(Luận án tiến sĩ) vấn đề phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc trung quốc và ý nghĩa tham khảo đối với việt nam

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN

NGUYỄN THỊ THU HƯỜNG

VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI TỒN DIỆN TRONG
Q TRÌNH XÂY DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI ĐẶC SẮC TRUNG QUỐC
VÀ Ý NGHĨA THAM KHẢO ĐỐI VỚI VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

HÀ NỘI, 2021

luan an


HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN

NGUYỄN THỊ THU HƯỜNG

VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI TỒN DIỆN TRONG
Q TRÌNH XÂY DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI ĐẶC SẮC TRUNG QUỐC
VÀ Ý NGHĨA THAM KHẢO ĐỐI VỚI VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC
Ngành: Triết học
Mã số: 9229001
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS,TS. Nguyễn Minh Hoàn

HÀ NỘI, 2021

luan an


LỜI CAM ĐOAN CỦA TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Tôi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của cá nhân tơi. Các kết
quả được trình bày trong luận án này là trung thực và chưa được công bố trong
bất kỳ cơng trình nào khác.
Tác giả luận án

luan an


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN
ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ............................................................................................... 7
1.1. Những cơng trình nghiên cứu liên quan đến lý luận phát triển con người
tồn diện ...................................................................................................... 7
1.2. Những cơng trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng phát triển con người tồn
diện trong q trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc .................. 23
1.3. Đánh giá kết quả nghiên cứu của các cơng trình và những vấn đề đặt ra
cần tiếp tục nghiên cứu .............................................................................. 30
Chương 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI
TỒN DIỆN TRONG Q TRÌNH XÂY DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI
ĐẶC SẮC TRUNG QUỐC................................................................................ 33
2.1. Tư tưởng triết học Mác - cơ sở cho tư tưởng phát triển con người toàn
diện của Đảng Cộng sản Trung Quốc ....................................................... 33
2.2. Tư tưởng của Đảng Cộng sản Trung Quốc về phát triển con người toàn

diện ............................................................................................................ 56
Chương 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI TỒN DIỆN
TRONG Q TRÌNH XÂY DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI ĐẶC SẮC
TRUNG QUỐC .................................................................................................. 81
3.1. Thành tựu phát triển con người tồn diện trong q trình xây dựng chủ
nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc .............................................................. 81
3.2. Một số hạn chế của phát triển con người toàn diện trong quá trình xây
dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc .............................................. 93
Chương 4: Ý NGHĨA THAM KHẢO CỦA TƯ TƯỞNG PHÁT TRIỂN CON
NGƯỜI TỒN DIỆN TRONG Q TRÌNH XÂY DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI
ĐẶC SẮC TRUNG QUỐC ĐỐI VỚI VIỆT NAM........................................................ 119
4.1. Khái quát tình hình phát triển con người toàn diện ở Việt Nam ...... 119
4.2. Một số kinh nghiệm phát triển con người toàn diện của Trung Quốc có
ý nghĩa tham khảo đối với Việt Nam ...................................................... 138
4.3. Một số giải pháp nhằm phát triển con người toàn diện ở Việt Nam hiện
nay ........................................................................................................... 146
KẾT LUẬN ....................................................................................................... 159
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN
QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ........................................................................................ 162
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 162

luan an


1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài luận án
Nghiên cứu để chỉ ra bản chất, vị trí, vai trị của con người trong mối quan
hệ với thế giới khách quan, với xã hội và với chính bản thân con người ln là vấn
đề được đề cập trong tồn bộ lịch sử tư tưởng triết học. Tuy nhiên, chỉ đến khi chủ

nghĩa Mác ra đời, con người mới được nghiên cứu đầy đủ với tư cách là chủ thể
sáng tạo và mục tiêu phát triển của lịch sử. Đây là quan điểm căn bản của chủ
nghĩa duy vật lịch sử.
Kể từ khi thành lập đến nay, Đảng Cộng sản Trung Quốc luôn kết hợp các
nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác với điều kiện thực tế của Trung Quốc, để
trên cơ sở đó sáng tạo nên một hệ thống lý luận với tinh thần “Trung Quốc hóa
chủ nghĩa Mác”, và dùng hệ thống lý luận này cho việc chỉ đạo thực tiễn. Mao
Trạch Đông - hạt nhân của thế hệ lãnh đạo thứ nhất đã luôn đề cao địa vị làm
chủ của mỗi con người cũng của như nhân dân trong đời sống của đất nước Trung
Quốc; Đặng Tiểu Bình - hạt nhân của thế hệ lãnh đạo thứ hai nêu ra “3 điều có
lợi” (Ba điều có lợi là: Có lợi cho sự phát triển của lực lượng sản xuất xã hội chủ
nghĩa, có lợi cho việc tăng cường quốc lực tổng hợp của quốc gia xã hội chủ
nghĩa, có lợi cho việc nâng cao đời sống của nhân dân), với mục đích chính là
nâng cao đời sống nhân dân; Giang Trạch Dân - hạt nhân của thế hệ lãnh đạo thứ
ba nêu ra thuyết “ba đại diện” mà mấu chốt chính là đại diện cho lợi ích căn bản
của đông đảo quần chúng nhân dân; Hồ Cẩm Đào - đại diện của thế hệ lãnh đạo
thứ tư đưa ra “quan điểm phát triển khoa học”, ý nghĩa hạt nhân của nó cũng là
“dĩ nhân vi bản” (lấy con người làm gốc), gắn với quan điểm “dĩ dân vi bản” (lấy
dân làm gốc); Tập Cận Bình - hạt nhân của thế hệ lãnh đạo thứ năm nêu tư tưởng
phát triển “lấy nhân dân làm trung tâm” trong hệ thống lý luận chủ nghĩa xã hội
đặc sắc Trung Quốc thời đại mới. Để nghiên cứu vấn đề phát triển con người
toàn diện, đặc biệt nghiên cứu vấn đề phát triển con người tồn diện trong q
trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc một cách chính xác, đầy đủ,

luan an


2
khoa học nhất phải bắt đầu bằng việc nghiên cứu một số vấn đề lý luận.
Trải qua hơn 40 năm cải cách mở cửa, Đảng Cộng sản Trung Quốc đã lãnh

