Đặc điểm xâm nhiễm và truyền lan của vi khuẩn gây bệnh hại thực vật ppt

1

Đặc điểm xâm nhiễm và truyền lan của
vi khuẩn gây bệnh hại thực vật


Tính chuyên hoá ký sinh
Tính chuyên hóa ký sinh
là sự biểu hiện mức độ thích ứng chọn lọc trên một phạm
vi ký chủ
thích hợp để ký sinh gây bệnh của một loài vi khuẩn. Căn cứ vào tính
chuyên hoá ký sinh, các loại vi khuẩn hại cây phân thành hai nhóm chủ yếu:
1. Vi khuẩn đơn thực, chuyên hoá cao (hẹp): ký sinh gây bệnh trên một loài
thực vật
hoặc một vài loài cây trồng nhất định trong một họ thực vật, ví dụ
như loài Corynebacterium michiganense
, Bacterium stewarti, Erwinia
tracheiphila, Xanthomonas oryzae pv. oryzae, Xanthomonas campestris pv.
malvacearum.
2. Vi khuẩn đa thực, chuyên hoá thấp (rộng): có khả năng ký chủ ký sinh, chọn
lọc phạm vi ký chủ rất rộng bao gồm nhiều loài cây trồng ở nhiều họ thực
vật khác nhau. Điển hình là loài Ralstonia solanacearum
gây bệnh héo xanh
vi khuẩn hại trên 200 loài cây khác nhau thuộc 44 họ thực vật. Bệnh vi
khuẩn u sưng Agrobacterium tumefaciens
hại trên 66 loài cây thuộc 39 họ
thực vật. Loài Erwinia carotovora
gây hại trên nhiều loài cây, nhiều họ khác
nhau như cải bắp
, khoai tây, cà rốt, hành tây.
Các loài vi khuẩn đơn thực có tính chuyên hoá cao, sống ở các mô sống của cây

hoặc bảo tồn ở tàn dư cây bệnh nhưng không có khả năng bảo tồn lâu dài sống ở
trong đất so với các loài vi khuẩn đa thực.
2

Nghiên cứu tính chuyên hoá của vi khuẩn là một trong những cơ sở khoa học của
việc xây dựng hệ thống phòng chống tổng hợp bệnh vi khuẩn hại cây trồng.
Đặc điểm xâm nhiễm gây bệnh
Quá trình xâm nhiễm bao gồm các giai đoạn kế tiếp nhau: (1) xâm nhập lây nhiễm,
(2) giai đoạn ủ bệnh, và (3) giai đoạn phát triển bệnh.
Giai đoạn xâm nhập lây nhiễm ban đầu được thực hi
ện khi có sự tiếp xúc của vi
khuẩn với bề mặt bộ phận cây trồng, để xâm nhập được vào ban trong mô cây
thông qua các con đường khác nhau. Tùy theo loài vi khuẩn mà khả năng xâm
nhập vào mô có khác nhau. Vi khuẩn xâm nhập vào cây hoàn toàn mang tính thụ
động bởi nó không có khả năng xâm nhập trực tiếp để chọc thủng vào mô tế bào
hoặc xuyên qua biểu bì, bề mặt lá cây còn nguyên vẹn.
• Vi khuẩn xâm nhập qua vết thương cơ giới: đây là cách xâm nhập thụ động
qua vết thương cơ giới do gió mưa, côn trùng
, gia súc hoặc do hoạt động của
con người trong chăm sóc, vun xới, cắt tỉa lá, thân cành gây ra một cách rất
ngẫu nhiên, nhẹ nhàng nhưng lại có tác dụng mở đường cho vi khuẩn dễ
dàng xâm nhập, lây nhiễm vào mô không còn nguyên vẹn. Phương pháp
xâm nhập lây nhiễm qua vết thương cơ giới là rất phổ biến đối với nhiều loài
vi khuẩn. Tiêu biểu là các loài vi khuẩn Erwinia carotovora,
Corynebacterium michiganense, Pseudomonas tabaci
.
• Vi khuẩn xâm nhập qua các lỗ hở tự nhiên như lỗ khí khổng, thủy khổng,
các mắt củ chồi non, vỏ thân. Lỗ khí khổng trên lá là con đường xâm nhiễm
tương đối chủ động, phổ biến của nhiều loài vi khuẩn gây đốm lá, hại nhu
mô như loài Xanthomonas campestris

