Báo cáo " Vị thế và vai trò của các nước thành viên không thường trực Hội đồng bảo an Liên hợp quốc " doc

nghiên cứu - trao đổi

ths. phạm thị lan dung *

H

i ng b o an (H BA) là m t trong
các cơ quan chính và quan tr ng nh t
c a Liên h p qu c (LHQ) - t ch c tồn c u
có nh hư ng l n n m i m t c a i s ng
qu c t . V i trách nhi m hàng u trong vi c
gìn gi hồ bình và an ninh qu c t , H BA
là cơ quan duy nh t c a LHQ có th ưa ra
nh ng quy t nh có tính ràng bu c i v i
t t c các qu c gia.(1) Do v trí và c i m
c a H BA, nhìn chung các qu c gia u coi
vi c ư c b u làm thành viên không thư ng
tr c(2) H BA LHQ là cơ h i, vinh d
i
v i qu c gia, góp ph n nâng cao v th c a
qu c gia trên trư ng qu c t . Theo Kishore
Mahbubani, c u
i s Singapore t i LHQ,
“H BA LHQ là cơ quan quy n l c nh t th
gi i và vi c tham gia H BA có th ư c so
sánh v i vi c thi u t i Vòng chung k t Cúp
bóng á th gi i”.(3) Vi t Nam ã ư c b u
làm thành viên không thư ng tr c c a
H BA và ang tích c c m nhi m v khó
khăn này.(4)
1. Tr thành thành viên khơng thư ng

tr c H BA - Nhìn t các góc khác nhau
Như ã kh ng nh trên, nhìn chung
các nư c u coi vi c tr thành thành viên
không thư ng tr c H BA là cơ h i và vinh
d l n. Tuy nhiên, v n t n t i các tranh lu n
v v th th c c a thành viên không thư ng

14

tr c (E10) H BA trư c s
c tôn c a các
thành viên thư ng tr c (P5).
C n ph i th y r ng hi n nay H BA ang
là tiêu i m c a khơng ít ch trích. Nh ng ý
ki n bình lu n như: “H BA Liên h p qu c t ch c l i th i, vô d ng và ch ph c v
riêng cho m c ích c a các nư c thành viên
thư ng tr c. ã n lúc xố b th
xa x
(5)
này” khơng ph i là hi m g p trong các
cu c tranh lu n v t ch c này. Nh ng phê
phán ch y u i v i H BA LHQ t p trung
vào ba v n
chính: 1) Khơng m b o tính
bình ng vì ch năm thành viên thư ng tr c
H BA có quy n ph quy t;(6) 2) S lư ng
15 qu c gia thành viên H BA khơng m
b o tính i di n;(7) và 3) Th t c ho t ng
c a H BA quá ph c t p và thi u tính minh
b ch, c bi t khó khăn cho các nư c E10.

Ngư c l i, có khơng ít quan i m, trên
cơ s tính n nh ng gì H BA ã và ang
làm ư c, c bi t k t sau Chi n tranh
l nh,(8) l i l p lu n như sau: 1) Quy n ph
quy t hi n nay ch t n t i trên hình th c;(9) 2)
Tăng cư ng tính i di n c a H BA có th
nh hư ng n tính hi u qu c a cơ quan
này; 3) H BA ang th c hi n nhi u bi n

* Gi ng viên Khoa lu t qu c t
H c vi n quan h qu c t

t¹p chÝ luËt häc sè 7/2009


nghiên cứu - trao đổi

phỏp hi u qu
hon thi n th t c ho t
ng c a mình.
M i l p lu n trong hai lu ng quan i m
nêu trên u có th là ch
cho khơng ít
các cu c tranh lu n. Tuy nhiên, không ph i
ng u nhiên mà các cu c ch y ua vào H BA
thư ng căng th ng và quy t li t. Các nư c
thư ng ph i ăng kí ng c t r t s m, n
nay ã có nư c ăng kí cho nhi m kì 2037 2038. Trong các nư c ASEAN, Philippines
ã ba l n, Malaysia ba l n, Indonesia hai
l n, Singapore và Thái Lan m i nư c ã

m t l n làm thành viên không thư ng tr c
H BA. Trên th c t , 43% các qu c gia
thành viên LHQ chưa bao gi là thành viên
không thư ng tr c H BA (kho ng 83 qu c
gia). Trong khi ó l i có nh ng qu c gia ã
ph c v
v trí này khá nhi u năm (xem
b ng dư i ây).(10)
Tên qu c gia

T ng s năm ph c
v t i H BA

Brazil , Nh t B n

18

Argentina

16

n , Canada,
Colombia, Pakistan, Italy

12

B , Panama,

10

Ba Lan, Hà Lan

9

Australia,
c, Na Uy,
Tây Ban Nha, Venezuela

8

Có nhi u cách phân tích và gi i thích
nh ng s li u nêu trên. Con s 43% các
nư c chưa t ng tr thành thành viên không
thư ng tr c H BA có th là do các nư c
này cịn băn khoăn li u vi c tham gia vào
t¹p chÝ luËt häc sè 7/2009

H BA có ph i là phương ti n không t n
kém
cao v th qu c t khơng ho c li u
vi c tham gia này có “l i b t c p h i” không.(11)
Ngư c l i, cũng có th do h chưa
th c
l c
tham gia vào cơ quan này ho c có
nh ng trư ng h p các qu c gia ng c
nhưng không có
s phi u b u.
Vi c trong t ng s 57% qu c gia ã t ng
tham gia vào H BA có 9,4% (18 qu c gia)