đạo nhân dân Trung Quốc giành được những thành quả phong phú trong thực tiễn
xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc, trong đó có phát triển con người
toàn diện, giúp nhân dân Trung Quốc được trải nghiệm những thành quả của sự
nghiệp cải cách mở cửa. Cải cách mở cửa đã mở ra con đường chủ nghĩa xã hội
đặc sắc Trung Quốc, đã giải phóng và phát triển lực lượng sản xuất xã hội, quyền
sinh tồn, quyền phát triển và các quyền cơ bản khác của con người được bảo đảm
tốt hơn, con người có được những điều kiện thuận lợi chưa từng có để phát triển
một cách tồn diện. Bên cạnh đó, Trung Quốc hiện cũng đang phải đối mặt với
những hạn chế trong phát triển con người về các phương diện kinh tế, chính trị,
văn hóa, xã hội, mơi trường. Đặc biệt kể từ khi bước vào “thời đại mới”, vấn đề
phát triển không cân bằng, không đầy đủ càng làm cho những hạn chế trở nên nan
giải, yêu cầu Đảng và Chính phủ Trung Quốc phải có những biện pháp đồng bộ,
hiệu quả để khắc phục. Chính vì vậy, những bài học thành cơng và chưa thành
công của Trung Quốc trong phát triển con người tồn diện sẽ là những kinh nghiệm
có ý nghĩa gợi mở đối với Việt Nam.
Đảng Cộng sản Việt Nam ln coi trọng vị trí và vai trị của con người
trong quá trình phát triển đất nước, nhất là trong bối cảnh của thời kỳ cơng nghiệp
hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, Đảng ta luôn đặt mục tiêu phát triển con
người Việt Nam toàn diện vào trung tâm của mục tiêu đổi mới toàn diện đất
nước. Tuy nhiên, ở Việt Nam chưa có các cơng trình nghiên cứu chuyên sâu và
đầy đủ về vấn đề phát triển con người tồn diện trong q trình xây dựng chủ
nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc để từ đó rút ra những kinh nghiệm cho Việt
Nam, đây là khoảng trống đáng kể trong nghiên cứu về lĩnh vực này. Rất nhiều
vấn đề trong phát triển con người toàn diện mà Việt Nam gặp phải hiện nay cũng
chính là những vấn đề mà Trung Quốc đang đối mặt, do đó, việc nghiên cứu vấn
đề phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc
sắc Trung Quốc có ý nghĩa khoa học và thực tiễn sâu sắc, để từ đó Đảng Cộng

luan an

3
sản Việt Nam đưa ra những chủ trương, chính sách, giải pháp phát triển con
người Việt Nam toàn diện nhằm thực hiện thành công chiến lược phát triển nguồn
nhân lực chất lượng cao phục vụ cho công cuộc đổi mới đất nước, đẩy mạnh
cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.
Với những lý do chính nêu trên, có thể thấy rằng việc nghiên cứu một cách
sâu sắc vấn đề phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa
xã hội đặc sắc Trung Quốc rất có ý nghĩa thực tiễn, để thơng qua đó rút ra những
kinh nghiệm phát triển con người toàn diện ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu luận án là làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn,
những bài học kinh nghiệm về phát triển con người tồn diện trong q trình xây
dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc và ý nghĩa tham khảo đối với Việt
Nam trong giai đoạn hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu, làm rõ quan điểm triết học Mác về phát triển con người toàn
diện và sự vận dụng, bổ sung, phát triển của Đảng Cộng sản Trung Quốc.
- Nghiên cứu để chỉ ra những thành tựu cũng như những hạn chế trong phát
triển con người toàn diện của Trung Quốc kể từ khi tiến hành cải cách mở cửa,
xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc.
- Rút ra những bài học kinh nghiệm về phát triển con người tồn diện trong
q trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc mà Việt Nam có thể tham
khảo và đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển con người toàn diện ở việt nam
hiện nay.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là vấn đề phát triển con người tồn
diện trong q trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc và ý nghĩa

tham khảo đối với Việt Nam.
3.2. Phạm vi nghiên cứu

luan an


4
Về nội dung: Luận án nghiên cứu lý luận và thực tiễn vấn đề phát triển
con người toàn diện về các phương diện kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội,
môi trường.
Về thời gian: Từ khi Trung Quốc tiến hành cải cách mở cửa theo tinh thần
Hội nghị Trung ương 3 Khoá XI (tháng 12 năm 1978) đến nay.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
4. 1. Cơ sở lý luận
Cơ sở lý luận của luận án là chủ nghĩa Mác - Lênin; chủ trương, đường lối,
chính sách của Đảng Cộng sản Trung Quốc và Nhà nước Cộng hòa Nhân dân
Trung Hoa các thời kỳ về con người và phát triển con người toàn diện ở Trung
Quốc; quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về vấn đề phát triển con người
toàn diện.
Luận án cũng dựa trên những thành quả nghiên cứu, những quan điểm
khoa học đã được thừa nhận của các nhà nghiên cứu đi trước về vấn đề phát
triển con người tồn diện trong q trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc
Trung Quốc.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
- Luận án sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và
duy vật lịch sử để nghiên cứu vấn đề phát triển con người tồn diện trong q trình
xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc, nhằm nhận diện các đặc điểm và
các bước phát triển trên cơ sở vận dụng học thuyết chủ nghĩa Mác - Lênin về con
người và phát triển con người toàn diện qua các thời kỳ lãnh đạo.
- Phương pháp phân tích, tổng hợp sẽ được sử dụng trong tất cả các chương,

mục của luận án để phát hiện, luận giải về các nội dung liên quan đến chủ đề luận
án.
- Phương pháp thu thập thông tin: Thu thập và khai thác thơng tin từ các
nguồn có sẵn liên quan đến đề tài luận án, bao gồm các tài liệu gốc như các văn kiện
của Đảng; các thống kê, các cơng trình nghiên cứu của các học giả Trung Quốc, các
cơng trình nghiên cứu của các học giả quốc tế liên quan đến đề tài luận án.

luan an


5
- Phương pháp lịch sử được sử dụng nhằm nhận diện các đặc điểm và các
bước phát triển trong quá trình nhận thức lý luận về phát triển con người toàn diện
của Đảng Cộng sản Trung Quốc, đồng thời đặt nó trong mối quan hệ với tiến trình
đi sâu cải cách mở cửa của Trung Quốc.
- Phương pháp thống kê được sử dụng trong chương 1 và chương 3 của luận
án nhằm tập hợp, đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án và thực
trạng phát triển con người toàn diện ở Trung Quốc từ sau cải cách mở cửa.
5. Đóng góp mới của luận án
Một là, luận án góp phần làm rõ lý luận của chủ nghĩa Mác về phát triển con
người toàn diện và sự vận dụng, bổ sung, phát triển lý luận đó của Đảng Cộng sản
Trung Quốc trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc.
Hai là, luận án góp phần làm rõ những thành tựu và hạn chế về phát triển
con người toàn diện của Trung Quốc trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội
đặc sắc Trung Quốc.
Ba là, luận án chỉ ra những kinh nghiệm của Trung Quốc về phát triển con
người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc
mà Việt Nam có thể tham khảo và đề xuất một số giải pháp phát triển con người
toàn diện ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của luận án

6.1. Ý nghĩa lý luận
Luận án góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận về vấn đề phát triển con
người tồn diện trong q trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
- Những kinh nghiệm rút ra từ thực tiễn phát triển con người tồn diện trong
q trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc được làm rõ trong luận
án này sẽ góp phần gợi mở cho Việt Nam để giải quyết những vấn đề đang đặt ra
trong q trình phát triển con người tồn diện hiện nay.
- Luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng
dạy và cho những người quan tâm đến vấn đề này.

