Một số vấn đề lý luận thực tiễn cấp thiết liên quan trực tiếp đến đổi mới nội dung, phương thức lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước Phần 1

Chịu t r ách nhiệm xuất bản
GI ÁM ĐỐC - TỔNG BI ÊN TẬP
PGS.TS. PHẠM M I NH TUẤN
Chịu t r ách nhi ệm nội dung
ỦY VI ÊN H ỘI ĐỒNG BI ÊN TẬP - XUẤT BẢN
ThS. PH ẠM TH Ị TH I NH
Bi ên t ập nội dung:

ThS. PH ẠM THỊ K I M H UẾ
ThS. NGUYỄN TH Ị H ẢI BÌ NH
TRẦN TH Ị TH ANH PHI ỆT
ThS. NGUYỄN TRƯỜNG TAM
ThS. NGUYỄN VI ỆT H À

Trình bày bìa:

ĐƯỜNG HỒNG M AI

Chế bản vi tính:

NGUYỄN TH Ị H ẰNG

Đọc sách mẫu:

BAN SÁCH K I NH TẾ
BÍ CH L I ỄU

Số đăng ký kế hoạch xuất bản: …2021/CXBI PH/..-../CTQG.
Số quyết định xuất bản: ..- QĐ/NXBCTQG, ngày ../../2021.
Nộp l ưu chi ểu: t háng .. năm 2021.

M ã I SBN: 978-604-57-….-…





Cuốn sách được hình thành trên cơ sở chọn lọc
các bài viết thuộc Đề tài "Những vấn đề lý luận và thực tiễn
cấp thiết phục vụ trực tiếp cho yêu cầu đổi mới nội dung,
phương thức lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước
trong giai đoạn 2016-2021", Mã số: KX.04.30/16-20,
do PGS.TS. Nguyễn Văn Thạo làm chủ nhiệm.


LỜI NHÀ XUẤT BẢN

H

ơn 30 năm đổi mới là một giai đoạn lịch sử quan trọng

trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ

quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, đánh dấu sự trưởng thành về mọi
mặt của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta. Tư duy, nhận thức lý luận
của Đảng trong từng lĩnh vực có sự đổi mới, phát triển mạnh mẽ;
quan điểm về phương thức lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà
nước cũng có những bước tiến lớn đáp ứng địi hỏi của thực tiễn đất
nước... Kết quả đổi mới, sự phát triển tư duy, nhận thức lý luận đó
là cơ sở khoa học cho việc hình thành, phát triển quan điểm, đường
lối đổi mới của Đảng, xây dựng hệ thống pháp luật của Nhà nước

ngày càng hoàn thiện. Đây là những nhân tố cơ bản, quan trọng
nhất để đất nước ta đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch
sử, khẳng định đường lối đổi mới của Đảng ta là đúng đắn, sáng tạo;
con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của nước ta là phù hợp với thực
tiễn của Việt Nam và xu thế phát triển của lịch sử. Những thành
tựu và bài học kinh nghiệm được đúc kết từ thực tiễn đã tạo tiền đề,
nền tảng quan trọng để đất nước ta tiếp tục đổi mới và phát triển vì
mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, cơng bằng, văn minh”.
Tuy nhiên, trong bối cảnh tình hình đất nước và thế giới hiện
nay, bên cạnh những kết quả đổi mới, phát triển tư duy, nhận thức
lý luận đã đạt được, vẫn cịn khơng ít vấn đề nhận thức lý luận
chậm được làm rõ, hoặc chưa thống nhất; nhiều vấn đề mới đặt ra
chưa được nghiên cứu, giải đáp có sức thuyết phục, nhất là trong
các lĩnh vực về kinh tế và xây dựng, chỉnh đốn Đảng như: kinh tế


6

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN - THỰC TIỄN CẤP THIẾT...

thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; phát triển kinh tế tri thức
trong q trình đẩy mạnh cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa; xây dựng
nền kinh tế độc lập, tự chủ trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày
càng sâu rộng; phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường và tăng
cường quản lý phát triển xã hội; đổi mới nội dung, phương thức
lãnh đạo, phương thức cầm quyền của Đảng; sắp xếp tổ chức bộ
máy tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; xây dựng cơ chế giám
sát, kiểm tra, kiểm soát quyền lực; đẩy mạnh chống quan liêu,
tham nhũng, lãng phí;... Những vấn đề nêu trên địi hỏi phải được
tiếp tục đi sâu nghiên cứu, tổng kết, làm sáng tỏ, nhằm làm cho

nội dung, phương thức lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà
nước ngày càng hoàn thiện, sâu sắc, soi đường cho hoạt động thực
tiễn kịp thời, có hiệu quả, đưa đất nước ta phát triển nhanh và bền
vững hơn.
Nhằm giúp bạn đọc có thêm tài liệu nghiên cứu, tham khảo về
vấn đề nêu trên, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất
bản cuốn sách Một số vấn đề lý luận - thực tiễn cấp thiết liên
quan trực tiếp đến đổi mới nội dung, phương thức lãnh đạo
của Đảng và quản lý của Nhà nước do PGS.TS. Nguyễn Văn
Thạo - Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương và PGS.TS.
Nguyễn Viết Thông - Tổng Thư ký Hội đồng Lý luận Trung ương
làm đồng chủ biên.
Kết cấu nội dung cuốn sách gồm bốn phần:
Phần thứ nhất: Những vấn đề lý luận chung về nội dung,
phương thức lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước;
Phần thứ hai: Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới về
nội dung, phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng và quản lý
của Nhà nước;
Phần thứ ba: Thực tiễn đổi mới nội dung, phương thức lãnh
đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước ở Việt Nam;


7

LỜI NHÀ XUẤT BẢN

Phần thứ tư: Định hướng đổi mới phương thức lãnh đạo của
Đảng, quản lý của Nhà nước.
Chủ đề của cuốn sách hàm chứa nội dung rộng lớn và phức
tạp, nhiều nhận xét, kiến nghị nêu trong cuốn sách có giá trị tham

khảo tốt, song cũng có ý kiến, nhận xét, kiến nghị cần được tiếp
tục nghiên cứu, trao đổi và thảo luận thêm. Nhà xuất bản Chính
trị quốc gia Sự thật tôn trọng ý kiến của các chuyên gia, các nhà
khoa học, đồng thời mong nhận được ý kiến đóng góp của bạn đọc
để cuốn sách được hoàn thiện hơn trong lần xuất bản sau.
Xin trân trọng giới thiệu cuốn sách cùng bạn đọc.
Tháng 6 năm 2018
NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT



PHẦN THỨ NHẤT

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG
VỀ NỘI DUNG, PHƯƠNG THỨC
LÃNH ĐẠO CỦA ĐẢNG,
QUẢN LÝ CỦA NHÀ NƯỚC



MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
CẤP THIẾT LIÊN QUAN TRỰC TIẾP ĐẾN
ĐỔI MỚI NỘI DUNG, PHƯƠNG THỨC
LÃNH ĐẠO CỦA ĐẢNG, QUẢN LÝ
CỦA NHÀ NƯỚC HIỆN NAY1
PGS.TS. NGUYỄN VĂN THẠO*

T

rong hơn 30 năm đổi mới (1986-2018), tư duy,

nhận thức của Đảng về nội dung, phương thức

lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước đã có sự đổi
mới, phát triển mạnh mẽ, được thể hiện trong Cương lĩnh
(Bổ sung, phát triển năm 2011), Điều lệ Đảng, Nghị quyết
Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng, các nghị quyết của
Ban Chấp hành Trung ương, của Bộ Chính trị các nhiệm
kỳ. Những kết quả đổi mới, phát triển tư duy, nhận thức
đó là cơ sở cho việc hình thành, phát triển quan điểm,
đường lối đổi mới của Đảng, là cơ sở cho việc sửa đổi, bổ
sung Hiến pháp, xây dựng, bổ sung hệ thống pháp luật, cơ
chế, chính sách của Nhà nước ngày càng hoàn thiện, nâng
_______________
1. Báo cáo đề dẫn hội thảo của Đề tài KX.04-30/16-20.
* Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương.