ã gi gh thành viên không thư ng tr c
H BA t 8 năm tr lên cũng nói lên nhi u
i u. D nh n th y là a s trong 18 qu c
gia này là nh ng nư c l n ch ng m c nào
ó. Và li u v i th c ti n này có th chia ra
thành nhóm các thành viên khơng thư ng
tr c “h ng 1” và nhóm các thành viên không
thư ng tr c “h ng 2” không? i u này
không khác nhi u so v i vi c g i M là P1
c a H BA gi a năm nư c P5.
2. Thách th c i v i E10 do nh ng
khác bi t v v th c a E10 so v i P5
2.1. Quy n ph quy t
Do nh hư ng c a cơ ch quy n ph
quy t n ho t
ng c a H BA, nh t là
trong giai o n Chi n tranh l nh, H BA g n
như b tê li t hoàn toàn nên i m khác bi t
rõ nét nh t gi a thành viên thư ng tr c và
thành viên không thư ng tr c H BA là
quy n ph quy t. Theo quy nh c a i u 27
Hi n chương LHQ: 1) M i quy t nh c a
H BA v các v n th t c ư c thơng qua
n u có 9 phi u thu n; 2) M i quy t nh c a
H BA v các v n
không ph i là v n
th t c ư c thơng qua n u có 9 phi u thu n,
trong ó có phi u(12) c a năm thành viên
thư ng tr c. Như v y, n u ch c n b t kì
15

nghiên cứu - trao đổi

thnh viờn th ng tr c nào b phi u ch ng
i v i quy t nh c a H BA (v các v n
không ph i v n
th t c(13) thì quy t nh
ó khơng ư c thông qua. Quy n ph quy t
v n là trung tâm c a nhi u ý ki n phê phán
m i khi bàn v c i t H BA vì ây v n b
coi là m t trong nh ng b t bình ng l n
nh t gi a các qu c gia thành viên c a cơ
quan này, cho dù có l p lu n r ng cơ ch
quy n ph quy t ư c hình thành phù h p
v i nguyên t c t nguy n tho thu n gi a
các qu c gia bình ng ch quy n.
Câu h i ư c t ra hi n nay là quy n
ph quy t có cịn ý nghĩa trên th c t hay
không? Trong giai o n Chi n tranh l nh, do
s
i u gi a các phe nên vi c th o lu n
m iv n
H BA thư ng r t căng th ng.
Vì v y, trên th c t , H BA luôn c g ng
ưa các v n
và các d th o ngh quy t ra
th o lu n trong các cu c tham v n toàn
th (14) trư c khi ưa ra th o lu n ho c b
phi u t i các cu c h p cơng khai v i m c

ích c g ng dàn x p ph n nào nh ng b t
ng trư c khi công khai v i dư lu n qu c
t . T sau Chi n tranh l nh, th c ti n b
phi u và s d ng quy n ph quy t c a các
nư c thành viên thư ng tr c H BA cũng có
nh ng bi n i l n. Hi n nay, H BA luôn
c g ng giành ư c ng thu n v m t d
th o ngh quy t trong các cu c tham v n
toàn th trư c khi ưa ra b phi u t i các
cu c h p công khai.(15)
Theo s li u th ng kê, t năm 1991 n
nay, s lư ng ngh quy t ư c H BA thông
qua tăng g p 2 - 3 l n so v i giai o n Chi n
tranh l nh,(16) c bi t là h u h t các ngh
16

quy t u ư c thông qua b i s phi u ng
h tuy t
i. Quy n ph quy t ư c s
d ng trong m t s trư ng h p r t hãn h u:
15 l n t năm 1991 n 2004,(17) ít hơn r t
nhi u so v i t ng s quy n ph quy t ã
ư c s d ng trong giai o n Chi n tranh
l nh là 264 l n t năm 1945
n năm
(18)
1990.
Nh ng s li u này cho th y trong
ch ng m c nào ó, ho t ng c a H BA
sau Chi n tranh l nh hi u qu hơn. Tuy

nhiên, trên th c t quy n “ph quy t ng m”
ho c “ e d a dùng quy n ph quy t” v n
còn t n t i vì có nh ng v n
khơng ư c
ưa vào chương trình ngh s ho c d th o
ngh quy t n u mâu thu n v i quy n l i c a
m t nư c P5 nào ó, nh t là P1.(19)
Khi bàn v tương lai c a quy n ph
quy t, các phương án
xu t c i t H BA
(20)
c a “nhóm làm vi c m ” ho c phương án
c a các nhóm qu c gia thành viên LHQ(21)
h u như không ng ch m n quy n ph
quy t c a các nư c P5 tr phương án m i
ây nh t c a nhóm 5 nư c Costa Rica,
Jordan, Liechtenstein, Singapore và Th y Sĩ,
còn g i là phương án S5.(22) M t trong các lí
do là vì i u 108 Hi n chương LHQ quy
nh m i s a i, b sung Hi n chương s có
hi u l c n u có 2/3 s qu c gia thành viên
tán thành và phê chu n, trong ó có các
thành viên thư ng tr c H BA.
2.2. Ph quy t ngư c(23)
Theo quy nh c a i u 27 Hi n chương
LHQ, m i quy t nh c a H BA ư c thơng
qua n u có 9/15 phi u thu n. Như v y, cũng
có nghĩa Hi n chương cho phép ít nh t 7
phi u ch ng c a các nư c E10 có th c n tr
t¹p chÝ lt häc sè 7/2009

