Phát triển đội ngũ giảng viên tiếng anh dựa trên năng lực tại các trường đại học thuộc bộ công thương trong bối cảnh hội nhập quốc tế
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.43 MB, 268 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC
-------------------------------
PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN TIẾNG ANH
DỰA TRÊN NĂNG LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC
THUỘC BỘ CÔNG THƯƠNG
TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ
LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
HÀ NỘI - 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC
------------------------------
PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN TIẾNG ANH
DỰA TRÊN NĂNG LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC
THUỘC BỘ CÔNG THƯƠNG
TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ
Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 9.14.01.14
LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học:
HÀ NỘI - 2022
LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Những nội dung,
số liệu và kết quả trình bày trong luận án là hồn tồn trung thực và chưa có tác giả
nào cơng bố trong bất cứ một cơng trình nào khác.
Tác giả luận án
i
LỜI CẢM ƠN
Cơng trình nghiên cứu này được thực hiện tại Học viện Quản lý giáo dục của
Bộ Giáo dục và Đào tạo; và tại các trường đại học thuộc Bộ Công Thương.
Tác giả luận án trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc, lãnh đạo Phòng Đào tạo sau
đại học, lãnh đạo Khoa Quản lý giáo dục, các Thầy giáo, Cô giáo và các Nhà khoa
học của Học viện Quản lý giáo dục đã tận tình quản lý, giảng dạy, động viên và
giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu; đồng thời chân thành
cảm ơn Ban Giám hiệu, các cán bộ quản lý và giảng viên của các trường đại học
thuộc Bộ Công Thương đã cung cấp số liệu, tham gia trả lời câu hỏi khảo sát và
khảo nghiệm; tham gia thử nghiệm và góp các ý kiến quý báu để tác giả hoàn thành
luận án.
Tác giả luận án bày xin tỏ sự biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. đã tận tâm hướng dẫn
khoa học để tác giả hoàn thành luận án.
Tác giả luận án chân thành cảm ơn các đồng nghiệp và mọi thành viên trong
gia đình đã tạo điều kiện, giúp đỡ, cổ vũ và động viên để tác giả hồn thành cơng
trình khoa học này.
Tác giả luận án
ii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
ASEAN
Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á
EVFTA
Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU
ASEM
Diễn đàn hợp tác Á - Âu
Bộ NV
Bộ Nội vụ
CBQL
Cán bộ quản lý
CNH, HĐH
Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa
CSVC&TBĐT
Cơ sở vật chất và thiết bị đào tạo
GDĐH
Giáo dục đại học
GD&ĐT
Giáo dục và Đào tạo
GVTA
Giảng viên tiếng Anh
KH&CN
Khoa học và công nghệ
KT-XH
Kinh tế - xã hội
KH-TC
Kế hoạch – Tài chính
SV
Sinh viên
GP
Giải pháp
GV
Giảng viên
TC-CB
Tổ chức cán bộ
TPP
Hiệp định đối tác kinh tế chiến lược xun Thái Bình Dương
TTLT
Thơng tư liên tịch
UNESCO
Tổ chức Giáo dục, Khoa học và văn hóa của Liên hiệp quốc
WTO
Tổ chức Thương mại Thế giới
iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN.........................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN.............................................................................................................ii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN..............................................iii
MỤC LỤC..................................................................................................................iv
DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................viii
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ................................................................................x
MỞ ĐẦU......................................................................................................................1
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN
TIẾNG ANH DỰA TRÊN NĂNG LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRONG
BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ........................................................................10
1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ.......................................................10
1.1.1. Nghiên cứu về phát triển nguồn nhân lực giáo dục và phát triển đội ngũ
giảng viên đại học..............................................................................................10
1.1.2. Nghiên cứu về phát triển đội ngũ giảng viên tiếng Anh dựa trên năng lực13
1.1.3. Nhận định chung về các cơng trình khoa học đã tổng quan....................17
1.2. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN..........................................................................19
1.2.1. Phát triển..................................................................................................19
1.2.2. Giảng viên tiếng Anh...............................................................................19
1.2.3. Đội ngũ giảng viên tiếng Anh..................................................................20
1.2.4. Năng lực, năng lực nghề nghiệp, khung năng lực nghề nghiệp..............20
1.2.5. Phát triển đội ngũ giảng viên tiếng Anh dựa trên năng lực.....................22
1.3. ĐẶC ĐIỂM LAO ĐỘNG VÀ KHUNG NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP
GIẢNG VIÊN TIẾNG ANH TRONG TRƯỜNG ĐẠI HỌC................................25
1.3.1. Các đặc điểm lao động nghề nghiệp của giảng viên tiếng Anh...............25
1.3.2. Khung năng lực nghề nghiệp giảng viên tiếng Anh................................30
1.4. BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ VÀ YÊU CẦU ĐỐI VỚI ĐỘI NGŨ
GIẢNG VIÊN TIẾNG ANH TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC......................34
1.4.1. Những vấn đề chung về bối cảnh hội nhập quốc tế.................................34
1.4.2. Các yêu cầu đối với đội ngũ giảng viên tiếng Anh của trường đại học
trong bối cảnh hội nhập quốc tế.........................................................................39
