Giáo trình Internet và thương mại điện tử: Phần 1 - TS. Hà Văn Sang & ThS. Phan Phước Long

HỌC VIỆN TÀI CHÍNH
TS. HÀ VĂN SANG - ThS. PHAN PHƯỚC LONG
(Đồng Chủ biên)

ôn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

TC

GIÁO TRÌNH

Bộ

m

INTERNET VÀ THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ

NHÀ XUẤT BẢN TÀI CHÍNH
HÀ NỘI - 2021

1

2

Bộ

TC

ôn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

m


MỤC LỤC
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ...................................................... 11
DANH MỤC HÌNH ẢNH ........................................................... 13
DANH MỤC BẢNG BIỂU.......................................................... 15
LỜI MỞ ĐẦU .............................................................................. 17
CHƯƠNG 1. INTERNET: CƠ SỞ HẠ TẦNG CNTT ............ 21

1.3

1.4

TC

ôn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

1.1.1

Mạng máy tính ........................................................... 21

1.1.2

Vai trị của mạng máy tính ......................................... 21

1.1.3

Phân loại mạng máy tính ............................................ 22

1.1.4

Thành phần của một mạng máy tính .......................... 23

Tổng quan về Internet .......................................................... 24

m

1.2

Giới thiệu về mạng máy tính ................................................ 21

Bộ

1.1

1.2.1

Khái niệm ................................................................... 24

1.2.2

Lịch sử phát triển của internet .................................... 24

1.2.3

Một số khái niệm cơ bản ............................................ 32

Web (World Wide Web) ...................................................... 55
1.3.1

Siêu văn bản (Hypertext) ........................................... 58

1.3.2

HyperText Markup Language (HTML) ..................... 59

1.3.3

eXtensible Markup Language (XML)........................ 62

1.3.4

Máy chủ phục vụ Web ............................................... 64

1.3.5

Trình duyệt web ......................................................... 67

Các tính năng và dịch vụ trên web ....................................... 68
3


1.4.1

Cơng cụ truyền thơng ................................................. 68

1.4.2 Máy tìm kiếm ............................................................. 73
1.4.3

Download và streaming media ................................... 79

1.4.4

Ứng dụng và dịch vụ web 2.0 .................................... 82

1.4.5

Thực tế ảo và thực tế tăng cường ............................... 84

1.4.6

Trợ lý cá nhân ............................................................ 85

Câu hỏi ôn tập ................................................................................ 87
CHƯƠNG 2. TỔNG QUAN VỀ THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ .. 89
Khái niệm chung .................................................................. 89

2.2

Lịch sử phát triển của TMĐT............................................... 92

2.3

Các phương tiện thực hiện thương mại điện tử .................... 95

2.4

Kiến trúc TMĐT .................................................................. 97

2.5

Phân loại TMĐT .................................................................. 99

2.6

Lợi ích và hạn chế của TMĐT .......................................... 108

2.7

Ảnh hưởng của thương mại điện tử .................................. 112

m

ôn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

TC

2.1

Bộ

2.8 Thực trạng phát triển Thương mại điện tử trên thế giới và tại
Việt Nam ..................................................................................... 116

2.9

2.8.1

Thực trạng tại Việt Nam ......................................... 118

2.8.2

Thực trạng trên thế giới........................................... 123

Chính sách pháp luật liên quan thương mại điện tử .......... 128
2.9.1

Luật Quản lý thuế 2019 ........................................... 128

2.9.2 Nghị định số 10/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định về
kinh doanh và điều kiện kinh doanh vận tải bằng xe ô tơ.............130
2.9.3 Quyết định số 645/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ
phê duyệt Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử
quốc gia giai đoạn 2021 - 2025 ........................................... 131
4


Câu hỏi ôn tập ............................................................................. 133
CHƯƠNG 3. GIAO DỊCH ĐIỆN TỬ VÀ HỢP ĐỒNG ĐIỆN
TỬ .... ............................................................................. 135

3.1

Giao dịch điện tử ............................................................... 135
3.1.1

Khái niệm ................................................................ 135

3.1.2

Nguyên tắc khi tiến hành giao dịch điện tử ............ 135

3.1.3

Các hành vi bị cấm trong giao dịch điện tử ............ 136

3.1.4 An ninh, an toàn, bảo vệ, bảo mật trong giao dịch điện
tử ........ ................................................................................. 136