nghiên cứu - trao đổi

vi c thụng qua b t kì quy t nh nào c a
H BA. Hay nói cách khác, 7 phi u ch ng
c a các nư c E10 tương ương v i phi u
ph quy t c a m t nư c P5. Quy n h n này,
dù r t h n ch n u so v i quy n ph quy t
c a các nư c P5 như phân tích trên nhưng
n u ư c s d ng hi u qu có th tăng v th
c a các nư c E10. Tuy nhiên, cùng v i quy
nh này thì Hi n chương cũng quy nh
nhi m kì c a E10 ch có hai năm l i l ch
nhau và không ư c b u l i liên t c(24) làm
gi m kh năng các nư c này có th liên k t,
ph i h p ho t
ng v i nhau
H BA.
Thêm vào ó, m i nư c E10 l i ư c b u
ch n t các khu v c a lí khác nhau nên
b n thân quy n l i c a các nư c E10
thư ng khó hồ nh p. Có th nói ngay c
th c ti n v s d ng ng thu n trong ho t
ng c a H BA cũng ph n nào nh m h n
ch kh năng ph quy t ngư c này. M t
khác, các nư c P5 c bi t là P1, ý th c r t
rõ ý nghĩa c a quy nh này nên không
ng n ng i “khi giơ cây g y, khi chìa c cà
r t”

tìm m i cách gây s c ép lên các
nư c E10 nh m ngăn ng a kh năng này có
th x y ra. Trên th c t , tình hu ng t m g i
là có kh năng d n n ph quy t ngư c
m i x y ra có m t l n vào năm 2003.(25)
2.3. Th t c ho t ng
Hi n chương LHQ và Th t c ho t ng
t m th i c a H BA - hai văn b n pháp lí
qu c t quy nh v ho t ng c a cơ quan
này - v cơ b n không
c p b t kì s khác
bi t chính th c nào gi a các nư c P5 và
E10. Tuy nhiên, s bình ng trên lí thuy t
này khơng ph i lúc nào cũng i ơi v i bình
t¹p chÝ lt häc sè 7/2009

ng trên th c t . Th t c ho t ng c a
H BA không ch ư c quy nh trong hai
văn b n pháp lí qu c t nêu trên mà còn
ư c ghi nh n r i rác trong r t nhi u các văn
b n gi y t khác nhau su t quá trình t n t i
c a cơ quan này t năm 1945 n nay. Ngoài
ra, nhi u nguyên t c ho t ng c a H BA
ư c hình thành t th c ti n ho t ng và
không ư c ghi nh n b t kì văn b n nào.
Th c ti n này khi n ch có các nư c P5 m i
có i u ki n hi u và n m v ng hơn các
nguyên t c ho t ng, c thành văn và b t
thành văn c a H BA. Rõ ràng, vi c m t
công s c

n m ư c các nguyên t c ho t
ng, nh t là trong th i gian u c a nhi m
kì là khơng tránh kh i và nh hư ng l n n
hi u qu ho t ng c a các nư c E10. ây
cũng là nh ng lí do khi n các nư c E10 khó
phát huy ư c vai trò.
Vai trò c a các cu c tham v n toàn th
trong ho t ng c a H BA ã ư c kh ng
nh. Tuy nhiên, b n thân khái ni m tham
v n tồn th khơng h ư c quy nh trong
b t kì văn b n pháp lí qu c t nào, chưa nói
n th t c, nguyên t c ti n hành các cu c
tham v n này và c bi t là n i dung, di n
bi n và k t qu c a các cu c tham v n ó.
Chương trình ngh s c a H BA cũng là
v n
nan gi i cho các nư c E10. Khái
ni m chương trình ngh s c a H BA v i
chương trình ngh s theo cách hi u thông
thư ng ã và ang gây nhi u ph c t p.
Chương trình ngh s c a H BA là danh
sách t t c các v n
mà H BA ang xem
xét (bao g m c nh ng v n
mà H BA ã
xem xét nhưng chưa chính th c ưa ra kh i
17


nghiên cứu - trao đổi

danh sỏch).(26) Danh sỏch cỏc v n
ang
ư c H BA xem xét lên n con s 148 vào
th i i m ngày 1/3/2006.(27) M t nư c E10
l n u tiên m nhi m v trí này s th y quá
t i trư c chương trình ngh s như v y. Có
nh ng nư c chu n b trư c r t công phu, bài
b n h sơ v h u h t m i v n
trong
chương trình ngh s nhưng sau nhi m kì hai
năm thì m i hi u r ng có nh ng v n
t n
t i “ o” trong chương trình ngh s mà các
nư c E10 có th khó phân bi t ư c v i v n
t n t i “th c” ho c v n “nóng”.
Chương trình cơng tác tháng và b n d
báo chương trình tháng ư c hình thành như
th nào, vào th i i m nào, có gì khác nhau
cũng là câu h i mà m i nư c E10 u ph i
hi u rõ khi m nhi m v trí Ch t ch H BA.
kh c ph c tình tr ng này, H BA ã
có nh ng n l c nh t nh như gi m b t
ph n nào s lư ng các cu c h p kín và tham
v n tồn th , m t khác c g ng tăng s lư ng
các cu c h p công khai. G n ây, sau m i
cu c tham v n toàn th , Ch t ch H BA
thư ng c các thông cáo báo chí tóm t t l i
k t qu c a bu i làm vi c. Bên c nh ó, t
năm 2006, H BA b t u ti n hành t ng k t

các quy nh v th t c ho t
ng ư c
H BA áp d ng trên th c ti n b ng cách li t
kê s , kí hi u và tên g i c a các tuyên b và
lưu ý c a Ch t ch H BA có liên quan n
các quy nh ó trong t ng giai o n.(28) M c
dù n l c này ph n nào giúp các nư c E10
làm quen v i ho t
ng c a H BA tuy
nhiên trong tài li u S/2006/78 t ng k t cho
giai o n t 6/1993 n 12/2005, ã
c p
11 nhóm v n
và 57 tài li u có liên quan.
18