1.5. PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN TIẾNG ANH DỰA TRÊN NĂNG
LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC
TẾ...........................................................................................................................45
1.5.1. Các lý thuyết phát triển nguồn nhân lực..................................................45
1.5.2. Quy trình phát triển đội ngũ GVTA dựa trên năng lực trên cơ sở vận
dụng các lý thuyết phát triển nguồn nhân lực....................................................50
1.5.3. Phân cấp quản lý trong phát triển đội ngũ giảng viên tiếng Anh các
trường đại học....................................................................................................52
iv
1.5.4. Các nội dung phát triển đội ngũ GVTA dựa trên năng lực tại các trường
đại học................................................................................................................54
1.6. NHỮNG YẾU TỐ ẢNH HƯỜNG ĐẾN PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG
VIÊN TIẾNG ANH DỰA TRÊN NĂNG LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC
TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ........................................................61
1.6.1. Những yếu tố khách quan........................................................................61
1.6.2. Các yếu tố chủ quan.................................................................................63
Kết luận Chương 1....................................................................................................66
Chương 2 CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN
TIẾNG ANH DỰA TRÊN NĂNG LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC THUỘC
BỘ CÔNG THƯƠNG TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ.................68
2.1. KINH NGHIỆM CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ
GIẢNG VIÊN ĐẠI HỌC VÀ BÀI HỌC CHO VIỆT NAM.................................68
2.1.1. Kinh nghiệm một số quốc gia về phát triển đội ngũ giảng viên đại học......68
2.1.2. Một số bài học về phát triển đội ngũ giảng viên tiếng Anh cho các trường
đại học ở Việt Nam............................................................................................76
2.2. GIỚI THIỆU CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC THUỘC BỘ CÔNG THƯƠNG...77
2.2.1. Khái quát chung.......................................................................................77
2.2.2. Các trường đại học thuộc Bộ Công Thương đã chọn làm đối tượng khảo
sát thực trạng.....................................................................................................78
2.3. TỔ CHỨC KHẢO SÁT THỰC TRẠNG.......................................................82
2.3.1. Mục đích khảo sát....................................................................................82
2.3.2. Nội dung khảo sát....................................................................................83
2.3.3. Phương pháp và hình thức tổ chức..........................................................83
Phương pháp: phối hợp sử dụng các phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi,
phỏng vấn, quan sát và nghiên cứu sản phẩm đào tạo.......................................83
2.3.4. Đối tượng xin ý kiến trong khảo sát và phỏng vấn..................................83
2.3.5. Công cụ khảo sát và công cụ xử lý số liệu..............................................84
2.4. THỰC TRẠNG ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN TIẾNG ANH TẠI CÁC
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THUỘC BỘ CÔNG THƯƠNG..........................................86
2.4.1. Về số lượng giảng viên tiếng Anh...........................................................86
2.4.2. Về cơ cấu giới tính, độ tuổi, học vị, học hàm của đội ngũ giảng viên
tiếng Anh...........................................................................................................87
2.4.3. Về cơ cấu chức danh giảng viên tiếng Anh.............................................88
2.4.4. Về phẩm chất nghề nghiệp của giảng viên tiếng Anh.............................88
2.4.5. Về năng lực sư phạm của giảng viên tiếng Anh......................................91
2.4.6. Về năng lực nghiên cứu khoa học của giảng viên tiếng Anh..................93
2.4.7. Về năng lực xây dựng môi trường giáo dục của giảng viên tiếng Anh...95
2.4.8. Về năng lực phát triển quan hệ xã hội của giảng viên tiếng Anh...................97
2.4.9. Về năng lực dịch thuật của giảng viên tiếng Anh....................................99
v
2.4.10. Về năng lực cung ứng dịch vụ tri thức của giảng viên tiếng Anh.......101
2.4.11. Về năng lực hỗ trợ giao tiếp liên văn hoá của giảng viên tiếng Anh. .103
2.4.12. Nhận định chung về mức độ đáp ứng yêu cầu về năng lực nghề nghiệp của
giảng viên tiếng Anh tại các trường đại học thuộc Bộ Công Thương.................105
2.5. THỰC TRẠNG TRIỂN KHAI CÁC NỘI DUNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ
GIẢNG VIÊN TIẾNG ANH DỰA TRÊN NĂNG LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI
HỌC THUỘC BỘ CÔNG THƯƠNG..................................................................107
2.5.1. Về tổ chức xây dựng khung năng lực nghề nghiệp của giảng viên tiếng
Anh..................................................................................................................107
2.5.3. Về tổ chức tuyển chọn giảng viên tiếng Anh dựa trên năng lực..................110
2.5.4. Về tổ chức sử dụng giảng viên tiếng Anh dựa trên năng lực.................112
2.5.5. Về tổ chức đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên tiếng Anh dựa trên
năng lực...........................................................................................................114
2.5.7. Về xây dựng môi trường và tạo động lực làm việc cho đội ngũ giảng viên
tiếng Anh phát triển năng lực nghề nghiệp......................................................118
2.5.8. Mức độ tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ giảng