TC

3.2 Chữ ký số và dịch vụ chứng thực chữ ký số trong giao dịch
điện tử ......................................................................................... 138
Khái niệm chữ ký số và chứng thư số ..................... 138

3.2.2

Giá trị pháp lý của chữ ký số .................................. 139

3.2.3

Lợi ích của việc sử dụng chữ ký số ......................... 140

3.2.4

Quy trình tạo chứng thư số...................................... 141

3.2.5

Quy trình tạo lập chữ ký số ..................................... 144

m

ôn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

3.2.1

Bộ

3.2.6 Quy trình sử dụng chữ ký số để ký các thông điệp dữ
liệu ..... ................................................................................. 145

3.3

Hợp đồng điện tử............................................................... 147
3.3.1

Khái niệm ................................................................ 147

3.3.2 Sự khác biệt giữa hợp đồng điện tử và hợp đồng truyền
thống 148
3.3.3

Đặc điểm của hợp đồng điện tử .............................. 152

3.3.4

Phân loại hợp đồng điện tử ..................................... 153

3.3.5

Ký kết hợp đồng điện tử.......................................... 157

3.3.6

Quy trình thực hiện hợp đồng điện tử ..................... 167

Câu hỏi ôn tập ............................................................................. 172
5


CHƯƠNG 4. THANH TOÁN ĐIỆN TỬ................................ 175

4.4

Khái niệm ................................................................ 175

4.1.2

Điều kiện thực hiện thanh tốn điện tử ................... 176

4.1.3

Vai trị của thanh toán điện tử ................................. 177

4.1.4

Thực trạng thanh toán điện tử ................................. 178

4.1.5

Lợi ích của thanh tốn điện tử................................. 182

Các hệ thống thanh toán trong thương mại điện tử ........... 186
Giao dịch thẻ tín dụng trực tuyến............................ 186

4.2.2

Hệ thống thanh toán trực tuyến ............................... 190

4.2.3

Hệ thống thanh toán di động: ví điện tử thơng minh ......192

4.2.4

Hệ thống thanh tốn mạng xã hội ngang hàng ........ 193

4.2.5

Ví điện tử và thẻ trả trước ....................................... 194

4.2.6

Tiền điện tử kỹ thuật số và tiền điện tử ................... 195

TC

4.2.1

ôn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

4.3

4.1.1

An tồn trong thanh tốn điện tử....................................... 196

m

4.2

Tổng quan về thanh toán điện tử ....................................... 175

4.3.1

Bảo mật và an tồn trong thanh tốn điện tử .......... 196

4.3.2

Các giải pháp đảm bảo an tồn ............................... 197

4.3.3

Mã hóa bảo mật trong thanh tốn điện tử ............... 199

Bộ

4.1

Thanh tốn hóa đơn điện tử............................................... 213

Câu hỏi ôn tập ............................................................................. 226
CHƯƠNG 5. MARKETING VỚI THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ....229
5.1

6

Một số khái niệm cơ bản ................................................... 229
5.1.1

Tiếp thị Internet ....................................................... 230

5.1.2

E-marketing ............................................................. 231

5.1.3

Tiếp thị kỹ thuật số.................................................. 231


5.4

5.2.1

Lợi ích đối với doanh nghiệp .................................. 233

5.2.2

Lợi ích đối với người tiêu dùng .............................. 234

Chiến lược marketing trên Internet ................................... 235
5.3.1

Chiến lược tiếp thị dựa trên sản phẩm .................... 237

5.3.2

Chiến lược tiếp thị dựa trên khách hàng ................. 238

Một số hình thức quảng cáo và tiếp thị ............................. 239
5.4.1

Quảng cáo hiển thị .................................................. 239

5.4.2

Quảng cáo đan xen .................................................. 246

5.4.3

Email marketing ...................................................... 249

5.4.4

Marketing thơng qua cơng cụ tìm kiếm .................. 251

TC

5.3

Lợi ích của marketing trực tuyến ...................................... 233

ơn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

5.2

5.4.5 Marketing tự động và hệ thống quản lý quan hệ khách
hàng (CRM) ......................................................................... 253