i u này khi n cho các nư c E10 khó có th
n m b t phát huy h t vai trị c a mình.
3. Kh năng phát huy vai trò và nh
hư ng c a các nư c E10 t i H BA
Các cu c h i th o trong khuôn kh c a
H BA nh m trao i ph bi n kinh nghi m
cho các nư c E10 m i ư c b u ã t ng k t
m t s trư ng h p c th mà các nư c E10
có th phát huy vai trị và kh năng c a
mình.(29) Tuy nhiên, các khuy n ngh do các
di n àn này nêu ra thư ng ch
c pv n
trên cơ s các nguyên t c và quy nh pháp lí
mà né tránh phân tích nh ng y u t chính tr

có th nh hư ng ho c c n tr E10 phát huy
vai trị c a mình.
Khi tham gia vào H BA, ngồi vi c b o
v quy n l i qu c gia, các nư c E10 cịn có
nghĩa v : 1) quan tâm, lưu ý n nh ng v n
nh hư ng n quy n l i c a khu v c
mình i di n; 2) Giúp H BA hi u nh ng
v n
ó t t hơn; và 3) N u c n thi t c
g ng
ưa v n
ó ra th o lu n
(30)
H BA.
Vi c th hi n tinh th n trách
nhi m i v i các v n
hồ bình, an ninh
th gi i và th c hi n nghĩa v c a “cơng dân
qu c t ” s góp ph n nâng cao uy tín qu c t
c a các nư c E10. Nh ng nư c có óng góp
cho các ho t
ng gìn gi hồ bình c a
LHQ có cơ h i nh t nh
quan i m c a
mình ư c cân nh c trong các quy t nh có
liên quan c a H BA.(31) Nhìn chung, tham
gia vào H BA, các nư c E10 u kì v ng
có th nâng cao uy tín qu c t và thúc y
l p trư ng quan i m qu c gia.
c bi t,

ây là cơ h i các nư c có th t o th m c
c trong các v n
qu c t . M c dù các
t¹p chÝ luËt häc sè 7/2009


nghiên cứu - trao đổi

n c E10 ph i ch u s c ép r t l n t phía
P5, c bi t là P1 và các qu c gia h u quan
nhưng h v n có vai trị trong các cu c m c
c gi a các thành viên H BA. N u x lí t t,
nh ng cu c thương lư ng, m c c ó s em
l i l i ích chính tr và kinh t nh t nh cho
các nư c E10.
Bên c nh ó, E10 có th góp ph n thúc
y nh ng n l c cơng khai hố và minh
b ch hố ho t ng c a H BA như t ch c
nhi u hơn các bu i tranh lu n công khai, các
cu c h p t ng k t, ánh giá c a H BA.
Singapore là nư c E10 g n ây có nhi u
sáng ki n và n l c trong lĩnh v c này, ã
ti n hành ăng t i các b n tóm t t n i dung
c a các cu c tham v n toàn th lên m ng c a
phái ồn mình trong giai o n h gi gh
Ch t ch H BA.
c bi t, có nh ng ý ki n
cho r ng New Zealand và Argentina có th
t hào là ã t o nên s khác bi t áng k
trong các v n

v th t c t i H BA. M c
dù theo ánh giá chung thì các n l c c a
E10 trong lĩnh v c này là khá khiêm
t n. Tuy nhiên, n u phát huy t t, E10 có th
em l i nh ng cách nhìn nh n và ti p c n
m i m và năng ng hơn trong ho t ng
c a H BA.(32)
Kh năng E10 có th t o ra nh hư ng
th c ch t n công vi c c a H BA tương
i h n ch so v i vi c góp ph n hồn thi n
th t c ho t ng c a cơ quan này.(33) m c
nh t nh, E10 có th nh hư ng n vi c
xây d ng các d th o ngh quy t. Tuy nhiên,
vai trò này thư ng ư c phát huy rõ r t trong
các trư ng h p có liên quan n khu v c
ho c quy n l i tr c ti p c a nư c E10 ó.
t¹p chÝ lt häc sè 7/2009

ơi khi, kh năng này cịn th hi n c
vi c
E10 có th kéo dài quá trình àm phán d
th o ngh quy t c a H BA.
Nhìn chung, kinh nghi m c a E10 nh m
t o ra nh ng nh hư ng th c ch t n công
vi c c a H BA t p trung ch y u vào vi c
s d ng th t hi u qu vai trò ch t ch
H BA c a mình. M i tháng, m t qu c gia
thành viên H BA s
m nh n vai trị Ch
(34)

t ch H BA
và có trách nhi m d th o
chương trình cơng tác c a tháng ó. Vi c
d th o này trư c tiên d a trên b n d báo
chương trình tháng do b ph n ch c năng
c a Ban thư kí m nh n.(35) Sau ó, qu c
gia chu n b gi vai trị ch t ch H BA s
g p g và trao i v i các thành viên khác
c a H BA xem còn v n
nào c n ư c
ưa vào chương trình cơng tác tháng khơng,
c bi t là có nh ng v n
m ic n ư c
xu t không? ây chính là cơ h i thu n
ti n
E10 phát huy vai trị c a mình, ch
ng chu n b và
xu t ưa vào th o lu n
trong chương trình ngh s m t v n
ho c
(36)
v n
ch
mà h th y c n thi t. V n
ch
m i, n u ư c ch p nh n th o
lu n H BA s
l i d u n trong ho t
ng c a H BA và thư ng g n li n v i tên
tu i c a qu c gia

xu t. E10 có th t n
d ng cơ h i này
phát huy uy tín c a
mình, thúc y b o v quy n l i c a qu c
gia ho c khu v c. Tuy nhiên, cũng c n lưu
ý là chương trình cơng tác tháng s ư c
thơng qua b ng ng thu n t i bu i tham
v n toàn th vào ngày làm vi c th hai c a
tháng. Như v y, E10 c n có nh ng tính toán
khéo léo và chu n b kĩ càng
m b o
19


nghiên cứu - trao đổi

t c ng thu n.
Ngoi ra, các nư c E10 m nh thư ng
có vai trò quan tr ng trong các cơ quan ph
tr c a H BA. H có th tham gia vai trị
ch t ch các y ban tr ng ph t, các nhóm
làm vi c và các cơ quan ph tr khác.(37)
Tuy t t c 15 thành viên H BA
u là
thành viên c a các cơ quan ph tr và b t kì
nư c E10 nào cũng có th phát huy vai trò
các y ban c a H BA nhưng trên th c t
thì kh năng này d t n d ng hơn v i nh ng
nư c E10 có các chuyên gia gi i trong lĩnh
v c liên quan.