viên tiếng Anh dựa trên năng lực....................................................................121
2.6. NHÂN ĐỊNH CHUNG VỀ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ
GIẢNG VIÊN TIẾNG ANH DỰA TRÊN NĂNG LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI
HỌC THUỘC BỘ CÔNG THƯƠNG..................................................................123
2.6.1. Các điểm mạnh (Strengths) và cơ hội (Opportunities)..........................123
2.6.2. Các điểm yếu (Weaknesses) và thách thức (Threats)............................124
2.6.3. Nguyên nhân dẫn đến các điểm yếu......................................................125
Kết luận Chương 2..................................................................................................127
Chương 3 GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN TIẾNG ANH
DỰA TRÊN NĂNG LỰC CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC THUỘC BỘ CÔNG
THƯƠNG TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ...................................128
3.1. MỘT SỐ NGUYÊN TẮC ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP.............................128
3.1.1. Tuân thủ định chế phát triển giáo dục và đào tạo trong bối cảnh hội nhập
quốc tế..............................................................................................................128
3.1.2. Đảm bảo tính khoa học..........................................................................128
Yêu cầu phải đảm bảo tính khoa học (lý luận và thực tiễn) có nghĩa là phải đảm
bảo đúng cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu và phải phù hợp với cơ sở thực
tiễn (thực trạng) của vấn đề nghiên cứu đó. Từ đó các đề xuất khoa học trong
nghiên cứu khoa học phải dựa trên cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của vấn đề
đó.....................................................................................................................128
3.1.3. Đảm bảo tính hệ thống và tính đồng bộ.................................................129
3.1.4. Nhằm vào mục tiêu chính là phát triển năng lực đội ngũ giảng viên tiếng
Anh..................................................................................................................129
3.1.5. Đảm bảo tính khả thi.............................................................................130
vi
3.2. NHỮNG GIẢI PHÁP CỤ THỂ....................................................................131
3.2.1. Tổ chức xây dựng Khung năng lực nghề nghiệp GVTA của trường với
các tiêu chuẩn đáp ứng yêu cầu đào tạo tiếng Anh trong bối cảnh hội nhập quốc
tế......................................................................................................................131
3.2.4. Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng giảng viên tiếng Anh dựa trên năng lực và
bồi dưỡng lý luận quản lý nguồn nhân lực cho CBQL cấp Khoa/Phòng của
trường..............................................................................................................153
3.2.5. Chỉ đạo hoạt động đánh giá GVTA theo các tiêu chí trong khung năng
lực nghề nghiệp và đánh giá đội ngũ giảng viên tiếng Anh theo mục tiêu quy
hoạch................................................................................................................165
3.2.6. Tổ chức xây dựng môi trường lao động và tạo động lực cho đội ngũ
GVTA phát triển năng lực nghề nghiệp..........................................................170
3.3. MỐI QUAN HỆ GIỮA CÁC GIẢI PHÁP...................................................178
3.4. KHẢO NGHIỆM CÁC GIẢI PHÁP............................................................180
3.4.1. Mục đích khảo nghiệm..........................................................................180
3.4.2. Nội dung khảo nghiệm..........................................................................180
3.4.3. Phương pháp khảo nghiệm....................................................................180
3.4.4. Công cụ xử lý số liệu trong khảo nghiệm..............................................180
3.4.5. Đối tượng xin ý kiến trả lời câu hỏi khảo nghiệm.................................181
3.4.6. Kết quả khảo nghiệm.............................................................................181
3.5. THỬ NGHIỆM GIẢI PHÁP.........................................................................186
3.5.1. Mục đích thử nghiệm.............................................................................186
3.5.2. Nội dung thử nghiệm.............................................................................186
3.5.3. Giả thuyết thử nghiệm...........................................................................186
3.5.4. Địa bàn, thời lượng, thời gian và đối tượng thử nghiệm.......................186
3.5.5. Các chỉ báo đánh giá kết quả thử nghiệm..............................................186
3.5.6. Cách thức và quy trình triển khai thử nghiệm.......................................188
3.5.7. Đánh giá kết quả thử nghiệm.................................................................190
Kết luận Chương 3..................................................................................................195
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.........................................................................196
1. Kết luận............................................................................................................196
2. Khuyến nghị.....................................................................................................199
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................201
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ CĨ LIÊN
QUAN ĐẾN LUẬN ÁN..........................................................................................210
PHỤ LỤC (từ PL1,…,PL………………………………………..
vii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1.
Bảng 2.2.
Bảng 2.3.
Bảng 2.4.
Bảng 2.5.
Bảng 2.6.
Bảng 2.7.
Bảng 2.8.
Bảng 2.9.
Bảng 2.10.
Bảng 2.11.
Bảng 2.12.
Bảng 2.13.
Bảng 2.14.
Bảng 2.15.
Bảng 2.16.