5.5

5.6

Tiếp thị liên kết ....................................................... 257

5.4.7

Marketing lan truyền (viral) .................................... 259

5.4.8

động

Marketing và quảng cáo dựa trên mạng xã hội, mạng di
260

5.4.9

Marketing đa kênh .................................................. 265

Bộ

m

5.4.6

Chi phí và hiệu quả quảng cáo trực tuyến ........................ 266
5.5.1

Chi phí cho quảng cáo trực tuyến ........................... 266

5.5.2

Hiệu quả quảng cáo trực tuyến ............................... 268

Công nghệ Marketing trên internet ................................... 269
5.6.1

Nhật ký giao dịch Web............................................ 270

5.6.2

Tệp tin Cookie và các tệp tin theo dõi khác ............ 272

5.6.3
data

Cơ sở dữ liệu, kho dữ liệu, khai thác dữ liệu, và big
276
7


5.6.4

Cơng cụ tìm kiếm vị trí và tên miền........................ 283

Mua bán và cho thuê tên miền ............................................. 291
Câu hỏi ôn tập ............................................................................. 294
CHƯƠNG 6. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ AN NINH BẢO MẬT .....297
6.1.1

Sơ lược về an ninh máy tính ................................... 298

6.1.2

An ninh: một vấn đề phức tạp. ................................ 299

6.1.3

Bảo mật máy tính và quản lý rủi ro ......................... 300

Đảm bảo an ninh trong môi trường thương mại điện tử ... 306
Mã độc..................................................................... 306

6.2.2

Ứng dụng không mong muốn ................................. 315

6.2.3

Hack, phá hoại trên mạng, và chủ nghĩa tin tặc ...... 319

6.2.4

Truy cập trái phép dữ liệu ....................................... 321

6.2.5

Trộm cắp thông tin thẻ tín dụng .............................. 322

6.2.6

Tấn cơng từ chối dịch vụ......................................... 325

6.2.7

Trang web giả mạo và spam (junk) ......................... 326

6.2.8

Nghe lén thông tin ................................................... 328

6.2.9

Tấn công từ bên trong ............................................. 328

ôn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

TC

6.2.1

m

6.2

Tổng quan về vấn đề an ninh trực tuyến ........................... 297

Bộ

6.1

6.2.10 Phần mềm được thiết kế kém .................................. 329
6.2.11 Vấn đề an ninh mạng xã hội.................................... 332
6.2.12 Vấn đề an toàn trên nền tảng di động...................... 333
6.2.13 An ninh cho điện thoại thông minh ......................... 335
6.2.14 Vấn đề an ninh đám mây......................................... 339
6.3

Xây dựng kế hoạch an ninh cho thương mại điện tử ........ 344
6.3.1

8

Một số kỹ thuật đảm bảo an toàn cho giao dịch TMĐT ...............


6.3.2 Một số công cụ cơ bản nhằm đảm bảo an toàn cho hệ
thống TMĐT ........................................................................ 351
6.3.3 Một số biện pháp khác nhằm đảm bảo an toàn cho hệ
thống TMĐT ........................................................................ 353
Câu hỏi ôn tập ............................................................................. 355
CHƯƠNG 7. XÂY DỰNG ỨNG DỤNG TMĐT TRONG
DOANH NGHIỆP......................................................... 357

7.2

7.3

Lên kế hoạch xây dựng ứng dụng TMĐT ......................... 357
Ý tưởng ................................................................... 357

7.1.2

Xác định mô hình kinh doanh và doanh thu ........... 358

7.1.3

Xác định đối tượng mục tiêu ................................... 358

7.1.4

Xác định thị trường ................................................. 359

7.1.5

Xác định nội dung chính ......................................... 361

7.1.6

Tiến hành phân tích SWOT .................................... 361

7.1.7

Xây dựng bản đồ ứng dụng TMĐT......................... 363

7.1.8

Xây dựng mốc thời gian biểu .................................. 364

7.1.9

Xác định chi phí ...................................................... 365

m

ôn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

TC

7.1.1

Bộ

7.1

Xây dựng ứng dụng TMĐT theo cách tiếp cận hệ thống .. 366
7.2.1

Lên kế hoạch ........................................................... 367

7.2.2

Phân tích hệ thống ................................................... 368

7.2.3

Thiết kế hệ thống..................................................... 370

7.2.4

Xây dựng hệ thống .................................................. 370

7.2.5

Kiểm tra hệ thống .................................................... 374

7.2.6

Thực hiện và bảo trì ................................................ 375

7.2.7

Tối ưu hóa hiệu suất của website ............................ 377

Lựa chọn phần mềm .......................................................... 378
9


