức đấu tranh sửa chữa khuyết điểm; khéo
dùng cách phê bình và tự phê bình để giúp đồng chí khác sửa chữa những sai
lầm; phải nâng cao tinh thần tập thể, đồn kết, tính tổ chức và tính kỷ luật, quét
sạch chủ nghĩa cá nhân. Phải “vị cơng vong tư”, “khơng hiếu danh kiêu ngạo”,
nói thì phải làm, “ít lịng tham muốn về vật chất”; đồn kết Đảng bằng sự phê
bình, đấu tranh trong nội bộ; nâng cao năng lực và uy tín lãnh đạo của Đảng.
Tư tưởng của Hồ Chí Minh, đạo đức cách mạng của người cán bộ, đảng viên là
điểm mấu chốt có ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín của Đảng, là nhân tố quan trọng
hàng đầu có tác dụng lơi cuốn, cổ vũ mạnh mẽ đối với quần chúng nhân dân trong
việc thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ cách mạng. Quần chúng nhân dân tự nguyện đi
theo Đảng không chỉ vì Đảng ta có đường lối, phương pháp cách mạng đúng, mà
1
2
3

Sđd, tr 239
Sđd, tr 239
Sđd, tr 265


13

cịn vì Đảng ta bao gồm những cán bộ, đảng viên có đạo đức trong sáng, thực sự
nhân, nghĩa, trí, dũng, liêm. Tuy nhiên: "quần chúng chỉ quý mến những người có tư
cách đạo đức". Yêu cầu về sự gương mẫu, tiên phong trước quần chúng đòi hỏi
người cán bộ, đảng viên phải tu dưỡng rèn luyện đạo đức thường xuyên ở mọi lúc,
mọi nơi, trong mọi điều kiẹn, hoàn cảnh; đồng thời sự tính nhiệm của quần chúng, sự
tin tưởng của xã hội sẽ là cổ vũ lớn lao đối với cán bộ, đảng viên, giúp mỗi người nỗc

lực phán đấu vươn lên đạt tới những đỉnh cao về nhân cách.
Phần hai: Giá trị đối với công việc xây dựng, chỉnh đốn Đảng ta hiện nay.
Một trong những vấn đề then chốt của của công tác xây dựng Đảng
trong tư tưởng Hồ Chí Minh là chăm lo giáo dục, rèn luyện đảng viên
toàn diện về phẩm chất đạo đức, năng lực cơng tác, tính tiên phong
gương mẫu của người đảng viên. trong đó giáo dục, rèn luyện đạo đức
cách mạng cho đảng viên là cái gốc, là vấn đề cốt lỏi. Bản thân Hồ Chí
Minh là một tấm gương sáng ngời về phẩm chất đạo đức cách mạng, tiêu
biểu cho những giá trị cao đẹp trong tâm hồn, ý chí, nhân cách Việt nam.
Ngày nay trước yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất nước, sự nghiệp xây
dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, địi
hỏi phải xây dựng đội ngũ cán bộ có đức, có tài đáp ứng u cầu địi hỏi
của sự nghiệp cách mạng, đồng thời là vấn đề hết sức quan trọng trong
công tác xây dựng Đảng và hoạt động cơng tác đảng, cơng tác chính trị
trong qn đội nhân dân Việt Nam.
Thấm nhuần tư tưởng và noi theo tấm gương đạo đức cách mạng của Chủ
tịch Hồ Chí Minh, Phát huy truyền thống của dân tộc qua mấy ngàn năm dựng
nước và giữ nước, kế thừa và phát huy tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. Đại bộ
phận cán bộ, đảng viên của Đảng luôn trung thành vô hạn với Tổ quốc, với
Đảng, với nhân dân, có bản lĩnh chính trị vững vàng, có ý thức cảnh giác, tình
thần trách nhiệm cao, chủ động sáng tạo, khắc phục khó khăn, hoàn thành mọi