Số liệu khảo sát số lượng SV, GVTA cơ hữu và số giờ chuẩn
của GVTA cơ hữu/ năm học....................................................86
Số liệu khảo sát thực trạng cơ cấu giới tính, độ tuổi, học vị,
học hàm của đội ngũ GVTA....................................................87
Số liệu khảo sát về thực trạng cơ cấu chức danh giảng viên
của đội ngũ GVTA cơ hữu.......................................................88
Số liệu khảo sát về phẩm chất nghề nghiệp đội ngũ GVTA
theo đánh giá của các CBQL...................................................89
Số liệu khảo sát về phẩm chất nghề nghiệp của đội ngũ
GVTA theo tự đánh giá của các GVTA..................................90
Số liệu khảo sát năng lực sư phạm của GVTA theo đánh giá
của các CBQL...........................................................................92
Số liệu khảo sát năng lực sư phạm của đội ngũ GVTA theo
tự đánh giá của các GVTA.......................................................93
Số liệu khảo sát về năng lực NCKH của GVTA theo đánh giá
của các CBQL...........................................................................94
Số liệu khảo sát về năng lực NCKH của GVTA theo tự đánh
giá của các GVTA.....................................................................95
Số liệu khảo sát về năng lực xây dựng môi trường giáo dục
của đội ngũ GVTA theo đánh giá của các CBQL..................96
Số liệu khảo sát về năng lực xây dựng môi trường giáo dục
của đội ngũ GVTA theo tự đánh giá của các GVTA.............97
Số liệu khảo sát về năng lực phát triển quan hệ xã hội của
GVTA theo đánh giá của các CBQL.......................................98
Số liệu khảo sát về năng lực phát triển các quan hệ xã hội của
GVTA theo tự đánh giá của các GVTA..................................99
Số liệu khảo sát về năng lực dịch thuật của GVTA theo đánh
giá của các CBQL...................................................................100
Số liệu khảo sát về năng lực dịch thuật của GVTA theo tự
đánh giá của các GVTA.........................................................101
Số liệu khảo sát về năng lực cung ứng dịch vụ tri thức của
GVTA theo đánh giá của các CBQL.....................................102
viii
Bảng 2.17. Số liệu khảo sát về năng lực cung ứng dịch vụ tri thức của
GVTA theo tự đánh giá của các GVTA................................103
Bảng 2.18. Số liệu khảo sát về năng lực hỗ trợ giao tiếp liên văn hoá của
GVTA theo đánh giá của các CBQL.....................................104
Bảng 2.19. Số liệu khảo sát về năng lực hỗ trợ giao tiếp liên văn hoá của
GVTA theo tự đánh giá của các GVTA................................105
Bảng 2.20. Số liệu khảo sát về thực trạng tổ chức xây dựng quy hoạch
phát triển đội ngũ GVTA dựa trên năng lực.......................109
Bảng 2.21. Số liệu khảo sát về thực trạng tổ chức tuyển chọn GVTA dựa
trên năng lực...........................................................................111
Bảng 2.22. Số liệu khảo sát về thực trạng tổ chức sử dụng GVTA dựa
trên năng lực...........................................................................113
Bảng 2.23. Số liệu khảo sát về thực trạng tổ chức đào tạo, bồi dưỡng
GVTA dựa trên năng lực.......................................................115
Bảng 2.24. Số liệu khảo sát thực trạng đánh giá GVTA dựa trên năng
lực và đánh giá đội ngũ GVTA theo mục tiêu quy hoạch...117
Bảng 2.25. Số liệu khảo sát thực trạng xây dựng môi trường và tạo động
lực làm việc cho đội ngũ GVTA phát triển năng lực nghề
nghiệp.......................................................................................119
Bảng 2.26. Số liệu khảo sát mức độ tác động của các yếu tố có ảnh
hưởng đến phát triển đội ngũ GVTA dựa trên năng lực....122
Bảng 3.1. Số liệu đánh giá về mức độ cấp thiết của các giải pháp......181
Bảng 3.2. Số liệu đánh giá về mức độ khả thi của các giải pháp.........182
Bảng 3.3. Các số liệu về sự tương quan giữa các mức độ cấp thiết và
khả thi của các giải pháp........................................................184
Bảng 3.4. Số liệu xin ý kiến về mức độ phù hợp của sản phẩm, nội dung
và quy trình thử nghiệm.........................................................191
Bảng 3.5. Số liệu xin ý kiến đánh giá về mức độ ý nghĩa của sản phẩm
thử nghiệm...............................................................................192
Bảng 3.6. Số liệu xin ý kiến đánh giá về mức độ hiệu quả chỉ đạo trong
quản lý thử nghiệm xây dựng Khung năng lực nghề nghiệp
GVTA.......................................................................................193
ix
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ
Sơ đồ 1.1.
Mơ hình Michigan về phát triển nguồn nhân lực..................46
Hình 1.2.
Mơ hình Harvard về phát triển nguồn nhân lực [91]............47
Sơ đồ 1.3.
Mơ hình phát triển nguồn nhân lực của Leonard Nadler.....49
Sơ đồ 1.4.
Mơ hình phát triển nguồn nhân lực dựa trên năng lực........50
Sơ đồ 1.5.
Mối quan hệ của các nội dung phát triển đội ngũ GVTA dựa
trên năng lực.............................................................................52
Biểu đồ 2.2. So sánh kết quả đánh giá của nhóm các CBQL với nhóm các
GVTA về năng lực nghề nghiệp của đội ngũ GVTA...........107
Biểu đồ 2.3. Chất lượng triển khai các nội dung phát triển đội ngũ GVTA
dựa trên năng lực.....................................................................121
Sơ đồ 3.1.
Mối quan hệ giữa các giải pháp phát triển đội ngũ GVTA
của các trường đại học thuộc Bộ Công thương....................179
Biểu đồ 3.1. Mối tương quan giữa các mức độ cấp thiết và khả thi của các
giải pháp quản lý nhằm phát triển đội ngũ GVTA dựa trên
năng lực...................................................................................185
x
MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Bối cảnh hội nhập quốc tế là một trong những đặc điểm điển hình của thời đại.