luan an


6

7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của
luận án gồm 4 chương, 10 tiết.

luan an


7
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1. NHỮNG CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LÝ
LUẬN PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI TỒN DIỆN
1.1.1. Những cơng trình nghiên cứu liên quan đến lý luận của chủ nghĩa

Mác về phát triển con người tồn diện
Cơng trình nghiên cứu xuất bản bằng tiếng Việt:
Ở Việt Nam, quan điểm triết học Mác về phát triển con người toàn diện được
các nhà nghiên cứu quan tâm, đặc biệt từ khi đất nước bước sang thời kỳ đổi mới
và hội nhập quốc tế. Vấn đề phát triển con người toàn diện được các tác giả nghiên
cứu và luận giải từ nhiều bình diện khác nhau cả về phương diện lý luận cũng như
thực tiễn, tiêu biểu có thể kể đến các cơng trình như sau:
Cuốn sách Tư tưởng triết học về con người do tác giả Vũ Minh Tâm chủ
biên (Nxb. Giáo dục, 1996) là cơng tình nghiên cứu cơng phu, có hệ thống về vấn
đề con người từ góc độ lịch sử tư tưởng triết học. Trên cơ sở luận giải các quan
điểm về con người của những nhà triết học tiêu biểu của các trường phái, các nền
triết học trong lịch sử, các tác giả khẳng định mục đích cao nhất của triết học
Mác - Lênin là khắc phục sự tha hóa con người, giải phóng và phát triển con
người, lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về con người thể hiện tính nhân văn,
nhân đạo, khoa học và cách mạng triệt để.
Trong cuốn Triết học Mác - Lênin về con người và việc xây dựng con người
Việt Nam trong thời kỳ cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa (Nxb. Chính trị quốc gia,
2001), tác giả Vũ Thiện Vương khẳng định: trên cơ sở tiếp thu và phát triển những
tư tưởng của các nhà triết học trong lịch sử, Mác đã đưa ra những quan điểm đúng
đắn và khoa học về bản chất con người; theo đó, con người khơng chỉ là sản phẩm
của những hồn cảnh xã hội nhất định mà con người là chủ thể sáng tạo ra lịch sử
của chính mình, con người thể hiện ra là giá trị sản sinh ra mọi giá trị, là thước đo

luan an


8
của mọi giá trị. Ngoài ra, tác giả cho rằng việc giải phóng con người mà nhân loại
phải hướng tới là sự giải quyết mâu thuẫn giữa con người với tự nhiên và giữa con
người với con người.

Trong cuốn Vấn đề con người và chủ nghĩa “lý luận khơng có con người”
(Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 2001), tác giả Trần Đức Thảo đã phê phán mạnh
mẽ quan điểm của phái Althusser (phái “lý luận khơng có con người”) cho rằng
chỉ có con người cá nhân, con người giai cấp, chứ khơng có con người với tư cách
con người theo nghĩa cơ bản chung của lồi người, khơng có con người xã hội,
phủ định bản chất xã hội của con người, phủ định vai trò của quần chúng nhân dân
trong sự nghiệp cách mạng. Từ đó tác giả phân tích và làm sáng tỏ quan điểm của
Mác: “Trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hịa những quan hệ
xã hội” [17, tr.11], đồng thời nhấn mạnh, con người trong mọi thời đại đều đóng
vai trị là chủ thể của lịch sử, và khẳng định chỉ có trong chủ nghĩa xã hội và chủ
nghĩa cộng sản, khi con người thực sự là chủ thể thì mới giải quyết được mâu
thuẫn giữa giá trị thặng dư ngày càng cao với tình trạng khốn cùng của quần chúng
nhân dân ngày càng lớn.
Cuốn Con người và phát triển con người trong quan niệm của Mác và
Ph.Ăng-ghen (Nxb. Chính trị quốc gia, 2003) của tác giả Hồ Sỹ Quý là một sản
phẩm của Đề tài KX.05.01 thuộc chương trình khoa học - công nghệ cấp nhà nước
giai đoạn 2001 - 2005. Ở phần 1 của cuốn sách này, tác giả đã tập trung hệ thống
hóa một cách chi tiết và đầy đủ những tư tưởng của Mác và Ph.Ăng-ghen về vấn
đề con người, bản chất con người, phát triển con người, đồng thời định hướng khai
thác các di sản kinh điển thơng qua cách nhìn của thời đại ngày nay. Ở phần 2, tác
giả phân tích một số vấn đề phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu con
người. Tác giả đã chỉ ra những phương hướng chủ yếu trong nghiên cứu con người
trên các phương diện về phát triển con người, về nguồn lực con người, về quan hệ
văn hoá và con người, về quan hệ con người và môi sinh, về nhân cách và giá
trị…; trong đó đặt ra yêu cầu cần phải có sự nghiên cứu phức hợp - liên ngành và
có kế hoạch lâu dài trong nghiên cứu về con người khi đó mới có khả năng nghiên

luan an

9
cứu con người một cách đúng đắn, toàn diện và sâu sắc hơn.
Tác giả Cao Thu Hằng trong nghiên cứu “Quan niệm của Mác và Ăng-ghen
về con người, giải phóng con người trong Hệ tư tưởng Đức và sự vận dụng của
Đảng ta”, Tạp chí Triết học (2006) đã luận giải quan điểm của Mác và Ăng-ghen
về con người hiện thực và hoạt động của nó với tư cách đối tượng của sự suy tư triết
học về con người; đồng thời làm rõ đánh giá của các ông về những sai lầm của
Hêghen và L.Phoiơbắc khi nghiên cứu vấn đề con người. Từ đó, tác giả phân tích
quan điểm của Mác và Ăng-ghen về giải phóng con người, về con đường, phương
tiện và những tiền đề vật chất cần thiết cho giải phóng con người.
Trong cuốn sách Con người và phát triển con người (Nxb. Giáo dục, 2007),
tác giả Hồ Sỹ Quý đã nghiên cứu để chỉ rõ, theo quan điểm của Mác, ngay cả khi
nghiên cứu những đối tượng hồn tồn tách rời con người thì khoa học tự nhiên
cũng vẫn là khoa học của con người, cho con người, còn khoa học về con người,
cho dù nghiên cứu những đối tượng thuần túy xã hội, cũng vẫn không thể thoát ly
khỏi các quy luật tự nhiên và bản tính tự nhiên của con người. Điều đó có nghĩa,
lợi ích và nhu cầu của con người luôn luôn là mục đích mà khoa học trực tiếp
hướng đến.
Bài viết “Một số vấn đề về con người trong quan niệm của C.Mác và Ph.Ăngghen dưới ánh sáng của khoa học hiện đại trong” cuốn Triết học với đổi mới và đổi
mới nghiên cứu giảng dạy triết học (Nxb. Chính trị quốc gia, 2007), Nguyễn Trọng
Chuẩn đã phân tích những quan niệm của C.Mác và Ph.Ăng-ghen về nghiên cứu
con người trong mối quan hệ giữa các thành tựu của các ngành khoa học như tâm
lý học, khảo cổ học, xã hội học, nhân chủng học, sinh học,... từ đó làm sâu sắc thêm
về nguồn gốc, bản chất con người.
Trong bài viết “Vấn đề con người trong học thuyết Mác và phương hướng,
giải pháp phát triển con người cho sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở
Việt Nam hiện nay” đăng tải trên Tạp chí Triết học (số 8, 2008), tác giả Hồng
Đình Cúc đã khẳng định học thuyết Mác về con người được dựa trên cơ sở làm
rõ quan niệm về “cơ sở hiện thực” cho sự tồn tại của con người với tư cách thực

