Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn giáo dục công dân theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông hiện nay
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.12 MB, 207 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HIỆN NAY
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Hà Nội - 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HIỆN NAY
Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Giáo dục chính trị
Mã số: 9.14.01.11
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS.
Hà Nội - 2023
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận án là kết quả nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng
dẫn của NGƯT.PGS.TS.. Các số liệu khảo sát, thực nghiệm sư phạm là trung thực,
chưa được công bố ở bất cứ công trình khoa học nào trước đó.
Tác giả
ii
LỜI CẢM ƠN
Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất tới thầy giáo hướng dẫn:
NGƯT.PGS.TS. đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn, giúp đỡ em trong suốt quá trình
nghiên cứu để em hồn thành được Luận án.
Em xin trân trọng cảm ơn Ban Chủ nhiệm Khoa, các thầy giáo, cơ giáo cơng
tác trong Khoa Lý luận Chính trị - Giáo dục công dân, Trường ĐHSP Hà Nội đã
giảng dạy, tạo mọi điều kiện cho em có một mơi trường học tập, nghiên cứu thuận
lợi.
Em xin trân trọng cảm ơn lãnh đạo Phòng Sau đại học và Ban Giám hiệu
Trường ĐHSP Hà Nội; Ban Chủ nhiệm Khoa Giáo dục Chính trị, Ban Giám hiệu
Trường ĐHSP Hà Nội 2 cùng với các thầy cô, đồng nghiệp đã tạo điều kiện giúp đỡ
em trong suốt quá trình học tập và thực hiện Luận án.
Con xin chân thành cảm ơn Cha, Mẹ hai bên cùng với những người thân trong
gia đình đã động viên, giúp đỡ để con hoàn thành Luận án.
Hà Nội, ngày 12 tháng 01 năm 2023
Tác giả
iii
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU....................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài.................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu...........................................................................................2
3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................3
4. Giả thuyết khoa học.............................................................................................3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu..........................................................................................3
6. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu..........................................................4
7. Những luận điểm cần bảo vệ...............................................................................5
8. Những đóng góp của luận án...............................................................................6
9. Kết cấu của luận án..............................................................................................6
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ......................................…7
1.1. Nghiên cứu về ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học..............................7
1.2. Nghiên cứu về ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn Giáo dục
công dân ở trường trung học phổ thông................................................................16
1.3. Nghiên cứu về ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn Giáo dục
công dân theo định hướng phát triển năng lực học sinh........................................23
Tiểu kết chương 1..................................................................................................26
CHƯƠNG 2......: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ
THÔNG TIN TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN THEO
ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG
HỌC PHỔ THÔNG................................................................................................28
2.1. Cơ sở lý luận của việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn Giáo
dục công dân theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học
phổ thông...............................................................................................................28
2.2. Cơ sở thực tiễn của việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn
Giáo dục công dân theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung
học phổ thông........................................................................................................60
Tiểu kết chương 2..................................................................................................73
iv
CHƯƠNG 3 : NGUYÊN TẮC VÀ BIỆN PHÁP ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ
THÔNG TIN TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN THEO
ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG
HỌC PHỔ THƠNG................................................................................................75
3.1. Ngun tắc ứng dụng cơng nghệ thơng tin trong dạy học môn Giáo dục công