Đứng trước bối cảnh này, mọi quốc gia trên Thế giới đều đẩy mạnh các hoạt động
nhằm tuân thủ các “luật chơi chung” đã thoả thuận trên cơ sở tạo được lợi ích chung
và riêng về mục tiêu phát triển, giá trị, nguồn lực và quyền lực. Điều đó đặt ra các
yêu cầu mới và mỗi ngày một cao hơn về học tập, giao lưu văn hóa, chuyển tải tri
thức khoa học và công nghệ (KH&CN) của nhân loại trong một “Thế giới phẳng”.
Các yêu cầu mới đó ln ln song hành với một phương tiện có giá trị kết nối các
dân tộc, mọi người, các nền văn hóa, các nền kinh tế, các thành quả nghiên cứu
KH&CN, … của nhân loại và được coi là “chìa khóa vàng thời hội nhập” là ngoại
ngữ; trong đó tiếng Anh là ngơn ngữ chung, sử dụng nhiều nhất (hiện có 50 quốc
gia sử dụng tiếng Anh là ngơn ngữ chính, gần 80 quốc gia sử dụng tiếng Anh là
ngôn ngữ thứ 2). Như vậy, sử dụng tiếng Anh được xem là nhu cầu tất yếu của mọi
công dân trên Thế giới và là vấn đề mà mọi quốc gia đang ưu tiên giải quyết trong
bối cảnh hội nhập quốc tế.
Đứng trước bối cảnh hội nhập quốc tế, để phát triển nền giáo dục của nước
nhà, Đảng ta đã đề ra các quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp về đổi mới
căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) đáp ứng u cầu cơng nghiệp hóa,
hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội
nhập quốc tế (Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 4/11/2013) [26]. Một trong các khâu
mang tính đột phá trong đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT thể hiện trong nghị
quyết này là giải pháp “Phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục đáp
ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo”[26]. Thực hiện sự lãnh đạo của Đảng,
Thủ tướng Chính phủ đã có đề án “Nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên, cán bộ
quản lý các cơ sở giáo dục đại học đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện giáo
dục, đào tạo giai đoạn 2019-2030” [19]; trong đó có giải pháp bồi dưỡng nhằm
phát triển năng lực chun mơn, nâng cao trình độ nghiệp vụ sư phạm cho đội ngũ
giảng viên bằng tổ chức nghiên cứu, ban hành khung năng lực giảng viên để làm cơ
sở xây dựng chương trình và tài liệu bồi dưỡng.
1
Một trong lý thuyết có cách tiếp cận khoa học hiện đại nhất hiện nay là phát
triển nguồn nhân lực dựa trên năng lực; vì lý thuyết này chỉ rõ cách thức mà người
quản lý phải tiến hành quản lý nhằm phát triển nguồn nhân lực là gắn kết việc xác
định khung năng lực với các nội dung phát triển nguồn nhân lực trên cơ sở sử dụng
khung năng lực đó làm căn cứ. Thực hiện lý thuyết này sẽ tạo được các điều kiện để
một tổ chức có thể tồn tại, phát triển, có khả năng cạnh tranh, nâng cao tính ổn định
và năng động, duy trì và nâng cao năng lực nghề nghiệp cho đội ngũ.
Người học trong các trường đại học là nguồn lao động được đào tạo trình độ
cao được thường xuyên bổ sung vào nguồn nhân lực quốc gia. Một trong các chức
năng chủ yếu của các trường đại học ngành Công Thương là đào tạo nguồn nhân lực
đáp ứng yêu cầu hoạt động công nghiệp và thương mại. Như vậy, ngoài các kiến
thức chuyên ngành về công nghiệp và thương mại, người học (chủ yếu là sinh viên)
trong các trường đại học thuộc Bộ Cơng Thương phải có trình độ ngoại ngữ, đặc
biệt là tiếng Anh để sau khi ra trường có đủ năng lực giao tiếp, đàm phán, triển khai
và thúc đẩy các hoạt động hội nhập kinh tế quốc tế một cách chủ động, toàn diện
nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế.
Chất lượng đào tạo tiếng Anh cho người học trong các trường đại học cóp liên
quan đến nhiều yếu tố; nhưng yếu tố chất lượng đội ngũ GVTA thể hiện ở các yêu
cầu đủ số lượng, hợp lý về cơ cấu, đạt chuẩn về phẩm chất và năng lực nghề nghiệp
là một trong những yếu tố có tính quyết định. Đội ngũ nhà giáo của nước nhà, trong
đó có GVTA tại các trường đại học thuộc Bộ Công Thương, hiện nay đang có
những bất cập như đội ngũ nhà giáo của nước nhà đã được đánh giá tại Nghi quyết
số 29-NQ/TW (nêu trên) là “bất cập về chất lượng, số lượng và cơ cấu; một bộ
phận chưa theo kịp yêu cầu đổi mới và phát triển giáo dục”[26]. Một trong các
nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự bất cập đó do khâu quản lý đội ngũ GVTA của các
trường đại học thuộc Bộ Cơng Thương. Vì vậy, phát triển đội ngũ GVTA tại các
trường đại học thuộc Bộ Công Thương là vấn đề nhất thiết phải nghiên cứu để đề
xuất giải pháp khắc phục các hạn chế về số lượng, cơ cấu, phẩm chất và đặc biệt là
năng lực nghề nghiệp nhằm góp phần nâng cao chất lượng đào tạo tiếng Anh đáp
ứng yêu cầu hội nhập quốc tế.