luan an


10
thể sinh học - xã hội, về lao động với tư cách điều kiện quyết định của sự hình
thành con người, về sự thống nhất biện chứng giữa yếu tố sinh học và yếu tố xã
hội trong con người, về mối liên hệ giữa cá nhân và xã hội và về sự giải phóng
con người, giải phóng xã hội; đặc biệt tác giả nhấn mạnh mối quan hệ giữa giải
phóng xã hội và giải phóng cá nhân, đó là: Con người tự giải phóng cho mình và
qua đó, giải phóng xã hội, thúc đẩy tiến bộ xã hội.
Trong bài viết “C.Mác và sự nghiệp giải phóng con người trong thời đại
ngày nay” đăng trên Tạp chí Triết học (số 5, 2008), tác giả Vũ Quang Tạo đã nêu
ra và khẳng định bản chất cách mạng và khoa học của học thuyết Mác về giải
phóng con người. Tác giả dẫn quan điểm của Mác cho rằng để giải phóng con
người, cần phải xoá bỏ sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa; đồng thời khẳng định chủ
nghĩa cộng sản chính là sự phủ định một cách tất yếu, tự nhiên mà lịch sử xã hội
loài người dành cho chế độ tư hữu và cũng là một bước tiến lớn của lịch sử trong
sự nghiệp giải phóng con người.
Trong bài viết “Quan điểm về phát triển con người toàn diện ở Việt Nam”
đăng trên tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam (số 5 - 2016), tác giả Trần Thị Minh
Ngọc phân tích quan điểm của các nhà sáng lập triết học Mác về phát triển con
người toàn diện, đồng thời nhấn mạnh vai trò quan trọng của phát triển sản xuất
đối với phát triển con người. Ngoài ra, tác giả cũng khẳng định thực chất của sự
phát triển xã hội loài người theo triết học Mác là một quá trình mà nhân loại tạo
ra những điều kiện, những khả năng cho chính mình nhằm đem lại sự phát triển
tồn diện, tự do và hài hòa cho mỗi người trong cộng đồng nhân loại, tạo cho con
người năng lực làm chủ tiến trình lịch sử của chính mình.
Trên cơ sở phân tích quan điểm của Mác về bản chất con người, tác giả Đặng
Hữu Toàn trong bài viết “Học thuyết về con người, giải phóng và phát triển con người
- một giá trị làm nên sức sống trường tồn của chủ nghĩa Mác”, Báo điện tử Đảng

Cộng sản Việt Nam (ngày 16/6/2018), đã phân tích quan điểm triết học Mác về vị thế
chủ thể, vai trò sáng tạo lịch sử của con người, theo đó, con người vừa là chủ thế, vừa
là đối tượng của tiến trình phát triển lịch sử, con người làm nên lịch sử của chính

luan an


11
mình và do vậy, lịch sử là lịch sử của con người, do con người và vì con người.
Bài viết “Tư tưởng Các Mác về con người, giải phóng con người và phát
triển con người toàn diện ở Việt Nam”, Tạp chí Tuyên giáo, bản điện tử (ngày
04/5/2018) của tác giả Văn Thị Thanh Mai, Đinh Quang Thành đã khẳng định lại
tư tưởng của Mác về con người với những nội dung chính là: Con người là một thực
thể tự nhiên - xã hội, tồn tại và phát triển trong sự gắn bó hữu cơ với giới tự nhiên
và xã hội loài người, con người là chủ thể giữ vai trò quyết định đối với sự vận
động, phát triển của thế giới và của chính mình; lao động quyết định sự hình thành
con người, trình độ phát triển của lực lượng sản xuất là thước đo năng lực thực tiễn
của con người và xã hội. Từ nghiên cứu về con người và bản chất con người, các
tác giả nêu tư tưởng giải phóng con người của Mác, đó là: việc xóa bỏ chế độ sở
hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất chủ yếu là để cứu lấy con người,
giải phóng con người, và lực lượng xã hội có sứ mệnh lịch sử thực hiện thành cơng
sự nghiệp giải phóng con người, giải phóng nhân loại ấy chính là giai cấp vơ sản.
Ngồi ra, những cơng trình sau đây cũng góp phần gợi mở cho tác giả rất
nhiều trong quá trình nghiên cứu đề tài luận án: Loạt cơng trình của tác giả Hồ Sỹ
Q như “Phát triển con người: Những điều cần làm rõ”, Tạp chí Cộng sản, số
10/2000, “Mấy tư tưởng lớn về con người trong ‘Bản thảo kinh tế triết học năm
1844’”, Tạp chí Triết học (số 6, 2003), “Con người là trung tâm: Sự khác biệt giữa
hai quan điểm tiêu biểu”, Tạp chí Triết học (số 8, 2014); loạt cơng trình của tác
giả Nguyễn Minh Hoàn như “Quan điểm của chủ nghĩa Mác về công bằng xã hội
với tư cách thước đo trình độ giải phóng con người”, Tạp chí Triết học (số 5,

2007), “Quan điểm triết học Mác về con người và việc xóa bỏ sự tha hóa con
người”, Tạp chí Lý luận chính trị (số 4, 2008), “Quan điểm triết học Mác về sự
tha hóa con người - cơ sở lý luận cho việc nhận thức về phát triển con người thời
đại cách mạng công nghiệp lần thứ tư”, Tạp chí Triết học (số 1, 2018), “Quan điểm
của triết học Mác về vai trò của quan hệ giữa kinh tế với chính trị đối với sự phát
triển tồn diện và tự do của con người”, Tạp chí Triết học (số 10, 2018)…
Cơng trình nghiên cứu xuất bản bằng tiếng nước ngoài:

luan an


12
Từ thập niên 50 của thế kỷ XX, học thuyết phát triển con người toàn diện
của chủ nghĩa Mác đã trở thành cơ sở lý luận và nội dung căn bản của phương châm
giáo dục ở Trung Quốc. Song do ảnh hưởng của trào lưu tư tưởng “cực tả” và “Cách
mạng văn hóa”, trong thập niên 60-70 của thế kỷ XX, nghiên cứu về vấn đề phát
triển con người toàn diện bị gián đoạn. Sau Hội nghị Trung ương 3 khóa XI (1978),
Trung Quốc bước vào thời kỳ cải cách mở cửa và xây dựng nền kinh tế thị trường
xã hội chủ nghĩa, vấn đề con người và phát triển con người đã nhận được sự quan
tâm của cả giới lãnh đạo, giới nghiên cứu lý luận và người dân bình thường. Nghiên
cứu về tư tưởng phát triển con người toàn diện ngày càng đa dạng và sâu sắc hơn
cùng với sự phát triển và tiến bộ của xã hội.
Đến thập niên 80 của thế kỷ XX, vấn đề con người và nghiên cứu về phát
triển con người toàn diện trở thành vấn đề nóng thu hút sự quan tâm của đông đảo
giới học thuật. Với nguyên tắc “thực tiễn là tiêu chuẩn duy nhất để kiểm nghiệm
chân lý” của Mác, các học giả Trung Quốc tập trung làm rõ nhân tính và giá trị
con người, chú trọng đến sự phát triển toàn diện. Nghiên cứu đáng chú ý nhất ở
thời kỳ này là bài viết “Tổng quan về quan điểm phát triển con người toàn diện
của Mác” (马克思的“人的全面发展观”概览) đăng trên Tạp chí Khoa học xã hội
Trung Quốc (số 3 năm 1983) của tác giả Ding Xueliang (丁学良). Tác giả đã dựa

vào những trình bày của Mác về đặc trưng phương thức phát triển của ba hình thái
xã hội lớn để phác họa ra “phát triển con người toàn diện” từ góc độ triết học; luận
chứng học thuyết chủ nghĩa Mác về phát triển con người tồn diện khơng chỉ là
một nguyên lý giáo dục, mà còn là một nguyên lý triết học chứa đựng bên trong
tinh hoa tư tưởng chủ nghĩa Mác và bao trùm mọi phương diện của hoạt động xã
hội. Bài nghiên cứu đồng thời cũng bàn đến ý nghĩa phê phán đối với văn minh
chủ nghĩa tư bản đương đại của quan điểm phát triển con người toàn diện và ý
nghĩa chỉ đạo đối với sự nghiệp xây dựng văn minh mới chủ nghĩa xã hội - chủ
nghĩa cộng sản.
Đến thập niên 90 của thế kỷ XX, những nghiên cứu về phát triển con người

luan an


13
tồn diện có bước tiến triển trên cơ sở tiếp nối những nghiên cứu của giới học giả
ở thập niên 80. Nội dung nghiên cứu chủ yếu tập trung vào mối quan hệ giữa phát
triển con người toàn diện với giáo dục (bao gồm giáo dục đạo đức, giáo dục tố
chất, giáo dục mỹ thuật, giáo dục thể chất v.v…). Tác phẩm tiêu biểu nhất ở giai
đoạn này là cuốn Tư tưởng nhân học của chủ nghĩa Mác (马克思的人学思想)
(Nxb. Đại học Sư phạm Bắc Kinh, 1996) và Bàn về tố chất con người (人的素质
论）(Nxb. Thanh niên Trung Quốc, 1993) của tác giả Yuan Guiren (袁贵仁). Cuốn
Tư tưởng nhân học của chủ nghĩa Mác chủ yếu khảo sát lịch sử, còn cuốn Bàn về
tố chất con người lại tập trung nghiên cứu con người hiện thực. Hai cuốn sách nhận
định lý thuyết nhân học là bộ phận cấu thành quan trọng của triết học Mác, tố chất
của con người là điểm mấu chốt để nghiên cứu vấn đề “con người hiện thực”, là
điểm kết hợp giữa lý luận và thực tiễn.
Bước sang thế kỷ XXI, nghiên cứu về phát triển con người toàn diện đã trở
thành cao trào. Trong bài phát biểu kỷ niệm 80 năm ngày thành lập Đảng Cộng
sản Trung Quốc (năm 2001), Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc Giang

Trạch Dân đã 8 lần đề cập đến khái niệm “phát triển con người toàn diện”, lấy
“phát triển con người toàn diện” làm sợi chỉ đỏ xuyên suốt để trình bày một cách
tồn diện vấn đề con đường cơ bản và nhiệm vụ lịch sử của Đảng. Đặc biệt ở phần
thứ tư của bài phát biểu đã chỉ ra đường lối cơ bản và nhiệm vụ lịch sử của phát
triển con người toàn diện, mở ra một thời kỳ mới trong lịch sử nghiên cứu vấn đề
phát triển con người tồn diện, từ đó rất nhiều học giả Trung Quốc nghiên cứu về
vấn đề này. Hai tác phẩm tiêu biểu nhất ở thời kỳ này là Bàn về phát triển con
người toàn diện (论人的全面发展) (Nxb. Nhân dân Quảng Tây, 2003) của hai tác
giả Yuan Guiren, Han Qingxiang (袁贵仁，韩庆祥), và Con đường do Mác mở
ra - Nghiên cứu về phát triển con người toàn diện (马克思开辟的道路——人的
全面发展研究) (Nxb. Nhân dân, 2005) của các tác giả Han Qingxiang, Kang Anyi
(韩庆祥，亢安毅). Cuốn Bàn về phát triển con người tồn diện trình bày một
cách sâu sắc và toàn diện về vấn đề phát triển con người toàn diện trên bốn phương

luan an


14
diện thời đại, lịch sử, lý luận và thực tiễn; khẳng định việc thúc đẩy con người
phát triển toàn diện trong giai đoạn đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội khơng những
là tất yếu lịch sử, logic mà cịn có tính hiện thực và tính cấp thiết. Cuốn Con đường
do Mác mở ra - Nghiên cứu về phát triển con người tồn diện đi sâu phân tích
hàm nghĩa và nội dung cụ thể của khái niệm phát triển con người tồn diện, cho
rằng phát triển con người tồn diện có quy định về giá trị, quy định về lịch sử và
quy định về nội dung, tổng kết các quy luật lịch sử của phát triển con người toàn
diện, đồng thời phân tích về hình thức thực hiện phát triển con người toàn diện
trong giai đoạn đầu của chủ nghĩa xã hội từ 06 phương diện là quan niệm về giá
trị, năng lực trình độ, phẩm chất đạo đức, trạng thái tinh thần, tâm lý xã hội và
phương thức tư duy.
Những năm gần đây, nghiên cứu về tư tưởng phát triển con người toàn diện