14

nhiệm vụ được giao; trong bối cảnh phức tạp của tình hình vẫn vững vàng kiên
định với mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; giữ vững được phẩm chất
đạo đức cách mạng; có ý thức tổ chức kỷ luật và lối sống trong sạch, lành mạnh,
gần gũi với quần chúng được quần chúng tin tưởng.
Ngày nay, trong sự nghiệp đổi mới đất nước theo định hướng xã hội chủ

nghĩa vì mục tiêu: dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh. Đảng
ta luôn đòi hỏi đội ngũ cán bộ, đảng viên ở bất kỳ cương vị nào cũng phải nghiêm
túc học tập, tự giác rèn luyện, thường xuyên tu dưỡng đạo đức cách mạng, nêu cao
tính chiến đấu tự phê bình và phê bình trong mọi hoạt động cơng tác, lao động, học
tập, chiến đấu và cuộc sống sinh hoạt hàng ngày. Công tác xây dựng đội ngũ đảng
viên của Đảng luôn được xác định là khâu then chốt, một nội dung cơ bản quan
trọng của công tác xây dựng Đảng, nằm trong chiến lược con người của Đảng và là
một nhiệm vụ thường xuyên của các tổ chức đảng và toàn Đảng. Đồng thời là một
vấn đề có tính cấp bách về xây dựng Đảng trong giai đoạn cách mạng hiện nay,
nhằm không ngừng nâng cao chất lượng, phát triển số lượng, làm trong sạch đội
ngũ đảng viên, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của các tổ chức đảng;
góp phần làm cho tồn đảng ln được củng cố vững chắc, phát triển mạnh mẽ, xây
dựng đảng ngang tầm với nhiệm vụ cách mạng.
Song, bên cạnh những mặt tích cực, lại phát sinh nhiều mặt tiêu cực.
Những tiêu cực trong đội ngũ cán bộ, đảng viên hiện nay được bộc lộ là: "Một bộ
phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, kể cả một số cán bộ chủ chốt các cấp yếu kém
cả về phẩm chất, năng lực; thiếu tính chiến đấu và tinh thần bảo vệ quan điểm,
đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của nhà nước, thiếu lịng tin, phai nhạt lý
tưởng; một số ít có biểu hiện bất mãn…bệnh cơ hội, chủ nghĩa cá nhân trong một
bộ phận đảng viên có chiều hướng gia tăng; vẫn có tình trạng "chạy chức", "chạy
quyền", "chạy tội", "chạy bằng cấp". Thối hố, biến chất về chính trị đạo đức lối


15

sống; tệ quan liêu tham nhũng, sách nhiễu dân trong một bộ phận không nhỏ cán
bộ. đảng viên diễn ra nghiêm trọng, kéo dài chưa được đẩy lùi…"1
Đứng trước thực trạng trên, vấn đề giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng,
chống chủ nghĩa cá nhân trở thành một nội dung quan trọng trong cuộc vận động
xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Chính vì vậy, để xây dựng Đảng ta thật sự trong sạch,

vững mạnh, Đảng Cộng sản Việt Nam đã có nhiều nghị quyết về xây dựng Đảng,
coi xây dựng Đảng là nhiệm vụ then chốt. Trong đó, Đảng đặc biệt coi trọng việc
rèn luyện đạo đức cách mạng, chống chủ nghĩa cá nhân, chống sự suy thoái, hư
hỏng trong Đảng. Trung ương Đảng yêu cầu “các tổ chức đảng phải thường xuyên
giáo dục, quản lý, kiểm tra cán bộ, đảng viên về đạo đức, lối sống cần, kiệm, liêm
chính, chí cơng vơ tư, gương mẫu giữ gìn phẩm chất người chiến sỹ cộng sản, đề
cao tinh thần đoàn kết, chống chủ nghĩa cá nhân; chấp hành nghiêm Điều lệ Đảng,
pháp luật Nhà nước; đồng thời chú ý giáo dục, thuyết phục gia đình cùng thực
hiện”.
Để góp phần nhằm làm cho toàn Đảng, toàn dân nhận thức sâu sắc về những nội
dung cơ bản giá trị to lớn của tư tưởng và tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh; trên cơ sở
đó tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về ý thức tu dưỡng rèn luyện và làm theo tấm gương
đạo đức của Người; đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống và các
tệ nạn xã hội. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng xác định: “Học tập, quán
triệt, làm theo tư tưởng và tấm gương đạo đức của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đổi mới nội
dung và hình thức sinh hoạt đảng bộ, chi bộ, thường xuyên lấy ý kiến nhận xét của
nhân dân về tư cách, đạo đức của cán bộ, đảng viên. Coi trọng công tác kiểm tra, giám
sát, kỷ luật nghiêm những cán bộ, đảng viên vi phạm những quy định về trách nhiệm,
phẩm chất, đạo đức, lối sống"2. Bộ chính trị, khố X ra chỉ thị số 06/CT-TƯ triển khai
cuộc vận động "Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh"
1
2

Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb CTQG, Hà nội 2006, tr 263-264.
Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, xb CTQG, Hà nội 2006, tr 286.


16

Với tư cách là tổ chức lãnh đạo, cấp uỷ các cấp phải có trách nhiệm “Đặc biệt

quan tâm giáo dục, rèn luyện cán bộ, đảng viên thực sự là tấm gương sáng về phẩm chất,
đạo đức, lối sống, hết lịng vì nhân dân, vì sự nghiệp cách mạng”1là địi hỏi cấp bách., là
phải chăm lo đến việc xây dựng đạo đức cách mạng, phịng chống suy thối đạo đức cho
cán bộ,đảng viên một cách tích cực nhất. Thực hiện có hiệu quả cuộc vân động "Học tập
và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh" để xây dựng đạo đức cách mạng cho cán
bộ, đảng viên theo những chuẩn mực đạo đức cách mạng của Hồ Chí Minh.
Đối với “Cán bộ, đảng viên phải nâng cao tinh thần trách nhiệm trước Đảng
và nhân dân, thật sự tiên phong, gương mẫu, đi đầu trong mọi công việc; xử lý hài
hồ các lợi ích, đặt lợi ích của Tổ quốc, của nhân dân lên trên hết. Tạo điều kiện để
đảng viên cơng tác, lao động có năng suất, chất lượng, hiệu quả, bảo đảm đời sống
và đóng góp vào sự phát triển của đất nước” 2 xứng đáng là người lãnh đạo và là
người đầy tớ thật trung thành của nhân dân. Trong bất kỳ hồn cảnh khó khăn nào
cũng kiên quyết làm đúng đường lối, chính sách và nghị quyết của Đảng, suốt đời
phấn đấu vì mục tiêu lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Có lối
sống trong sạch, lành mạnh, ln đặt lợi ích của Đảng, của dân tộc, của cộng đồng
lên trên lợi ích cá nhân, cần, kiệm, liêm, chính, chí cơng vơ tư, giàu lịng nhân ái,
“thương người như thể thương thân”. Đồng thời thường xuyên tự tu dưỡng, rèn
luyện về đạo đức và lối sống. Kiên quyết đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, chống
tham nhũng, quan liêu, lãng phí, lối sống sa đoạ về đạo đức, nói đi đơi với làm. Đặc
biệt phải nêu cao tính chiến đấu trong tự phê bình và phê bình, thực hiện nghiêm túc
Điều lệ Đảng, 19 điều quy định đảng viên không được làm, hiến pháp, pháp luật
Nhà nước, quy chế dân chủ ở cơ sở, gương mẫu giữ gìn phẩm chất người chiến sỹ
cộng sản trong mọi điều kiện, trong mọi hồn cảnh, giáo dục gia đình cùng thực
hiện tốt qui chế dân chủ ở cơ sở và nếp sống văn hoá mới vv...Phấn đấu là tấm
gương sáng về đạo đức cách mạng cho quần chúng noi theo.
1
2

Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, xb CTQG, Hà nội 2006, tr 286.
Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, xb CTQG, Hà nội 2006, tr 286.