2
Từ các lý do nêu trên, với cương vị là GVTA đã đảm nhận chức trách trưởng
Khoa Ngoại ngữ tại một trường đại học thuộc Bộ Công Thương, tôi chọn đề tài
“Phát triển đội ngũ giảng viên tiếng Anh dựa trên năng lực tại các trường đại
học thuộc Bộ Công Thương trong bối cảnh hội nhập quốc tế” để nghiên cứu
nhằm góp phần nâng cao chất lượng đào tạo tiếng Anh của các trường này trong bối
cảnh hội nhập quốc tế.
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Thiết lập được cơ sở lý luận phát triển đội ngũ GVTA dựa trên năng lực tại
các trường đại học trong bối cảnh hội nhập quốc tế và đánh giá được thực trạng phát
triển đội ngũ GVTA dựa trên năng lực tại các trường đại học thuộc Bộ Công
Thương trong bối cảnh hội nhập quốc tế; đề xuất được các giải pháp phát triển đội
ngũ GVTA dựa trên năng lực của các trường đại học thuộc Bộ Công Thương trong
bối cảnh hội nhập quốc tế.
3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
3.1. Khách thể nghiên cứu
Đội ngũ GVTA của các trường đại học.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Phát triển đội ngũ GVTA dựa trên năng lực tại các trường đại học thuộc Bộ
Công Thương trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
4. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU
4.1. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, đội ngũ GVTA đang đặt ra cho nhà quản
lý ở các trường đại học thuộc Bộ Cơng Thương vấn đề gì cần giải quyết ?
4.2. Phát triển đội ngũ GVTA dựa trên năng lực tại các trường đại học thuộc
Bộ Công Thương trong bối cảnh hội nhập quốc tế cần phải triển khai các nội dung
quản lý nào và triển khai các nội dung đó đang có các khó khăn, bất cập và do
nguyên nhân nào ?
4.3. Những giải pháp quản lý nào sẽ tháo gỡ được khó khăn, khắc phục được
bất cập và xố bỏ được các nguyên nhân dẫn đến thực trạng đội ngũ GVTA và thực
trạng phát triển đội ngũ GVTA tại các trường đại học thuộc Bộ Cơng Thương để góp
3
phần nâng cao chất lượng đào tạo tiếng Anh của các trường này trong bối cảnh hội
nhập quốc tế ?
5. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
Hiện nay, phát triển đội ngũ GVTA tại các trường đại học thuộc Bộ Công
Thương để đội ngũ này thích ứng với bối cảnh hội nhập quốc tế đang gặp và bộc lộ
một số khó khăn và bất cập. Để tháo được các khó khăn và khắc phục được những
bất cập mang tính nguyên nhân từ hoạt động quản lý có trong thực trạng phát triển
đội ngũ này; các trường đại học thuộc Bộ Công Thương phải dựa trên lý thuyết phát
triển nguồn nhân lực để triển khai những giải pháp quản lý khả thi về xây dựng
khung năng lực nghề nghiệp GVTA và sử dụng khung năng lực đó để triển khai các
nội dung phát triển đội ngũ GVTA dựa trên năng lực (quy hoạch, tuyển chọn, sử
dụng, đào tạo và bồi dưỡng, đánh giá, xây dựng môi trường và tạo động lực cho đội
ngũ GVTA phát triển năng lực nghề nghiệp tạo động lực cho GVTA).
6. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
6.1. Hệ thống hoá cơ sở lý luận về phát triển đội ngũ GVTA tại các trường đại
học trong bối cảnh hội nhập quốc tế trên cơ sở vận dụng lý thụyết phát triển nguồn
nhân lực dự trên năng lực.
6.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn về phát triển đội ngũ GVTA dựa trên năng lực
tại các trường đại học thuộc Bộ Công Thương trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
6.3. Đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ GVTA dựa trên năng lực tại các
trường đại học thuộc Bộ Công Thương đáp ứng yêu cầu đào tạo tiếng Anh của các
trường này trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
6.4. Tổ chức khảo nghiệm và thử nghiệm các giải pháp phát triển đội ngũ GVTA
tại các trường đại học thuộc Bộ Công Thương trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
7. GIỚI HẠN VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
- Hội nhập quốc tế được các quốc gia triển khai theo các hình thức khác nhau
như: hội nhập kinh tế quốc tế; hội nhập quốc phòng và an ninh; hội nhập chính trị;
hội nhập văn hóa - xã hội, giáo dục, KH&CN và hội nhập các lĩnh vực khác. Đề tài
luận án này tập trung nghiên cứu về phát triển đội ngũ GVTA tại các trường đại học
thuộc Bộ Công Thương trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.