7.3.2

Phần mềm máy chủ web ......................................... 379

7.3.3

Công cụ quản lý trang web ..................................... 380

7.3.4

Công cụ tạo trang web động ................................... 381

7.3.5

Máy chủ ứng dụng .................................................. 384

7.3.6

Chức năng phần mềm máy chủ TMĐT .................. 384

7.3.7

Lựa chọn nền tảng phần mềm thương mại điện tử...........386

Lựa chọn phần cứng .......................................................... 388
7.4.1

Chọn phần cứng theo yêu cầu của người dùng ....... 388

7.4.2

Chọn phần cứng theo yêu cầu nhà cung cấp ........... 389

TC

7.5

Kiến trúc website đơn và tầng. ................................ 378

Các công cụ tạo trang web điện tử khác ........................... 391

ôn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

7.4

7.3.1

7.5.1

Cơng cụ tối ưu hóa tìm kiếm ................................... 392

7.5.2

Công cụ tương tác và nội dung động ...................... 393

Phát triển trang web di động và xây dựng ứng dụng di động
401

7.7

Ứng dụng thương mại điện tử với nopCommerce ............ 409

Bộ

m

7.6

7.7.1

Giới thiệu tổng quan................................................ 409

7.7.2

Cài đặt ..................................................................... 414

7.7.3

Sử dụng và quản trị ................................................. 416

Câu hỏi ôn tập ............................................................................. 427
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 429

TIẾNG VIỆT .............................................................................. 429
TIẾNG ANH ............................................................................... 429

10


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
Danh mục từ viết tắt tiếng Việt
Từ viết tắt

Giải nghĩa
Chữ kí điện tử

CTĐT

Chứng thư điện tử

HĐ ĐT

Hợp đồng điện tử

TMĐT

Thương mại điện tử

CNTT

Công nghệ thông tin

ôn

w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

TC

CKĐT

Bộ

Từ
viết
tắt

m

Danh mục từ viết tắt tiếng Anh
Từ gốc

Giải nghĩa

TMĐT Thương mại điện tử
CMS

ContentManagementSystem Hệ quản trị nội
dung

ATM

AutomatedTellerMachine

Máy rút tiền tự
động

B2B

Business-to -Business

Doanh nghiệp với
doanh nghiệp

B2C

Business-to-Consumer

Doanh nghiệp với
11


người tiêu dùng
Consumer-to-Consumer

Người tiêu dùng

với người tiêu
dùng

LAN

LocalAreaNetwork

Mạng cục bộ

MAN

MetropolitanAreaNetwork

Mạng đô thị

WAN

WideAreaNetwork

Mạng diện rộng

GAN

GlobalAreaNetwork

Mạng tồn cầu

NIC

NetworkInterfacecard

Cạc giao
mạng

ơn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

TC

C2C

diện

HTML HyperTextMarkupLanguage Ngôn ngữ đánh
dấu siêu văn bản
HyperTextTransferProtocol

Giao thức truyền
siêu văn bản

SEO

SearchEngineOptimization

Tối ưu hóa cơng
cụ tìm kiếm

XML

eXtensibleMarkupLanguage Ngôn ngữ đánh
dấu mở rộng

RSS

Reallysimplesyndication

Phân phối nội
dung đơn giản

WTO

WorldTradeOrganization

Tổ chức thương
mại quốc tế

Bộ

m

HTTP

12


DANH MỤC HÌNH ẢNH

Bộ

m

ơn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

TC

Hình 1.1 Các giai đoạn phát triển của Internet. ................... 25
Hình 1.2 Chuyển mạch gói tin. ............................................ 33
Hình 1.3 Kiến trúc của giao thức TCP/IP ............................ 36
Hình 1.4 Kiến trúc hệ thống tên miền ................................. 39
Hình 1.5 Mơ hình điện tốn máy khách/máy chủ ............... 41
Hình 1.6 Mơ hình điện tốn đám mây ................................. 43