M i nh hư ng n công vi c hàng ngày
c a H BA dù trong lĩnh v c nào, m c
nào cũng u ph thu c vào v n
r t cơ
b n là E10 có th làm gì trong q trình
thơng qua quy t nh H BA.
4. Các nư c E10 có th làm gì tác
ng n q trình thơng qua quy t nh
H BA?
Tăng cư ng s
ng thu n là vai trị mà
nhìn chung các nư c P5, c bi t là P1,
mu n nh hư ng cho các nư c E10. M c
dù v nguyên t c nh ng quy nh v b
phi u và thông qua quy t nh c a H BA
v n có giá tr nhưng trên th c t H BA hi n
nay ho t ng h u như d a trên ng thu n.
Vai trò c a E10 trong vi c tăng ng thu n
ư c nhìn nh n c t góc
làm c u n i và
gi m i u gi a các nư c E10 v i nhau
cũng như gi a các nư c P5. M c dù v y,
trong c hai trư ng h p u có nh ng thách
th c khơng nh , òi h i E10 ph i r t khéo
léo và linh ho t
t ư c k t qu nh t
nh. Thơng thư ng, n u khơng có mâu
20

thu n i u v quy n l i tr c ti p c a các

nư c thành viên, trư c tiên là gi a P5 thì
vi c óng vai trị trung gian
dàn x p
nh ng khác bi t nh là không quá khó.
Trong trư ng h p ngư c l i, các nư c P5 s
bi t rõ hơn ai h t vi c m c c ho c dàn x p
quy n l i gi a h v i nhau, hi m khi nh
n E10. Vi c tăng
ng thu n gi a các
nư c E10 v cơ b n ít thách th c hơn P5, tuy
nhiên, do nhi m kì ng n l i l ch nhau nên
b n thân các nư c E10 thư ng thi u cơ ch
ho t ng, liên k t v i nhau ch t ch thư ng
xuyên như các nư c P5. Tuy nhiên, thành
cơng trong vai trị này, nhìn chung, s giúp
các nư c E10 c ng c quan h v i các nư c,
c bi t là P5 và góp ph n áng k nâng cao
v th c a h .
Cũng do th c ti n ng thu n trong ho t
ng c a H BA, các nư c E10 có th gây
trì hỗn vi c t ư c ng thu n. Theo quy
nh t i i u 27 Hi n chương LHQ, dù m t
ho c m t vài nư c E10 H BA b phi u
ch ng cũng không c n tr ư c vi c thông
qua ngh quy t c a cơ quan này, n u ã t
ư c s phi u ng h c n thi t. Tuy nhiên,
n u m t nư c E10 chưa
ng ý t i cu c
tham v n tồn th thì có th trì hỗn vi c t
ư c ng thu n và trong m t m c

nh t
nh, trì hỗn q trình ra quy t nh c a
H BA. V nguyên t c, vi c trì hỗn q
trình ra quy t nh c a H BA b ng trì hỗn
ng thu n ch có tác d ng m c
h n
ch , khi mà H BA còn mu n giành ư c
ng thu n và th y có kh năng giành ư c
ng thu n, n u khơng, H BA có th ti n
hành b phi u theo yêu c u c a m t ho c
t¹p chÝ luËt häc sè 7/2009


nghiên cứu - trao đổi

m t s thnh viờn. Tuy nhiên, trên th c t
ây chính là m t trong nh ng vai trị mà E10
có th d dàng khai thác nh t
gây nh
hư ng n công vi c c a H BA và quan
tr ng hơn là t o th m c c trong các v n
qu c t . V cơ b n,
trì hỗn ng thu n,
E10 thư ng vi n d n các lí do như ch xin ý
ki n ch
o t th ô, chưa
b ng ch ng
và s li u
ưa ra k t lu n, c n thu th p
thêm thông tin th c t v.v..

Thư ng m t nư c E10 không mu n ho c
không dám b phi u ch ng và i u v i
m t nư c P5, tuy nhiên, vì các lí do chính tr
như quan h truy n th ng v i qu c gia
ương s ho c s c ép t phía m t nư c P5
khác, có th quy t nh b phi u tr ng. Như
v y, h v n gi ư c th di n m c
nh t
nh v i qu c gia ương s ho c trư c dư
lu n qu c t mà v nguyên t c không c n tr
quy t nh c a H BA, c bi t không gây
i u v i các nư c P5 có liên quan. Phi u
tr ng có v là cơng c h u hi u cho các nư c
E10 trong trư ng h p này m c dù có l các
nư c E10 ch s d ng trong nh ng trư ng
h p hãn h u. Trong th c ti n ho t ng c a
H BA, ngay c m t s nư c P5, i n hình
là Trung Qu c, cũng thư ng xuyên s d ng
n phương pháp này, m c dù n u chi u
theo quy nh c a Hi n chương LHQ thì
cũng khơng h n là các nư c P5 có th b
phi u tr ng mà khơng c n tr vi c thông qua
quy t nh c a H BA.(38)
Theo quy nh c a Hi n chương, n u s
lư ng phi u ch ng c a các nư c E10 khơng
lên n 7 thì vi c thơng qua quy t nh c a
H BA không b c n tr . N u mu n gi l p
t¹p chÝ luËt häc sè 7/2009