đã nâng cao cả về số lượng lẫn chất lượng, lĩnh vực nghiên cứu phong phú đa dạng,
bên cạnh những cơng trình mang tính truyền thống thì cũng có những phân tích mới
gắn trực tiếp với vấn đề thực tế, hầu hết đã bao quát mọi lĩnh vực có liên quan đến
phát triển con người tồn diện. Đáng chú ý có các cơng trình sau:
Bài viết “Quan điểm của tôi về vấn đề ‘phát triển con người tồn diện’” (“人
的全面发展”问题之我见), Tạp chí Tìm hiểu và quan điểm (2002) của tác giả Yu
Wujin (俞吾金). Tác giả khẳng định tìm hiểu vấn đề phát triển con người tồn diện
khơng những cần chú ý đến hàm ý mà khái niệm cơ bản của vấn đề này đề cập đến,
mà còn phải chú ý đến hai góc độ khác nhau mà vấn đề này phải đối mặt: một là góc
độ lý tưởng, hai là góc độ hiện thực. Chúng ta phải tổng hợp hai góc độ khác nhau
này, từ đó vừa không mất đi cao độ của lý tưởng, vừa không mất đi khả năng thực
hiện trong cuộc sống hiện thực.
Cuốn Lý luận về sự phát triển tự do toàn diện của con người (人的自由全
面发展论), của tác giả Chen Zhishang (陈志尚) (Nxb. Đại học Nhân Dân Trung
Quốc, 2004). Tác giả Chen Zhishang bằng việc tìm về lịch sử tư tưởng phát triển
con người tự do toàn diện ở trong và ngoài Trung Quốc đã làm nổi bật lên đóng

luan an


15

góp quan trọng của Mác; trình bày và phân tích một cách chính xác và tồn diện
lý luận cơ bản của chủ nghĩa Mác về phát triển con người tự do tồn diện, đồng
thời phân tích mối quan hệ biện chứng giữa phát triển con người và phát triển xã
hội. Con người là điều kiện tiền đề cho sự tồn tại lịch sử của xã hội, xã hội là hình
thức tồn tại và phát triển của con người. Một nhân cách tư duy và hành động trong
hiện thực là một con người đã phát triển về mặt xã hội, thông qua q trình xã hội
hóa; chỉ trong xã hội, con người mới có thể phát triển bản tính và năng lực thực
sự của mình.

Trong bài viết “Mác, Ăng-ghen, Lênin bàn về phát triển con người toàn
diện” (马克思、恩格斯、列宁论人的全面发展) của tác giả Chen Jinfang (陈金
芳) đăng trên trang web của Viện Nghiên cứu Khoa học giáo dục Trung Quốc
(ngày 08 tháng 5 năm 2006), tác giả đã tổng kết quan điểm của các nhà kinh điển
về phát triển con người toàn diện từ góc độ giáo dục như sau: Nội hàm căn bản
của phát triển con người toàn diện là năng lực lao động của cá nhân, tức thể lực
và trí lực của cá nhân được phát triển toàn diện, đầy đủ và tự do trong quá trình
sản xuất; sự phát triển của con người và sự phát triển của xã hội là quan hệ biện
chứng đối lập thống nhất. Lực lượng sản xuất là nhân tố căn bản ảnh hưởng đến
sự phát triển toàn diện của con người, quan hệ sản xuất là nhân tố trực tiếp ảnh
hưởng đến sự phát triển toàn diện của con người, giáo dục và lực lượng sản xuất
kết hợp với nhau là biện pháp duy nhất thúc đẩy con người phát triển toàn diện.
Trong bài viết “Thử bàn về ý nghĩa hiện thời của lý luận phát triển con
người toàn diện của chủ nghĩa Mác” (浅谈马克思主义的人的全面发展理论的
现实意义), tác giả Liu Xin (刘鑫) (Nxb. Nhà xuất bản Biên dịch Trung ương,
2008) đã phân tích q trình hình thành và phát triển của lý luận phát triển con
người toàn diện của chủ nghĩa Mác. Lý luận về phát triển con người toàn diện lần
đầu tiên được Mác đưa ra trong nội dung tác phẩm “Bản thảo kinh tế - triết học
năm 1844”. Mác khẳng định, lao động là “hoạt động tự do, tự giác” của con người,
song trong điều kiện của chế độ tư hữu thì lao động của con người đã biến thành

luan an


16
“lao động bị tha hóa”. Trong tác phẩm “Hệ tư tưởng Đức” - tác phẩm đánh dấu sự
ra đời của thế giới quan duy vật biện chứng và quan niệm duy vật về lịch sử, lần
đầu tiên Mác và Ph.Ăng-ghen đề cập đến khái niệm “phát triển con người toàn
diện”, đưa ra tư tưởng về phát triển con người toàn diện. Sau này trong “Tuyên
ngôn của Đảng Cộng sản”, Mác khẳng định xã hội cộng sản chủ nghĩa là liên hợp

của những người tự do, coi sự phát triển tự do và toàn diện của mỗi cá nhân là
nguyên tắc cơ bản; mỗi cá thể trong liên hợp này độc lập, tự chủ, tự do, tồn diện,
sự tơn nghiêm và giá trị của mỗi cá thể đáng được tôn trọng và bảo vệ. Bộ “Tư
bản” (năm 1867) đã đánh dấu sự chín muồi của tư tưởng chủ nghĩa Mác về phát
triển con người toàn diện. C.Mác và Ph.Ăng-ghen xuất phát từ quan hệ giữa con
người với xã hội, từ góc độ diễn biến lịch sử để chỉ ra tình trạng phát triển của con
người trong các hình thái xã hội, cũng như chỉ ra tiến trình phát triển con người
tồn diện và q trình phát triển của lịch sử lồi người như một q trình lịch sử
tự nhiên; thơng qua việc phân tích q trình sản xuất, trao đổi, phân phối, lưu
thơng đã tìm ra được quy luật nội tại quá trình vận hành của kinh tế tư bản chủ
nghĩa - quy luật giá trị thặng dư, đồng thời, trong thời gian lao động thặng dư đã
tìm ra điều kiện để phát triển con người toàn diện - thời gian tự do.
Cuốn Giao tế và sự phát triển của con người - Từ góc độ của chủ nghĩa
Mác (交往与人的发展—基于马克思主义的视角) của tác giả Liu Minghe (刘明
合) (Nxb. Nhà xuất bản Biên dịch Trung ương, 2008). Cuốn sách này luận giải
một cách có hệ thống về mối liên hệ bên trong giữa phạm trù giao tiếp và chủ
nghĩa duy vật lịch sử. Một số vấn đề liên quan đế phát triển con người toàn diện
được tác giả đề cập như giao tế là nền tảng và điều kiện quan trọng cho sự phát
triển của con người, hình thức lịch sử của giao tế và hình thức lịch sử của sự phát
triển con người, giao tế qua mạng và sự phát triển của con người, chế độ và sự
phát triển của con người, giao tế và sự phát triển của con người ở Trung Quốc
trong giai đoạn hiện nay.
Cuốn Thế giới của con người và con người của thế giới – Tìm hiểu lịch sử tư

luan an


17
tưởng của chủ nghĩa Mác (人的世界与世界的人：马克思的思想历程追踪) của
tác giả Zhang Shuguang (张曙光) (Nxb. Đại học sư phạm Bắc Kinh, 2009). Tác giả