Hình 1.7 Kết quả hiển thị của một ping. .............................. 54
Hình 1.8 Một tệp XML đơn giản ......................................... 62
Hình 1.9 Ví dụ mẫu XML cho danh mục của cơng ty ........ 63
Hình 2.1 Kiến trúc TMĐT. .................................................. 98
Hình 2.2 Phân loại TMĐT theo giao dịch. ........................ 100
Hình 2.3 Sự phát triển của m-commerce tại Mỹ ............... 106
Hình 2.4 Doanh thu TMĐT B2C tồn cầu. ....................... 117
Hình 2.5 Qui mơ thị trường ............................................... 117
Hình 2.6 Doanh thu TMĐT B2C trên tồn cầu ................. 123
Hình 2.7 Qui mô thị trường kinh tế số khu vực Đông Nam Á
..................................................................................... 124
Hình 2.8 Doanh thu TMĐT Trung Quốc ........................... 124
Hình 2.9 Doanh thu TMĐT Mỹ......................................... 125
Hình 2.10 Doanh thu TMĐT Ấn độ .................................. 125
Hình 2.11 Doanh thu TMĐT Úc ....................................... 126
Hình 2.12 Doanh thu TMĐT Indonesia............................. 127
13


Bộ

m

ơn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K

du T
.v - H
n
V

TC

Hình 2.13 Doanh thu TMĐT Thái lan ............................... 127
Hình 2.14 Doanh thu TMĐT Philipines ............................ 128
Hình 3.1 Nội dung của chứng thư số ................................. 142
Hình 3.2 Quy trình tạo chứng thư điện tử ......................... 143
Hình 3.3 Minh họa qui trình ký số và xác thực chữ ký số. 146
Hình 3.4 Minh họa quá trình giao dịch sử dụng chữ ký số 147
Hình 3.5 Hợp đồng điện tử ................................................ 148
Hình 4.1 Tỷ lệ phần trăm người tiêu dùng sử dụng các phương
thức thanh tốn ............................................................ 180
Hình 4.2: Qui trình xử lý giao dịch thẻ tín dụng online .... 187
Hình 5.1: Hệ thống quản lý quan hệ khách hàng .............. 255
Hình 5.2: Chi phí quảng cáo trực tuyến của Hoa Kì ......... 287
Hình 5.3: Ước tính chi tiêu ho quảng cáo trực tuyến tại Việt
Nam năm 2019 ............................................................ 288
Hình 6.1 Mơ hình quản lý rủi ro ........................................ 300
Hình 6.2 Các yêu cầu cho bảo mật TMĐT ........................ 304
Hình 6.3 Các cơng cụ sẵn có để đạt được bảo mật một trang
web .............................................................................. 344
Hình 6.4 Phương pháp mã hố khố riêng ........................ 347
Hình 6.5 Phương pháp mã hố khố cơng khai ................. 348

14

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bộ

m

ôn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

TC

Bảng 1.1 Internet phát triển theo dòng thời gian
25
Bảng 1.2 Dịch vụ Web của Amazon
45
Bảng 1.3 Dịch vụ Web của Amazon (tiếp)
47
Bảng 1.4 So sánh mơ hình điện tốn đám mây
50
Bảng 2.1 Xác định loại hình TMĐT

91
Bảng 4.1 Xu hướng chủ yếu trong thanh toán thương mại điện
tử 2016-2017 ............................................................... 179
Bảng 5.1: Quản lý quan hệ khách hàng với công nghệ tương
tác và các mối quan hệ khách hàng truyền thống ....... 256
Bảng 5.2: Các tên miền bán với giá hơn 1 triệu USD ....... 293
Bảng 6.1 Một số mã độc .................................................... 312
Bảng 6.2 Những thách thức bảo mật của Internet vạn vật 341
Bảng 6.3 So sánh phương pháp mã hố khóa bí mật và mã hố
khố cơng khai ............................................................ 349
Bảng 7.1 Kế hoạch việc xây dựng ứng dụng TMĐT ........ 364
Bảng 7.2 Phân tích hệ thống cho việc xây dựng TMĐT nền
tảng di động................................................................. 404
Bảng 7.3: Tính năng độc đáo phải có khi thiết kế hình dáng
điện thoại ..................................................................... 407