trư ng c l p t i H BA ng th i t o nh

hư ng chính tr nh t nh, các nư c E10 có
th b phi u ch ng ơn l . Kh năng b
phi u ch ng ơn l này tho t tiên nghe có
v vơ h i nhưng
u trư ng kh c li t như
H BA thì các nư c, c bi t là P1 không
ng n ng i gây s c ép, i v i các nư c E10
n u m t vài phi u ch ng có th gây tác
ng nh t nh v m t chính tr
i v i dư
lu n qu c t . Hơn n a, do Hi n chương quy
nh 7 phi u ch ng c a các nư c E10 có th
c n tr vi c thông qua quy t nh c a
H BA khi n các nư c P5, nh t là P1 lo
ng i, tìm m i cách phịng ng a trư c và do
ó ngăn c n ngay c vi c b phi u ch ng
ơn l .(39) Do ó, v i tương quan l c lư ng
trong quan h qu c t như hi n nay, các
nư c E10 thư ng ki m ch s d ng bi n
pháp này. Th c t b phi u t i H BA g n
ây, như ã phân tích
trên cũng minh
ch ng cho xu hư ng ó. Trong trư ng h p
b t ng quan i m, E10 có th l a ch n s
d ng bi n pháp trì hỗn ng thu n và gây
tác ng nh t nh n q trình thơng qua
quy t nh. Sau ó, n u c n thi t h có th
quy t nh b phi u tr ng.
E10 cũng có th b m t nư c P5 “lơi
kéo” ng h khi nư c này nh s d ng

quy n ph quy t. Phi u ch ng c a các nư c
E10 trong trư ng h p này không có ý nghĩa
v m t pháp lí mà ch y u là vì lí do chính
tr . M t nư c P5 có th khơng mu n vi c
ơn phương s d ng quy n ph quy t vì b
lên án là i ngư c l i ý chí, nguy n v ng
chung c a t t c các thành viên còn l i c a
H BA hay c a c ng ng qu c t nói chung
21


nghiên cứu - trao đổi

nờn c g ng tỡm ki m thêm phi u ch ng c a
các nư c E10. Tuy nhiên, các nư c E10
thư ng tìm cách khéo léo tránh trư ng h p
này
không b m t nư c P5 lôi kéo ch ng
l i nư c P5 khác.
Cu i cùng, các nư c E10 có th liên k t
v i nhau giành ph quy t ngư c.
Như v y, t góc
pháp lí qu c t , luôn
t n t i m t vài i m sáng khi n các nư c
E10 có th l c quan v v th c a h . N u
nghiên c u kĩ Hi n chương LHQ, i u d
nh n ra là quy n ph quy t c a các nư c P5
g n như ư c cài t m i nơi m i ch . Các
nư c P5 ư c s d ng quy n ph quy t khi
thông qua quy t nh c a H BA v các v n

hồ bình và an ninh qu c t . Các nư c P5
còn ư c s d ng quy n ph quy t v i c
nh ng v n
khó có th kh ng nh là liên
quan tr c ti p n hồ bình và an ninh qu c
t như k t n p thành viên m i vào LHQ.
th t an tồn, h cịn ư c s d ng quy n ph
quy t v i m i s a i Hi n chương. Có th
nói i m sơ h l n nh t mà các nư c P5 ã
sót chính là vi c b u các nư c thành viên
không thư ng tr c H BA. Vi c b u này
hoàn toàn thu c th m quy n c a
i h i
ng LHQ và ây chính là lĩnh v c mà các
nư c P5 không th dùng quy n ph quy t
tác ng tr c ti p. M c dù có quy nh c a
Hi n chương gi i h n nhi m kì c a E10 và
nh t là th t c ho t ng c a H BA do các
nư c P5 góp ph n t o ra c nh m h n ch
b t ph n nào vai trò c a các nư c E10
nhưng cùng v i kh năng v quy n ph
quy t ngư c, v th c a các nư c E10 tuy
ph n nhi u mang tính lí thuy t v n là i
22

tr ng duy nh t hi n nay trong trư ng h p
c tôn c a các nư c P5.
Cũng t góc
lu t pháp qu c t , vi c
s a i Hi n chương là khó kh thi n u nh

hư ng n quy n l i c a các nư c P5 nhưng
vi c hình thành nh ng t p quán qu c t
trong th t c ho t ng c a H BA l i không
b h n ch . Trong quá trình tham gia vào
H BA, dù ch
ng hay th
ng thì các
nư c E10 v n ang, ã và s tr c ti p hình
thành nên nh ng t p quán qu c t trong lĩnh
v c này. V nguyên t c, lu t qu c t không
c m các nư c tham gia vào quá trình thay
i nh ng t p quán qu c t ã ư c hình
thành.(40) ây là i m r t kh quan t góc
pháp lí qu c t . N u các nư c E10 và các
nư c khác ch n m t t m nhìn “dài hơi” vư t
ra ngồi hai năm nhi m kì c a h thì v i n
l c chung, h có kh năng t ư c nh ng
thay i t ng bư c trong th t c ho t ng
c a H BA, góp ph n nâng cao hơn v th và
vai trị c a các nư c E10.
Tuy nhiên, như ã phân tích trên, v th
th c c a các nư c E10 không ch ph thu c
vào các quy nh pháp lí qu c t mà cịn ch u
tác
ng c a tương quan l c lư ng trong
quan h qu c t hi n nay. Nh ng nghiên c u
trong bài vi t này cho th y vi c quy t nh áp
d ng kh năng nào, trong ch ng m c lu t
pháp và th c ti n qu c t cho phép, ịi h i
nh ng tính tốn kĩ lư ng t nhi u góc ,