12

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN - THỰC TIỄN CẤP THIẾT...

cao năng lực, vai trò lãnh đạo của Đảng, hiệu lực, hiệu
quả quản lý của Nhà nước. Đây là những nhân tố cơ bản,
quan trọng nhất để đất nước ta đạt được những thành tựu
to lớn, có ý nghĩa lịch sử, giữ vững ổn định chính trị - xã
hội, đưa đất nước ra khỏi cuộc khủng hoảng kéo dài nhiều
năm, thốt khỏi tình trạng nước nghèo và kém phát triển,
trở thành nước đang phát triển có thu nhập trung bình
thấp, đời sống nhân dân được cải thiện, quan hệ quốc tế
được mở rộng, uy tín, vị thế của đất nước trong khu vực và

trên thế giới được nâng cao, tăng thêm thế và lực của đất
nước; tạo tiền đề, điều kiện để đất nước tiếp tục phát triển
trong những năm tới.
Là Đảng cầm quyền, Đảng lãnh đạo mọi mặt hoạt
động của đất nước chủ yếu thông qua Nhà nước và bằng
Nhà nước. Quan điểm, đường lối của Đảng được thể chế
hóa thành chính sách, pháp luật của Nhà nước, tạo khung
khổ pháp luật, tạo động lực và định hướng hoạt động của
các cấp, các ngành, các tổ chức chính trị, kinh tế, xã hội,
của toàn dân để thực hiện thắng lợi đường lối của Đảng.
Vì vậy, nội dung lãnh đạo của Đảng và nội dung quản lý
của Nhà nước là thống nhất. Qua hơn 30 năm đổi mới, để
thực hiện mục tiêu xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội
và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa
(hay nói gọn hơn là để thực hiện mục tiêu độc lập dân tộc
và chủ nghĩa xã hội, hai mục tiêu này có quan hệ gắn bó
chặt chẽ với nhau), những nội dung lãnh đạo của Đảng,
quản lý của Nhà nước đã được nhận thức ngày càng rõ,
đầy đủ hơn. Cương lĩnh của Đảng đã xác định rõ những
đặc trưng của xã hội xã hội chủ nghĩa, những phương
hướng cơ bản cần phải thực hiện, những quan hệ lớn cần


PHẦN THỨ NHẤT: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG...

13

phải giải quyết1. Những phương hướng, nhiệm vụ này được
cụ thể hóa, bổ sung, phát triển trong Văn kiện Đại hội
Đảng, các nghị quyết của Trung ương trong những nhiệm

kỳ qua. Cùng với nội dung lãnh đạo của Đảng, quản lý của
_______________
1. Xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng là một xã hội:
(1) dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh; (2) do nhân dân
làm chủ; (3) có nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất
hiện đại và quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp; (4) có nền văn hóa tiên
tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; (5) con người có cuộc sống ấm no, tự do,
hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện; (6) các dân tộc trong cộng
đồng Việt Nam bình đẳng, đồn kết, tơn trọng và giúp nhau cùng phát
triển; (7) có Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do
nhân dân, vì nhân dân do Đảng Cộng sản lãnh đạo; (8) có quan hệ hữu
nghị và hợp tác với các nước trên thế giới.
Các phương hướng cơ bản cần thực hiện: (1) đẩy mạnh cơng nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nước gắn với phát triển kinh tế tri thức, bảo vệ tài
nguyên, môi trường; (2) phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa; (3) xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân
tộc; xây dựng con người, nâng cao đời sống nhân dân, thực hiện tiến bộ và
công bằng xã hội; (4) bảo đảm vững chắc quốc phòng và an ninh quốc gia,
trật tự, an toàn xã hội; (5) thực hiện đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ,
hịa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển; chủ động và tích cực hội nhập
quốc tế; (6) xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, thực hiện đại đoàn
kết toàn dân tộc, tăng cường và mở rộng mặt trận dân tộc thống nhất;
(7) xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do
nhân dân, vì nhân dân; (8) xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh.
Những mối quan hệ lớn phải giải quyết: (1) quan hệ giữa đổi mới, ổn
định và phát triển; (2) giữa đổi mới kinh tế và đổi mới chính trị; (3) giữa
tuân theo các quy luật của thị trường và bảo đảm định hướng xã hội chủ
nghĩa; (4) giữa phát triển lực lượng sản xuất và xây dựng, hoàn thiện
từng bước quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa; (5) giữa Nhà nước và thị
trường; (6) giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến

bộ và công bằng xã hội; (7) giữa xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ
quốc xã hội chủ nghĩa; (8) giữa độc lập, tự chủ và hội nhập quốc tế;
(9) giữa Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ.


14

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN - THỰC TIỄN CẤP THIẾT...