dân theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông 75
3.2. Các biện pháp ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn Giáo dục
công dân theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ
thông......................................................................................................................81
Tiểu kết chương 3................................................................................................108
CHƯƠNG 4 : THỰC NGHIỆM ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở TRƯỜNG TRUNG
HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC
SINH.......................................................................................................................109
4.1. Kế hoạch thực nghiệm..................................................................................109
4.2. Phương pháp thực nghiệm và quá trình chuẩn bị.........................................111
4.3. Triển khai thực nghiệm.................................................................................120
Tiểu kết chương 4................................................................................................137
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..............................................................................139
1. Kết luận............................................................................................................139
2. Kiến nghị.........................................................................................................141
MỤC LỤC THAM KHẢO...................................................................................143
PHỤ LỤC...............................................................................................................156
v
CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT
CỤM TỪ VIẾT TẮT
DIỄN GIẢI
CNTT
Công nghệ thông tin
GDCD
Giáo dục công dân
GDKT&PL
Giáo dục kinh tế và pháp luật
GDPT
Giáo dục phổ thơng
GD&ĐT
Giáo dục và đào tạo
GV
Giáo viên
HS
Học sinh
HTTCDH
Hình thức tổ chức dạy học
KHBD
Kế hoạch bài dạy
NL
Năng lực
PMDH
Phần mềm dạy học
PPDH
Phương pháp dạy học
PTDH
Phương tiện dạy học
PTNL
Phát triển năng lực
QTDH
Q trình dạy học
THPT
Trung học phổ thơng
YCCĐ
u cầu cần đạt
vi
DANH MỤC CÁC BẢNG
TÊN BẢNG
TRANG
Bảng 2.1. So sánh chương trình dạy học định hướng nội dung và chương
48
trình dạy học định hướng NL
Bảng 2.2. Khung NL cốt lõi của HS phổ thơng trong chương trình giáo
49
dục các nước OECD
Bảng 2.3. NL đặc thù định hướng hình thành, phát triển ở HS THPT
51
trong dạy học môn GDCD
Bảng 4.1. Nội dung dạy thực nghiệm
110
Bảng 4.2. Thang đánh giá NL của HS sau khi ứng dụng CNTT trong dạy
115
học môn GDCD ở trường THPT
Bảng 4.3. Phân phối tần số điểm đánh giá NL của HS nhóm lớp thực
120
nghiệm và đối chứng trước khi có tác động sư phạm
Bảng 4.4. Mức độ PTNL của HS lớp thực nghiệm và lớp đối chứng trước
122
khi có tác động sư phạm
Bảng 4.5. Các tham số đặc trưng kết quả bài kiểm tra đánh giá NL đầu
123
vào của HS lớp thực nghiệm và lớp đối chứng khi chưa có tác động sư
phạm
Bảng 4.6. Tổng hợp phân phối tần số điểm đánh giá NL của HS nhóm
124
lớp thực nghiệm và đối chứng trong bài kiểm tra số 1
Bảng 4.7. Mức độ NL của HS lớp thực nghiệm và lớp đối chứng qua kết
125
quả bài kiểm tra số 1
Bảng 4.8. Các tham số đặc trưng của bài kiểm tra số 1
126
Bảng 4.9. Tổng hợp phân phối tần số điểm đánh giá NL của HS nhóm
128
lớp thực nghiệm và đối chứng trong bài kiểm tra số 2
Bảng 4.10. Mức độ PTNL của HS lớp thực nghiệm và lớp đối chứng qua
129
kết quả bài kiểm tra số 2
Bảng 4.11. Các tham số đặc trưng của kết quả bài kiểm tra số 2
131
vii
DANH MỤC CÁC HÌNH
TÊN HÌNH
TRANG
Hình 4.1. Biểu đồ biểu diễn tần suất (%) phân loại kết quả bài kiểm tra
121
đầu vào nhóm lớp thực nghiệm và đối chứng trước khi có tác động sư
phạm
Hình 4.2. Biểu đồ biểu diễn các mức độ PTNL của HS nhóm thực
122
nghiệm và đối chứng trước khi có tác động sư phạm
Hình 4.3. Biểu đồ biểu diễn tần suất (%) phân loại kết quả bài kiểm tra
125
số 1 của lớp thực nghiệm và đối chứng
Hình 4.4. Biểu đồ biểu diễn các mức độ PTNL của HS nhóm thực
126
nghiệm và đối chứng qua kết quả bài kiểm tra số 1
Hình 4.5. Biểu đồ biểu diễn tần suất (%) phân loại kết quả bài kiểm tra
129
số 2 của lớp thực nghiệm và đối chứng
Hình 4.6. Biểu đồ biểu diễn các mức độ PTNL của HS nhóm thực
nghiệm và đối chứng qua kết quả của bài kiểm tra số 2
130
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Giáo dục Việt Nam hiện nay đang phát triển trong bối cảnh tình hình thế giới có
nhiều sự thay đổi nhanh chóng và phức tạp. Q trình hội nhập quốc tế, tồn cầu
hóa trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội,… trong đó có giáo dục đã trở
thành một xu thế tất yếu. Cuộc cách mạng khoa học công nghệ 4.0, nền kinh tế tri
thức ở các quốc gia ngày càng phát triển hết sức mạnh mẽ đã có những tác động
trực tiếp đến sự phát triển các nền giáo dục trên thế giới.