4
- Cùng với các mục tiêu phát triển về số lượng, cơ cấu, phẩm chất nghề
nghiệp, trong nghiên cứu đề tài luận án này tập trung nhiều hơn vào mục tiêu phát
triển năng lực nghề nghiệp GVTA dựa trên lý thuyết phát triển nguồn nhân lực dự
trên năng lực.
- Không gian được chọn để tổ chức nghiên cứu thực trạng vấn đề nghiên cứu
trong đề tài luận án này là 4 trường đại diện cho tổng số 8 trường đại học thuộc Bộ
Công Thương: Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội; Trường Đại học Cơng nghiệp
thành phố (Tp.) Hồ Chí Minh; Trường Đại học Kinh tế - Kỹ thuật công nghiệp và
Trường Đại học Công Nghiệp Thực phẩm Tp. Hồ Chí Minh.
- Các giải pháp phát triển đội ngũ GVTA dựa trên năng lực sẽ được đề xuất
trong luận án này là các giải pháp của đội ngũ CBQL các cấp tại các trường đại học
thuộc Bộ Công Thương; trong đó chủ thể quản lý nhà trường (Hiệu trưởng) đóng
vai trị và phải co trách nhiệm chính trong triển khai.
- Trong khảo sát thực trạng vấn đề nghiên cứu, nghiên cứu sinh lựa chọn các
nhóm đối tượng để xin ý kiến là:
+ Nhóm CBQL: một số CBQL và chuyên viên Vụ Tổ chức - Cán bộ (TCCB) của Bộ Công Thương, CBQL cấp trường và cấp Khoa/ Phòng của các trường
đại học thuộc Bộ Cơng Thương;
+ Nhóm GVTA: chọn ngẫu nhiên một số GVTA cơ hữu trong các trường
đại học thuộc Bộ Công Thương.
- Việc triển khai thu thập số liệu về thực trạng vấn đề nghiên cứu được tổ chức
trong 5 năm học gần đây (từ năm học 2017 – 2018 đến năm học 2020 - 2021); thời
gian tổ chức khảo nghiệm và thử nghiệm các giải pháp quản lý sẽ đề xuất trong luận
nán này được tiến hành vào năm học 2020 - 2021.
8. CÁC TIẾP CẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
8.1. Các tiếp cận trong nghiên cứu
8.1.1. Tiếp cận lý thuyết phát triển nguồn nhân lực
dựa trên năng lực
Tiếp cận lý thuyết phát triển nguồn nhân lực dựa trên năng lực (Competency Based Human Resource Development) là vận dụng lý thuyết này vào việc xây dựng
khung năng lực nghề nghiệp của một vị trí việc làm trong tổ chức; từ đó tổ chức
5
triển khai các nội dung phát triển nguồn nhân lực của tổ chức trên cơ sở dựa vào các
tiêu chuẩn năng lực nghề nghiệp trong khung năng lực nghề nghiệp đã xây dựng
làm căn cứ. Tiếp cận lý thuyết phát triển nguồn nhân lực dựa trên năng lực vào p;t
đội ngũ GVTA trong luận án này tổ chức xây dựng khung năng lực nghề nghiệp của
GVTA, sau đó dựa trên các tiêu chuẩn về năng lực nghề nghiệp GVTA trong khung
năng lực GVTA (đã xây dựng) để triển khai các nội dung phát triển đội ngũ GVTA.
8.1.2. Tiếp cận mối quan hệ giữa vai trò và trách nhiệm với năng lực
Vai trò của một người lao động được hiểu là họ phải đảm nhận một “phân vai”
nào đó trong tổ chức ở một hoàn cảnh cụ thể. Trách nhiệm được hiểu là sự phụ
trách và đảm đương một nhiệm vụ trong tổ chức mà một người thực hiện và phải có
ý thức với nhiệm vụ đó. Yếu tố vai trị và trách nhiệm có mối quan hệ biện chứng
với yếu tố năng lực của người đóng vai trị và đảm nhận trách nhiệm (hiểu theo
nghĩa để thể hiện đúng một vai trị và đảm đương tốt một trách nhiệm thì người lao
động phải có năng lực cần thiết).
Tiếp cận mối quan hệ giữa vai trò và trách nhiệm với năng lực trong nghiên
cứu đề tài luận án này được xem xét với hai khía cạnh:
- Xem xét GVTA trong trường đại học đóng những vai trị gì và đảm nhận các
trách nhiệm nào trong lao động nghề nghiệp để thích ứng với bối cảnh hội nhập
quốc tế giai đoạn hiên nay; từ đó phối hợp với tiếp cận năng lực (nêu trên) để chỉ ra
các nhóm năng lực nghề nghiệp của GVTA.
- Xem xét các quy định về tự chủ, tự chịu trách nhiệm xã hội của người quản
lý trong trường đại học và các bên liên quan để chỉ ra vai trị và trách nhiệm của của
từng người đó trong triển khai các nội dung phát triển đội ngũ GVTA trong các
trường đại học thuộc Bộ Công Thương.
8.1.3. Tiếp cận chức năng
Trong quản lý một tổ chức, chủ thể quản lý phải thực hiện một chu trình quản
lý với các chức năng quản lý cơ bản (kế hoạch hoá, tổ chức, chỉ đạo và kiểm ra phải
thiết. Tiếp cận chức năng trong nghiên cứu đề tài luận án này là từ việc xác định các
hoạt động của người quản lý (các chức năng quản lý cơ bản) trong triển khai các nội
dung phát triển đội ngũ GVTA dựa trên năng lực không những trong xây dựng
6
khung lý thuyết của đề tài, mà còn trong khảo sát đánh giá thực trạng vấn đề nghiên
cứu và cả trong triển khai các giải pháp phát triển đội ngũ GVTA.