Nhà nước, phương thức lãnh đạo của Đảng, quản lý của
nhà nước trong hơn 30 năm đổi mới cũng không ngừng
được đổi mới, hoàn thiện, phù hợp với yêu cầu lãnh đạo nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập
quốc tế, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa1.
Tuy nhiên, khi nhìn lại 30 năm đổi mới Đại hội XII của
Đảng (tháng 01-2016) đánh giá: những thành tựu đạt được
còn chưa tương xứng với tiềm năng và yêu cầu của đất nước.
Sự phát triển của đất nước chưa bền vững cả về kinh tế, văn
hóa, xã hội và mơi trường. Chất lượng, hiệu quả, năng suất
lao động xã hội và năng lực cạnh tranh của nền kinh tế còn
thấp. Nhiều vấn đề xã hội bức xúc nảy sinh chưa được giải
quyết có hiệu quả. Những nguy cơ mà nhiều Đại hội Đảng đã
chỉ ra vẫn tồn tại, có mặt cịn diễn biến phức tạp hơn.
Ngun nhân của tình hình này có nhiều, cả khách quan và
chủ quan, nhưng chủ yếu là do nguyên nhân chủ quan, trong
đó, có nguyên nhân từ việc tổ chức thực hiện, nhưng cũng có
nguyên nhân là một số vấn đề nhận thức lý luận về chủ
nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, nhất là
những vấn đề mới do thực tiễn đặt ra chưa được làm rõ để
cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định đường lối của

Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.
_______________
1. Phương thức lãnh đạo của Đảng được xác định: (1) là Đảng cầm
quyền, lãnh đạo Nhà nước và xã hội; (2) Đảng lãnh đạo bằng Cương lĩnh,
chiến lược, các định hướng về chính sách và chủ trương lớn; (3) Đảng lãnh
đạo bằng công tác tuyên truyền, thuyết phục, vận động, tổ chức, kiểm tra,
giám sát và bằng hành động gương mẫu của đảng viên; (4) Đảng thống
nhất lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ...; (5) Đảng lãnh
đạo thông qua tổ chức đảng và đảng viên hoạt động trong các tổ chức của
hệ thống chính trị...


PHẦN THỨ NHẤT: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG...

15

Trên cơ sở những nhiệm vụ nghiên cứu lý luận, tổng kết
thực tiễn được nêu trong các chỉ thị, nghị quyết của Đảng và
tổng hợp ý kiến của các chuyên gia, các nhà khoa học, Ban
Chủ nhiệm Đề tài KX.04-30/16-20 đề xuất một số vấn đề lý
luận - thực tiễn cấp thiết liên quan đến nội dung và phương
thức lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước cần được tập
trung nghiên cứu. Trước hết, về nội dung lãnh đạo của Đảng
và quản lý của Nhà nước, chúng tôi xin nêu những vấn đề
lớn trong hai lĩnh vực kinh tế và xây dựng Đảng, hai lĩnh
vực được xem là trọng tâm và then chốt trong lãnh đạo của
Đảng hiện nay.
Trong lĩnh vực kinh tế, sự lãnh đạo của Đảng, quản lý
của Nhà nước nhiều năm qua đã tập trung vào hai nội dung
lớn là xây dựng, phát triển nền kinh tế thị trường định

hướng xã hội chủ nghĩa và thực hiện công nghiệp hóa, hiện
đại hóa để nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo
hướng hiện đại; vừa xây dựng, phát triển lực lượng sản xuất,
vừa xây dựng, hoàn thiện quan hệ sản xuất tiên tiến, phù
hợp để thúc đẩy phát triển lực lượng sản xuất và bảo đảm
nền kinh tế phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Trong những năm qua, nhận thức về nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa nói chung và việc xây dựng,
hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa nói riêng, cũng như nhận thức về cơng nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nước đã đạt được những kết quả to lớn; tuy
nhiên, vẫn còn nhiều vấn đề lý luận - thực tiễn cấp thiết đặt
ra phải nghiên cứu, cần có câu trả lời, như:
- Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
được xác định là nền kinh tế nhiều thành phần, có nhiều
hình thức sở hữu, hình thức tổ chức kinh doanh; các chủ thể


16

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN - THỰC TIỄN CẤP THIẾT...