Sau 37 năm đổi mới, đất nước Việt Nam đã đạt được rất nhiều thành tựu quan
trọng trên tất cả các lĩnh vực. Với việc đặt con người vào vị trí trung tâm của mọi
chính sách, coi con người vừa là động lực, vừa là mục tiêu của công cuộc phát triển,
đường lối đổi mới không chỉ tác động đến kinh tế, xã hội mà đồng thời chi phối
mạnh mẽ về việc đổi mới và phát triển GD&ĐT. Nghị quyết số 29/NQ-TW với định
hướng đổi mới GD&ĐT là “chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị
kiến thức sang phát triển toàn diện NL và phẩm chất người học” [51, tr. 3]. Định
hướng này đã thể hiện rất rõ về việc cần thiết thay đổi chương trình giáo dục từ
chương trình tiếp cận nội dung sang chương trình tiếp cận NL người học, hướng
đến việc phát triển toàn diện ở người học cả về “đức” lẫn “tài” (PC và NL).
Trong cả hai Chương trình GDPT năm 2006 và 2018, mơn GDCD đều giữ vai
trị chủ đạo đối với việc giúp HS trực tiếp hình thành, phát triển về ý thức và hành
vi công dân. Hiện nay, cùng với các môn học và các hoạt động giáo dục trong
chương trình GDPT, việc dạy học mơn GDCD theo chương trình năm 2006 và theo
chương trình năm 2018 đều được thực hiện theo định hướng phát triển ở HS những
phẩm chất cơ bản và NL chung, NL đặc thù của môn học. Để đạt được các mục
tiêu, các YCCĐ cho HS thông qua dạy học môn học này, đòi hỏi sự chung tay, nỗ
lực, cố gắng rất lớn của các cấp quản lý giáo dục, GV và HS. Đồng thời, sự hỗ trợ
của CNTT có vai trị rất quan trọng đối với việc nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn
này.
2
CNTT với tư cách là môi trường, phương tiện trực quan, là công cụ hỗ trợ cho
việc dạy học, giáo dục đang chứng tỏ những ưu thế và hiệu quả trong quá trình đổi
mới quản lý giáo dục, đổi mới PPDH và kiểm tra, đánh giá trong dạy học. Thực tế
hiện nay đã có khá nhiều nghiên cứu về việc ứng dụng CNTT trong dạy học nói
chung và trong dạy học mơn GDCD nói riêng nhưng các nghiên cứu này chủ yếu
nghiên cứu về vai trò của CNTT đối với việc giúp HS đạt được các mục tiêu về kiến
thức và tạo hứng thú học tập cho HS chứ chưa có cơng trình nào nghiên cứu cụ thể,
chi tiết về vai trị của CNTT đối với việc hình thành, phát triển các NL của HS và
những nguyên tắc, biện pháp cần phải đảm bảo trong quá trình ứng dụng CNTT trong
dạy học môn GDCD theo định hướng PTNL cho HS.
Bên cạnh đó, trong thực tiễn dạy học mơn GDCD theo Chương trình GDPT
năm 2006 ở các trường THPT những năm vừa qua, GV bộ môn cũng đã được bồi
dưỡng, tập huấn khá nhiều về việc ứng dụng CNTT trong dạy học và nhiều GV đã
tích cực ứng dụng CNTT vào trong QTDH hoặc định hướng cho HS ứng dụng CNTT
vào việc học tập mơn học này. Tuy nhiên, mục đích ứng dụng CNTT của GV và của
HS trong QTDH môn GDCD cũng chủ yếu hướng đến mục đích giúp HS đạt được
các mục tiêu dạy học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng của Chương trình GDPT năm
2006.