pv. malvacearum, Xanthomonas
campestris pv. vesicatoria.
• Vi khuẩn xâm nhập trực tiếp vào các mô cơ quan không có cutin bảo vệ như
lông rễ, lông hút.
Một số loài vi khuẩn có thể xâm nhập vào mô cây bằng một hoặc hai trong các con
đường xâm nhập nói trên. Ví dụ loài Xanthomonas citri
gây bệnh loét cây có múi
có thể xâm nhập qua khí khổng và qua vết thương cơ giới do gió mưa, hoặc do sâu
vẽ bùa đục lá tạo ra.
Thời kỳ tiềm dục của bệnh là giai đoạn kế tiếp của quá trình xâm nhập lây bệnh.
Giai đoạn này thay đổi tùy theo giống cây ký chủ và các yếu tố ngoại cảnh, nhất là
yếu tố nhiệt độ và tính độc, tính gây bệnh của các chủng vi khuẩn. Nói chung trong
3

phạm vi nhiệt độ cho phép nếu trong điều kiện nhiệt độ càng cao thì thời kỳ tiềm
dục càng rút ngắn, bệnh phát triệu chứng càng nhanh hơn. Ví dụ: bệnh giác ban
(hại bông vải) do vi khuẩn Xanthomonas campestris pv. malvacearum ở nhiệt độ
thích hợp 25-30°C có thời kỳ tiềm dục từ 4-5 ngày, nhưng ở nhiệt độ quá cao >
35°C hoặc quá thấp < 20°C thì thời kỳ tiềm dục kéo dài tới 6-14 ngày.
Giai đoạn phát triển bệnh là giai đoạn tiếp theo của thời kỳ tiềm dục, từ khi triệu
chứng bệnh xuất hiện, bệnh tiếp tục phát triển gây hại cây cho đến khi kết thúc.
Đặc đi
ểm truyền lan của vi khuẩn
Trong thời kỳ cây trồng sinh trưởng phát triển trên đồng ruộng, bệnh vi khuẩn có
thể truyền lan từ cây này sang cây khác, từ vùng có ổ bệnh đến các vùng xung
quanh bằng nhiều con đường khác nhau:
• Truyền lan nhờ gió, không khí: luồng không khí cuốn theo vi khuẩn, các
mảnh vụn mô bệnh có thể truyền bệnh đi xa từ chỗ này sang chỗ khác. Tuy
nhiên bằng cách truyền lan này bệnh vi khuẩn chỉ truyền lan với khoảng
cách hẹp, nhất là khi không khí khô, vi khuẩn không sống được lâu.

• Truyền lan nhờ nước: vi khuẩn dễ dàng truyền lan nhờ nước tưới, nước mưa,
nhất là trong điều kiện mưa, gió, bão. Mưa gió còn làm xây xát tạo ra các vết
thương nhẹ rất thích hợp cho vi khuẩn xâm nhập. Nước tưới cũng có thể đưa
vi khuẩn ở đất, ở cây lan truyền đi xa với một khoảng cách rộng lớn. Nhờ có
nước mà các tàn dư mô bệnh được vận chuyển
đi xa để lây nhiễm bệnh.
• Truyền lan nhờ côn trùng và các động vật khác: các loài ong, côn trùng
miệng nhai đều có thể mang vi khuẩn truyền đi xa theo phương pháp cơ giới.
Một số loài côn trùng miệng chích hút có thể lấy vi khuẩn ở cây bệnh, chứa
trong ruột để truyền bệnh. Một số tuyến trùng
trong đất, ốc sên, chim, nhện
cũng có thể truyền lan bệnh vi khẩn trong tự nhiên.
• Truyền lan qua hoạt động của con người: vi khuẩn có thể lây lan qua dụng
cụ và qua các hoạt động của con người trong quá trình chăm sóc, vun sới, tỉa
cây, bấm cành, ngắt ngọn hoặc vận chuyển hạt giống, cây giống nhễm bệnh
đi các vùng trồng trọt khác nhau.
Sự truyền lan bệnh, sự phát sinh phát triển của bệnh ở một nơi nào đó có liên quan
chặt chẽ với sự tồn tại và tích lũy c
ủa nguồn bệnh sẵn có.