thuộc các thành phần kinh tế bình đẳng trước pháp luật,
cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh.
Nhưng đồng thời, kinh tế nhà nước lại được xác định là giữ
vai trò chủ đạo, cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành
nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân. Vậy, hiểu thế
nào là chủ đạo? Kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo có mâu
thuẫn với các chủ thể thuộc các thành phần kinh tế bình
đẳng trước pháp luật khơng? Làm sao nâng cao được hiệu

quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước, hiệu quả sử dụng
các nguồn lực kinh tế của Nhà nước nói chung (vốn, đất đai,
tài nguyên...)? Kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng
của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa;
khuyến khích thu hút, phát triển kinh tế có vốn đầu tư nước
ngoài; thực hiện chế độ phân phối chủ yếu theo kết quả lao
động, hiệu quả kinh tế, đồng thời theo mức đóng góp vốn cùng
các nguồn lực khác và phân phối thông qua hệ thống an sinh
xã hội, phúc lợi xã hội. Vậy, các thành phần kinh tế, các hình
thức sở hữu, các hình thức phân phối này sẽ vận động, phát
triển, biến đổi thế nào trong quá trình đi lên chủ nghĩa xã hội,
để không trở thành lực cản hay làm chệch hướng đối với định
hướng xã hội chủ nghĩa của nền kinh tế?
- Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được
xác định là nền kinh tế thị trường hiện đại, hội nhập quốc tế,
vừa tuân theo đầy đủ các quy luật của kinh tế thị trường,
vừa bảo đảm các yếu tố định hướng xã hội chủ nghĩa. Sự
quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa do Đảng
lãnh đạo, nhằm mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ,
công bằng, văn minh”; kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo,
gắn kết chặt chẽ sự phát triển kinh tế với thực hiện tiến bộ,
công bằng xã hội, bảo vệ môi trường được xem là những yếu


PHẦN THỨ NHẤT: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG...

17

tố bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa của nền kinh tế thị
trường. Nhưng, vai trò, chức năng, mối quan hệ giữa Nhà

nước, thị trường và xã hội thế nào để vừa tạo được động lực
mạnh mẽ, vừa điều tiết, định hướng có hiệu quả hoạt động
của các chủ thể trong nền kinh tế, từ các doanh nghiệp, các
tổ chức kinh tế, các cơ quan nghiên cứu, các đơn vị sự nghiệp,
các hiệp hội nghề nghiệp đến người lao động, người tiêu dùng
trong xã hội? Làm sao để huy động, phân bổ hợp lý, sử dụng
có hiệu quả các nguồn lực; thúc đẩy việc đổi mới công nghệ,
ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ, đổi mới quản lý để
nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh
của các doanh nghiệp và nền kinh tế? Làm sao để phát huy
được mặt tích cực, ngăn ngừa, khắc phục được những tác
động tiêu cực của cơ chế thị trường, để gắn kết chặt chẽ được
sự phát triển kinh tế với thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội,
bảo vệ môi trường; phát triển bao trùm, bền vững, như mục
tiêu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
đã đề ra?
- Hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa đã được Đảng, Nhà nước xác định là một trong
những đột phá chiến lược cần phải tập trung thực hiện. Tuy
nhiên, kết quả đạt được còn hạn chế. Rất nhiều lĩnh vực hiện
nay gặp khó khăn, vướng mắc, cản trở về thể chế, cần phải
được tháo gỡ. Làm sao thể chế hóa đầy đủ quyền sở hữu tài
sản của Nhà nước, tổ chức, cá nhân đã được quy định trong
Hiến pháp và pháp luật để quyền sở hữu tài sản được bảo vệ,
được đưa vào giao dịch phục vụ sự phát triển? Hoàn thiện
thể chế làm sao để quản lý, khai thác, phân bổ hợp lý, sử
dụng tiết kiệm, có hiệu quả các nguồn lực, cả các nguồn tài
nguyên thiên nhiên và nguồn lực, tài sản xã hội; đặc biệt là

18

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN - THỰC TIỄN CẤP THIẾT...