17

Đối với quân đội, yêu cầu cơ bản trong mọi thời kỳ cách mạng là xây dựng,
bồi dưỡng đạo đức cách mạng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên theo những nội dung,
tiêu chuẩn chung về đạo đức cách mạng của người cán bộ, đảng viên đã được các
Nghị quyết của Đảng xác định. Trong giai đoạn hiện nay vấn đề đó lại càng cấp
thiết. Đồng thời, đó cũng là con đường, cơ sở đảm bảo giáo dục nhân cách người
cán bộ theo tinh thần nghị quyết Đại hội X của Đảng: “lấy đạo đức làm gốc, đồng
thời bồi dưỡng về kiến thức, trí tuệ, năng lực để làm trịn nhiệm vụ người lãnh đạo,
người đi tiên phong trong các lĩnh vực công tác được giao” 1. Công tác giáo dục, đào
tạo cán bộ quân đội hiện nay cần phải bám sát yêu cầu đức và tài của từng chức
danh, bảo đảm tính tồn diện. Trong đó giáo dục nâng cao phẩm chất chính trị, đạo
đức và phát triển trí tuệ phải được đặc biệt coi trọng. Phải được giáo dục thường
xuyên, liên tục và kiên trì, bởi vì “đạo đức cách mạng khơng phải trên trời sa xuống.
Nó do đấu tranh, rèn luyện, bền bỉ hàng mà phát triển củng cố, cũng như ngọc càng
mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong”2. thực hiện tốt chức năng là đội quân
chiến đấu, đội quân công tác và đội quân lao động sản xuất.
Tóm lại : Tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” của Hồ Chí Minh là những bài học
kinh nghiệm quý báu được tổng kết từ thực tiễn đấu tranh cách mạng gian khổ, vẻ
vang của Đảng ta. Toàn bộ tác phẩm thể hiện rõ một hệ thống những nguyên lý cơ
bản về Đảng và xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam trong điều kiện Đảng cầm
quyền; trang bị tri thức, nâng cao trình độ tư tưởng lý luận, tình cảm cách
mạng, phẩm chất đạo đức, lối lãnh đạo và tác phong công tác của Đảng, của
cán bộ đảng viên. "Sửa đổi lối làm việc” là tài liệu đặc biệt quan trọng, hướng
dẫn về phương pháp tiến hành các mặt công tác chủ yếu của công tác xây dựng
đảng. Góp phần đổi mới, hồn thiện phương thức lãnh đạo của Đảng cầm
quyền, xây dựng hệ thống chính trị hiện nay vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh,
xã hội cơng bằng, dân chủ, văn minh.

1
2

Báo cáo chính trị của ban chấp hành Trung ương khoá IX tại Đại hội X của Đảng.
Hồ Chí Minh, Tồn tập, Nxb CTQG, H, 1995, tập 9, tr. 293.


18

Tác phẩm "Sửa đổi lối làm việc” là một trong những di sản quý báu của tư
tưởng Hồ Chí Minh, một đóng góp to lớn vào kho tàng lý luận Mác-Lênin, là tài
sản tinh thần vô cùng quý giá của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta. Góp phần quan
trọng vào việc tổng kết kinh nghiệm, phát triển lý luận về Đảng Cộng sản và Nhà
nước xã hội chủ nghĩa trên toàn thế giới.
Tư tưởng về đạo đức cách mạng trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” là
cơ sở, nền tảng xây dựng đạo đức mới - đạo đức xã hội chủ nghiã mà chúng ta
đã và đang thực hiện, nền đạo đức đó sẽ được hồn thiện cùng với sự phát triển
của chế độ xã hội chủ nghĩa.
Trong giai đoạn cách mạng hiện nay những quan điểm, tư tưởng đó vẫn là kim
chỉ nam để xác định tiêu chuẩn, chuẩn mực đạo đức cách mạng của Đảng ta, đồng
thời là cơ sở vững chắc cho Đảng ta xác định phương hướng, nội dung, tiêu chuẩn
về đạo đức của cán bộ, đảng viên hiện nay.
Đối với công tác xây dựng Đảng nói chung và cơng tác đảng, cơng tác chính
trị trong qn đội nói riêng, phải trên cơ sở đạo đức cách mạng Hồ Chí Minh đặt ra
mà xem xét đánh giá đúng thực trạng đạo đức, lối sống của cán bộ đảng viên hiện
nay, từ đó xây dựng nội dung chương trình và các giải pháp nhằm giáo dục, rèn
luyện, nâng cao đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên của Đảng.