15


16

Bộ

TC

ôn
w Tin
w h
w ọc
.it

af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

m


LỜI MỞ ĐẦU
uộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu 2009-2014 buộc
các tổ chức, doanh nghiệp phải tăng cường cắt giảm
chi phí trong mơi trường kinh tế suy giảm. Một trong những
biện pháp làm cắt giảm chi phí là tiến hành kinh doanh trực
tuyến nhiều hơn. Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu,
sản xuất và kinh doanh theo cơ chế thị trường, các doanh
nghiệp luôn phải đối mặt với mơi trường cạnh tranh gay gắt.
Để có thể tiếp tục tồn tại và phát triển bền vững, các doanh
nghiệp luôn hướng đến mục tiêu tối đa hóa hiệu quả của hoạt
động kinh doanh của mình. Mỗi doanh nghiệp cần phải có
những giải pháp, chiến lược liên quan đến việc huy động và
sử dụng nguồn vốn, khai thác hiệu quả tài sản, vận dụng khoa
học kỹ thuật, kỹ năng trình độ quản lý,… để có thể tối đa hóa
thu nhập hoạt động kinh doanh của mình từ những nguồn lực
sẵn có. Thương mại điện tử góp phần hình thành thêm các mơ
hình kinh doanh mới trong đó chi phí được cắt giảm, hiệu quả
kinh doanh được nâng cao.
Thương mại điện tử (TMĐT) mô tả cách thức giao dịch
diễn ra trên các mạng, chủ yếu là Internet. Đó là q trình

mua bán hàng hóa, dịch vụ và thơng tin điện tử. Một số ứng
dụng TMĐT như mua và bán cổ phiếu và vé máy bay trên
Internet đang phát triển rất nhanh, vượt qua các giao dịch
ngồi Internet. Nhưng TMĐT khơng chỉ là mua và bán; nó
cũng là về giao tiếp điện tử, hợp tác, và khám phá thơng tin.
Đó là về học tập trực tuyến, chính phủ điện tử, y tế điện tử,
Bộ

m

ôn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

TC

C

17


Bộ

m

ôn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

TC

mạng xã hội, và nhiều hơn nữa. Thương mại điện tử có tác
động đến rất lớn tới thế giới, bao gồm cả các nước đang phát
triển, nó ảnh hưởng đến các doanh nghiệp, ngành nghề và
quan trọng nhất là đời sống con người.
Giáo trình “Internet và Thương mại điện tử” được biên
soạn nhằm đáp ứng nhu cầu nghiên cứu, giảng dạy, học tập
của giảng viên, sinh viên ngành kinh tế nói chung và sinh viên
của Học viện Tài chính nói riêng. Ngồi ra, giáo trình cịn có
thể được dùng làm tài liệu tham khảo cho các đối tượng khác
như cán bộ làm công tác quản lý, người kinh doanh và người
tiêu dùng. Với mục tiêu này, giáo trình trang bị từ những kiến
thức cơ bản nhất tới những kiến thức cập nhật và hiện đại về
thương mại điện tử.

Giáo trình do Ths. GVC. Phan Phước Long và TS.GVC.
Hà Văn Sang đồng chủ biên. Tham gia biên soạn là những
giảng viên với nhiều năm giảng dạy trong lĩnh vực CNTT,
kinh tế, tài chính kế toán bao gồm:
- TS. GVC Vũ Bá Anh
- TS. GVC Hà Văn Sang
- Ths. GVC Phan Phước Long
- Ths. Hoàng Hải Xanh
- Ths. GVC Đồng Thị Ngọc Lan
- Ths. Nguyễn Sĩ Thiệu
- Ths. Trần Thị Hương
- Ths. Nguyễn Văn Thanh
- Ths. Nguyễn Đình Sơn Thành
Thương mại điện tử là lĩnh vực đang nhận được sự quan
tâm của cả thế giới và thay đổi liên tục, dù đã rất cố gắng tuy
18


nhiên chắc chắn sẽ có những thiếu sót. Chúng tơi rất mong
nhận được những đóng góp của các nhà khoa học và bạn đọc
để chất lượng của giáo trình hồn thiện hơn nữa.
Học viện xin cảm ơn những đóng góp của các nhà khoa
học, các nhà giáo, các chuyên gia đã có những ý kiến đóng
góp quý báu để giáo trình được hồn thiện hơn.
Ngồi phần mở đầu, mục lục, danh mục hình ảnh và tài
liệu tham khảo, nội dung chính của giáo trình này được chia
thành 07 chương, cụ thể như sau:
Chương 1: INTERNET: CƠ SỞ HẠ TẦNG CNTT

Bộ

m

ôn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

TC

Chương 2: TỔNG QUAN VỀ THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ
Chương 3: GIAO DỊCH ĐIỆN TỬ VÀ HỢP ĐỒNG
ĐIỆN TỬ
Chương 4: THANH TOÁN ĐIỆN TỬ
Chương 5: MARKETING VỚI THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ
Chương 6: MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ AN NINH BẢO MẬT
Chương 7: XÂY DỰNG ỨNG DỤNG TMĐT TRONG
DOANH NGHIỆP