có tính n c các y u t chính tr , kinh t
và quan h qu c t . Các nư c E10 có th
làm gì H BA, có th phát huy vai trị và
nh hư ng c a mình n âu cịn ph thu c
r t nhi u vào vi c xác nh m c tiêu và
t¹p chÝ luËt häc sè 7/2009


nghiên cứu - trao đổi

cụng vi c chu n b c a m i nư c./.
(1).Xem i u 25 Hi n chương LHQ.
(2). Trong Hi n chương LHQ b n ti ng Anh s d ng
thu t ng “non-permanent members”, tuy nhiên thu t
ng “elected members” cũng ư c s d ng ph bi n
trong các sách
ch khái ni m này và ôi khi ư c
vi t t t thành E10 (ten elected members)
phân bi t
v i P5 (five permanent members).
(3).Xem: Kishore Mahbubani, “In the United Nations
Security Council”, The Little Red Dot: Reflections by
Singapore’s Diplomats, edited by Tommy Koh &
Chang Li Lin, Institute of Policy Studies and World
Scientific Publishing Co.Pte.Ltd., 2005.
(4). Vi t Nam ăng kí ng c v trí thành viên không
thư ng tr c H BA t tháng 2/1997 và n ngày 16/10/2007,
Vi t Nam ã chính th c ư c b u làm thành viên
không thư ng tr c H BA LHQ v i 183 phi u ng h
trên t ng s 190 qu c gia có m t và tham gia b phi u.

(5). Bodh, Sprringfield, M - trên chương trình “BBC’s
News Forum: Why Reform”.
(6).Xem: i u 27 Hi n chương LHQ.
(7). Khi mà con s các qu c gia thành viên LHQ ã
tăng t 51 vào th i i m thông qua Hi n chương lên
192 thành viên hi n nay.
(8).Xem Wallensteen and Johansson, “Security Council
Decisions in Perspective”, in David M. Malone (ed.),
The UN Security Council: From the Cold War to the 21st
Century (Lynne Rienner Publishers, 2004), p. 17-33.
(9). B ng ch ng cho l p lu n này là s nh t trí khá
cao c a H BA t sau Chi n tranh l nh n nay. H u
h t các ngh quy t c a H BA u ư c thông qua
v i s phi u ng h 100% và vi c s d ng quy n ph
quy t là r t hãn h u.
(10).Xem: .
(11).Xem phân tích trư ng h p c a Yemen
ph n sau.
(12). Trong b n ti ng Anh, i u 27 Hi n chương LHQ
dùng thu t ng “including the concurring votes of the
permanent members” nên ã x y ra vi c tranh lu n trong
H BA r ng “concurring votes” có ph i là phi u thu n
khơng? Li u phi u tr ng có ư c tính là “concurring
votes” khơng? Trong th c ti n ho t ng c a H BA,
phi u tr ng c a thành viên thư ng tr c khơng b tính là
t¹p chÝ luËt häc sè 7/2009

phi u ph quy t. Do ó
ây tác gi t m d ch là “trong
ó có phi u c a năm thành viên thư ng tr c”.

(13). Lưu ý r ng Hi n chương LHQ không quy nh
nh ng v n
nào là v n
th t c ho c v n
không ph i th t c. i u này d n n th c ti n ã x y
ra H BA là các nư c thành viên thư ng tr c dùng
quy n “ph quy t kép”
ngăn c n quy t nh c a
H BA không phù h p v i l i ích c a h .
(14). Tham v n toàn th (consultation of the whole) là
hình th c làm vi c c bi t và có ý nghĩa r t quan
tr ng trong ho t ng c a H BA, trên th c t là m t
cu c “h p” c a 15 thành viên H BA nhưng l i không
g i là h p vì nó khác v i các lo i cu c h p c a
H BA ư c quy nh trong Hi n chương cũng như
trong “Th t c làm vi c t m th i” c a cơ quan này.
(15). ây chính là lí do d n n nh ng ý ki n phê
phán r ng vi c th o lu n và b phi u các cu c h p
chính th c c a H BA theo nh n xét chung ch ng
khác gì “fait accompli” (vi c ã r i). Th m chí, có tài
li u miêu t r ng các d th o ngh quy t trư c khi ưa
ra th o lu n và b phi u các cu c h p công khai ã
ư c bàn lu n kĩ và rà soát các cu c tham v n toàn
th
m b o m i ch “i” ã ư c ánh d u ch m
và m i ch “t” ã ư c g ch ngang.
(16).Xem: Wallensteen and Johansson, “Security Council
Decisions in Perspective”, in David M. Malone (ed.),
The UN Security Council: From the Cold War to the
21st Century (Lynne Rienner Publishers, 2004).

(17).Xem b ng th ng kê các trư ng h p ph quy t
trong tài li u A/58/47 (p. 13-19).
(18). Không k
n s cu c h p c a H BA trong giai
o n nh ng năm 60 gi m xu ng áng k , ví d ch có
5 cu c h p trong năm 1959.
(19). Do th c ti n H BA c g ng giành ư c ng thu n
trong các cu c tham v n toàn th t sau Chi n tranh
l nh nên ch s e d a dùng quy n ph quy t c a m t
thành viên thư ng tr c thơi cũng ã có tác d ng như s
d ng quy n ph quy t và có th ngăn ch n vi c xu t
nh ng v n trái v i quy n l i c a thành viên ó.
(20).Xem phương án A và B c a nhóm làm vi c m .
(21).Xem phương án c a nhóm 4 nư c Brazil,
c,
Nh t B n và n
(D th o Ngh quy t A/59/L.64);
c a nhóm 3 nư c Brazil,
c và n
(D th o

23


nghiên cứu - trao đổi

Ngh quy t A/59/L.46); c a nhóm châu Phi th ng
nh t (D th o Ngh quy t A/59/L.67); c a nhóm Liên
minh vì ng thu n (D th o Ngh quy t A/59/L.68).
(22).Xem: D th o Ngh quy t A/60/L.49.