Hiện nay, mục tiêu dạy học môn GDCD đối với HS bậc trung học có sự thay
đổi theo Cơng văn 5512/BGDĐT-GDTrH là các mục tiêu về “kiến thức”, “năng lực”,
“phẩm chất”. Sự thay đổi này cũng tạo ra những khó khăn nhất định đối với GV trong
việc xác định các mục tiêu dạy học và cách thức để giúp HS đạt được các mục tiêu
đó, nhất là mục tiêu về NL. Do đó, việc nghiên cứu vấn đề ứng dụng CNTT trong dạy
học môn GDCD theo định hướng PTNL cho HS ở trường THPT sẽ góp phần hệ
thống cơ sở khoa học và tìm ra những biện pháp ứng dụng CNTT hiệu quả để có thể
hình thành, PTNL của HS trong QTDH bộ mơn này theo cả chương trình năm 2006
và năm 2018. Vì vậy, tác giả chọn đề tài “Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy
học môn Giáo dục công dân theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở
3
trường trung học phổ thông hiện nay” làm luận án tiến sỹ chuyên ngành Lý luận và
PPDH bộ môn Giáo dục chính trị.
2. Mục đích nghiên cứu
Luận án nghiên cứu nhằm mục đích tìm ra các biện pháp ứng dụng CNTT
trong dạy học mơn GDCD để góp phần PTNL cho HS, nâng cao hiệu quả dạy học
môn học này ở trường THPT.
3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Khách thể nghiên cứu trong luận án là QTDH môn GDCD theo định hướng
PTNL cho HS ở trường THPT.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là việc ứng dụng CNTT trong dạy học môn GDCD
theo định hướng PTNL cho HS ở trường THPT.
3.3. Phạm vi nghiên cứu
- Nội dung nghiên cứu tập trung vào việc ứng dụng CNTT trong dạy học môn
GDCD theo định hướng PTNL cho HS ở trường THPT.
- Nghiên cứu thực trạng việc dạy học môn GDCD ở 31 trường THPT (đại
diện cho các khu vực miền núi, đồng bằng, thành thị và nông thôn) và tổ chức thực
nghiệm sư phạm tại 5 trường THPT: THPT Xuân Vân (Tuyên Quang), THPT Sóc
Sơn (Hà Nội), THPT Cẩm Giàng (Hải Dương), THPT Yên Dũng 2 (Bắc Giang),
THPT Gia Viễn B (Ninh Bình). Các trường THPT được lựa chọn để tiến hành thực
nghiệm sư phạm đại diện cho các trường THPT ở miền núi (THPT Xuân Vân), ở
đồng bằng (THPT Cẩm Giàng, THPT Gia Viễn B), ở thành thị (THPT Sóc Sơn) và
ở nơng thơn (THPT Yên Dũng 2).
- Thời gian tiến hành tìm hiểu, khảo sát thực trạng và thực nghiệm sư phạm
từ tháng 3/2020 đến tháng 10/2021.
4. Giả thuyết khoa học
Giả thuyết khoa học trong Luận án là: Nếu GV vận dụng một cách hợp lý các
nguyên tắc, biện pháp ứng dụng CNTT trong dạy học môn GDCD theo định hướng
4
PTNL cho HS ở trường THPT thì sẽ hình thành, phát triển được các NL cho HS. Từ
đó, giúp HS đạt được các mục tiêu về NL mà GV đã đề ra.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
Luận án thực hiện những nhiệm vụ nghiên cứu sau:
- Tổng quan các nghiên cứu liên quan đến vấn đề ứng dụng CNTT trong dạy
học môn GDCD theo định hướng PTNL cho HS ở trường THPT.
- Nghiên cứu cơ sở khoa học của việc ứng dụng CNTT trong dạy học môn
GDCD theo định hướng PTNL cho HS ở trường THPT.
- Đề xuất những nguyên tắc, biện pháp ứng dụng CNTT trong dạy học môn
GDCD theo định hướng PTNL cho HS ở trường THPT.
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm để chứng minh tính hiệu quả của những
nguyên tắc, biện pháp ứng dụng CNTT trong dạy học môn GDCD theo định hướng
PTNL cho HS ở trường THPT.
6. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
6.1. Cơ sở lý luận
Luận án chủ yếu sử dụng lý luận của PPDH Bộ mơn Giáo dục chính trị và lý
luận dạy học hiện đại để làm cơ sở, quan điểm cho việc tiếp cận, nghiên cứu vấn đề
ứng dụng CNTT trong dạy học môn GDCD theo định hướng PTNL cho HS ở
trường THPT. Việc sử dụng các cơ sở lý luận này sẽ giúp cho việc nghiên cứu luận
án đảm bảo tính khoa học, tính hiện đại, tính hệ thống, đồng thời đáp ứng được
những yêu cầu cũng như tính đặc thù trong khoa học giáo dục ngành Lý luận và
PPDH bộ mơn Giáo dục chính trị.