các nguồn lực, tài sản công của Nhà nước, như: đất đai, tài
nguyên thiên nhiên, các nguồn vốn của Nhà nước, khắc phục
tình trạng tham nhũng, lãng phí, thất thốt lớn gây bức xúc
xã hội trong các lĩnh vực này? Hồn thiện thể chế làm sao để
tạo mơi trường thật sự công khai, minh bạch, bảo đảm quyền
tự do kinh doanh, cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng theo
pháp luật cho mọi doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh
tế?; để thúc đẩy việc cơ cấu lại, nâng cao hiệu quả hoạt động
của doanh nghiệp nhà nước, hỗ trợ, khuyến khích phát triển
kinh tế tập thể, tạo điều kiện thuận lợi để kinh tế tư nhân
thực sự trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế?;
để xây dựng được nền kinh tế độc lập, tự chủ trong bối cảnh
đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế? Hoàn thiện thể chế thế
nào để phát triển, vận hành thông suốt các loại thị trường
trong nước và gắn kết với thị trường quốc tế; đồng thời bảo
đảm giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô, bảo vệ chủ quyền kinh
tế đất nước, bảo vệ người tiêu dùng?, v.v..
- Thực hiện cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển lực
lượng sản xuất, xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật cho chủ
nghĩa xã hội đã được xem là nhiệm vụ trọng tâm của thời kỳ
quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta và được xác định là
phương hướng đầu tiên trong tám phương hướng cơ bản để
xây dựng chủ nghĩa xã hội được nêu trong Cương lĩnh (Bổ
sung, phát triển năm 2011) của Đảng. Văn kiện Đại hội
Đảng, nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương ở nhiều
nhiệm kỳ đã đề ra nhiều quan điểm, nhiệm vụ, giải pháp để

thực hiện chủ trương quan trọng này. Tuy nhiên, kết quả đạt
được còn rất hạn chế, mục tiêu đến năm 2020 nước ta cơ bản
trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại mà nhiều
Đại hội Đảng liên tục đề ra chưa đạt được. Rất nhiều vấn đề


PHẦN THỨ NHẤT: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG...

19

lý luận và thực tiễn đặt ra cần phải được nghiên cứu, tổng
kết, như: Thế nào là một nước công nghiệp hiện đại hay một
nước công nghiệp theo hướng hiện đại trong thời đại ngày
nay? Những tiêu chí cơ bản để xác định một nước công
nghiệp hiện đại hay một nước công nghiệp theo hướng hiện
đại là gì? Trong điều kiện phát triển nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập quốc tế và trong bối
cảnh trên thế giới cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn
ra mạnh mẽ thì cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta, một
nước mới ở thời kỳ cách mạng công nghiệp 2.0 theo chuẩn
mực và phân loại quốc tế, phải làm gì, làm như thế nào để
rút ngắn khoảng cách phát triển, tiến tới đuổi kịp các nước
tiên tiến? Làm gì và làm như thế nào để có thể tham gia, có
vai trị trong các chuỗi giá trị tồn cầu những sản phẩm quan
trọng của các tập đoàn kinh tế lớn trên thế giới? Đâu là
những ngành, lĩnh vực, sản phẩm mà Việt Nam có lợi thế, có
khả năng cạnh tranh cần được ưu tiên, khuyến khích, tập
trung phát triển?
Cơ cấu lại nền kinh tế, đổi mới mơ hình tăng trưởng là
một yêu cầu lớn, cấp bách đã được Đảng, Nhà nước ta đề ra

từ 1-2 nhiệm kỳ Đại hội Đảng gần đây; do mơ hình tăng
trưởng theo chiều rộng, mà nền kinh tế nước ta thực hiện
nhiều năm qua đạt được tốc độ tăng trưởng cao trên cơ sở
tăng sử dụng các yếu tố đầu vào (đất đai, tài nguyên thiên
nhiên, nguyên liệu, năng lực, vốn và lực lượng lao động)
nhưng năng suất, chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh
thấp, đã trở thành trở ngại cản trở sự phát triển của đất
nước, phải chuyển sang mơ hình tăng trưởng mới, chủ yếu
là tăng trưởng theo chiều sâu dựa trên đổi mới, ứng dụng
tiến bộ khoa học - công nghệ và nguồn nhân lực có chất


20

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN - THỰC TIỄN CẤP THIẾT...