(23). Khái ni m “ph quy t ngư c” (reverse veto)
trong bài này
ch trư ng h p 7 phi u ch ng c a
các nư c E10 có th ph quy t m t ngh quy t c a
H BA. Tuy nhiên, cũng có m t s trư ng h p, khái
ni m “reverse veto” ch vi c s d ng quy n ph quy t
duy trì/“khơng cho phép ch m d t” m t bi n pháp
cư ng ch mà H BA ã thông qua trư c ó.
(24). i u 23 Hi n chương LHQ.
(25). Trên th c t , trong trư ng h p Iraq năm 2003, s
ph n i c a Pháp ã gi m b t gánh n ng cho sáu nư c
thành viên không thư ng tr c “middle six”. Xem Carol
M. Glen, “Multilateralism in a unipolar world: the UN
Security Council and Iraq”, International Relations of
the Asia-Pacific, Vol. 6, No. 2.
(26).Xem: Ph m Lan Dung, Legal and Institutional
Aspects of the UN Security Council (Hanoi, The Gioi
Publisher, 2006).
(27).Xem tài li u S/2006/10 “Summary Statement by
the Secretary-General on matters of which the
Security Council is seized”.
(28). Ban thư kí LHQ s so n th o và c p nh t danh
sách các tài li u và v n
có liên quan. Danh sách
này s ư c công b dư i d ng b n lưu ý c a Ch
t ch H BA. Xem tài li u S/2006/78.
(29).Xem tài li u “Opportunities for leadership: where
and how elected members of the Security Council can
make a difference”, Session I (pp. 3-6), in Report of the
workshop for newly elected and current Security

Council members, 13-14 November 2003 (S/2004/135).
(30). Ví d : M t nư c E10 ã có ý ki n r ng v n
Trung ông c n ư c th o lu n thư ng xuyên hơn
H BA và v n
này sau ó thành l ã ư c th o
lu n nh kì hàng tháng. Hay m t nư c E10 khác vào
giai o n trư c s ki n 11/9/2001 ã lưu ý H BA
r ng v n
Apghanistan và các nư c o H i khác
c n ư c quan tâm thích áng hơn. M c dù ngay vào
th i i m
xu t, ý ki n không ư c ch p nh n
nhưng sau ó ã l i n tư ng cho các nư c P5 th y
c n quan tâm hơn n nh ng xu t c a E10.

24

(31). Trong giai o n hi n nay, H BA thư ng xuyên
t ch c các cu c h p v i các qu c gia óng góp quân
cho ho t ng gìn gi hịa bình (meeting with TCC).
(32). Bình lu n thêm v ph n này xem chi ti t hơn
ph n cu i bài.
(33). Bên c nh ó, các nư c E10 “h ng 1” có th có
nhi u cơ h i hơn các nư c E10 “h ng 2”.
(34). Vi c ch t a H BA ư c xác nh theo tên g i
các nư c theo th t b ng ch cái ti ng Anh. Vi t
Nam ch t a H BA vào tháng 7/2008.
(35). B n d th o này ư c xây d ng d a trên ti n
nh ng công vi c mà H BA ang th c hi n. Ví
d , theo ngh quy t (S/.../...), s m nh c a l c lư ng

gìn gi hịa bình qu c gia (X) s h t h n vào ngày
(N) c a tháng. Như v y, vào giai o n g n ngày (N),
H BA c n th o lu n v v n
gia h n ho c ch m
d t nhi m kì c a l c lư ng gìn gi hịa bình này.
(36). Các v n như “Vai trị c a xã h i dân s trong
vi c tái thi t hịa bình sau xung t” hay “Vai trị c a
gi i kinh doanh trong vi c ngăn ng a xung t, gìn
gi và tái thi t hịa bình sau xung t” v.v... Khái
ni m này trong ti ng Anh g i là “thematic issues”.
Thư ng thì E10 s
xu t nh ng ch
liên quan
n vi c gi gìn hịa bình và an ninh qu c t mà h có
nhi u kinh nghi m ho c ưu th trong lĩnh v c ó.
(37).
c có nh ng óng góp quan tr ng trong ho t
ng c a các y ban tr ng ph t v i vi c ch
ng
nghiên c u xây d ng ngh quy t m u v các bi n pháp
tr ng ph t liên quan n du l ch, hàng khơng và c m v n
vũ khí. Xem tài li u v “Born-Berlin Process”.
(38). Hi n chương không quy nh rõ ràng v v n
này. Xem chú thích s 12 phân tích thu t ng
“concurring votes” trong i u 27 Hi n chương LHQ.
(39). L y ví d c a Yemen trong nhi m kì 1991,
Yemen và Cuba ã b phi u ch ng, trong khi Trung
Qu c ch b phi u tr ng i v i Ngh quy t s 678
(29/11/1990) cho phép các nư c s d ng vũ l c
bu c Iraq ph i rút quân kh i Kuwait. Sau ó các nư c

ng minh c a Kuwait ã có nh ng bi n pháp tr ũa
Yemen, M ã c t toàn b vi n tr cho Yemen.
(40). V i nh ng quy ph m có tính m nh l nh chung
(“jus cogens”) thì c n có nh ng quy ph m có cùng
tính ch t như v y thay i.

t¹p chÝ luËt häc sè 7/2009