6.2. Phương pháp nghiên cứu
6.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
Luận án sử dụng chủ yếu các phương pháp nghiên cứu lý luận như: Phân tích,
tổng hợp, khái qt hóa, phân loại và hệ thống hóa, mơ hình hóa,... để thu thập, tổng
hợp các thông tin lý luận từ nhiều nguồn tài liệu nhằm làm rõ những khái niệm công
cụ và những nội dung lý luận cơ bản trong luận án cũng như làm cơ sở để đề xuất
những nguyên tắc, biện pháp và mơ hình thực nghiệm về ứng dụng CNTT trong dạy
5
học môn GDCD theo định hướng PTNL cho HS ở trường THPT.
6.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp quan sát: Tác giả quan sát thái độ, hứng thú học tập, biểu hiện
NL của HS trong các giờ học môn GDCD ở trường THPT.
- Phương pháp phỏng vấn: Phỏng vấn GV, HS về vấn đề ứng dụng CNTT
trong dạy học môn GDCD theo định hướng PTNL cho HS ở trường THPT.
- Phương pháp điều tra xã hội học: Sử dụng các phiếu hỏi đối với GV, HS về
các nội dung liên quan đến đề tài của luận án.
- Phương pháp chuyên gia: Tác giả tham vấn ý kiến của các nhà khoa học giáo
dục về nội dung đề tài, xây dựng bộ phiếu hỏi, nội dung khảo sát thực trạng, phân
tích số liệu khảo sát, kết quả thực nghiệm.
- Phương pháp thực nghiệm: Thực nghiệm sư phạm để phân tích, so sánh,
đánh giá giữa các lớp dạy thực nghiệm và các lớp dạy đối chứng.
- Phương pháp nghiên cứu về sản phẩm hoạt động của HS: Phương pháp
này được sử dụng trong quá trình thực nghiệm sư phạm để nghiên cứu, đánh giá
các sản phẩm, kết quả học tập của HS. Từ đó, tác giả đưa ra những nhận định về
quá trình hình thành NL và phát triển về NL của HS.
6.2.3. Các phương pháp khác
Luận án sử dụng một số phương pháp thống kê trong toán học để xử lý các số
liệu thu thập được trong quá trình tác giả điều tra, khảo sát thực trạng. Bên cạnh đó,
luận án sử dụng phần mềm thống kê SPSS để thống kê và phân tích những số liệu
trong q trình thực nghiệm sư phạm.
7. Những luận điểm cần bảo vệ
- Nghiên cứu về cơ sở lý luận của đề tài luận án cho thấy vấn đề ứng dụng
CNTT trong dạy học môn GDCD ở trường THPT đã bước đầu được một số tác giả
nghiên cứu ở các góc độ khác nhau. Tuy nhiên, các nghiên cứu chỉ mới chủ yếu tập
trung vào việc ứng dụng CNTT trong dạy học môn GDCD nhằm giúp HS đạt được
các mục tiêu dạy học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng chứ chưa nghiên cứu cụ thể các
nguyên tắc, biện pháp ứng dụng CNTT trong dạy học môn GDCD nhằm giúp HS
6
đạt được các mục tiêu về phát triển NL.
- Nghiên cứu về cơ sở thực tiễn của đề tài luận án cho thấy trong q trình
thực hiện Chương trình mơn GDCD năm 2006 ở trường THPT, nhiều GV và HS đã
ứng dụng CNTT vào hoạt động dạy và học môn GDCD ở các mức độ khác nhau
nhưng mục đích ứng dụng chủ yếu giúp HS đạt được các mục tiêu dạy học theo
chuẩn kiến thức, kỹ năng của Chương trình mơn GDCD năm 2016.
- Trong q trình ứng dụng CNTT để dạy học môn GDCD theo định hướng
PTNL cho HS, GV cần đảm bảo được các nguyên tắc và biện pháp phù hợp để đạt
được các mục tiêu dạy học đã đề ra. Các nguyên tắc, biện pháp ứng dụng CNTT
trong dạy học môn GDCD theo định hướng PTNL cho HS ở trường THPT phải gắn
với việc định hướng hình thành, phát triển cho HS về những NL chung và NL đặc
thù của mơn GDCD trong tồn bộ q trình chuẩn bị KHBD, tổ chức thực hiện
KHBD trên lớp và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS.