lượng cao để nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, sức
cạnh tranh. Nhưng kết quả cơ cấu lại, đổi mới mơ hình tăng
trưởng kinh tế đạt được cũng rất hạn chế, cịn gặp nhiều
khó khăn, vướng mắc. Nhiều vấn đề lý luận, thực tiễn đặt
ra đòi hỏi Đảng, Nhà nước phải có câu trả lời, như: để tái cơ
cấu nền nông nghiệp hiện nay, phát triển nền nông nghiệp
sản xuất lớn, công nghệ cao, cần thiết phải làm rõ tính tất
yếu, những đặc điểm (hay tính đặc thù) trong q trình đi
lên sản xuất lớn, cơng nghệ cao của nơng nghiệp; phải giải
quyết được vấn đề tích tụ, tập trung ruộng đất, phát triển
những hình thức tổ chức sản xuất lớn trong nông nghiệp
như trang trại, hợp tác xã, doanh nghiệp nông nghiệp; ứng
dụng tiến bộ khoa học -công nghệ vào sản xuất, tổ chức chế
biến và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp đáp ứng yêu cầu của

thị trường thế giới. Để cơ cấu lại nền công nghiệp, phải làm
sao lựa chọn và có chiến lược đúng đắn, tập trung nguồn
lực, phát triển những ngành công nghiệp nền tảng tạo nên
sức mạnh, độc lập, tự chủ của một đất nước trong thời đại
tồn cầu hóa và cách mạng cơng nghiệp 4.0 (giảm dần
những hoạt động chỉ thuần tuý gia công, lắp ráp, sử dụng
lao động phổ thông, giá rẻ), để có thể tham gia và khẳng
định được vị trí trong chuỗi giá trị tồn cầu nhiều sản phẩm
cơng nghệ cao, quan trọng...
Trong lĩnh vực xây dựng Đảng, lĩnh vực được xác định
là nhiệm vụ then chốt để thực hiện thành công sự nghiệp đổi
mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, cũng đặt ra nhiều vấn đề lý
luận - thực tiễn cấp thiết phải được giải quyết, như:
- Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh được
xác định là nền tảng tư tưởng của Đảng, là cơ sở để Đảng
xây dựng Cương lĩnh, mục tiêu, nguyên tắc tổ chức hoạt


PHẦN THỨ NHẤT: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG...

21

động của Đảng, nhiệm vụ, nội dung lãnh đạo của Đảng
trong từng thời kỳ. Nhưng ngày nay, trong bối cảnh mới
của thời đại, xuất hiện nhiều hiện tượng mới, quá trình
mới và trước sự sụp đổ của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên
Xô, Đông Âu, chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí
Minh đang bị các lực lượng thù địch tấn công, phê phán,
bôi nhọ, phủ định, bác bỏ. Yêu cầu nghiên cứu lý luận, tổng
kết thực tiễn của đất nước, của thời đại để bảo vệ, bổ sung,

phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh,
để bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng là hết sức cấp thiết,
hết sức quan trọng.
- Cùng với bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, một trong
những nhiệm vụ xây dựng Đảng mà Đảng phải tập trung
lãnh đạo, chỉ đạo hiện nay là làm rõ vì sao, ngun nhân gì
dẫn đến tình trạng suy thối về tư tưởng chính trị, đạo đức,
lối sống, thiếu gương mẫu, vi phạm kỷ luật đảng, chính sách,
pháp luật của Nhà nước, quan liêu, tham nhũng, chạy chức,
chạy quyền, “lợi ích nhóm”, “tự diễn biến”, “tự chuyển hố”
trong một bộ phận khơng nhỏ cán bộ, đảng viên nghiêm
trọng như hiện nay? Phải làm gì, làm thế nào để đấu tranh
ngăn chặn, tạo chuyển biến căn bản, đẩy lùi tình trạng này,
xây dựng Đảng thật sự trong sạch, vững mạnh?
- Nhiều mặt rất cơ bản trong hoạt động lãnh đạo của
Đảng, như: công tác tư tưởng, công tác tổ chức, cán bộ,
công tác kiểm tra, công tác dân vận, công tác phát triển
Đảng..., mặc dù đã được quan tâm nghiên cứu, tổng kết,
rất nhiều tìm tịi, đổi mới đã được thực hiện, nhưng chất
lượng của các hoạt động này vẫn còn nhiều hạn chế, còn
nhiều vấn đề lý luận - thực tiễn cấp thiết địi hỏi phải được
giải đáp, như: vì sao đã có rất nhiều quy định, quy chế, quy


22

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN - THỰC TIỄN CẤP THIẾT...