xuất phát từ bản chất con người – “cá tính” theo quan điểm chủ nghĩa Mác để chỉ
ra rằng giải phóng con người là sứ mệnh cả đời của Mác. Nghiên cứu lý luận của
Mác chỉ ra rằng, giải phóng con người không phải là mong muốn thuần túy chủ
quan của con người, cũng không phải là một định mệnh tự nhiên mà con người sinh
ra đã có khả năng hiện thực hóa; con người là một sinh vật độc nhất tự sinh ra, tự
vượt qua và tự hoàn thiện, vì vậy, con người ln trong q trình nhận thức chính
mình. Thế giới của con người và q trình hình thành và phát triển của con người
trong “thế giới của con người và con người của thế giới” là chủ đề của tư tưởng triết
học Mác và thậm chí là toàn bộ tư tưởng của C.Mác.
Cuốn sách nghiên cứu về “Hệ tư tưởng Đức” của Mác và Ăngghen (马克思
恩格斯《德意志意识形态》研究读本) của tác giả Zhang Wu (张 梧) (Nxb. Nhà
xuất bản Biên dịch Trung ương, 2017) là một cơng trình nghiên cứu tương đối chi
tiết về bối cảnh thời đại, hoàn cảnh tư tưởng, quá trình sáng tạo, quá trình giao tiếp,
biên tập ấn bản và tình hình nghiên cứu tác phẩm Hệ tư tưởng Đức của C. Mác và
Ăngghen. Hệ tư tưởng Đức đã chỉ ra nguyên nhân chủ yếu làm cho lao động bị tha
hóa là do cịn tồn tại sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa. Chính vì thế, để giải phóng
con người khỏi sự tha hóa, tạo điều kiện để phát triển toàn diện những “năng lực
nhân tính” cho từng cá nhân cần phải xóa bỏ chế độ chiếm hữu tư nhân về tư liệu
sản xuất chủ yếu của xã hội, cụ thể là chế độ tư hữu tư sản.
Ngồi những cơng trình nghiên cứu của các học giả Trung Quốc nêu trên,
một số cơng trình nghiên cứu của các học giả phương Tây sau đây cũng mang lại
giá trị tham khảo đối với luận án: Erich Fromn (1961), Marx’s Concept of Man,
Cortinuum International Publishing Group; Khazoeva, N,O.; Khaziev, A.K.;
Stepanenko, G.N.; Klyushina, E.V.; Stepanenko, R.F. (2019), Marxism in the
modern world: social-philosophical analysis, Utopoa Praxis Latinoamericana;
Philip Alston and Mary Robinson (2005), Human Rights and Development:

luan an

18

Towards Mutual Reinforcement, Oxford University Press; Stein Ringer (2017),
The perfect Dictatorship, HKU Press; Z. Xu (2015), Theory of Human
Comprehensive Development of Marx and Its Sinicization Process, Scociology.
1.1.2. Những cơng trình nghiên cứu liên quan đến quan điểm của Đảng
Cộng sản Trung Quốc về phát triển con người tồn diện
Cơng trình nghiên cứu xuất bản bằng tiếng Việt:
Ở Việt Nam hiện chưa có nhiều cơng trình nghiên cứu chun sâu liên quan
đến quan điểm của Đảng Cộng sản Trung Quốc về phát triển con người tồn diện.
Trong một số cơng trình nghiên cứu về những thành tựu lý luận chung của Trung
Quốc trong q trình cải cách mở cửa có đề cập đến quan điểm phát triển con người
toàn diện của Đảng Cộng sản Trung Quốc, tiêu biểu là các công trình:
Bài viết “Trung Quốc: Những đổi mới trong cơng tác tư tưởng lý luận sau 30
năm cải cách mở cửa” của tác giả Phạm Tất Thắng, đăng trên Tạp chí Tuyên giáo,
bản điện tử (ngày 14-2-2009). Trong bài viết, tác giả đã nêu những đổi mới về lý
luận trong lĩnh vực chính trị của Đảng Cộng sản Trung Quốc kể từ khi tiến hành cải
cách mở cửa: lý luận Đặng Tiểu Bình, tư tưởng quan trọng “ba đại diện” của Giang
Trạch Dân, “quan điểm phát triển khoa học” của Hồ Cẩm Đào. Tác giả nhấn mạnh,
hàm nghĩa quan trọng hàng đầu của “quan điểm phát triển khoa học” là “phát triển”;
hạt nhân của “quan điểm phát triển khoa học” là “lấy con người làm gốc”; yêu cầu
cơ bản của quan điểm phát triển một cách khoa học là “sự hài hịa bền vững tồn
diện”; phương pháp căn bản của “quan điểm phát triển khoa học” là “bố trí đồng
bộ”.
Bài viết “Những sáng tạo mới về lý luận Chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung
Quốc trong Đại hội XIX”, Website của Viện hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam
(ngày 16-5-2019) của tác giả Đỗ Tiến Sâm. Nghiên cứu về quan điểm của Hồ Cẩm
Đào về phát triển con người toàn diện, tác giả khẳng định: Với tinh thần lấy chủ
nghĩa Mác phát triển để chỉ đạo thực tiễn mới, tập thể thế hệ lãnh đạo thứ tư của
Đảng Cộng sản Trung Quốc do Hồ Cẩm Đào làm Tổng Bí thư đã tìm tịi để trả lời

câu hỏi: Thế nào là phát triển, thực hiện sự phát triển như thế nào? Ông đã tiếp tục

luan an


19
bổ sung, nêu lên các quan điểm mới về phát triển, theo đó phát triển là vì con người,
“lấy con người làm gốc” và lý luận về xã hội hài hòa xã hội chủ nghĩa. Về quan
điểm của hạt nhân thế hệ lãnh đạo thứ năm, tác giả đã chỉ ra quan điểm chỉ đạo của
Đảng Cộng sản Trung Quốc được nêu trong Báo cáo chính trị Đại hội XIX: Mâu
thuẫn chủ yếu của xã hội Trung Quốc là mâu thuẫn giữa nhu cầu về cuộc sống tốt
đẹp ngày càng tăng lên của nhân dân với sự phát triển không cân bằng, khơng đầy
đủ, cần phải kiên trì tư tưởng phát triển lấy nhân dân làm trung tâm, không ngừng
thúc đẩy sự phát triển toàn diện của con người, toàn thể nhân dân cùng giàu có.
Qua các bài viết, các tác giả đều khẳng định rằng những thành quả lý luận
nói chung và lý luận về phát triển con người tồn diện nói riêng chính là kết quả
của sự kế thừa và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Mao Trạch Đơng, lý
luận Đặng Tiểu Bình, tư tưởng quan trọng “ba đại diện”, quan điểm “phát triển
khoa học”. Những sáng tạo lý luận trong quá trình cải cách mở cửa đều nhằm mục
tiêu cuối cùng là xây dựng Trung Quốc trở thành một quốc gia xã hội chủ nghĩa
hiện đại, giàu có, dân chủ, văn minh, hài hịa, tươi đẹp, tạo điều kiện để con người
phát triển tự do, tồn diện.
Cơng trình nghiên cứu xuất bản bằng tiếng nước ngoài:
Cuốn Nghiên cứu tư tưởng phát triển con người tồn diện của Mác và sự
phát triển của nó (马克思人的全面发展思想及其当代发展研究) của tác giả Gu
Xiangwei (顾相伟) (Nxb. Đại học Phúc Đán, 2015) đã phân tích một cách khá
tồn diện những đóng góp của ba thế hệ lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc là
Mao Trạch Đơng, Đặng Tiểu Bình và Giang Trạch Dân đối với tư tưởng phát triển
con người toàn diện. Sau khi nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa ra đời, hạt nhân
lãnh đạo của ba thế hệ lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc đã kế thừa và