8. Những đóng góp của luận án
- Đóng góp về mặt lý luận: Luận án hệ thống hóa cơ sở khoa học của việc ứng
dụng CNTT trong dạy học môn GDCD theo định hướng PTNL cho HS ở trường THPT.
- Đóng góp về mặt thực tiễn: Luận án phân tích thực trạng, nguyên nhân của
thực trạng ứng dụng CNTT trong dạy học môn GDCD theo định hướng PTNL cho
HS ở trường THPT. Bên cạnh đó, kết quả nghiên cứu trong luận án cũng có thể
được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong các cơ sở đào tạo sinh viên ngành
GDCD và làm tài liệu bồi dưỡng đối với GV bộ mơn GDCD trong trường THPT.
9. Kết cấu của luận án
Ngồi phần mở đầu, phần kết luận, mục lục tham khảo và phần phụ lục, nội
dung chính của luận án gồm có bốn chương:
- Chương 1: Tổng quan nghiên cứu vấn đề.
- Chương 2: Cơ sở khoa học của việc ứng dụng CNTT trong dạy học môn
GDCD theo định hướng PTNL HS ở trường THPT.
- Chương 3: Nguyên tắc và biện pháp ứng dụng CNTT trong dạy học môn
GDCD theo định hướng PTNL HS ở trường THPT.
7
- Chương 4: Thực nghiệm ứng dụng CNTT trong dạy học môn GDCD theo
định hướng PTNL HS ở trường THPT.
8
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ
1.1. Nghiên cứu về ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học
1.1.1. Hướng nghiên cứu về ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học trực
tiếp
Đây là hướng nghiên cứu được nhiều tác giả đề cập đến với các khía cạnh
khác nhau: Hướng dẫn sử dụng máy vi tính và các PMDH; ứng dụng CNTT nhằm
phát triển khả năng tự học, tự nghiên cứu, tự bồi dưỡng của người học, nâng cao
hiệu quả, đổi mới HTTCDH, PPDH; ứng dụng CNTT để kiểm tra, đánh giá kết quả
học tập của người học. Cụ thể:
Ngay từ rất sớm, khi máy tính bắt đầu được đưa vào ứng dụng trong môi
trường giáo dục, John.J.Hirschbuhl đã xuất bản cuốn “Computers in Education”. Trong
nghiên cứu này, tác giả đã giới thiệu cụ thể về cấu tạo của máy tính, một số chức năng
chính của máy tính và những khả năng to lớn của việc sử dụng máy tính trong giáo dục
[147]. Cùng thời gian này, nhóm tác giả Timothy J. Newby, Donald A. Stepich,
Kames D. Lehman, Kames. Russel với nghiên cứu “Intructional Technology for
Teaching and Learning” đã đưa ra những hướng dẫn cụ thể về sử dụng công nghệ
trong dạy và học với nền tảng là sử dụng các chức năng cơ bản của máy vi tính
[149].
Ngay sau đó, trong mơi trường giáo dục ở trường Cao đẳng Sư phạm Preess,
New York, Judith H. Sandholtz và các cộng sự đã nghiên cứu và đề xuất việc giảng
dạy của GV với công nghệ hướng đến việc coi sinh viên là trung tâm của QTDH
trong lớp học với cuốn “Teaching with Technology: Creating Student, Centered –
Classrooms” [148].
Việt Nam tuy là một quốc gia bắt đầu có sự phát triển về CNTT chậm hơn so
với các nước phát triển trên thế giới song việc cập nhật, nghiên cứu về việc ứng
dụng CNTT trong dạy học cũng sớm được một số tác giả chú ý đến và xuất bản
dưới dạng sách, giáo trình. Ban đầu, việc nghiên cứu về vai trị của CNTT trong dạy
học chủ yếu được các tác giả tiếp cận dưới góc độ sử dụng CNTT nhằm mục đích
9
phát triển khả năng tự học của người học với nghiên cứu của một số tác giả như:
Nguyễn Văn Đạo (2000) [53]; Tài liệu dịch của Lê Khánh Bằng (2001) [10];
Nguyễn Cảnh Toàn (2001) [122], (2004) [123]; Nghiên cứu của Vũ Quốc Chung,
Lê Hải Yến (2003) [40];... đều khẳng định tự học có ý nghĩa và vai trị quan trọng
đối với sự hình thành và phát triển nhân cách của mỗi người. Tự học với sự hỗ trợ
của CNTT là nhân tố quan trọng để nâng cao chất lượng dạy và học, là yếu tố cơ
bản để người học lĩnh hội tri thức, kỹ năng và hình thành thái độ; nhận định CNTT
có vai trị là cơng cụ, phương tiện quan trọng để người học tìm kiếm tri thức, làm đa
dạng, phong phú các hình thức học tập của người học.