trình nhưng vẫn khơng quản lý chặt chẽ cán bộ, đảng viên,
không đánh giá đúng cán bộ, thực hiện đúng quy trình

nhưng lựa chọn để bổ nhiệm, đề bạt khơng đúng cán bộ? Vì
sao đã được Đảng giáo dục, rèn luyện, đã có nhiều quy định
của Đảng về trách nhiệm, tinh thần, thái độ phục vụ nhân
dân của đảng viên, cán bộ, công chức, viên chức, nhưng
nhiều cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức vẫn quan
liêu, hách dịch, vô cảm, vơ trách nhiệm với người dân? Vì
sao nhiều cán bộ sai phạm nghiêm trọng, kéo dài, nhưng
chậm được phát hiện, nhất là rất ít khi do tổ chức cơ sở
đảng nơi cán bộ đó sinh hoạt phát hiện và ngay cả khi được
phát hiện thì xử lý kỷ luật và thay thế cán bộ đó cũng rất
khó khăn, kéo dài? Làm thế nào để đẩy lùi, ngăn chặn được
những tiêu cực này? Làm sao để nhân dân tham gia có
hiệu quả vào những cơng tác này của Đảng...
- Trong điều kiện một Đảng duy nhất cầm quyền, làm thế
nào phát huy được dân chủ thật sự trong Đảng để sinh hoạt ở
tổ chức cơ sở đảng, tự phê bình và phê bình trong Đảng, việc
thực hiện các quy trình, quy chế trong Đảng khơng phải là
hình thức? Làm thế nào kiểm soát được quyền lực trong
Đảng, nhất là của người đứng đầu cấp ủy các cấp để quyền
lực Đảng giao cho được sử dụng đúng đắn, phục vụ lợi ích của
Đảng, của nhân dân, của đất nước khơng vì lợi ích cá nhân?...
Thứ hai, về phương thức lãnh đạo của Đảng, quản lý của
Nhà nước cũng còn nhiều vấn đề lý luận - thực tiễn cấp thiết
đặt ra đòi hỏi phải được nghiên cứu, tổng kết để có câu trả
lời, như:
- Vấn đề phương thức cầm quyền của Đảng. Cần phải
tiếp tục làm rõ mối quan hệ giữa lãnh đạo và cầm quyền,
phương thức lãnh đạo và phương thức cầm quyền; cần làm rõ

PHẦN THỨ NHẤT: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG...

23

phương thức cầm quyền của Đảng trong điều kiện xây dựng
nhà nước pháp quyền, phát triển kinh tế thị trường, hội nhập
quốc tế và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin,
công nghệ số, internet kết nối vạn vật. Làm sao để bảo đảm
giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng đối với mọi vấn đề quan
trọng của đất nước, của xã hội, không buông lỏng lãnh đạo,
nhưng không làm thay Nhà nước, khơng biến quyền lực
chính trị của Đảng thành quyền lực nhà nước, không làm
ảnh hưởng tới hiệu lực, hiệu quả quản lý bằng pháp luật của
Nhà nước, để thật sự Đảng hoạt động trong khung khổ Hiến
pháp và pháp luật? Liên quan đến vấn đề này, nhiều vấn đề
cụ thể thực tiễn đặt ra cần phải nghiên cứu, tổng kết, như:
người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng nên hay không nên
đồng thời là người đứng đầu chính quyền, cơ quan nhà nước
cùng cấp? nên hay khơng nên hợp nhất một số cơ quan tham
mưu, giúp việc của cấp ủy đảng và cơ quan tham mưu, quản
lý của Nhà nước có chức năng, nhiệm vụ như nhau thành
“một nhà hai cửa”? Việc cấp ủy đảng giới thiệu cán bộ, đảng
viên của Đảng để các cơ quan nhà nước bầu vào các chức
danh lãnh đạo của mình nên theo quy trình nào: “Đảng cử,
dân bầu”, hay “dân bầu, Đảng cử” để chọn đúng người có đức,
có tài, có uy tín?...
- Để đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, đòi hỏi phải
giải quyết được mối quan hệ giữa bảo đảm nguyên tắc lãnh
đạo tập thể và việc nâng cao trách nhiệm của cá nhân, nhất
là cá nhân người đứng đầu; phải làm rõ chức năng, nhiệm vụ,

thẩm quyền, trách nhiệm, mối quan hệ giữa các cấp ủy, tổ
chức đảng ở từng cấp, nhất là của Đảng đoàn, Ban Cán sự
Đảng, Đảng ủy trong các cơ quan nhà nước, các tổ chức chính
trị - xã hội. Để đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, đòi