19


20

Bộ

TC

ôn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

m


Chương 1. INTERNET: CƠ SỞ HẠ TẦNG CNTT
1.1 Giới thiệu về mạng máy tính
1.1.1 Mạng máy tính

ơn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC

.e K
du T
.v - H
n
V

TC

Mạng máy tính (computer network) là một tập hợp các
máy tính được kết nối với nhau bởi đường truyền vật lý theo
một cấu trúc nào đó nhằm mục đích dùng chung (chia sẻ)
nguồn tài nguyên và đáp ứng một số yêu cầu của người dùng.
1.1.2 Vai trị của mạng máy tính

Bộ

m

Mạng máy tính đã trở nên quá quen thuộc đối với hầu
hết mọi người, trong mọi lĩnh vực như khoa học, quân sự,
quốc phòng, thương mại, dịch vụ, giáo dục... Việc kết nối máy
tính thành mạng đã mang lại những lợi ích như:
- Dùng chung tài ngun như thiết bị phần cứng, chương
trình, dữ liệu. Ví dụ: Chia sẻ máy in, bộ nhớ, ổ đĩa và
nhiều thiết bị khác để người dùng trên mạng có thề dùng
chung; Có thể cài đặt phần mềm lên máy tính để người
dùng trên mạng dùng chung; Điều này giúp tiết kiệm
đáng kể nguồn tài ngun;.
- Mạng máy tính có thể giúp doanh nghiệp phát triển,
cho phép lưu trữ dữ liệu kinh doanh quan trọng ở một vị

trí tập trung.
21


- Nâng cao chất lượng và hiệu quả khai thác thơng tin:
khi thơng tin có thể được sử dụng chung thì nó mang lại
cho người sử dụng khả năng tổ chức lại cơng việc.
1.1.3 Phân loại mạng máy tính
Có nhiều cách phân loại mạng máy tính dựa theo tiêu
chí phân loại khác nhau. Sau đây là phân loại mạng máy
tính có dây.
Phân loại mạng máy tính dựa trên khoảng cách
địa lý:

ôn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

TC

- Mạng cục bộ (Local Area Network - LAN): có phạm vi
hẹp, bán kính khoảng vài chục km.

- Mạng đơ thị (Metropolitan Area Network - MAN):
phạm vi rộng hơn, với bán kính nhỏ hơn 100km.

Bộ

m

- Mạng diện rộng (Wide Area Network - WAN): phạm
vi mạng có thể vượt biên giới quốc gia, lục địa.
- Mạng toàn cầu(Global Area Network - GAN): phạm vi
trải rộng trên tồn thế giới.
Phân loại mạng máy tính dựa trên kiến trúc mạng
- Mạng kiểu Bus (Bus Topology): Các máy tính đều
được nối vào một đường truyền chính. Đường truyền chính
này được giới hạn hai đầu bởi một loại đầu nối đặc biệt gọi là
đầu cuối (terminator).
- Mạng hình Sao (Star Topology): Đây là mơ hình mạng
đơn giản nhưng thông dụng nhất. Mạng này bao gồm một
thiết bị trung tâm là bộ chuyển mạch (switch hay hub), hoạt
động giống như một tổng đài cho phép thực hiện việc nhận và
truyền dữ liệu từ trạm này tới các trạm khác.
22


- Mạng Vịng trịn (Ring Topology): Là mơ hình mạng
mà một nút được kết nối chính xác với 2 nút khác tạo thành
một vịng trịn tín hiệu.

Bộ

m

ơn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

TC

1.1.4 Thành phần của một mạng máy tính
- Card giao diện mạng: (NIC – Network Interface card)
là một thiết bị tích hợp sẵn hoặc có thể là một thiết bị rời
được cắm vào bo mạch chủ của máy tính để kết nối các
máy vào mạng.
- Bộ chuyển mạch mạng (hub hay switch) là thiết bị
trung tâm cho phép các máy giao tiếp với nhau bằng
giao thức mạng.
- Bộ định tuyến (router): là thiết bị mạng có chức năng
chuyển tiếp gói dữ liệu giữa các mạng máy tính. Có thể
hiểu, bộ định tuyến thực hiện "chỉ đạo giao thông" trên
Internet và ghép nối những mạng cục bộ sử dụng cùng
giao thức với nhau.
- Cổng nối (gateway) là thiết bị phép nối ghép hai loại