Nghiên cứu về công nghệ dạy học và các HTTCDH ở đại học, hai tác giả
Đặng Vũ Hoạt, Hà Thị Đức (2004) trong cuốn “Lý luận dạy học đại học” đã khẳng
định công nghệ dạy học làm cho QTDH ở đại học được hiện đại hóa, khoa học hóa
và tối ưu hóa với sự tham gia tích cực của các PTDH hiện đại, đặc biệt là CNTT
dưới vai trò tổ chức, điều khiển của giảng viên [68]. Cũng theo hướng nghiên cứu
này, Nguyễn Đức Hỗ trong nghiên cứu của mình cũng đã đưa ra những luận giải cụ
thể về công nghệ dạy học và vận dụng những công nghệ này vào thực hành kỹ thuật
điều khiển lập trình [71]. Tiếp cận dưới góc độ ứng dụng CNTT trong dạy học ở
trường phổ thông, tác giả Đào Thái Lai đưa ra những nguyên tắc chung và phương
pháp ứng dụng CNTT trong dạy học một số môn học [80]; Nguyễn Thị Côi [41],
Đỗ Hồng Thái [110], [111], Đỗ Hồng Anh [4] nghiên cứu về ứng dụng CNTT trong
dạy học bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông.
Song song với sự phát triển nhanh chóng của CNTT, việc nghiên cứu về ứng
dụng CNTT trong dạy học ngày càng thu hút được nhiều hơn các tác giả nghiên cứu
trực tiếp về vấn đề này. Đỗ Mạnh Cường trong cuốn “Giáo trình ứng dụng cơng
nghệ thông tin trong dạy học” (2008) đã nghiên cứu từ những vấn đề khái quát như:
“Một số vấn đề tâm lý học có liên quan”; “Các mơ hình dạy học với sự hỗ trợ của
máy tính” đến những nội dung cụ thể của ứng dụng CNTT trong dạy học: “Công
nghệ trong dạy học”; “Các đặc trưng của bài giảng Multimedia”; “Thiết kế dạy học
theo mơ hình MNS” và một số nội dung, kỹ thuật nâng cao trong phần mềm
10
Powerpoint [44].
Hai tác giả Phó Đức Hịa và Ngơ Quang Sơn (2008) trong cuốn “Ứng dụng công
nghệ thông tin trong dạy học tích cực” trên cơ sở trình bày một số thành tựu, ứng dụng
của CNTT trong dạy học đã khẳng định vai trò rất to lớn của CNTT đối với việc sử
dụng các HTTCDH, PPDH hướng vào việc tổ chức các hoạt động học tập và phát huy
tính tích cực của người học [65]. Đồng thời, trong nghiên cứu năm 2011, hai tác giả
cũng đã nghiên cứu cụ thể về mơ hình sư phạm tương tác và vai trị của CNTT đối
với mơ hình sư phạm này. Đặc biệt, hai tác giả đã tập trung nghiên cứu về công
nghệ dạy học với việc thiết kế “giáo án dạy học tích cực” có ứng dụng CNTT và
“giáo án dạy học tích cực điện tử”; giới thiệu một số phần mềm cơng cụ để thiết kế
hoạt hình động (tư liệu điện tử) cho “giáo án dạy học tích cực”, “giáo án dạy học
tích cực điện tử” [66].
Bên cạnh đó, trong nghiên cứu về lý luận dạy học hiện đại, hai tác giả Nguyễn
Văn Cường, Bernd Meier (2016) đã trình bày các vấn đề cơ bản của lý luận dạy học
hiện đại, giới thiệu một số PPDH, KTDH hiện đại phát huy tính tích cực của HS.