phát triển tư tưởng phát triển con người toàn diện của chủ nghĩa Mác, tiến hành
“Trung Quốc hóa chủ nghĩa Mác”: Mao Trạch Đơng đã đặt nền móng cho sự phát
triển con người tồn diện từ góc độ chính trị, tư tưởng, Đặng Tiểu Bình nêu ra tư
tưởng giải phóng tư tưởng, thực sự cầu thị, bồi dưỡng con người mới xã hội chủ

luan an


20
nghĩa phát triển toàn diện, Giang Trạch Dân khẳng định phát triển con người toàn
diện là yêu cầu bản chất của xã hội mới xã hội chủ nghĩa.
Trong bài viết “Tư tưởng phát triển con người toàn diện trong sự phát triển
của Trung Quốc ngày nay” (人的全面发展思想在当代中国的发展) của tác giả
Liu Yu (刘宇) đăng tải trên tạp chí Học báo Học viện giáo dục Trường Xuân (2015),
bằng việc phân tích cơ sở lý luận của tư tưởng phát triển con người toàn diện, tác
giả đã nêu những phát triển mới của Trung Quốc trong vấn đề này. Ngay sau khi
nước Trung Quốc thành lập, Mao Trạch Đông đã đưa ra quan điểm phát triển con
người toàn diện là làm cho học sinh có được kiến thức tồn diện và sâu rộng, có cơ
thể phát triển khỏe mạnh, phát triển đạo đức cộng sản chủ nghĩa, là xây dựng con
người mới xã hội chủ nghĩa phát triển toàn diện cả về đức, trí, thể. Đặng Tiểu Bình
trên cơ sở tiếp thu tư tưởng của Mao Trạch Đông đã nêu quan điểm bồi dưỡng con
người mới có bốn tố chất là có lý tưởng, có đạo đức, có kỷ luật, có văn hóa, hay
giáo dục con người vừa có đức, vừa có trí. Theo quan điểm của Giang Trạch Dân,
phát triển con người toàn diện là yêu cầu bản chất của xây dựng chủ nghĩa xã hội;
ông cho rằng “cần không ngừng thúc đẩy con người phát triển toàn diện trên cơ sở
văn minh vật chất và văn minh tinh thần xã hội chủ nghĩa” [82]; trong giai đoạn xây
dựng xã hội khá giả toàn diện, Giang Trạch Dân cho rằng sự phát triển tồn diện
của con người vừa có sự phát triển đời sống vật chất, vừa có sự phát triển tồn diện
của đời sống tinh thần… Đến Hồ Cẩm Đào, ông khẳng định “quan điểm phát triển
khoa học” và xã hội hài hịa là tiền đề cho sự phát triển tồn diện của con người mà

hạt nhân của “quan điểm phát triển khoa học” là “lấy con người làm gốc”, coi sự
phát triển của con người là điểm xuất phát và đích đến cuối cùng. Tập Cận Bình là
người nêu lên “giấc mơ Trung Quốc” - thực hiện phục hưng vĩ đại dân tộc Trung
Hoa đồng thời nhấn mạnh, giấc mơ Trung Quốc xét đến cùng là giấc mơ của nhân
dân, phải dựa vào nhân dân để thực hiện, phải không ngừng tạo phúc cho nhân dân.
Tác giả Zhu Rongying (朱荣英) trong cuốn Lý luận phát triển con người
toàn diện của Mác và sự phát triển lý luận này của Trung Quốc (马克思人的全面

luan an


21
发展理论及中国表征) (Nxb. Khoa học xã hội Trung Quốc, 2018) cho rằng chủ
nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc kiên trì quan điểm lực lượng sản xuất quyết định
sự phát triển của xã hội, nhấn mạnh phát triển là mấu chốt để giải quyết mọi vấn đề
của Trung Quốc. Quan điểm này đã thể hiện tính biện chứng trong lý luận của Mác
về phát triển con người toàn diện, là sự vận dụng phép biện chứng trong vấn đề phát
triển con người và xã hội; là cơ sở và bản chất của sự nghiệp chủ nghĩa xã hội đặc
sắc Trung Quốc, thể hiện tính ưu việt và sức hiệu triệu của chế độ xã hội chủ nghĩa
đặc sắc Trung Quốc, là sự kế thừa, làm phong phú và phát triển đối với tư tưởng
nhân học của triết học Mác, là biểu hiện tính thời đại của lý luận chủ nghĩa Mác về
phát triển con người toàn diện. Tác giả cho rằng, cùng với quá trình đi sâu cải cách
mở cửa và sự hoàn thiện của thể chế kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa, Trung
Quốc đã bước vào thời kỳ quan trọng của giai đoạn phát triển lịch sử mới. Trong
giai đoạn phát triển lịch sử mới này, các loại mâu thuẫn và vấn đề tích lũy trong q
trình tìm tòi và thử nghiệm trước đây đã bộc lộ ra, sự phát triển của xã hội và sự
phát triển của con người đã bộc lộ rất nhiều tình huống mới, vấn đề mới, do đó
Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc đã đưa ra “quan điểm phát triển khoa học”
- quan điểm phát triển kiên trì lấy con người làm gốc, phát triển tồn diện, hài hịa,
bền vững. Nhiệm vụ đầu tiên của “quan điểm phát triển khoa học” là phát triển, hạt

nhân là lấy con người làm gốc, yêu cầu cơ bản là tồn diện, hài hịa, bền vững,
phương pháp căn bản là tính tốn tổng thể.
Bài viết “Tư tưởng phát triển con người tồn diện của Tổng Bí thư Tập Cận
Bình từ sau Đại hội XVIII và thực tiễn sinh động của nó” (十八大以来习近平总
书记关于人的全面发展思想及其生动实践), Mạng Guangming (光明网) (ngày
27-12-2017) của tác giả Wu Liguan, Zhao Hongwei (吴立官，赵宏伟). Tác giả
cho rằng “lấy nhân dân làm trung tâm”, “lập trường nhân dân”, “cảm giác có được
của người dân” là những từ ngữ mà Tập Cận Bình thường xuyên nhắc tới và là
chủ đề Tập Cận Bình quan tâm, cũng là nguyên tắc căn bản và logic rõ ràng trong
quá trình quản lý Đảng, quản lý đất nước của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Tác

luan an