giao thức với nhau. Ví dụ: kết nối mạng sử dụng giao
thức IP và mạng sử dụng giao thức IPX, Novell,
DECnet, SNA... hoặc với một giao thức nào đó thì
Gateway sẽ chuyển đổi từ loại giao thức này sang loại
khác.
Với mạng cục bộ cần phải có cáp mạng (cable) hoặc
điểm truy cập (accesspoint) để cung cấp truy cập không dây.
Modem là thiết bị để kết nối một máy tính vào internet
thơng qua đường dây điện thoại, đường truyền lõi đồng hoặc
cáp quang. Chức năng của modem là đổi tín hiệu số (digital)
thành tín hiệu tương tự (analog) và ngược lại.
23


Bộ

m

ôn
w Tin
w h
w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

TC

1.2 Tổng quan về Internet
1.2.1 Khái niệm
Internet (Inter-network) là hệ thống kết nối các mạng
máy tính khác nhau nằm rải rộng khắp toàn cầu. Các mạng
liên kết với nhau dựa trên bộ giao thức (như là ngôn ngữ giao
tiếp) TCP/IP (Transmision Control Protocol–Internet
Protocol): Giao thức điều khiển truyền dẫn-giao thức Internet.
Bộ giao thức này cho phép mọi máy tính liên kết, giao tiếp với
nhau theo một ngơn ngữ máy tính thống nhất giống như một
ngơn ngữ quốc tế (ví dụ như Tiếng Anh) mà mọi người sử
dụng để giao tiếp.
1.2.2 Lịch sử phát triển của internet
Lịch sử của Internet có thể được chia thành ba giai đoạn
(xem Hình 1.1). Trong giai đoạn khởi đầu từ năm 1961 đến
1974, ba thành phần cơ bản xây dựng nên internet là phần
cứng chuyển mạch gói, giao thức truyền thơng được gọi là
TCP/IP và mơ hình máy khách/máy chủ. Ba thành phần này
đã được khái niệm hóa và sau đó triển khai với phần cứng và
phần mềm thực tế. Mục đích ban đầu của Internet, là kết nối
các máy tính của các trường đại học với nhau. Kiểu liên lạc
một-một giữa các trường trước đây chỉ có thể thơng qua hệ
thống điện thoại hoặc mạng riêng thuộc sở hữu của các nhà
sản xuất máy tính.
Trong giai đoạn phát triển từ năm 1975 đến năm 1995,
các tổ chức lớn như Bộ Quốc phòng Mỹ (DoD) và Quỹ Khoa
học Quốc gia (NSF) đã tài trợ và tham gia thúc đẩy cho sự ra
đời và phát triển của Internet. Khi các khái niệm cơ bản của
Internet đã được định nghĩa trong một số dự án nghiên cứu

24


được chính phủ hỗ trợ, DoD đã đóng góp 1 triệu đô la để tiếp
tục phát triển thành một hệ thống liên lạc quân sự mạnh có tên
là ARPANET. Năm 1986, NSF phát triển và mở rộng mạng
Internet cho người dân (lúc đó gọi là NSFNET).
GĐ Khởi đầu

GĐ Phát triển

GĐ Thương mại hóa

[1961-1974]

[1974-1995]

[1995-2010]

m

Sự kiện

Bộ

Năm

ơn
w Tin
w h

w ọc
.it
af TC
.e K
du T
.v - H
n
V

TC

Hình 1.1 Các giai đoạn phát triển của Internet.
Trong giai đoạn thương mại hóa từ năm 1995 đến nay,
chính phủ Mỹ khuyến khích các tập đồn tư nhân tiếp quản và
mở rộng đường trục Internet cũng như dịch vụ trên đó. Xem
Bảng 1.1 để biết rõ hơn về sự phát triển của Internet từ năm
1961.
Bảng 1.1 Internet phát triển theo dòng thời gian
Tầm quan trọng

Giai đoạn 1:khởi đầu
1961

Leonard
Khái niệm chuyển mạch gói
Kleinrock (MIT) được đưa ra.
xuất bản một bài
báo về mạng
chuyển đổi gói.

1962

J.C.R. Licklider Nhu cầu có một mạng máy
(MIT) viết bản tính tồn cầu đưa sinh ra.
ghi nhớ kêu gọi
xây dựng một
25