Song song với các vấn đề này, hai tác giả đã đề cập đến vai trò quan trọng của
CNTT trong việc thực hiện hiệu quả các PPDH, KTDH tích cực, phát huy khả năng
tự học của HS [43]. Ngồi ra, cịn có một số nghiên cứu về ứng dụng CNTT trong
dạy học ở trường phổ thông của Lưu Lâm [82], của Lê Hồng Sơn [105], Dương
Tiến Sỹ [108] hoặc tiếp cận dưới góc độ ứng dụng CNTT là xu thế của thời đại của
Quách Tuấn Ngọc [95],...
Việc nghiên cứu về ứng dụng CNTT trong dạy học được các tác giả tiếp tục
nghiên cứu dưới góc độ ứng dụng trong kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của
người học. Trong cuốn “Kiểm tra đánh giá trong giáo dục”, các tác giả Nguyễn
Công Khanh, Đào Thị Oanh, Lê Mỹ Dung (2014) đã đề cao vai trò của CNTT trong
kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS. Cụ thể, các tác giả đã phân tích, hướng
dẫn sử dụng phần mềm thống kê là Conquest và SPSS để phân tích các item trong
đánh giá kết quả học tập của HS [80]. Bên cạnh đó, việc ứng dụng CNTT trong
kiểm tra, đánh giá kết quả học tập ở trường phổ thông cũng được Phạm Đức Quang
11
trình bày trong nghiên cứu của mình [102].
Ngồi những nghiên cứu nêu trên, cịn có một số nghiên cứu cụ thể về ứng
dụng CNTT trong dạy học trực tiếp ở các bậc học với hình thức là các bài báo trên
các tạp chí hoặc quy mơ của luận án tiến sỹ, đề tài khoa học cấp Bộ, cấp Nhà nước.
Cụ thể:
Ở bậc Giáo dục mầm non, Tiểu học: Hai tác giả Nguyễn Ngọc Linh - Lê Thị
Thương đã nghiên cứu cụ thể về ứng dụng phần mềm ActivInsprire trong thiết kế
truyện tranh tương tác cho trẻ mầm non nhằm góp phần tăng cường tính trực quan,
nâng cao hứng thú học tập của HS [83]; Tác giả Nguyễn Thị Chim Lang khẳng định
sự cần thiết phải sớm ứng dụng CNTT vào trong dạy học và cần rèn luyện kỹ năng
sử dụng CNTT nhằm phát triển các kỹ năng học tập của HS cuối cấp ở bậc Tiểu học
[81].
Ở bậc THCS: Có nghiên cứu của Trịnh Thanh Hải về việc ứng dụng CNTT
vào dạy học Hình học lớp 7 [59]; Lê Tùng nghiên cứu về ứng dụng CNTT vào dạy
học môn Sinh học lớp 9 [137] và Bùi Khắc Tín nghiên cứu về ứng dụng CNTT vào
dạy học mơn Tốn [120].
Ở bậc THPT: Cũng có nhiều tác giả nghiên cứu vấn đề ứng dụng CNTT trong
dạy học. Trong đó tiêu biểu có nghiên cứu của Mai Văn Trinh trong dạy học Vật Lý
[125]; Nghiên cứu của Đào Thị Việt Anh, Phạm Ngọc Sơn trong dạy học Hóa học
[2], [106]; Nghiên cứu của Nguyễn Mạnh Hưởng trong dạy học môn Lịch sử [77];
Nghiên cứu của Đỗ Thùy Linh, Lê Thị Tâm trong dạy học Sinh học [85], [109]
hoặc nghiên cứu về việc quản lý ứng dụng CNTT trong QTDH của Trần Minh
Hùng [74].
Ở bậc chuyên nghiệp: Tác giả Phạm Văn Hoằng nghiên cứu về ứng dụng
CNTT trong dạy học, kiểm tra, đánh giá kết quả học tập ở các trường trung cấp
chuyên nghiệp nói chung [69] và trong dạy học các mơn Giáo dục chính trị nói
riêng [69], [70]; Nguyễn Thị Hạnh nghiên cứu về ứng dụng ICT trong dạy học Hóa
học hữu cơ [60]; Lê Thị Vân Anh xây dựng quy trình giảng dạy, học tập các môn
khoa học Mác - Lênin bằng bài giảng điện tử [1]; Nguyễn Minh Tuyền nghiên cứu