8.1.4. Tiếp cận hệ thống
Tiếp cận hệ thống trong nghiên cứu đề tài luận án là xem xét các dấu hiệu của
các phần tử cấu thành bộ máy tổ chức của các trường đại học, các thành tố cấu
thành quá trình phát triển nguồn nhân lực; từ đó tìm các mối liên hệ phổ biến giữa
năng lực nghề nghiệp GVTA với các yêu cầu nâng cao chất lượng đào tạo tiếng
Anh cho sinh viên trong bối cảnh hội nhập quốc tế, với các yếu tố đảm bảo số
lượng, cơ cấu, phẩm chất và năng lực nghề nghiệp của GVTA.
8.1.5. Tiếp cận thực tiễn
Tiếp cận thực tiễn (còn gọi là tiếp cận thị trường hoặc tiếp cận “cung – cầu”)
được sử dụng trong nghiên cứu đề tài luận án này nhằm tìm ra mối quan hệ biện
chứng giữa yêu cầu nâng cao chất lượng đào tạo tiếng Anh trong bối cảnh hội nhập
quốc tế với yêu cầu phát triển đội ngũ GVTA trong các trường đại học; để đề nhận
biế các yêu cầu về số lượng, cơ cấu, phẩm chất và đặc biệt là năng lực nghề nghiệp
của GVTA tại các trường đại học.
8.2. Các phương pháp nghiên cứu
8.2.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận
Các phương pháp nghiên cứu lý luận được sử dụng trong nghiên cứu đề tài
luận án này là các phương pháp tổng hợp, phân tích, so sánh, khái quát hoá, cụ thể
hoá nhằm nhận biết và vận dụng các quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp
mà Đảng đã chỉ ra về đội ngũ căn bản, tồn diện GD&ĐT đáp ứng u cầu cơng
nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa và hội nhập quốc tế; đồng thời vận dụng các kiến thức lý luận và thực tiễn
trong những cơng trình khoa học nghiên cứu về phát triển nguồn nhân lực giáo dục,
phát triển đội ngũ giảng viên đại học, phát triển đội ngũ GVTA, các kinh nghiệm
quốc tế về phát triển đội ngũ giảng viên vào xây dựng cơ sở lý luận phát triển đội
ngũ GVTA dựa trên năng lực tại các trường đại học.
8.2.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn được phối hợp sử dụng trong nghiên
cứu đề tài luận án:
- Phương pháp điều bằng phiếu hỏi, được triển khai bằng soạn thảo các phiếu
hỏi với một số bảng câu hỏi về thực trạng số lượng, cơ cấu, phẩm chất và năng lực
nghề nghiệp của đội ngũ GVTA và thực trạng triển khai các nội dung phát triển đội
ngũ GVTA tại các trường đại học thuộc Bộ Công Thương để xin ý kiến đánh giá
của một số đối tượng được lựa chọn.
- Phương pháp phỏng vấn, được triển khai bằng soạn thảo một mẫu biên bản
phỏng vấn về thực trạng đội ngũ GVTA và thực trạng triển khai các nội dung phát
triển đội ngũ GVTA dựa trên năng lực tại các trường đại học thuộc Bộ Công
Thương để xin ý kiến một số đối tượng đã lựa chọn và để tổng hợp ý kiến trả lời.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm, được thực hiện chủ yếu bằng xem xét
kinh nghiệm quản lý/ phát triển đội ngũ giảng viên ở trong nước và ở một số quốc
gia trên Thế giới.
- Phương pháp chuyên gia: tổ chức lấy xin ý kiến của một số chuyên gia bằng
các bảng câu hỏi được soạn thảo trước và tổ chức phỏng vấn một số chuyên gia
bằng các câu hỏi được soạn thảo trước.
- Phương pháp xem xét (nghiên cứu) sản phẩm, được thực hiện bằng đọc một
số văn bản về quy hoạch đội ngũ GVTA, về tiêu chí đánh giá GVTA, về các chính
sách đãi ngộ riêng của các trường đại học thuộc Bộ Công Thương đối với GVTA, ...
8.2.3. Một số phương pháp khác
- Phương pháp thống kê toán học được sử dụng để xử lý các số liệu đã thu
thập được trong khảo sát thực trạng vấn đề nghiên cứu và trong đánh giá mức độ
cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp quản lý sẽ đề xuất trong luận án.
- Phương pháp Graph được sử dụng để minh hoạ hoặc mô tả kết quả nghiên
cứu và chỉ ra mối quan hệ giữa các kết quả nghiên cứu bằng sơ đồ hoặc biểu đồ.
9. LUẬN ĐIỂM BẢO VỆ
- Sự tất yếu phải phát triển đội ngũ GVTA trong các trường đại học đáp ứng
được yêu cầu nâng cao chất lượng đào tạo tiếng Anh xuất phát từ các đặc điểm của
bối cảnh hội nhập quốc tế.
8
